Filosofie van de relationele zorg
Visie op verpleegkunde
- De verpleegkundige werkt vanuit een relationele, zorgethische visie
→ De verpleegkundige
▪ Stelt de relatie en de communicatie met de mens en z’n netwerk centraal
▪ Benadert de mens en z’n netwerk vanuit een zorgethische visie
▪ Stimuleert en ondersteunt de mens en z’n netwerk om waar mogelijk zelf de regie
van de zorg op te nemen of te behouden
- De verpleegkundige houdt rekening met de diversiteit en verleent zorg in dialoog
→ De verpleegkundige
▪ Zoekt aansluiting met de diversiteit en persoonlijke behoeften van de mens en zijn
netwerk
▪ Is zich bewust van zijn referentie kader
▪ Biedt cultuursensitieve zorg
- De verpleegkundige bewaakt en bevordert de kwaliteit van zijn denken en handelen
→ De verpleegkundige
▪ Communiceert en handelt kwaliteitsvol
▪ Reflecteert over zijn communicatie en zijn handelen en zoekt naar een goed
evenwicht
▪ Evalueert zichzelf
1. De eigen kijk op (professionele) zorg
1. Alledaagse zorg/ natuurlijke zorg
Zorg dragen
2. Professionele zorg
1. Alledaagse zorg = zorg die gegeven en ontvangen wordt in privésfeer
Vb. ouders letten voortdurend op de behoeften van hun peuter
Zorg van een volwassene aan zijn/ haar vader/moeder
- Deze zorg vormt een voorbeeld om inspiratie uit te halen als professional. Zorg die gevoed
wordt door liefde en daaraan ook uitdrukking geeft, is een essentieel beeld van goede zorg
Wat is zorgen?
= iedereen draagt zorg op z’n eigen manier! (elk vogeltje zingt zoals het gebekt is)
Vb. zachtmoedig, kordaat, hartelijk, zorgvuldig, ondersteunend, overheersend,…
2. Kwetsbaarheid, lijden en zorg vanuit een zorgethisch perspectief
Doel opleiding
- Opleiden tot een verpleegkundige die met zijn/haar eigen, unieke kwaliteiten als persoon, op
een deskundige manier met de zorgontvanger optrekt en hem die zorg biedt die hij/zij nodig
heeft
o Op deskundige manier zorg verlenen
▪ Deskundig = kennis en vaardigheden op een deugdzame manier inzetten.
o Zorg moet aansluiten op de noden en behoeften van de zorgontvanger
o Begeleidt en vergezelt op reis naar herstel.
- In zorgsector wordt steeds meet belang gehecht aan ethische vorming
,Theorieën en denkkaders
1. Medische ethiek
→ Principe benadering kreeg hierin een dominante positie
▪ Principes = morele uitgangspunten die het handelen richting geven
→ 4 basisprincipes:
▪ Respect voor de autonomie
▪ Niet-schaden
▪ Weldoen
▪ Rechtvaardigheid
→ Er wordt van zorgverlener verlangd dat hij/zij in zijn/haar beslissingen deze
basisprincipes recht doet
→ Rationele overweging
→ Eed van hippocrates (artseneed)
2. De zorgethische benadering!!!!! (>ethiek van de zorg)
→ Zorg = eerste ontmoeting
→ Brengt betrokkenheid en verantwoordelijkheid tot stand
→ Met het oog op elkaars kwetsbaarheid
→ Goede zorg = geen zuiver rationele overweging van principes
→ Grondgedachte van zorgethiek = slechts in context van een concrete relatie met de
zorgontvanger kan helder worden wat goede zorg is in de specifieke situatie waarin
de zorgontvanger zich bevindt
2.1. Kwetsbaarheid en lijden
→ Mens wordt niet autonoom geboren
▪ Van bij geboorte tot (na) overlijden afhankelijk van anderen
→ Kwetsbaarheid hangt onvermijdelijk vast aan het leven en valt dus niet te vermijden.
→ Zorgontvanger biedt kwetsbaarheid en ‘anders zijn’ aan de zorgverlener aan en roept
hem op voor hem/haar te zorgen.
