MENSWETENSCHAPPEN: SOCIOLOGIE
HOOFDSTUK 1: SOCIOLOGIE, EEN EERSTE KENNISMAKING
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang
Grafiek levensverwachting
Vrouwen hebben een hogere levensverwachting dan mannen
Maar ook: mannen en vrouwen met een diploma hoger onderwijs hebben een hogere
levensverwachting dan mannen en vrouwen met een lager
onderwijsniveau.
Grafiek gezonde levensverwachting
“Aantal jaren dat een gemiddeld persoon mag verwachten om in goede
gezondheid te leven.
Opnieuw: hoger diploma => hogere gezonde levensverwachting
Verklaringen?
2 denkwijzen:
Kijken naar de context waarin mensen leven
Hoger diploma -> hoger loon -> wonen in betere buurten -> minder stress of vervuiling
Ook: meer variatie in werk en gezondere arbeidsomstandigheden -> hogere arbeidstevredenheid -
> hoog geschoolden voelen zich beter in hun vel.
Kijken naar de historiek van de mensen (levensloopperspectief)
Vaardigheden opdoen eerder in het leven zorgt voor betere gezondheid later
Bv. naar samenstelling van voedingsproducten op de verpakking kijken
Samengevat: hogere opleiding zorgt voor materiële voordelen en bepaalt de persoonlijke vorming
Zorgen ervoor dat men het leven beter in de hand heeft
Mogelijkheden om gezonder te leven en om te gaan met bedreigingen
Hogere levensverwachting
1.2 De sociologische verbeelding
De sociologische verbeelding
Het startpunt van een sociologische verklaring is de sociologische verbeelding. Dit is een specifieke
wijze van kijken naar wat met mensen in hun leven gebeurt.
Alles wat mensen ervaren, maakt deel uit van hun levensloop of biografie
Deze biografieën worden bepaald door sociale relaties (de samenleving)
o Die sociale relaties worden bepaald door een historisch proces
Het geheel van sociale relaties noemen we onze samenleving. Dit is dus het voorlopige resultaat van
een historische ontwikkeling.
1
Matteo Ballegeer
,De sociologische verbeelding plaatst dus individuele gebeurtenissen en verklaart ze vanuit het
geheel van sociale relaties die zelf een specifieke oorsprong hebben.
Voorbeeld: Het feit dat veel jongeren studeren aan de universiteit (biografisch kenmerk) is niet omwille van
de intelligentie van die jongeren (individueel biografisch kenmerk). De samenleving beïnvloedt de
aspiraties van jongeren om te studeren aan de universiteit (omwille van onze beroepsstructuur)
Dit komt door de vraag van bedrijven naar hooggeschoolde werknemers, zonder de industrialisatie van
de 19e eeuw zou deze vraag er nooit geweest zijn.
=> Biografie (studeren unief), wordt bepaald door sociale relaties (beroepsstructuur), bepaald door
historiek (industrialisatie 19e eeuw)
De sociologische benadering I: levensloopperspectief
Levensgebeurtenissen laten zich ordenen als biografieën, deze worden bepaald door contexten en
sociale relaties die padafhankelijk zijn, en dus voortvloeien uit vroegere kansen en keuzen
Onze leeftijd is een reflectie van zowel hoe oud we zijn, als van wanneer we geboren zijn
Levensloopperspectief probeert deze 2 uit elkaar te houden
Onze 58-jarige leeftijd zal wat anders betekenen dan die van prof. Piet
Voorbeeld 1
De levensloop: keuzes en beperkingen
Waarom leidt hoger geschoold zijn tot een betere gezondheid op oude leeftijd?
De oorsprong en familie spelen een belangrijke rol
Bepalen je kansen om hooggeschoold te worden
Dus je levensgebeurtenissen worden bepaald door vroeger beslissingen (van je ouders)
EN je latere gezondheid door vroegere beslissing (hogere opleiding volgen)
Voorbeeld 2
Levensloop en preventief gezondheidsgedrag
Preventief gezondheidsgedrag tijdens de kindertijd zorgt ervoor dat je later vaker preventief gedrag zal
vertonen en dus een hogere kans op een goede gezondheid krijgt.
