Rechtsfilosofie
2021-2022
Prof. Niels van Dijck
,1. Inleiding cursus en algemene rechtstheorie
Er zijn twee vragen die we vaak terug gaan zien. Deze vragen behoren tot de kern van de
rechtsfilosofie.
1. Wat is de aard van het recht?
2. Wat zijn de verhoudingen tussen recht en andere praktijken zoals ethiek, politiek,
wetenschap en technologie?
De verhouding tussen recht en moraliteit/ethiek is een zeer belangrijke verhouding. De
verhouding tussen recht en politiek is ook zeer belangrijk. In de laatste 50 jaar zijn er ook een
aantal nieuwe ontwikkelingen (bv. wetenschap en technologie) en daar vallen ook
interessante vragen over te stellen (bv. wat is de grens tussen recht en technologie?).
Overzicht van de colleges
De eerste les is een inleidend college en daarna gaan we het grondwerk doen. We gaan kijken naar
een aantal rechtsfilosofische stromingen uit de 20e eeuw. Die twee vragen die we in het begin
hebben gesteld gaan we hier altijd bij betrekken en we gaan kijken dat er verschillende antwoorden
zijn gegeven op deze vragen door een aantal klassieke rechtsfilosofische stromingen.
We gaan ongeveer 4 stromingen bespreken en daarna gaan we gaan kijken naar een aantal concrete
zaken. In de laatste colleges gaan we dan meer naar het heden gaan kijken (de verhoudingen tussen
recht en technologie, wetenschap,…).
,De praktijkwending in het recht
We gaan het dus hebben over de rechtsfilosofie uit de 20e eeuw. Wat is er typisch aan de
rechtsfilosofie uit de 20e eeuw?
→De rechtspraktijk begint steeds een grotere rol te spelen. In de 20e eeuw zien we een verschuiving
naar een meer praktische kijk op het recht. Dat werd ingeleid met het Legal Realism. Zij gaan kijken
naar de rechtspraktijk om te kijken of er vanuit de rechtspraktijk iets kan worden gezegd over de
rechtsfilosofie. Welke rol speelt de rechtspraktijk in het maken van een theorie over het recht.
De rechtspraktijk gaat een veel belangrijkere rol gaan spelen en het wordt een soort van conceptueel
laboratorium voor de rechtsfilosofen om te gaan spelen met die vraag ‘wat is recht’ en hoe kan de
rechtsfilosoof toegang krijgen tot het recht.
Legal Realism
We zien dit in het begin van de 20e eeuw in de VS bij het Legal Realism. Zij gaan een heel concrete
nieuwe ingang proberen te vinden in de rechtsfilosofie, bijna een soort van instrumentele wijze om
naar het recht te kijken. Dat was in die tijd zeer controversieel. Voor de Legal Realist’s zijn het recht
puur voorspellingen van wat juristen/rechtbanken/gezagsdragers gaan doen. Op het moment dat je
kan voorspellen wat ze gaan doen, heb je een antwoord op de vraag ‘wat is recht?’.
Dat is dus een heel minimalistische kijk aan de ene kant, maar het opent een heel nieuw spectrum
over hoe we naar het recht kunnen kijken.
Bij elke theorie die we gaan bespreken gaan we ook een beeld gebruiken zodanig dat alle factoren bij
elkaar staan en ze met elkaar vergeleken kunnen worden.
Volgens de realisten zijn het recht voorspellingen van wat juristen gaan doen. Dat is dus het
antwoord op de eerste vraag, nl. wat is recht?. De andere vraag die we ons gingen stellen ging over
de verhoudingen tussen het recht en andere praktijken.
Bij de realisten zien we dat die connectie tussen bv. recht en moraliteit of recht en logica of recht en
geschiedenis langzaam los wordt gekoppeld en ze een nieuwe connectie gaan maken. Als recht een
voorspelling is van wat juristen gaan doen dan wordt een discipline zoals de statistiek (waarmee
voorspellingen kunnen worden gedaan) veel belangrijker.
, Dit is een heel oude stroming, maar door de technologische ontwikkelingen (bv. software) heeft dit
idee terug aan belang gewonnen. Het idee is dat als men veel beslissingen in een databank gaat
plaatsen, dan kan men controle krijgen over wat bv. een rechter zal doen.
Herbert L.A Hart (1907-1992)
De tweede stroming is die van L.A Hart. Dit is een van de bekendste filosofen uit de 20 e eeuw. met
zijn boek (The Concept of Law) krijgen we een soort centrale versie van wat recht is in de 20e eeuw.
Wat is het recht volgens Hart?
Recht heeft iets te maken met sociale regels die op een hele specifieke manier gesystematiseerd zijn.
Bij Hart zal de rechtspraktijk ook een belangrijke rol spelen om te begrijpen wat recht is. Hij gaat net
zoals de realisten een ontkoppeling maken van recht met moraliteit en een ontkoppeling met
dwang/macht en hij gaat daarentegen wel een connectie maken met inzichten uit de sociale
wetenschap/sociale regels.
Ronald Dworkin
Dworkin gaat kritiek geven op het systeem van Hart.
Dworkin maakte een connectie met sociale regels, maar Dworkin gaat die loslaten en Dworkin wil
terug naar de moraliteit. Recht heeft iets met moraliteit te maken (niet zoals in het oude
natuurrecht). Volgens hem moeten we daarvoor gaan kijken naar de rechtspraktijk. Dworkin gaat
gaan kijken naar het werk van rechters. Als rechters beslissingen moeten nemen, zeker als het gaat
om moeilijke beslissingen, dan bieden de regels niet altijd een uitkomst en dan moeten we een
beroep doen op morele principes om een interpretatie te kunnen geven van de bestaande
rechtsregels.