▪ Waardigheid staat hier op het spel
→ Er is echter het gevaar dat dit niet ‘gezien’ wordt of er geen gepast antwoord
geboden wordt
→ Zorg = een middel om de kwetsbaarheid van een zorgontvanger te verminderen
→ Zorg is gericht op bevordering van de menselijke persoon in al zijn dimensies
▪ Verschillende dimensies: lichamelijke-, psychische-, relationele-, sociale-, morele-
en spirituele dimensie (vb. p.10 casus mevrouw Maenhout)
→ Het is als zorgverlener van cruciaal belang om over morele nederigheid te
beschikken
▪ Er niet van uit gaan dat je de ander begrijpt, kent, weet wat goed voor hem is, wat
hij nodig heeft,… alvorens onbevangen te hebben geluisterd
▪ Een moreel gevoelige houding maakt de weg vrij om geraakt te worden door de
zorgontvanger
• Maar dit vraagt een houding van aandachtigheid en oprechte
verwondering
o Hier loopt het vaak mis doordat de zorgverlener een andere
visie kan hebben of de zorgverlener zichzelf als deskundige
ziet en de zorgontvanger als leek
,EX! Benadering van zorg lijkt vanzelfsprekend, maar is het eigenlijk niet → leg uit
2.2. Zorg een complex en veelzijdig verschijnsel
- Zorg kun je beschrijven vanuit 3 fundamentele kenmerken:
1. Zorg is een fundamentele bestaanswijze en een ethische opgave
2. Zorg is een praktijk waarin houding en activiteit samen gaan
3. Zorg is wederkerig en zinverlenend
1. Zorg is een fundamentele bestaanswijze en een ethische opgave
→ Zorg = een grondgegeven van ons bestaan
→ In ons meest dagelijkse doen → betrokken met zorg
→ Zorg dragen voor onszelf anderen en de wereld
→ Zorg kent een biologische basis
→ Zorg is ook een opgave omdat we het als onmisbaar beschouwen dat ons menselijk
bestaan zinvol en volwaardig zou zijn
- Zorg kent m.a.w. een menselijk karakter en verwijst bijgevolg naar een bep. Waarde in het
menselijk bestaan (als iets nastrevenswaardig)
Dieren en mensen = en ≠
Vb. voortplantingsdrift hebben zowel mensen als dieren, maar toch gaan mensen op een zodanige
manier om met seksualiteit dat het zinvol wordt. → het gaat hier dus minder om een eis en meer om
meen verantwoordelijkheidsgevoel
→ We zijn fundamenteel relationele wezens
▪ we hebben anderen nodig om mens te worden en een zinvol en menswaardig
leven te leiden
▪ we worden naakt en kwetsbaar geboren
▪ voor we verantwoordelijkheid voor ons eigen bestaan kunnen opnemen, moeten
er eerst anderen voor ons zorgen. Hierna kunnen wij op onze beurt ook voor
anderen zorgen
▪ het drukt een ethisch engagement uit, we zorgen voor iemand omdat we dat
willen (intrinsiek willen) en niet omdat we dat moeten
2. Zorg is een praktijk waarin een houding en activiteit samen gaan
“do I get bonus points if I act like I care?”
→ Zorg = zowel houding als activiteit
→ Als activiteit
▪ Zorg = betrekking op een waaier van activiteiten
• Deze zijn erop gericht om welzijn van de ander te bewaken of te
verhogen en hiermee tegemoet te komen aan diens noden en
behoeften
→ Als (morele) houding
▪ Aandacht(igheid) voor de noden van de ander (aandacht om iets te doen)
▪ Aandrang, verantwoordelijkheid hieraan tegemoet te komen (doen/actie)
▪ Zorgverleners dienen zich moreel gevoelig op te stellen voor de zich omringende
wereld
▪ Belangrijk om persoonlijke betrokkenheid zichtbaar te maken
▪ Zorgverlener geeft niet alleen zorg, maar is zorg
▪ Het is niet alleen wat, maar ook hoe hij het doet
, → Zorg als praktijk
ACTIVITEIT HOUDING
ZORGZAAMHEID? ZORGACTIVITEIT ONDERNEMEN?
Wanneer zorg enkel wordt gezien als een activiteit, bestaat het gevaar dat een activiteit als zorgend
wordt omschreven, zonder dat er sprake is van ‘zorgzaamheid’. Wanneer zorg enkel als houding
wordt opgevat, kan zorg de bezorgdheid op de situatie van een ander betreffen, zonder dat er
concrete activiteiten worden gesteld die de situatie van de betrokkenen veranderen.
