Taalwetenschappen 2: samenvatting
Hoofdstuk 1 : Inleiding: communicatie en taal
1.0. Overzicht
1. Communicatie
Taal is een communicatiesysteem en maakt zoals alle communicatiesystemen gebruik van
tekens.
Communicatie is de uitwisseling van symbolische informatie tussen mensen die zich van
elkaars onmiddellijke of gemedieerde aanwezigheid bewust zijn. Deze informatie wordt
deel bewust, deels onbewust gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd. (Definitie
communicatie – Oomkes 2011)
Het communicatiemodel :
Terminologie: spraakverstaanbaarheid – spraakverstaan – begrijpelijkheid
Perfect communiceren? Waarom kunnen we nooit zeker zijn dat onze verbale
communicatie perfect verloopt?
Gesprekspartners hebben:
- nooit helemaal dezelfde kennis van de taal
- een individuele visie op zaken en situaties
1.1. Inleiding: Verschillende tekensystemen
Semiotiek = de systematische studie van tekens1 met als onderzoeksterrein de analyse van
verbale en niet-verbale tekensystemen in de menselijke communicatie en ook van alle
mogelijke vormen van communicatie bij dieren en zelf planten OF de leer van de tekens.
1
Een teken is een bepaalde vorm die met iets anders geassocieerd wordt, wat we als de
betekenis ervan opvatten.
Er zijn drie types van tekens:
1) Het index of indexalisch teken: een teken dat naar iets anders ‘verwijst’,
in de onmiddellijke nabijheid. Ze zijn contigu of vertonen contiguïteit aangezien
1
, Taalwetenschappen 2: samenvatting
vorm en betekenis in elkaars verlengde liggen.
Vb: een wegwijzer verwijst naar een volgende stad of het waggelen van een
dronken man
2) Het icoon of iconisch teken: een teken dat iets afbeeldt, een visuele, auditieve,
of enig andere perceptuele weergave van de zaak die het voorstelt.
Deze afbeelding komt slechts bij benadering overeen met de werkelijkheid.
Er is sprake van gelijkenis
Vb: een verkeersbord met drie overstekende kinderen beeldt de nabijheid van
een school af
3) Het symbool of symbolisch teken: een louter conventioneel teken, er is geen
verband tussen de vorm van het teken en de gesuggereerde betekenis. Dit
verband komt tot stand door conventie.
Vb: een rode plaat met een witte streep betekent een verbod om in die straat
te rijden of symbolen voor munteenheden
De tekens berusten op drie meer algemene structuurprincipes om een bepaalde vorm met
een bepaalde betekenis te verbinden. De taal van de mens verschilt van andere (vb.
dierlijke communicatiesystemen) doordat zij niet slechts één tekensysteem maar al de drie
types van tekens gebruikt, en vooral symbolische tekens.
Taal heeft niet enkel een communicatiefunctie, maar is ook een gedeeltelijke
weerspiegeling van de gehele conceptuele wereld van de cultuurgemeenschap. Deze
conceptuele wereld omvat veel meer begrippen - of conceptuele categorieën- dan we in
de taal terugvinden. De talige begrippen zijn de begrippen die we in de taal weerspiegelt
zien.
2
, Taalwetenschappen 2: samenvatting
1.2. Structuurprincipes in de taal
Er zijn drie structuurprincipes :
1.2.1. Het indexicaliteitsprincipe
Definitie: Als we spreken dient onze positie in tijd ne ruimte als referentiepunt voor
de indexalische lokalisering van andere wezens in tijd en ruimte.
voorbeeld: De studente staat hier nu bij mij.