2021-2022
Prof. Niels van Dijck
,1. Inleiding cursus en algemene rechtstheorie
Er zijn twee vragen die we vaak terug gaan zien. Deze vragen behoren tot de kern van de
rechtsfilosofie.
1. Wat is de aard van het recht?
2. Wat zijn de verhoudingen tussen recht en andere praktijken zoals ethiek, politiek,
wetenschap en technologie?
De verhouding tussen recht en moraliteit/ethiek is een zeer belangrijke verhouding. De
verhouding tussen recht en politiek is ook zeer belangrijk. In de laatste 50 jaar zijn er ook een
aantal nieuwe ontwikkelingen (bv. wetenschap en technologie) en daar vallen ook
interessante vragen over te stellen (bv. wat is de grens tussen recht en technologie?).
Overzicht van de colleges
De eerste les is een inleidend college en daarna gaan we het grondwerk doen. We gaan kijken naar
een aantal rechtsfilosofische stromingen uit de 20e eeuw. Die twee vragen die we in het begin
hebben gesteld gaan we hier altijd bij betrekken en we gaan kijken dat er verschillende antwoorden
zijn gegeven op deze vragen door een aantal klassieke rechtsfilosofische stromingen.
We gaan ongeveer 4 stromingen bespreken en daarna gaan we gaan kijken naar een aantal concrete
zaken. In de laatste colleges gaan we dan meer naar het heden gaan kijken (de verhoudingen tussen
recht en technologie, wetenschap,…).
,De praktijkwending in het recht
We gaan het dus hebben over de rechtsfilosofie uit de 20e eeuw. Wat is er typisch aan de
rechtsfilosofie uit de 20e eeuw?
→De rechtspraktijk begint steeds een grotere rol te spelen. In de 20e eeuw zien we een verschuiving
naar een meer praktische kijk op het recht. Dat werd ingeleid met het Legal Realism. Zij gaan kijken
naar de rechtspraktijk om te kijken of er vanuit de rechtspraktijk iets kan worden gezegd over de
rechtsfilosofie. Welke rol speelt de rechtspraktijk in het maken van een theorie over het recht.
De rechtspraktijk gaat een veel belangrijkere rol gaan spelen en het wordt een soort van conceptueel
laboratorium voor de rechtsfilosofen om te gaan spelen met die vraag ‘wat is recht’ en hoe kan de
rechtsfilosoof toegang krijgen tot het recht.
Legal Realism
We zien dit in het begin van de 20e eeuw in de VS bij het Legal Realism. Zij gaan een heel concrete
nieuwe ingang proberen te vinden in de rechtsfilosofie, bijna een soort van instrumentele wijze om
naar het recht te kijken. Dat was in die tijd zeer controversieel. Voor de Legal Realist’s zijn het recht
puur voorspellingen van wat juristen/rechtbanken/gezagsdragers gaan doen. Op het moment dat je
kan voorspellen wat ze gaan doen, heb je een antwoord op de vraag ‘wat is recht?’.
Dat is dus een heel minimalistische kijk aan de ene kant, maar het opent een heel nieuw spectrum
over hoe we naar het recht kunnen kijken.
Bij elke theorie die we gaan bespreken gaan we ook een beeld gebruiken zodanig dat alle factoren bij
elkaar staan en ze met elkaar vergeleken kunnen worden.
Volgens de realisten zijn het recht voorspellingen van wat juristen gaan doen. Dat is dus het
antwoord op de eerste vraag, nl. wat is recht?. De andere vraag die we ons gingen stellen ging over
de verhoudingen tussen het recht en andere praktijken.
Bij de realisten zien we dat die connectie tussen bv. recht en moraliteit of recht en logica of recht en
geschiedenis langzaam los wordt gekoppeld en ze een nieuwe connectie gaan maken. Als recht een
voorspelling is van wat juristen gaan doen dan wordt een discipline zoals de statistiek (waarmee
voorspellingen kunnen worden gedaan) veel belangrijker.
, Dit is een heel oude stroming, maar door de technologische ontwikkelingen (bv. software) heeft dit
idee terug aan belang gewonnen. Het idee is dat als men veel beslissingen in een databank gaat
plaatsen, dan kan men controle krijgen over wat bv. een rechter zal doen.
Herbert L.A Hart (1907-1992)
De tweede stroming is die van L.A Hart. Dit is een van de bekendste filosofen uit de 20 e eeuw. met
zijn boek (The Concept of Law) krijgen we een soort centrale versie van wat recht is in de 20e eeuw.
Wat is het recht volgens Hart?
Recht heeft iets te maken met sociale regels die op een hele specifieke manier gesystematiseerd zijn.
Bij Hart zal de rechtspraktijk ook een belangrijke rol spelen om te begrijpen wat recht is. Hij gaat net
zoals de realisten een ontkoppeling maken van recht met moraliteit en een ontkoppeling met
dwang/macht en hij gaat daarentegen wel een connectie maken met inzichten uit de sociale
wetenschap/sociale regels.
Ronald Dworkin
Dworkin gaat kritiek geven op het systeem van Hart.
Dworkin maakte een connectie met sociale regels, maar Dworkin gaat die loslaten en Dworkin wil
terug naar de moraliteit. Recht heeft iets met moraliteit te maken (niet zoals in het oude
natuurrecht). Volgens hem moeten we daarvoor gaan kijken naar de rechtspraktijk. Dworkin gaat
gaan kijken naar het werk van rechters. Als rechters beslissingen moeten nemen, zeker als het gaat
om moeilijke beslissingen, dan bieden de regels niet altijd een uitkomst en dan moeten we een
beroep doen op morele principes om een interpretatie te kunnen geven van de bestaande
rechtsregels.
