Hoodstuk 1: planmatige bevordering van gezond gedrag
Sociale Marketing
= “proces dat gebruik maakt van marketingprincipes en -technieken om het gedrag van de doelgroep te veranderen in het
voordeel van zowel de samenleving als het individu. Deze strategisch georiënteerde discipline is gebaseerd op het creëren,
communiceren, leveren en uitwisselen van aanbiedingen die positieve waarden hebben voor individuen, klanten, partners
en de samenleving als geheel”
à commerciële organisaties kunnen ook aan sociale marketing doen, niet om de gezondheid te verbeteren maar om
producten te verkopen
Vb. be safe van durex
1.1 Inleiding
Gezondheidsvoorlichting
= alle activiteiten die kunnen worden ondernomen om te zorgen dat mensen zich vrijwillig gezonder gedragen
à rechtstreekse focus op het individu
Kan op verschillende manieren
- Folder
- Materialen in de les (anticonceptiedoos)
- Bedrijfsprogramma’s om zich aan veiligheidsregels te houden
- Posters langs de weg
Gezondheidsbevordering
= combinatie van gezondheidsvoorlichting en omgevingsverandering, die (samen) gezond gedrag en gezonde leefcondities
stimuleren
à zowel focus individu als op de omgeving
Planmatige gezondheidsbevordering
= eerst verschillende stappen doorlopen, een plan volgen
à Multidisciplinair
1. Begrijpen probleem (Epidemiologie, biomed.)
2. Verklaren van gezond en ongezond gedrag (Soc. Psycho.)
3. Beïnvloeden van gedrag door voorlichting (Comm. Wet.)
Doelen van gezondheidsbevordering
- Primaire preventie:
o Op voorhand
o Voorkomen van gezondheidsprobleem, wegnemen van oorzaken of risicofactoren voor aandoeningen
o Vb. mensen proberen te laten stoppen met roken alvorens ze longkanker hebben
- Secundaire preventie of vroege opsporing:
o Identificatie van mensen in een vroeg stadium
o Gerichte behandeling, gedrags- of omgevingsverandering
o Enkel zinvol wanneer vroegtijdige behandeling effectief is.
o Mensen hebben beginnende klachten en we willen hun laten beseffen dat ze iets hebben en naar dokter
gaan
o Vb. borstkanker
- Tertiaire preventie of zorg:
o Leren leven met een aandoening
o Start na diagnose
o Mensen getroffen door diagnose of handicap
o Beheersen van handicap of ziekte, om erger te voorkomen
o Cure en care à aanmoedigen om medicatie te nemen
o Vb. bij AIDS, medicatie goed nemen dan blijft het stabiel
1
,Naast primair, secundair en tertiair wordt er nog een andere opdeling gemaakt. Een tweede opdeling die gemaakt wordt
is hoogriscio vs populatie
Hoogrisico
à mensen die roken meer risico op longkanker
Populatie
à alles bijvoorbeeld langs de kant van de weg
Er is een preventieparadox, je zou denken dat het altijd het beste is om hoogrisicobenadering te gaan doen als je met
groepen zit die hoog risico vertonen bv studenten en bingedrinken, bv zoutinname vooral bij diabetespatiënten of mensen
met hoge bloeddruk. Je hebt een grote groep jongeren die wel normaal drinken en een kleine groep jongeren die
bingedrinken
Welke benadering kiezen? Je zou denken hoogrisicobenadering maar volgens deze paradox is dat niet altijd de beste
strategie. Je weet dat er heel veel mensen zijn die het risicogedrag vertonen maar niet in de risicogroep zitten. Op
populatieniveau zit het merendeel van de risico mensen in de laagrisicogroep. Ze hebben er misschien minder kans op maar
de groep is wel heel groot. Daarom zullen veel mensen de aandoening wel hebben ook al vertonen ze laagrisicogedrag.