Deiktische uitdrukkingen zijn egocentrische woorden zoals hier en nu, daar en dan,
vandaag, gisteren, persoonlijke voornaamwoorden, …
De interpretatie van de deiktische uitdrukking is volledig afhankelijk van de concrete
situatie waarin ze gebruikt worden. Er zijn twee uitgangspunten:
1) Deiktische oriëntatie: gezien vanuit het standpunt van de spreker
voorbeeld: De fiets staat voor de boom
2) Intrinsieke oriëntatie: kunstmatige dingen of artefacten (gebouwen, auto’s, …)
hebben hun eigen oriëntatie met inherente voor- en achterzijde
voorbeeld: De deur is achteraan in het lokaal
Het antropocentrisch perspectief: mensen bekleden een bevoorrechte plaats in de
beschrijving van gebeurtenissen. Zij worden eerst genoemd als het onderwerp van de zin.
Voorbeeld: Mijn vriendin is haar contactlezen verloren.
Het menselijk subject wordt enkel door een niet-menselijk subject vervangen als er een
speciale klemtoon op ligt. Voorbeeld: Deze tekst moet morgen door iedereen gekend zijn.
- wie versus wat?
- onpersoonlijk passief: Er werd gebeld vs Er werd gegraasd *
* de zin is incorrect en/of onmogelijk
1.2.2. Het iconiteitsprincipe
Definitie: er is een zekere gelijkenis tussen de vorm van de taaluiting en datgene
waarvoor zij staat. Dit komt in uiting in:
- de volgorde van de delen van de taaluiting
- de afstand tussen deze delen
- de hoeveelheid vormen die een uiting bevat
1) Het volgordeprincipe
Volgorde heeft betrekking op twee afzonderlijke taaluitingen en op de delen binnen een
uiting. Zo bepaalt de volgorde de opeenvolging in de tijd van twee of meer
gebeurtenissen.
Vb: Veni, vidi, vici (Ik kwam, zag en overwon)
Wanneer men de volgorde veranderd, krijgt men een totaal andere betekenis.
Gebeurtenissen kunnen op een iconische en niet-iconische wijze beschreven worden.
De taal bevat vaste verbindingen of dubbele uitdrukkingen:
nu en dan, nu of nooit, dag en nacht, vroeg of laat
3
Hoofdstuk 1 : Inleiding: communicatie en taal
1.0. Overzicht
1. Communicatie
Taal is een communicatiesysteem en maakt zoals alle communicatiesystemen gebruik van
tekens.
Communicatie is de uitwisseling van symbolische informatie tussen mensen die zich van
elkaars onmiddellijke of gemedieerde aanwezigheid bewust zijn. Deze informatie wordt
deel bewust, deels onbewust gegeven, ontvangen en geïnterpreteerd. (Definitie
communicatie – Oomkes 2011)
Het communicatiemodel :
Terminologie: spraakverstaanbaarheid – spraakverstaan – begrijpelijkheid
Perfect communiceren? Waarom kunnen we nooit zeker zijn dat onze verbale
communicatie perfect verloopt?
Gesprekspartners hebben:
- nooit helemaal dezelfde kennis van de taal
- een individuele visie op zaken en situaties
1.1. Inleiding: Verschillende tekensystemen
Semiotiek = de systematische studie van tekens1 met als onderzoeksterrein de analyse van
verbale en niet-verbale tekensystemen in de menselijke communicatie en ook van alle
mogelijke vormen van communicatie bij dieren en zelf planten OF de leer van de tekens.
1
Een teken is een bepaalde vorm die met iets anders geassocieerd wordt, wat we als de
betekenis ervan opvatten.
Er zijn drie types van tekens:
1) Het index of indexalisch teken: een teken dat naar iets anders ‘verwijst’,
in de onmiddellijke nabijheid. Ze zijn contigu of vertonen contiguïteit aangezien
1
, Taalwetenschappen 2: samenvatting
vorm en betekenis in elkaars verlengde liggen.
Vb: een wegwijzer verwijst naar een volgende stad of het waggelen van een
dronken man
2) Het icoon of iconisch teken: een teken dat iets afbeeldt, een visuele, auditieve,
of enig andere perceptuele weergave van de zaak die het voorstelt.
