AARDRIJKSKUNDE
De hemelsfeer
1. De dagelijkse beweging van de sterren aan de hemel
Poolster Wanneer men bij nacht op het noordelijk halfrond naar de hemel kijkt, dan
ziet men een reeks puntvormige lichtbronnen die langzaam in
tegenuurwijzerzin cirkels beschrijven rond een punt in het centrum.
→ dit centraal gelegen hemellicht is de Poolster
sterren De hemellichten die onderling vaste posities innemen, maar in formatie
rond de Poolster cirkels draaien in tegenuurwijzerzin.
Op het zuidelijk halfrond ziet men de sterren cirkels becshrijven in uurwijzerzin rond een punt dat
men de hemelzuidpool noemt, maar waar geen zichtbare ster staat.
2. Sterrenbeelden
sterrenbeelden Groepen hemellichten die herkenbare patronen vormen
Ursa Major De Grote Beer, is het beroemdste sterrenbeeld voor het noordelijk halfrond.
Deze is in België tijdens een onbewolkte nacht steeds zichtbaar.
Een lichtjaar De afstand die een lichtsignaal (snelheid 300 000 km/s) in een jaar tijd aflegt
en stemt overeen met 0,946.1013 km.
α Centauri De afstand tot α Centauri bedraagt 4,3 lichtjaar. Ze is de ster die het dichtst
bij de aarde staat.
de twee helderste α Ursae Majoris (= Dubhe) en β Ursae Majoris (= Merak)
sterren
Sommige duidelijk zichtbare sterren hebben een naam gekregen. Andere worden aangeduid met een
Griekse letter. De kleine Griekse letters geven per sterrenbeeld doorgaans de helderheidsvolgorde
aan van de sterren.
Het sterrenbeeld ‘Kleine Beer’ is evenwel moeilijk met het blote oog waarneembaar.
Op het zuidelijk halfrond is het beroemdste sterrenbeeld het Zuiderkruis (= Crux).
3. De dierenriem
Dierenriem De 12 sterrenbeelden waar de zon in de loop van het jaar passeert.
De ecliptica De lijn die gevormd wordt door de opeenvolgende posities van de zon tussen
de sterren van de dierenriem. (wordt op sterrenkaarten afgebeeld)
= lijn van verduisteringen, omdat de zon- en kmaansverduisteringen (de
eclipsen) alleen mogelijk zijn als de maan aan de hemelsfeer op de ecliptica
staat.
De astrologie of Tracht uit de stand van de zon (maan en de planeten) tussen de sterrenbeelden
sterrenwichelarij van de dierenriem, de toekomst te voorspellen.
De astronomie Is een wetenschappelijke discipline die een dergelijke predestinatie verwerpt.
of sterrenkunde
De sterrenbeelden van de dierenriem zijn ’s nachts waarneembaar gedurende bepaalde perioden van
het jaar. Als de zon in een sterrenbeeld staat, overstraalt het licht van de zon de zwakke
lichtintensiteit van de sterren en gaat dit sterrenbeeld samen met de zon onder.
Enkel bij zonsverduistering wordt het sterrenbeeld zichtbaar waarin de zon zich bevindt.
, 4. De hemelsfeer
Vanaf de aarde heeft men ‘de indruk’ dat zij omgeven is door een bol met een oneindig grote straal
die in ongeveer 24h om de aarde draait en waarop alle hemellichamen bevestigd zijn. Deze
denkbeeldige bol is de hemelsfeer. Zie pagina 44.
5. De hemelpolen en de hemelequator
De hemelequator Deelt de hemelsfeer in 2 hemisferen, het is de doorsnede van het
equatorvlak van de aarde met de hemelsfeer. Hij verbindt alle
punten van de hemelsfeer die loodrecht boven de evenaar gelegen
zijn.
Zie figuur op pagina 45.
Het lentepunt γ De ecliptica snijdt 2 maal de hemelequator. Het snijpunt van deze
beide cirkels waarin de zon zich bevindt op 21 maart is het lentpunt.
Van 21 maart tot 23 september bevindt de zon zich op het deel van de ecliptica in het noordelijk
hemelhalfrond. De plek met zenitale zonnestand (waar de zon loodrech staat) bevindt zich in deze
periode doorlopend op het noordelijk halfrond van de aardbol en dus is de declinatie van de zon in
deze periode positief.