Dit is het Rose’s theorema= Grote groep mensen blootgesteld aan laag risico leidt tot veel meer aandoeningen dan kleine
groep mensen blootgesteld aan hoog risico
Dus als we aandoening willen verminderen in volledige populatie mogen we grote groep met laag risico niet negeren.
Daarom is een populatiebenadering soms de beste keuze.
Nog een andere opdeling is
Universele preventie kan vgl worden met primaire- en
populatiebenadering
Selectieve kan vgl met secundaire- en
hoogrisicobenadering
à vb. huidkankerpreventie in zonnebanken
ophangen, mensen hebben geen symptomen maar
wel risico
Geïndiceerde kan vgl met hoogrisico en secundaire
Zorg gerelateerde kan vgl met tertiaire
Middelen om gezondheidsbevordering te bereiken
• Voorlichting: Interventies ter bevordering van gezond gedrag
• Voorzieningen:
o Fruit programma’s op school
o Signaal bij niet dragen gordel
o Nudging (subtiel een zetje geven op zich juist te gedragen, vlieg in wc pot mannen)
• Regelgeving, controle en sancties
• Leeftijd alcohol
• Kan niet altijd, bvb. Comdoomgebruik (je kan niemand een boete geven als ze geen condoom gebruiken)
➔omgeving aanpassen, beschikbaarheid
➔Deze drie werken in interactie met elkaar:
Bvb. verplichten fietshelm: goed idee? (dan zou het aantal fietsers misschien verminderd worden)
2
,➔Grootste slaagkans als ze gecombineerd worden
Dit hangt samen met de educatieve benadering vs de ecologische benadering
Educatieve benadering vgl met gezondheidsvoorlichting
Ecologische benadering: iedereen betrekken
à meer gericht op omgeving aanpassen dat je de kans niet
krijgt om gedrag te vertonen, doe je het toch krijg je een straf
ervoor
Belangrijke vraag: Moeten alle gezondheidsproblemen worden aangepakt met voorlichting?
Mag dit wel? Mogen we mensen ermee “lastigvallen” als ze er niet achter vragen? Er is geen juist antwoord
Ethiek is situatiegebonden, er is een ja en nee kant
à positieve kant: gezondere maatschappij
à Negatieve kant:
- Angst
o Soms is de angst zo hoog dat je een boemerangeffect krijgt en mensen juist het tegenovergestelde doen
- Stigmatisering
o Bvb. rokers, overgewicht
o Fatshaming, mensen krijgen het gevoel dat ze als persoon verkeerd zijn
o Ook antivaxers waar we tegen zijn
- Grote gezondheidsverschillen tussen diverse groepen
o Hoge SES➔makkelijker bereikbaar
o Sociaaleconomische status zijn moeilijker te overtuigen (lager opgeleide)
- Paternalistische denkwijze: Moeten we gezond gedrag bevorderen of autonomie?
o Veel campagnes werken paternalistisch “dit is gezondgedrag en ik wil dat je dat gedrag stelt” omdat ze
resultaten willen zien (geld)
o Autonomie: mensen moeten zelf vrijwillig de keuze maken, geen verplichtingen
o Medische model versus hoger-onderwijsmodel (Buchanan)
o Wanneer kan autonomie ingeperkt worden?
Voorbeeld:
Campagnes tegen obesitas komt commentaar op omdat iedereen mooi is, lichaam doet er niet toe. Maar body positivity
ook commentaar want het blijft nog steeds een gezondheidsprobleem. Hoe moet obestitas aangepakt worden zonder het
stigma te vergroten?
Een manier:
Model planmatige gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering
1. Welk probleem moeten we aanpakken?
2. Welk gedrag veroorzaakt het probleem? Welk gedrag
kan het probleem oplossen?
3. Wat zorgt ervoor dat mensen bepaald gedrag gaan
stellen?