Deze afbeelding komt slechts bij benadering overeen met de werkelijkheid.
Er is sprake van gelijkenis
Vb: een verkeersbord met drie overstekende kinderen beeldt de nabijheid van
een school af
3) Het symbool of symbolisch teken: een louter conventioneel teken, er is geen
verband tussen de vorm van het teken en de gesuggereerde betekenis. Dit
verband komt tot stand door conventie.
Vb: een rode plaat met een witte streep betekent een verbod om in die straat
te rijden of symbolen voor munteenheden
De tekens berusten op drie meer algemene structuurprincipes om een bepaalde vorm met
een bepaalde betekenis te verbinden. De taal van de mens verschilt van andere (vb.
dierlijke communicatiesystemen) doordat zij niet slechts één tekensysteem maar al de drie
types van tekens gebruikt, en vooral symbolische tekens.
Taal heeft niet enkel een communicatiefunctie, maar is ook een gedeeltelijke
weerspiegeling van de gehele conceptuele wereld van de cultuurgemeenschap. Deze
conceptuele wereld omvat veel meer begrippen - of conceptuele categorieën- dan we in
de taal terugvinden. De talige begrippen zijn de begrippen die we in de taal weerspiegelt
zien.
2
, Taalwetenschappen 2: samenvatting
1.2. Structuurprincipes in de taal
Er zijn drie structuurprincipes :
1.2.1. Het indexicaliteitsprincipe
Definitie: Als we spreken dient onze positie in tijd ne ruimte als referentiepunt voor
de indexalische lokalisering van andere wezens in tijd en ruimte.
voorbeeld: De studente staat hier nu bij mij.
Deiktische uitdrukkingen zijn egocentrische woorden zoals hier en nu, daar en dan,
vandaag, gisteren, persoonlijke voornaamwoorden, …
De interpretatie van de deiktische uitdrukking is volledig afhankelijk van de concrete
situatie waarin ze gebruikt worden. Er zijn twee uitgangspunten:
1) Deiktische oriëntatie: gezien vanuit het standpunt van de spreker
voorbeeld: De fiets staat voor de boom
2) Intrinsieke oriëntatie: kunstmatige dingen of artefacten (gebouwen, auto’s, …)
hebben hun eigen oriëntatie met inherente voor- en achterzijde
voorbeeld: De deur is achteraan in het lokaal
Het antropocentrisch perspectief: mensen bekleden een bevoorrechte plaats in de
beschrijving van gebeurtenissen. Zij worden eerst genoemd als het onderwerp van de zin.
Voorbeeld: Mijn vriendin is haar contactlezen verloren.
Het menselijk subject wordt enkel door een niet-menselijk subject vervangen als er een
speciale klemtoon op ligt. Voorbeeld: Deze tekst moet morgen door iedereen gekend zijn.
- wie versus wat?
- onpersoonlijk passief: Er werd gebeld vs Er werd gegraasd *
* de zin is incorrect en/of onmogelijk
1.2.2. Het iconiteitsprincipe
Definitie: er is een zekere gelijkenis tussen de vorm van de taaluiting en datgene
waarvoor zij staat. Dit komt in uiting in:
- de volgorde van de delen van de taaluiting
- de afstand tussen deze delen
- de hoeveelheid vormen die een uiting bevat
1) Het volgordeprincipe
Volgorde heeft betrekking op twee afzonderlijke taaluitingen en op de delen binnen een
uiting. Zo bepaalt de volgorde de opeenvolging in de tijd van twee of meer
gebeurtenissen.
Vb: Veni, vidi, vici (Ik kwam, zag en overwon)
Wanneer men de volgorde veranderd, krijgt men een totaal andere betekenis.
Gebeurtenissen kunnen op een iconische en niet-iconische wijze beschreven worden.
De taal bevat vaste verbindingen of dubbele uitdrukkingen:
nu en dan, nu of nooit, dag en nacht, vroeg of laat
3