Vanaf 23 september tot 21 maart bevindt de zon zich op het deel van de ecliptica in het zuidelijk
hemelhalfrond. De plek met zenitale zonnestand bevindt zich in deze periode doorlopend op het
zuidelijk halfrond en dus is de declinatie van de zon in deze periode negatief.
De rotatieas van de aarde (of van de hemelsfeer) snijdt de hemelsfeer in 2 punten.
hemelnoordpool p Het snijpunt boven de geografische Noordpool, deze valt samen met de
Poolster.
Hemelzuidpool p’ Het snijpunt boven de geografische Zuidpool, hier staat geen ster die
zichtbaar is met het blote oog.
Een sterrenkaart Hierop worden de posities van de hemellichten aan de hemelsfeer
getekend zoals deze worden gezien door een waarnemer op aarden ide
zich dus ‘in de hemelsfeer’ bevindt.
Zie pagina 46 en pagina 47 voor afbeelding.
6. Het zichtbare deel van de hemelsfeer
Het horizontaal vlak of Het raakvlak aan de aarde waar de waarnemer op staat. Het horizonvlak
horizonvlak van de staat loodrecht op de verticale doorheen de waarnemingsplaats. Deze
waarnemingsplaats verticale snijdt de hemelsfeer in 2 punten.
Het zenit Het punt dat boven het hoofd van de waarnemer gelegen is.
Het nadir Het punt dat onder de voeten van de waarnemer gelegen is.
De hemelhorizon De doorsnede van het horizonvlak met de hemelsfeer.
Poolshoogste Hp De hoek waaronder een lichtstraal van de Poolster invalt op het
horizonvlak van de waarnemer. De hoek tussen de kijkrichting naar de
Poolster op een bepaalde plaats en het horizonvlak van deze plek. Is
gelijk aan de breedteligging φ . De poolshoogte varieert van plaats tot
plaats.
De bovenmerediaan De halve grote cirkel op de hemelsfeer die loopt van de hemelnoordpool
naar de hemelzuidpool doorheen het zenit van de waarnemer.
→ stemt overeen met de punten op de hemelsfeer die verticaal boven de
merediaan van de waarnemingsplaats gelegen zijn.
De ondermerediaan De halve grote cirkel die loopt van de hemelnoordpool naar de
hemelzuidpool doorheen het nadir van de waarnemer.
De hemelsfeer
1. De dagelijkse beweging van de sterren aan de hemel
Poolster Wanneer men bij nacht op het noordelijk halfrond naar de hemel kijkt, dan
ziet men een reeks puntvormige lichtbronnen die langzaam in
tegenuurwijzerzin cirkels beschrijven rond een punt in het centrum.
→ dit centraal gelegen hemellicht is de Poolster
sterren De hemellichten die onderling vaste posities innemen, maar in formatie
rond de Poolster cirkels draaien in tegenuurwijzerzin.
Op het zuidelijk halfrond ziet men de sterren cirkels becshrijven in uurwijzerzin rond een punt dat
men de hemelzuidpool noemt, maar waar geen zichtbare ster staat.
2. Sterrenbeelden
sterrenbeelden Groepen hemellichten die herkenbare patronen vormen
Ursa Major De Grote Beer, is het beroemdste sterrenbeeld voor het noordelijk halfrond.
Deze is in België tijdens een onbewolkte nacht steeds zichtbaar.
Een lichtjaar De afstand die een lichtsignaal (snelheid 300 000 km/s) in een jaar tijd aflegt
en stemt overeen met 0,946.1013 km.
α Centauri De afstand tot α Centauri bedraagt 4,3 lichtjaar. Ze is de ster die het dichtst
bij de aarde staat.
de twee helderste α Ursae Majoris (= Dubhe) en β Ursae Majoris (= Merak)
sterren
Sommige duidelijk zichtbare sterren hebben een naam gekregen. Andere worden aangeduid met een
Griekse letter. De kleine Griekse letters geven per sterrenbeeld doorgaans de helderheidsvolgorde
aan van de sterren.
Het sterrenbeeld ‘Kleine Beer’ is evenwel moeilijk met het blote oog waarneembaar.
Op het zuidelijk halfrond is het beroemdste sterrenbeeld het Zuiderkruis (= Crux).
3. De dierenriem
Dierenriem De 12 sterrenbeelden waar de zon in de loop van het jaar passeert.