4. Stapjes volgen om een interventie te ontwikkelen
3
, 3. ouders weten dat kinderzitje belangrijk is maar
bijvoorbeeld niet hoe ze het juist moeten plaatsen in de
auto
4. probleem was dat naalden niet verkrijgbaar waren
5. mensen vragen als ze een slogan kennen is niet de juiste
maat om te meten als er gedragsverandering is
Hulpmiddelen
- Definieer vraagstelling correct
- Inventariseer kennisà maak een verslag, noteer wat we weten en wat we nog niet weten maar wel nodig hebben
- Desk research (literatuur, statistieken,...)
- Laat je leiden door theorie
- Doe aanvullend onderzoek
Hoofdstuk 2: analyse van gezondheidsproblemen
Verschillende soorten levensverwachtingen
- Levensverwachting (grafiek)
o Obv geboortejaar, hoe oud denken we dat iemand wordt
- Gezonde levensverwachting
o Hoelang gaan we gezond leven?
- Ziektevrije levensverwachting
o Hoelang leven we zonder te leiden aan een specifieke
aandoening?
- Quality-adjusted life expectancy (QALE)
o Levensverwachting maar gaat die wegen voor de levenskwaliteit
o Kan toenemen als een bepaalde ziekte opgelost wordt of uitgeroeid
§ disability adjusted life years
• als we een bepaalde ziekte onder controle krijgen, hoeveel levensjaren komen er dan bij
o Quality adjusted life year (QALY)
o QALY is de basis en gaan per jaar dat je leeft rekeninghouden met de levenskwaliteit
o Nu zal die bijvoorbeeld 1 zijn, tegen we 60 zijn misschien 0,9, tegen 70 misschien blind en dan nog lager
à Laatste 4 houden rekening met levenskwaliteit
Compressie van mobiliteit
= aantal jaren in goede gezondheid gaat toenemen omdat levenskwaliteit stijgt en jaren in slechte gezondheid blijven
stabiel of dalen zelfs.
Mensen worden ouders maar blijven ook langer gezond
4
Sociale Marketing
= “proces dat gebruik maakt van marketingprincipes en -technieken om het gedrag van de doelgroep te veranderen in het
voordeel van zowel de samenleving als het individu. Deze strategisch georiënteerde discipline is gebaseerd op het creëren,
communiceren, leveren en uitwisselen van aanbiedingen die positieve waarden hebben voor individuen, klanten, partners
en de samenleving als geheel”
à commerciële organisaties kunnen ook aan sociale marketing doen, niet om de gezondheid te verbeteren maar om
producten te verkopen
Vb. be safe van durex
1.1 Inleiding
Gezondheidsvoorlichting
= alle activiteiten die kunnen worden ondernomen om te zorgen dat mensen zich vrijwillig gezonder gedragen
à rechtstreekse focus op het individu
Kan op verschillende manieren
- Folder
- Materialen in de les (anticonceptiedoos)
- Bedrijfsprogramma’s om zich aan veiligheidsregels te houden
- Posters langs de weg
Gezondheidsbevordering
= combinatie van gezondheidsvoorlichting en omgevingsverandering, die (samen) gezond gedrag en gezonde leefcondities
stimuleren
à zowel focus individu als op de omgeving
Planmatige gezondheidsbevordering
= eerst verschillende stappen doorlopen, een plan volgen
à Multidisciplinair
1. Begrijpen probleem (Epidemiologie, biomed.)
2. Verklaren van gezond en ongezond gedrag (Soc. Psycho.)
3. Beïnvloeden van gedrag door voorlichting (Comm. Wet.)
Doelen van gezondheidsbevordering
- Primaire preventie:
o Op voorhand
o Voorkomen van gezondheidsprobleem, wegnemen van oorzaken of risicofactoren voor aandoeningen
o Vb. mensen proberen te laten stoppen met roken alvorens ze longkanker hebben
- Secundaire preventie of vroege opsporing:
o Identificatie van mensen in een vroeg stadium
o Gerichte behandeling, gedrags- of omgevingsverandering
o Enkel zinvol wanneer vroegtijdige behandeling effectief is.