Vb. vrouwen die preventief naar de tandarts gingen als kind laten zich vaker checken op
borstkanker
Eerdere keuzes bepalen huidig gedrag
De sociologische benadering II: contextuele benadering
Sociologie omvat de systematische studie van:
De interactie tussen personen en/of sociale eenheden
De omgevingsfactoren die deze interactie bepalen en die deze organiseren in vaste patronen
De gevolgen van de sociale organisatie van de interactie voor het menselijk gedrag
De context is dus de verzameling van aspecten uit onze omgeving die onze interacties structureren en dus
ons gedrag beïnvloeden
Voorbeeld: returns on education
2
Matteo Ballegeer
,Mentale gezondheid van hooggeschoolden daalt laatste 20-30, verklaring?
De returns, of wat het oplevert, om een universitair diploma te halen begint te dalen door de stijgende
competitiviteit: over-education van de maatschappij
In maatschappijen met veel returns op hogere opleidingen –> veel schooling leidt tot lage depressiecijfers
1.3 Van gedrag tot samenleving
Bouwstenen van de biografie en de maatschappelijke omgeving
Gedrag
Sociaal handelen
Interactie
Context
Structuur
Cultuur
1.3.1 Gedrag
Elke actie van een individu
Lichamelijke beweging
Verbale uiting
Subjectieve gewaarwording
Objectief en subjectief waarneembare dimensie
Objectief waarneembare componenten (= externe componenten)
Acties die door ten minste twee individuen, alter en ego, kunnen worden waargenomen
Vb. gesproken woord, gebaren en lichamelijke bewegingen
Subjectief waarneembare componenten (= interne componenten)
Maar door één waarnemer, ego, waarneembaar
Motivationele component: ultieme drijfveren van het handelen die aanzetten, motiveren, tot gedrag
o Vb. winstmaximalisatie, streven naar sociale erkenning (self-esteem), naar controle (mastery)
Emotionele aspect: bv. innerlijke gevoelens van angst of schuld
Cognitieve component: bv. de beelden die we ons vormen van de werkelijkheid
Reflexief component: bv. het beeld dat je van jezelf vormt
3
Matteo Ballegeer
, Componenten/dimensies enkel analytisch scheidbaar, in realiteit doorkruisen ze elkaar
Bv. Je zelfbeeld impliceert altijd zowel reflexiviteit (je beschouwt jezelf als het ware vanuit een externe
positie), cognitie (je identificeert jezelf met “een persoon” als een abstracte categorie), als emotie (je
schaamt je of je bent trots op wie je bent)
1.3.2 Sociaal handelen
Handelen
Alle menselijke gedragingen waaraan door de handelende persoon een betekenis wordt toegekend
= intentioneel gedrag
Persoon is actor:
Kent aan gedrag een betekenis toe in de vorm van een intentie
o vb. naar klok kijken in les als je naar de wc moet
Sociaal handelen
Het handelen is volgens de bedoeling van de actor gericht op het gedrag van anderen en wordt door het
gedrag van anderen bepaald.
Rekening houden met wat andere deden, doen of kunnen doen
Vb. je moet plassen, maar zit in het midden van de rij, je hebt de intentie om iemand aan te
spreken om ze te vragen om op te staan
o Ook al voor je het vraagt
Onderverdeling sociaal handelen
1. Instrumenteel rationeel handelen
Handelingssituatie bestaat uit andere mensen en/of objecten
Condities: sommige mensen/objecten zullen eerder de voorwaarden bepalen waaronder tot
doelrealisatie overgegaan kan worden (geconditioneerde objecten/mensen)
o Dus niet vrij manipuleerbaar
Andere objecten zijn niet geconditioneerd, maar werken eerder faciliterend (middelen)
= middelen waarover de actor kan beschikken om zijn voorgestelde doel te realiseren
Kenmerk rationeel handelen: afwegen welke middelen best geschikt zijn voor bepaald doel
Voorbeeld: vragen aan iemand of ze de deur voor je kunnen opendoen (je hebt een pc vast)
2. Waarde rationeel handelen
Bewust geloof in de waardevolheid van de handeling centraal
o Esthetisch, religieuze of andere aard
Handeling op zich is waardevol, niet het realiseren van een doel
o Vb. muziek spelen puur uit genot door de realisatie van de handeling
o Extreem voorbeeld: ‘die man krenkte mijn trots’
Onderscheid met instrumenteel handelen is analytisch
4
Matteo Ballegeer
HOOFDSTUK 1: SOCIOLOGIE, EEN EERSTE KENNISMAKING
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang
Grafiek levensverwachting
Vrouwen hebben een hogere levensverwachting dan mannen
Maar ook: mannen en vrouwen met een diploma hoger onderwijs hebben een hogere
levensverwachting dan mannen en vrouwen met een lager
onderwijsniveau.