3. Zorg als wederkerig en zinverlenend
→ Zorg situeert zich steeds binnen een relatie → zorgrelaties
→ Persoon-zijn is inherent aan ‘verbonden-zijn-met-anderen’
→ De zorgontvanger moet steeds gezien worden als betekenisvol in deze wereld
→ Persoon die zorg ontvangt is geen object (passief), maar een subject (een bewuste ik
die waarneemt)
→ Bij ontvangen van zorg geeft ander dit op wederkerige wijze terug
▪ een ander soort geven
▪ Vaak via taal en woorden vb. dankbaarheid
▪ Zo vindt zorgverlener kracht en creativiteit, steeds opnieuw
▪ Haalt voldoening uit geven van de zorg, niet alleen in wat hij/zij doet, maar ook
wie hij/zij is als persoon
▪ Valkuil → verschraling persoonlijk contact door prestatie- en werkdruk
= geeft gevoel van zinloosheid en te kort schieten t.o.v. eigen idealen en
eigen kunnen → gevaar voor verliezen van verbinding tussen persoonlijke
zingeving en wat gevraagd/verwacht wordt
▪ Reflecteren!!!! → deugdzaam voor ervaren van zin
2.3. Wie of wat ben ik in de grond
Wie ben ik, wat zijn mijn mogelijkheden en wat kan ik voor een ander als zorgverlener betekenen?
- Mijn grond, fundament
- Impliciet/expliciet
- Morele voedingsbodem = bodem waaruit je jouw voeding haalt om o.b.v. een bepaald(e)
(aantal) overtuiging(en) in een concrete situatie op een bepaalde manier te handelen.
▪ Voedingsbodem = vrij constante factor in je handelen
- Voedingsbodem is opgebouwd uit verschillende elementen
▪ Waarden en normen
▪ Persoonlijke ervaringen
▪ Beelden en ideeën die je bv. hebt van goeie zorg
1. Waarden en normen
Waarden = idealen/morele doelen die we als persoon, groep en/of samenleving waarderen en
nastreven, die ons motiveren in onze keuzes tot het stellen van bepaald gedrag.
Visie op verpleegkunde
- De verpleegkundige werkt vanuit een relationele, zorgethische visie
→ De verpleegkundige
▪ Stelt de relatie en de communicatie met de mens en z’n netwerk centraal
▪ Benadert de mens en z’n netwerk vanuit een zorgethische visie
▪ Stimuleert en ondersteunt de mens en z’n netwerk om waar mogelijk zelf de regie
van de zorg op te nemen of te behouden
- De verpleegkundige houdt rekening met de diversiteit en verleent zorg in dialoog
→ De verpleegkundige
▪ Zoekt aansluiting met de diversiteit en persoonlijke behoeften van de mens en zijn
netwerk
▪ Is zich bewust van zijn referentie kader
▪ Biedt cultuursensitieve zorg
- De verpleegkundige bewaakt en bevordert de kwaliteit van zijn denken en handelen
→ De verpleegkundige
▪ Communiceert en handelt kwaliteitsvol
▪ Reflecteert over zijn communicatie en zijn handelen en zoekt naar een goed
evenwicht
▪ Evalueert zichzelf
1. De eigen kijk op (professionele) zorg
1. Alledaagse zorg/ natuurlijke zorg
Zorg dragen
2. Professionele zorg
1. Alledaagse zorg = zorg die gegeven en ontvangen wordt in privésfeer
Vb. ouders letten voortdurend op de behoeften van hun peuter
Zorg van een volwassene aan zijn/ haar vader/moeder
- Deze zorg vormt een voorbeeld om inspiratie uit te halen als professional. Zorg die gevoed
wordt door liefde en daaraan ook uitdrukking geeft, is een essentieel beeld van goede zorg
Wat is zorgen?
= iedereen draagt zorg op z’n eigen manier! (elk vogeltje zingt zoals het gebekt is)
Vb. zachtmoedig, kordaat, hartelijk, zorgvuldig, ondersteunend, overheersend,…
2. Kwetsbaarheid, lijden en zorg vanuit een zorgethisch perspectief
Doel opleiding
- Opleiden tot een verpleegkundige die met zijn/haar eigen, unieke kwaliteiten als persoon, op
een deskundige manier met de zorgontvanger optrekt en hem die zorg biedt die hij/zij nodig
heeft
o Op deskundige manier zorg verlenen
▪ Deskundig = kennis en vaardigheden op een deugdzame manier inzetten.
o Zorg moet aansluiten op de noden en behoeften van de zorgontvanger
o Begeleidt en vergezelt op reis naar herstel.