o Mensen hebben beginnende klachten en we willen hun laten beseffen dat ze iets hebben en naar dokter
gaan
o Vb. borstkanker
- Tertiaire preventie of zorg:
o Leren leven met een aandoening
o Start na diagnose
o Mensen getroffen door diagnose of handicap
o Beheersen van handicap of ziekte, om erger te voorkomen
o Cure en care à aanmoedigen om medicatie te nemen
o Vb. bij AIDS, medicatie goed nemen dan blijft het stabiel
1
,Naast primair, secundair en tertiair wordt er nog een andere opdeling gemaakt. Een tweede opdeling die gemaakt wordt
is hoogriscio vs populatie
Hoogrisico
à mensen die roken meer risico op longkanker
Populatie
à alles bijvoorbeeld langs de kant van de weg
Er is een preventieparadox, je zou denken dat het altijd het beste is om hoogrisicobenadering te gaan doen als je met
groepen zit die hoog risico vertonen bv studenten en bingedrinken, bv zoutinname vooral bij diabetespatiënten of mensen
met hoge bloeddruk. Je hebt een grote groep jongeren die wel normaal drinken en een kleine groep jongeren die
bingedrinken
Welke benadering kiezen? Je zou denken hoogrisicobenadering maar volgens deze paradox is dat niet altijd de beste
strategie. Je weet dat er heel veel mensen zijn die het risicogedrag vertonen maar niet in de risicogroep zitten. Op
populatieniveau zit het merendeel van de risico mensen in de laagrisicogroep. Ze hebben er misschien minder kans op maar
de groep is wel heel groot. Daarom zullen veel mensen de aandoening wel hebben ook al vertonen ze laagrisicogedrag.
Dit is het Rose’s theorema= Grote groep mensen blootgesteld aan laag risico leidt tot veel meer aandoeningen dan kleine
groep mensen blootgesteld aan hoog risico
Dus als we aandoening willen verminderen in volledige populatie mogen we grote groep met laag risico niet negeren.
Daarom is een populatiebenadering soms de beste keuze.
Nog een andere opdeling is
Universele preventie kan vgl worden met primaire- en
populatiebenadering
Selectieve kan vgl met secundaire- en
hoogrisicobenadering
à vb. huidkankerpreventie in zonnebanken
ophangen, mensen hebben geen symptomen maar
wel risico
Geïndiceerde kan vgl met hoogrisico en secundaire
Zorg gerelateerde kan vgl met tertiaire
Middelen om gezondheidsbevordering te bereiken
• Voorlichting: Interventies ter bevordering van gezond gedrag
• Voorzieningen:
o Fruit programma’s op school
o Signaal bij niet dragen gordel
o Nudging (subtiel een zetje geven op zich juist te gedragen, vlieg in wc pot mannen)
• Regelgeving, controle en sancties
• Leeftijd alcohol
• Kan niet altijd, bvb. Comdoomgebruik (je kan niemand een boete geven als ze geen condoom gebruiken)
➔omgeving aanpassen, beschikbaarheid
➔Deze drie werken in interactie met elkaar:
Bvb. verplichten fietshelm: goed idee? (dan zou het aantal fietsers misschien verminderd worden)
2
,➔Grootste slaagkans als ze gecombineerd worden
Dit hangt samen met de educatieve benadering vs de ecologische benadering
Educatieve benadering vgl met gezondheidsvoorlichting
Ecologische benadering: iedereen betrekken
à meer gericht op omgeving aanpassen dat je de kans niet
krijgt om gedrag te vertonen, doe je het toch krijg je een straf
ervoor
Belangrijke vraag: Moeten alle gezondheidsproblemen worden aangepakt met voorlichting?