Grafiek gezonde levensverwachting
“Aantal jaren dat een gemiddeld persoon mag verwachten om in goede
gezondheid te leven.
Opnieuw: hoger diploma => hogere gezonde levensverwachting
Verklaringen?
2 denkwijzen:
Kijken naar de context waarin mensen leven
Hoger diploma -> hoger loon -> wonen in betere buurten -> minder stress of vervuiling
Ook: meer variatie in werk en gezondere arbeidsomstandigheden -> hogere arbeidstevredenheid -
> hoog geschoolden voelen zich beter in hun vel.
Kijken naar de historiek van de mensen (levensloopperspectief)
Vaardigheden opdoen eerder in het leven zorgt voor betere gezondheid later
Bv. naar samenstelling van voedingsproducten op de verpakking kijken
Samengevat: hogere opleiding zorgt voor materiële voordelen en bepaalt de persoonlijke vorming
Zorgen ervoor dat men het leven beter in de hand heeft
Mogelijkheden om gezonder te leven en om te gaan met bedreigingen
Hogere levensverwachting
1.2 De sociologische verbeelding
De sociologische verbeelding
Het startpunt van een sociologische verklaring is de sociologische verbeelding. Dit is een specifieke
wijze van kijken naar wat met mensen in hun leven gebeurt.
Alles wat mensen ervaren, maakt deel uit van hun levensloop of biografie
Deze biografieën worden bepaald door sociale relaties (de samenleving)
o Die sociale relaties worden bepaald door een historisch proces
Het geheel van sociale relaties noemen we onze samenleving. Dit is dus het voorlopige resultaat van
een historische ontwikkeling.
1
Matteo Ballegeer
,De sociologische verbeelding plaatst dus individuele gebeurtenissen en verklaart ze vanuit het
geheel van sociale relaties die zelf een specifieke oorsprong hebben.
Voorbeeld: Het feit dat veel jongeren studeren aan de universiteit (biografisch kenmerk) is niet omwille van
de intelligentie van die jongeren (individueel biografisch kenmerk). De samenleving beïnvloedt de
aspiraties van jongeren om te studeren aan de universiteit (omwille van onze beroepsstructuur)
Dit komt door de vraag van bedrijven naar hooggeschoolde werknemers, zonder de industrialisatie van
de 19e eeuw zou deze vraag er nooit geweest zijn.
=> Biografie (studeren unief), wordt bepaald door sociale relaties (beroepsstructuur), bepaald door
historiek (industrialisatie 19e eeuw)
De sociologische benadering I: levensloopperspectief
Levensgebeurtenissen laten zich ordenen als biografieën, deze worden bepaald door contexten en
sociale relaties die padafhankelijk zijn, en dus voortvloeien uit vroegere kansen en keuzen
Onze leeftijd is een reflectie van zowel hoe oud we zijn, als van wanneer we geboren zijn
Levensloopperspectief probeert deze 2 uit elkaar te houden
Onze 58-jarige leeftijd zal wat anders betekenen dan die van prof. Piet
Voorbeeld 1
De levensloop: keuzes en beperkingen
Waarom leidt hoger geschoold zijn tot een betere gezondheid op oude leeftijd?
De oorsprong en familie spelen een belangrijke rol
Bepalen je kansen om hooggeschoold te worden
Dus je levensgebeurtenissen worden bepaald door vroeger beslissingen (van je ouders)
EN je latere gezondheid door vroegere beslissing (hogere opleiding volgen)
Voorbeeld 2
Levensloop en preventief gezondheidsgedrag
Preventief gezondheidsgedrag tijdens de kindertijd zorgt ervoor dat je later vaker preventief gedrag zal
vertonen en dus een hogere kans op een goede gezondheid krijgt.