- In zorgsector wordt steeds meet belang gehecht aan ethische vorming
,Theorieën en denkkaders
1. Medische ethiek
→ Principe benadering kreeg hierin een dominante positie
▪ Principes = morele uitgangspunten die het handelen richting geven
→ 4 basisprincipes:
▪ Respect voor de autonomie
▪ Niet-schaden
▪ Weldoen
▪ Rechtvaardigheid
→ Er wordt van zorgverlener verlangd dat hij/zij in zijn/haar beslissingen deze
basisprincipes recht doet
→ Rationele overweging
→ Eed van hippocrates (artseneed)
2. De zorgethische benadering!!!!! (>ethiek van de zorg)
→ Zorg = eerste ontmoeting
→ Brengt betrokkenheid en verantwoordelijkheid tot stand
→ Met het oog op elkaars kwetsbaarheid
→ Goede zorg = geen zuiver rationele overweging van principes
→ Grondgedachte van zorgethiek = slechts in context van een concrete relatie met de
zorgontvanger kan helder worden wat goede zorg is in de specifieke situatie waarin
de zorgontvanger zich bevindt
2.1. Kwetsbaarheid en lijden
→ Mens wordt niet autonoom geboren
▪ Van bij geboorte tot (na) overlijden afhankelijk van anderen
→ Kwetsbaarheid hangt onvermijdelijk vast aan het leven en valt dus niet te vermijden.
→ Zorgontvanger biedt kwetsbaarheid en ‘anders zijn’ aan de zorgverlener aan en roept
hem op voor hem/haar te zorgen.
▪ Waardigheid staat hier op het spel
→ Er is echter het gevaar dat dit niet ‘gezien’ wordt of er geen gepast antwoord
geboden wordt
→ Zorg = een middel om de kwetsbaarheid van een zorgontvanger te verminderen
→ Zorg is gericht op bevordering van de menselijke persoon in al zijn dimensies
▪ Verschillende dimensies: lichamelijke-, psychische-, relationele-, sociale-, morele-
en spirituele dimensie (vb. p.10 casus mevrouw Maenhout)
→ Het is als zorgverlener van cruciaal belang om over morele nederigheid te
beschikken
▪ Er niet van uit gaan dat je de ander begrijpt, kent, weet wat goed voor hem is, wat
hij nodig heeft,… alvorens onbevangen te hebben geluisterd
▪ Een moreel gevoelige houding maakt de weg vrij om geraakt te worden door de
zorgontvanger
• Maar dit vraagt een houding van aandachtigheid en oprechte
verwondering
o Hier loopt het vaak mis doordat de zorgverlener een andere
visie kan hebben of de zorgverlener zichzelf als deskundige
ziet en de zorgontvanger als leek
,EX! Benadering van zorg lijkt vanzelfsprekend, maar is het eigenlijk niet → leg uit
2.2. Zorg een complex en veelzijdig verschijnsel
- Zorg kun je beschrijven vanuit 3 fundamentele kenmerken:
1. Zorg is een fundamentele bestaanswijze en een ethische opgave
2. Zorg is een praktijk waarin houding en activiteit samen gaan
3. Zorg is wederkerig en zinverlenend
1. Zorg is een fundamentele bestaanswijze en een ethische opgave
→ Zorg = een grondgegeven van ons bestaan
→ In ons meest dagelijkse doen → betrokken met zorg
→ Zorg dragen voor onszelf anderen en de wereld
→ Zorg kent een biologische basis
→ Zorg is ook een opgave omdat we het als onmisbaar beschouwen dat ons menselijk
bestaan zinvol en volwaardig zou zijn
- Zorg kent m.a.w. een menselijk karakter en verwijst bijgevolg naar een bep. Waarde in het
menselijk bestaan (als iets nastrevenswaardig)
Dieren en mensen = en ≠
Vb. voortplantingsdrift hebben zowel mensen als dieren, maar toch gaan mensen op een zodanige
manier om met seksualiteit dat het zinvol wordt. → het gaat hier dus minder om een eis en meer om
meen verantwoordelijkheidsgevoel
→ We zijn fundamenteel relationele wezens
▪ we hebben anderen nodig om mens te worden en een zinvol en menswaardig
leven te leiden
▪ we worden naakt en kwetsbaar geboren
▪ voor we verantwoordelijkheid voor ons eigen bestaan kunnen opnemen, moeten
er eerst anderen voor ons zorgen. Hierna kunnen wij op onze beurt ook voor
anderen zorgen
▪ het drukt een ethisch engagement uit, we zorgen voor iemand omdat we dat
willen (intrinsiek willen) en niet omdat we dat moeten
2. Zorg is een praktijk waarin een houding en activiteit samen gaan
“do I get bonus points if I act like I care?”