Mag dit wel? Mogen we mensen ermee “lastigvallen” als ze er niet achter vragen? Er is geen juist antwoord
Ethiek is situatiegebonden, er is een ja en nee kant
à positieve kant: gezondere maatschappij
à Negatieve kant:
- Angst
o Soms is de angst zo hoog dat je een boemerangeffect krijgt en mensen juist het tegenovergestelde doen
- Stigmatisering
o Bvb. rokers, overgewicht
o Fatshaming, mensen krijgen het gevoel dat ze als persoon verkeerd zijn
o Ook antivaxers waar we tegen zijn
- Grote gezondheidsverschillen tussen diverse groepen
o Hoge SES➔makkelijker bereikbaar
o Sociaaleconomische status zijn moeilijker te overtuigen (lager opgeleide)
- Paternalistische denkwijze: Moeten we gezond gedrag bevorderen of autonomie?
o Veel campagnes werken paternalistisch “dit is gezondgedrag en ik wil dat je dat gedrag stelt” omdat ze
resultaten willen zien (geld)
o Autonomie: mensen moeten zelf vrijwillig de keuze maken, geen verplichtingen
o Medische model versus hoger-onderwijsmodel (Buchanan)
o Wanneer kan autonomie ingeperkt worden?
Voorbeeld:
Campagnes tegen obesitas komt commentaar op omdat iedereen mooi is, lichaam doet er niet toe. Maar body positivity
ook commentaar want het blijft nog steeds een gezondheidsprobleem. Hoe moet obestitas aangepakt worden zonder het
stigma te vergroten?
Een manier:
Model planmatige gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering
1. Welk probleem moeten we aanpakken?
2. Welk gedrag veroorzaakt het probleem? Welk gedrag
kan het probleem oplossen?
3. Wat zorgt ervoor dat mensen bepaald gedrag gaan
stellen?
4. Stapjes volgen om een interventie te ontwikkelen
3
, 3. ouders weten dat kinderzitje belangrijk is maar
bijvoorbeeld niet hoe ze het juist moeten plaatsen in de
auto
4. probleem was dat naalden niet verkrijgbaar waren
5. mensen vragen als ze een slogan kennen is niet de juiste
maat om te meten als er gedragsverandering is
Hulpmiddelen
- Definieer vraagstelling correct
- Inventariseer kennisà maak een verslag, noteer wat we weten en wat we nog niet weten maar wel nodig hebben
- Desk research (literatuur, statistieken,...)
- Laat je leiden door theorie
- Doe aanvullend onderzoek
Hoofdstuk 2: analyse van gezondheidsproblemen
Verschillende soorten levensverwachtingen
- Levensverwachting (grafiek)
o Obv geboortejaar, hoe oud denken we dat iemand wordt
- Gezonde levensverwachting
o Hoelang gaan we gezond leven?
- Ziektevrije levensverwachting
o Hoelang leven we zonder te leiden aan een specifieke
aandoening?
- Quality-adjusted life expectancy (QALE)
o Levensverwachting maar gaat die wegen voor de levenskwaliteit
o Kan toenemen als een bepaalde ziekte opgelost wordt of uitgeroeid
§ disability adjusted life years
• als we een bepaalde ziekte onder controle krijgen, hoeveel levensjaren komen er dan bij
o Quality adjusted life year (QALY)
o QALY is de basis en gaan per jaar dat je leeft rekeninghouden met de levenskwaliteit
o Nu zal die bijvoorbeeld 1 zijn, tegen we 60 zijn misschien 0,9, tegen 70 misschien blind en dan nog lager
à Laatste 4 houden rekening met levenskwaliteit
Compressie van mobiliteit
= aantal jaren in goede gezondheid gaat toenemen omdat levenskwaliteit stijgt en jaren in slechte gezondheid blijven
stabiel of dalen zelfs.
Mensen worden ouders maar blijven ook langer gezond
4