Vb. vrouwen die preventief naar de tandarts gingen als kind laten zich vaker checken op
borstkanker
Eerdere keuzes bepalen huidig gedrag
De sociologische benadering II: contextuele benadering
Sociologie omvat de systematische studie van:
De interactie tussen personen en/of sociale eenheden
De omgevingsfactoren die deze interactie bepalen en die deze organiseren in vaste patronen
De gevolgen van de sociale organisatie van de interactie voor het menselijk gedrag
De context is dus de verzameling van aspecten uit onze omgeving die onze interacties structureren en dus
ons gedrag beïnvloeden
Voorbeeld: returns on education
2
Matteo Ballegeer
,Mentale gezondheid van hooggeschoolden daalt laatste 20-30, verklaring?
De returns, of wat het oplevert, om een universitair diploma te halen begint te dalen door de stijgende
competitiviteit: over-education van de maatschappij
In maatschappijen met veel returns op hogere opleidingen –> veel schooling leidt tot lage depressiecijfers
1.3 Van gedrag tot samenleving
Bouwstenen van de biografie en de maatschappelijke omgeving
Gedrag
Sociaal handelen
Interactie
Context
Structuur
Cultuur
1.3.1 Gedrag
Elke actie van een individu
Lichamelijke beweging
Verbale uiting
Subjectieve gewaarwording
Objectief en subjectief waarneembare dimensie
Objectief waarneembare componenten (= externe componenten)
Acties die door ten minste twee individuen, alter en ego, kunnen worden waargenomen
Vb. gesproken woord, gebaren en lichamelijke bewegingen
Subjectief waarneembare componenten (= interne componenten)
Maar door één waarnemer, ego, waarneembaar
Motivationele component: ultieme drijfveren van het handelen die aanzetten, motiveren, tot gedrag
o Vb. winstmaximalisatie, streven naar sociale erkenning (self-esteem), naar controle (mastery)
Emotionele aspect: bv. innerlijke gevoelens van angst of schuld
Cognitieve component: bv. de beelden die we ons vormen van de werkelijkheid
Reflexief component: bv. het beeld dat je van jezelf vormt
3
Matteo Ballegeer
, Componenten/dimensies enkel analytisch scheidbaar, in realiteit doorkruisen ze elkaar
Bv. Je zelfbeeld impliceert altijd zowel reflexiviteit (je beschouwt jezelf als het ware vanuit een externe
positie), cognitie (je identificeert jezelf met “een persoon” als een abstracte categorie), als emotie (je
schaamt je of je bent trots op wie je bent)
1.3.2 Sociaal handelen
Handelen
Alle menselijke gedragingen waaraan door de handelende persoon een betekenis wordt toegekend
= intentioneel gedrag
Persoon is actor:
Kent aan gedrag een betekenis toe in de vorm van een intentie
o vb. naar klok kijken in les als je naar de wc moet
Sociaal handelen
Het handelen is volgens de bedoeling van de actor gericht op het gedrag van anderen en wordt door het
gedrag van anderen bepaald.
Rekening houden met wat andere deden, doen of kunnen doen
Vb. je moet plassen, maar zit in het midden van de rij, je hebt de intentie om iemand aan te
spreken om ze te vragen om op te staan
o Ook al voor je het vraagt
Onderverdeling sociaal handelen
1. Instrumenteel rationeel handelen
Handelingssituatie bestaat uit andere mensen en/of objecten
Condities: sommige mensen/objecten zullen eerder de voorwaarden bepalen waaronder tot
doelrealisatie overgegaan kan worden (geconditioneerde objecten/mensen)
o Dus niet vrij manipuleerbaar
Andere objecten zijn niet geconditioneerd, maar werken eerder faciliterend (middelen)
= middelen waarover de actor kan beschikken om zijn voorgestelde doel te realiseren
Kenmerk rationeel handelen: afwegen welke middelen best geschikt zijn voor bepaald doel
Voorbeeld: vragen aan iemand of ze de deur voor je kunnen opendoen (je hebt een pc vast)
2. Waarde rationeel handelen
Bewust geloof in de waardevolheid van de handeling centraal
o Esthetisch, religieuze of andere aard
Handeling op zich is waardevol, niet het realiseren van een doel
o Vb. muziek spelen puur uit genot door de realisatie van de handeling
o Extreem voorbeeld: ‘die man krenkte mijn trots’
Onderscheid met instrumenteel handelen is analytisch
4
Matteo Ballegeer
