1 Fenomenologie
1.1 Wat is een stemstoornis, stemprobleem,…
“… wanneer de stemkwaliteit, toonhoogte, en/of luidheid afwijken van wat beschouwd wordt als
een normale stem”
Maar wat is een normale stem?
“…when voice quality, pitch, and loudness differ or are inappropriate for an individual's age, gender,
cultural background, or geographic location.”
Bovenstaande definities vertrekken vanuit het perspectief van de luisteraar, niet van de patiënt
zelf. In de huidige visie staat de patiënt centraal.
“…Any time the voice does not work, perform or sound as it normally should, so that it interferes
with communication or anytime you experience foreign sensations in your throat, such as effort or
soreness, during or immediately after speaking”
1.2 Symptomen
Auditief waarneembare symptomen: hoorbaar door de luisteraar
- Stemklank en -kwaliteit
o Ruwheid, schorheid (roughness): onregelmatigheid in (de trilling van) het stemgeluid
o Wilde lucht, ruizigheid (breathiness): hoorbare luchtontsnapping of ruis in de
stemklank
o Gespannen stemkwaliteit (strained): perceptie van verhoogde inspanning, te
vergelijken met het stemgeluid wanneer men tegelijk probeert te spreken en iets
zwaars op te heffen
o Krachteloosheid, zwakte (asthenia): stem met weinig draagkracht
o Stembreuken: plots wegvallen van de stem
o Instabiliteit: variabele stemkwaliteit, toonhoogte en/of luidheid tijdens het spreken
Dysfonie = niet goed klinken
o Pulsatiestem (vocal fry): laagste stemregister, klinkt krakerig
o Afonie: stemklank is volledig afwezig
- Toonhoogte en luidheid
o Abnormale toonhoogte (pitch): hogere of lagere stem dan je verwacht op basis van
leeftijd
o Abnormale luidheid (loudness): luidere of zachtere stem dan je verwacht op basis
van spreeksituatie
o Beperkt toonhoogtebereik: afstand tussen laagte en hoogste toon is kleiner dan
gemiddeld. Afwijking kan in de hoge, in de lage, of in beide tonen zitten.
o Beperkt intensiteitsbereik: verschil tussen min en max luidheid die een persoon kan
produceren is kleiner dan gemiddeld.
o Tremor: ritmische toonhoogte-en/of luidheidsvariaties (een bibber) in de stemklank
- Resonantie, articulatie en prosodie
o Hypernasaliteit: nasale resonantie bij orale klanken
o Hyponasalisatie: onvoldoende nasale resonantie bij nasale klanken
o Kelige of onvoldoende oronasale resonantie: stemgeluid resoneert onvoldoende in
de mond- en neusholte en klinkt hierdoor dof en weinig krachtig
o Cul de sac-resonantie: ‘potato-in-the-mounth-resonance’, een dike stemklank die
ontstaat doordat een massa de mondholte vult
o Monotone spraak: er worden geen toonhoogtevariaties gemaakt
1
, - Adem
o Hoorbaar inademen: elke inademing is duidelijk waarneembaar voor de luisteraar
o Inadequate (ongepaste) adempauzes: persoon ademt zeer frequent in, ademt op
vreemde plaatsen of ademt niet op tijd en raakt snel buiten adem
o Spreken op expiratoire reservelucht: blijven doorspreken op de laatste lucht die nog
in de longen aanwezig is na een spontane uitademing
- Andere auditieve symptomen die gerelateerd zijn aan stem
o Keelschrapen
o Hoesten, kuchen
o Vocale tics: onwillekeurige, plotselinge, terugkerende snelle en stereotype
bewegingen of geluiden
Sensorisch waarneembare symptomen: in de eerste plaats lichamelijke gewaarwording die de
patiënt voelt tijdens of na stemgeving
- Storende keelsensaties
o Keelpijn
o Overgevoeligheid in de keel
o Branderig/droog/geïrriteerd gevoel in de keel
o (Spier)spanning (kan ook vastgesteld worden door palpatie)
o Gevoel van slijmen in de keel
o Globusgevoel: gevoel dat er iets in de keel zit
Vaak kuchen en keelschrapen tot gevolg Slecht voor je stemplooien: ze worden hard op
elkaar gedrukt