→ Zorg = zowel houding als activiteit
→ Als activiteit
▪ Zorg = betrekking op een waaier van activiteiten
• Deze zijn erop gericht om welzijn van de ander te bewaken of te
verhogen en hiermee tegemoet te komen aan diens noden en
behoeften
→ Als (morele) houding
▪ Aandacht(igheid) voor de noden van de ander (aandacht om iets te doen)
▪ Aandrang, verantwoordelijkheid hieraan tegemoet te komen (doen/actie)
▪ Zorgverleners dienen zich moreel gevoelig op te stellen voor de zich omringende
wereld
▪ Belangrijk om persoonlijke betrokkenheid zichtbaar te maken
▪ Zorgverlener geeft niet alleen zorg, maar is zorg
▪ Het is niet alleen wat, maar ook hoe hij het doet
, → Zorg als praktijk
ACTIVITEIT HOUDING
ZORGZAAMHEID? ZORGACTIVITEIT ONDERNEMEN?
Wanneer zorg enkel wordt gezien als een activiteit, bestaat het gevaar dat een activiteit als zorgend
wordt omschreven, zonder dat er sprake is van ‘zorgzaamheid’. Wanneer zorg enkel als houding
wordt opgevat, kan zorg de bezorgdheid op de situatie van een ander betreffen, zonder dat er
concrete activiteiten worden gesteld die de situatie van de betrokkenen veranderen.
3. Zorg als wederkerig en zinverlenend
→ Zorg situeert zich steeds binnen een relatie → zorgrelaties
→ Persoon-zijn is inherent aan ‘verbonden-zijn-met-anderen’
→ De zorgontvanger moet steeds gezien worden als betekenisvol in deze wereld
→ Persoon die zorg ontvangt is geen object (passief), maar een subject (een bewuste ik
die waarneemt)
→ Bij ontvangen van zorg geeft ander dit op wederkerige wijze terug
▪ een ander soort geven
▪ Vaak via taal en woorden vb. dankbaarheid
▪ Zo vindt zorgverlener kracht en creativiteit, steeds opnieuw
▪ Haalt voldoening uit geven van de zorg, niet alleen in wat hij/zij doet, maar ook
wie hij/zij is als persoon
▪ Valkuil → verschraling persoonlijk contact door prestatie- en werkdruk
= geeft gevoel van zinloosheid en te kort schieten t.o.v. eigen idealen en
eigen kunnen → gevaar voor verliezen van verbinding tussen persoonlijke
zingeving en wat gevraagd/verwacht wordt
▪ Reflecteren!!!! → deugdzaam voor ervaren van zin
2.3. Wie of wat ben ik in de grond
Wie ben ik, wat zijn mijn mogelijkheden en wat kan ik voor een ander als zorgverlener betekenen?
- Mijn grond, fundament
- Impliciet/expliciet
- Morele voedingsbodem = bodem waaruit je jouw voeding haalt om o.b.v. een bepaald(e)
(aantal) overtuiging(en) in een concrete situatie op een bepaalde manier te handelen.
▪ Voedingsbodem = vrij constante factor in je handelen
- Voedingsbodem is opgebouwd uit verschillende elementen
▪ Waarden en normen
▪ Persoonlijke ervaringen
▪ Beelden en ideeën die je bv. hebt van goeie zorg
1. Waarden en normen
Waarden = idealen/morele doelen die we als persoon, groep en/of samenleving waarderen en
nastreven, die ons motiveren in onze keuzes tot het stellen van bepaald gedrag.