De ecliptica De lijn die gevormd wordt door de opeenvolgende posities van de zon tussen
de sterren van de dierenriem. (wordt op sterrenkaarten afgebeeld)
= lijn van verduisteringen, omdat de zon- en kmaansverduisteringen (de
eclipsen) alleen mogelijk zijn als de maan aan de hemelsfeer op de ecliptica
staat.
De astrologie of Tracht uit de stand van de zon (maan en de planeten) tussen de sterrenbeelden
sterrenwichelarij van de dierenriem, de toekomst te voorspellen.
De astronomie Is een wetenschappelijke discipline die een dergelijke predestinatie verwerpt.
of sterrenkunde
De sterrenbeelden van de dierenriem zijn ’s nachts waarneembaar gedurende bepaalde perioden van
het jaar. Als de zon in een sterrenbeeld staat, overstraalt het licht van de zon de zwakke
lichtintensiteit van de sterren en gaat dit sterrenbeeld samen met de zon onder.
Enkel bij zonsverduistering wordt het sterrenbeeld zichtbaar waarin de zon zich bevindt.
, 4. De hemelsfeer
Vanaf de aarde heeft men ‘de indruk’ dat zij omgeven is door een bol met een oneindig grote straal
die in ongeveer 24h om de aarde draait en waarop alle hemellichamen bevestigd zijn. Deze
denkbeeldige bol is de hemelsfeer. Zie pagina 44.
5. De hemelpolen en de hemelequator
De hemelequator Deelt de hemelsfeer in 2 hemisferen, het is de doorsnede van het
equatorvlak van de aarde met de hemelsfeer. Hij verbindt alle
punten van de hemelsfeer die loodrecht boven de evenaar gelegen
zijn.
Zie figuur op pagina 45.
Het lentepunt γ De ecliptica snijdt 2 maal de hemelequator. Het snijpunt van deze
beide cirkels waarin de zon zich bevindt op 21 maart is het lentpunt.
Van 21 maart tot 23 september bevindt de zon zich op het deel van de ecliptica in het noordelijk
hemelhalfrond. De plek met zenitale zonnestand (waar de zon loodrech staat) bevindt zich in deze
periode doorlopend op het noordelijk halfrond van de aardbol en dus is de declinatie van de zon in
deze periode positief.
Vanaf 23 september tot 21 maart bevindt de zon zich op het deel van de ecliptica in het zuidelijk
hemelhalfrond. De plek met zenitale zonnestand bevindt zich in deze periode doorlopend op het
zuidelijk halfrond en dus is de declinatie van de zon in deze periode negatief.
De rotatieas van de aarde (of van de hemelsfeer) snijdt de hemelsfeer in 2 punten.
hemelnoordpool p Het snijpunt boven de geografische Noordpool, deze valt samen met de
Poolster.
Hemelzuidpool p’ Het snijpunt boven de geografische Zuidpool, hier staat geen ster die
zichtbaar is met het blote oog.
Een sterrenkaart Hierop worden de posities van de hemellichten aan de hemelsfeer
getekend zoals deze worden gezien door een waarnemer op aarden ide
zich dus ‘in de hemelsfeer’ bevindt.
Zie pagina 46 en pagina 47 voor afbeelding.
6. Het zichtbare deel van de hemelsfeer
Het horizontaal vlak of Het raakvlak aan de aarde waar de waarnemer op staat. Het horizonvlak
horizonvlak van de staat loodrecht op de verticale doorheen de waarnemingsplaats. Deze
waarnemingsplaats verticale snijdt de hemelsfeer in 2 punten.
Het zenit Het punt dat boven het hoofd van de waarnemer gelegen is.
Het nadir Het punt dat onder de voeten van de waarnemer gelegen is.
De hemelhorizon De doorsnede van het horizonvlak met de hemelsfeer.
Poolshoogste Hp De hoek waaronder een lichtstraal van de Poolster invalt op het
horizonvlak van de waarnemer. De hoek tussen de kijkrichting naar de
Poolster op een bepaalde plaats en het horizonvlak van deze plek. Is
gelijk aan de breedteligging φ . De poolshoogte varieert van plaats tot
plaats.
De bovenmerediaan De halve grote cirkel op de hemelsfeer die loopt van de hemelnoordpool
naar de hemelzuidpool doorheen het zenit van de waarnemer.
→ stemt overeen met de punten op de hemelsfeer die verticaal boven de
merediaan van de waarnemingsplaats gelegen zijn.
De ondermerediaan De halve grote cirkel die loopt van de hemelnoordpool naar de
hemelzuidpool doorheen het nadir van de waarnemer.