- Verminderde vocale belastbaarheid
o Spreken kost inspanning/is vermoeiend
o Spreken kan niet lang volgehouden worden
o Snel buiten adem zijn tijdens het spreken
Visueel waarneembare symptomen: zichtbare afwijking tijdens de laryngoscopie, stemgedragingen
- Aspecten van stemgedrag (logopedist)
o Ademtype
o Spreek-/zanghouding: een goede lichaamshouding en evenwichtige
spanningsopbouw zijn van belang voor de stemproductie
o Zichtbare spierspanning
o Articulatie: door het observeren van de kaakval en lipbeweging
- Laryngoscopisch beeld (NKO-arts)
o Stemplooilaesies (stemplooisluiting)
Stemplooinoduli: knobbeltjes, verdikking van de rand, bilateraal meestal
symmetrisch, stemplooien sluiten niet -> zandlopervorm
o Beginnende noduli: verdikking nog beperkt
o Fibreuze noduli: ver geëvolueerd, soort eelt treedt op
Frequent bij kinderen en mensen met een spreekberoep
Laryngitis: stemplooien zijn rood, verdikt of oedemateus (zwelling). Er treedt
slijmvorming op. Wanneer de inflammatie (ontsteking) langer dan zes weken
aanhoudt, spreekt men van chronische laryngitis.
Na een virale infectie of kortstondige overbelasting van de
stemplooien
Chronisch: na langdurige stembelasting of slechte stemhygiëne
2
, Stemplooipoliep: meestal unilateraal, kan sessiel (met brede basis) of
gesteeld (bolvormig gezwelletje op een steeltje) zijn. Het kan de
stemplooisluiting hinderen.
Reinkes oedeem: sterke, doorgaans bilaterale doorzichtige of bleke zwelling.
Zorgt voor een lage toonhoogte en andere afwijkende aspecten.
Stemplooinoduli Laryngitis Stemplooipoliep Reinkes oefeem
o Stemplooilaesies (stemplooitrilling)
De mucosale golfbeweging kan verstoord zijn door een letsel op de vrije rand of een
verstoring in de spanning of aansturing van de stemplooien.
Verminderde of afwezige beweeglijkheid: amplitude van de trilling (bv
stemplooiparalyse of stemplooiverlamming waarbij 1 stemplooi helemaal stil
staat)
Verstoring van regelmatigheid van de golfbeweging: verschil in
weefseleigenschappen van beide stemplooien (bv poliep, laryngeale dystonie
= spasmodische dystonie: regelmaat van de trilling is verstoort door
‘spastische’ bewegingen van de stemplooien)
Verstoring van symmetrie van de golfbeweging: normaal bewegen beide
stemplooien quasi in spiegelbeeld, bij verschil in weefsel (bv littekenvorming)
is dit niet het geval
1.3 Prevalentie
- Prevalentie: aantal bestaande gevallen op één moment
- Levensprevalentie: aantal gevallen die op een zeker moment gedurende de levensloop aan
een bepaalde aandoening lijdt
- Incidentie: aantal nieuwe gevallen in een bepaalde periode
De prevalentiecijfers voor stemstoornissen zijn zeer uiteenlopende. Een belangrijke reden hiervoor is
de definitie of criteria die men hanteert om te bepalen of iemand lijdt aan een stemstoornis.
In de algemene bevolking is de prevalentie 6% en de levensloopprevalentie 30%.
- Volwassen vrouwen hebben 1.5x meer problemen dan mannen
- Kinderen: prevalentie van 1.4%-1.6%, meer jongens dan meisjes
- Leerkrachten: prevalentie van 11%, levensloopprevalentie van 50%-80%
- Nog andere beroepsgroepen ‘at risk’: fitness-instructeurs, zangers, call-centeroperator,…
De impact van stemproblemen op de uitoefening van een beroep:
- Beperkt bepaalde aspecten van een jobuitoefening
- Eén of meerdere dagen afwezig omwille van de stem
1.4 Etiologie: oorzaken van stemproblemen
De normale stemplooiproductie is afhankelijk van:
1) Kracht en luchtstroom die aangeleverd wordt door het respiratoir systeem
3
1.1 Wat is een stemstoornis, stemprobleem,…
“… wanneer de stemkwaliteit, toonhoogte, en/of luidheid afwijken van wat beschouwd wordt als
een normale stem”
Maar wat is een normale stem?
“…when voice quality, pitch, and loudness differ or are inappropriate for an individual's age, gender,
cultural background, or geographic location.”
Bovenstaande definities vertrekken vanuit het perspectief van de luisteraar, niet van de patiënt
zelf. In de huidige visie staat de patiënt centraal.
“…Any time the voice does not work, perform or sound as it normally should, so that it interferes
with communication or anytime you experience foreign sensations in your throat, such as effort or
soreness, during or immediately after speaking”
1.2 Symptomen
Auditief waarneembare symptomen: hoorbaar door de luisteraar
- Stemklank en -kwaliteit
o Ruwheid, schorheid (roughness): onregelmatigheid in (de trilling van) het stemgeluid
o Wilde lucht, ruizigheid (breathiness): hoorbare luchtontsnapping of ruis in de
stemklank
o Gespannen stemkwaliteit (strained): perceptie van verhoogde inspanning, te
vergelijken met het stemgeluid wanneer men tegelijk probeert te spreken en iets
zwaars op te heffen
o Krachteloosheid, zwakte (asthenia): stem met weinig draagkracht
o Stembreuken: plots wegvallen van de stem
o Instabiliteit: variabele stemkwaliteit, toonhoogte en/of luidheid tijdens het spreken
Dysfonie = niet goed klinken
o Pulsatiestem (vocal fry): laagste stemregister, klinkt krakerig
o Afonie: stemklank is volledig afwezig
- Toonhoogte en luidheid
o Abnormale toonhoogte (pitch): hogere of lagere stem dan je verwacht op basis van
leeftijd
o Abnormale luidheid (loudness): luidere of zachtere stem dan je verwacht op basis
van spreeksituatie
o Beperkt toonhoogtebereik: afstand tussen laagte en hoogste toon is kleiner dan
gemiddeld. Afwijking kan in de hoge, in de lage, of in beide tonen zitten.
o Beperkt intensiteitsbereik: verschil tussen min en max luidheid die een persoon kan
produceren is kleiner dan gemiddeld.
o Tremor: ritmische toonhoogte-en/of luidheidsvariaties (een bibber) in de stemklank
- Resonantie, articulatie en prosodie
o Hypernasaliteit: nasale resonantie bij orale klanken
o Hyponasalisatie: onvoldoende nasale resonantie bij nasale klanken
o Kelige of onvoldoende oronasale resonantie: stemgeluid resoneert onvoldoende in
de mond- en neusholte en klinkt hierdoor dof en weinig krachtig
o Cul de sac-resonantie: ‘potato-in-the-mounth-resonance’, een dike stemklank die
ontstaat doordat een massa de mondholte vult
o Monotone spraak: er worden geen toonhoogtevariaties gemaakt
1
, - Adem
o Hoorbaar inademen: elke inademing is duidelijk waarneembaar voor de luisteraar
o Inadequate (ongepaste) adempauzes: persoon ademt zeer frequent in, ademt op
vreemde plaatsen of ademt niet op tijd en raakt snel buiten adem
o Spreken op expiratoire reservelucht: blijven doorspreken op de laatste lucht die nog
in de longen aanwezig is na een spontane uitademing
- Andere auditieve symptomen die gerelateerd zijn aan stem
o Keelschrapen
o Hoesten, kuchen
o Vocale tics: onwillekeurige, plotselinge, terugkerende snelle en stereotype
bewegingen of geluiden
Sensorisch waarneembare symptomen: in de eerste plaats lichamelijke gewaarwording die de
patiënt voelt tijdens of na stemgeving
- Storende keelsensaties
o Keelpijn
o Overgevoeligheid in de keel
o Branderig/droog/geïrriteerd gevoel in de keel
o (Spier)spanning (kan ook vastgesteld worden door palpatie)
o Gevoel van slijmen in de keel
o Globusgevoel: gevoel dat er iets in de keel zit
Vaak kuchen en keelschrapen tot gevolg Slecht voor je stemplooien: ze worden hard op
elkaar gedrukt
- Verminderde vocale belastbaarheid
o Spreken kost inspanning/is vermoeiend
o Spreken kan niet lang volgehouden worden
o Snel buiten adem zijn tijdens het spreken
Visueel waarneembare symptomen: zichtbare afwijking tijdens de laryngoscopie, stemgedragingen
- Aspecten van stemgedrag (logopedist)
o Ademtype
o Spreek-/zanghouding: een goede lichaamshouding en evenwichtige
spanningsopbouw zijn van belang voor de stemproductie
o Zichtbare spierspanning
o Articulatie: door het observeren van de kaakval en lipbeweging
- Laryngoscopisch beeld (NKO-arts)
o Stemplooilaesies (stemplooisluiting)
Stemplooinoduli: knobbeltjes, verdikking van de rand, bilateraal meestal
symmetrisch, stemplooien sluiten niet -> zandlopervorm
o Beginnende noduli: verdikking nog beperkt
o Fibreuze noduli: ver geëvolueerd, soort eelt treedt op
Frequent bij kinderen en mensen met een spreekberoep
Laryngitis: stemplooien zijn rood, verdikt of oedemateus (zwelling). Er treedt
slijmvorming op. Wanneer de inflammatie (ontsteking) langer dan zes weken
aanhoudt, spreekt men van chronische laryngitis.
Na een virale infectie of kortstondige overbelasting van de
stemplooien
Chronisch: na langdurige stembelasting of slechte stemhygiëne
2
, Stemplooipoliep: meestal unilateraal, kan sessiel (met brede basis) of
gesteeld (bolvormig gezwelletje op een steeltje) zijn. Het kan de
stemplooisluiting hinderen.
Reinkes oedeem: sterke, doorgaans bilaterale doorzichtige of bleke zwelling.
Zorgt voor een lage toonhoogte en andere afwijkende aspecten.
Stemplooinoduli Laryngitis Stemplooipoliep Reinkes oefeem
o Stemplooilaesies (stemplooitrilling)
De mucosale golfbeweging kan verstoord zijn door een letsel op de vrije rand of een
verstoring in de spanning of aansturing van de stemplooien.
Verminderde of afwezige beweeglijkheid: amplitude van de trilling (bv
stemplooiparalyse of stemplooiverlamming waarbij 1 stemplooi helemaal stil
staat)
Verstoring van regelmatigheid van de golfbeweging: verschil in
weefseleigenschappen van beide stemplooien (bv poliep, laryngeale dystonie
= spasmodische dystonie: regelmaat van de trilling is verstoort door
‘spastische’ bewegingen van de stemplooien)
Verstoring van symmetrie van de golfbeweging: normaal bewegen beide
stemplooien quasi in spiegelbeeld, bij verschil in weefsel (bv littekenvorming)
is dit niet het geval
1.3 Prevalentie
- Prevalentie: aantal bestaande gevallen op één moment
- Levensprevalentie: aantal gevallen die op een zeker moment gedurende de levensloop aan
een bepaalde aandoening lijdt
- Incidentie: aantal nieuwe gevallen in een bepaalde periode
De prevalentiecijfers voor stemstoornissen zijn zeer uiteenlopende. Een belangrijke reden hiervoor is
de definitie of criteria die men hanteert om te bepalen of iemand lijdt aan een stemstoornis.
In de algemene bevolking is de prevalentie 6% en de levensloopprevalentie 30%.
- Volwassen vrouwen hebben 1.5x meer problemen dan mannen
- Kinderen: prevalentie van 1.4%-1.6%, meer jongens dan meisjes
- Leerkrachten: prevalentie van 11%, levensloopprevalentie van 50%-80%
- Nog andere beroepsgroepen ‘at risk’: fitness-instructeurs, zangers, call-centeroperator,…
De impact van stemproblemen op de uitoefening van een beroep:
- Beperkt bepaalde aspecten van een jobuitoefening
- Eén of meerdere dagen afwezig omwille van de stem
1.4 Etiologie: oorzaken van stemproblemen
De normale stemplooiproductie is afhankelijk van:
1) Kracht en luchtstroom die aangeleverd wordt door het respiratoir systeem
3
