Evidence-based kritisch handelen in diagnostiek
en praktijk
1. Handelsgerichte diagnostiek
Handelsgerichte diagnostiek
Empirische VS fenomenologische diagnostiek
Definitie:
- Diagnostiek (Baartman, 1986) = zoeken naar zin of betekenis en/of naar wegen om tot (meer
gedeelde) zin en betekenis te geraken; een zoeken naar de aard van iemands verhouding tot
zijn handelen, gericht op herstel of bewerkstellingen van autonomie; en het zoeken naar wegen
van openingen ter realisering van iemands eigen geschiedenis.
- Diagnostiek (De Bruyn, 2003) = zoek- en beslissingsproces waarbij de diagnosticus
problemen onderkent en analyseert in dialoog met de cliënt en zijn omgeving. De diagnosticus
zoekt naar mogelijke verklaringen voor de problemen met als doel het geven van een advies dat
gericht is op het oplossen van die problemen. Het begin is de hulpvraag van de cliënt of de
problemen door de cliënt of diens omgeving gesignaleerd.
- Diagnostiek = besluitvormingsproces waarbij de diagnost systematisch te werk gaat. Hij
onderkent en analyseert onderwijsleerproblemen en zoekt naar mogelijke verklaringen met als
doel het geven van een advies dat gericht is op het oplossen van die problemen. Het
diagnostisch proces richt zich op de relevante risico en protectieve factoren van kind,
onderwijsleer- en opvoedingssituatie. Het begin is de hulpvraag van de cliënt, het eindproduct
is een verantwoord en bruikbaar advies. De diagnost werkt doelgericht samen met school
ouders en kind en is van meet af aan gericht op adviseren.
Diagnostiek en de verschillende rollen van de diagnosticus
Rol van diagnostiek en diagnosticus:
- Doel = gericht informatie verzamelen met als doel verantwoorde besluitvorming
- Diagnosticus verricht meerdere rollen
o Expert gedragswetenschapper
o Partner in dialoog met cliënt (samenwerking)
o Verdediger van belangen van het kind (indien nodig)
=> Praktijkwetenschapper
- Diagnost = data-based problem solver
Wetenschappelijke diagnostiek
Evidence-based diagnostiek
- De integratie van bewijs uit wetenschappelijk onderzoek, gedeelde praktijkkennis,
cliëntvoorkeuren en beroepsethiek
Kwaliteit en wetenschappelijkheid
- Bedreigd door:
o Geen systematische procedures en consistente werkwijze
o Meer gegevens worden verzameld dan noodzakelijk en info wordt niet benut
(testbatterijen)
o Hypothesen blijven impliciet en niet correct getoetst
o Beslissingscriteria worden niet geëxpliciteerd
o Diagnosten blijven vasthouden aan het eerste idee en stellen steeds dezelfde diagnoses
▪ Beslis- en oordeelsfouten: cognitive bias codex
, • Contingentietabel: vb. volle maan en ziekenhuisopnames
o Blijft tot stand dankzij confirmation bias en belief perseverance
o Openheid tijdens observaties behouden zodat er geen bias
optreedt
• Soorten oordeelsfouten: naarmate de problematiek ernstiger is, worden
beslissingen irrationeler en wordt de invloed van persoonlijke normen en
waarden groter
o Belief perseverance: vasthouden aan juistheid van eigen mening
ondanks informatie die dit ontkracht of weerlegt
o Confirmation bias: er wordt voornamelijk informatie die consistent
is met de eigen visie gezocht of onthouden
o Primacy effect: informatie die het eerst wordt verkregen, die
levendig is, emoties oproept of mondeling werk verkregen zal meer
doorwegen in keuzeprocessen
o Excessive data collection: er wordt veel informatie verzameld die
niet noodzakelijk relevant is
o Search for the exotic: zoeken naar het buitengewone, dit resulteert
in o.a. de neiging om de prevalentie van weinig voorkomende
problemen te overschatten
o Illusory correlation: het veronderstellen van verbanden die niet
bestaan
o Overconfidence in own capability: overschatten van de kwaliteit
van eigen oordeelvermogen
o Adviezen zijn niet bruikbaar, niet herkend en versplinterd
o Geen antwoord op de hulpvraag van de cliënt
Praktijk-wetenschapper en wetenschappelijke diagnostiek
- Wetenschappelijke diagnostiek
o Diagnostiek methodologisch verantwoord pleegt via procesmodellen en formele regels
(zijn ideaalmodellen)
o Gebaseerd op empirische cyclus van De Groot en/of regulatieve cyclus van Van Strien
▪ Empirische cyclus van De Groot (hypothese toetsend model)
▪ Regulatieve cyclus van Van Strien
o Hypothesen worden geformuleerd en getoetst
o Hypothesen zijn gebaseerd op wetenschappelijke theorieën (deductie) en sluiten aan
op informatie over de cliënt (inductie)
- Wetenschappelijker naarmate
o Explicieter werkt met theorieën en verschillende theorieniveaus met elkaar in verband
brengt
o Weet waarom hij in bepaalde gevallen kiest voor welk theorie en niet voor een andere
o De denkstappen vastlegt die hebben geleid tot het advies
o De waarde van de theorieën onderzoekt voor de problemen waar ze betrekking op
hebben en de effecten van de ingrepen
o De resultaten van eigen werk uitwisselt met collega’s
,Verschillende procesmodellen van wetenschappelijke diagnostiek
Vele procesmodellen
Evidence-based diagnostiek
- 3 belangrijke elementen die handelsgerichte diagnostiek evidence based maakt:
beschikbare kennis over dat wat werkt toepassen in het diagnostisch proces (Van Yperen)
o Wetenschappelijk gefundeerde kennis over ontwikkeling kind, …
o Psychometrische sterke onderzoeksmiddelen (niet altijd, niet tot beperken)
o Gedegen besluitvorming bij formuleren en toetsen van hypothesen, integreren van
informatie en vertalen naar interventie
- Vier verschillende bronnen
o Research based
o Expert of practice based: ervaring
o Opinion of client based: wat denkt de client of de ouders van de cliënt over bepaalde
gedrgaingen van de cliënt
o Value-based: ethische vragen
Uitwerking van het HGD van Pameijer en Beukering (2004)
Diagnostiek o.b.v. handelsgerichte diagnostiek
- Handelgericht diagnostiek
o Doel = adequaat omgaan met de complexiteit van besluitvorming met het oog op
kwalitatief sterke en bruikbare aanbevelingen (methodiek)
o HGD-traject vergt maatwerk: afstemming per unieke traject
▪ Verkort als het kan en uitgebreid als het moet
o Gebaseerd op diagnostische cyclus (De Bruyn)
▪ Voorschrijvend van aard
, ▪ Hypothesentoetsende modellen
▪ HGD is een pragmatisch uitwerking van DC
▪ HGD is meer regulatief + meer praktijkmodel
▪ HGD is een ideaalmodel + procesmodel (flexibel)
• Het is de diagnost die deze inhoudelijk invult: normatieve
keuzemomenten
o DC is gebaseerd op empirische cyclus
Uitgangspunten Handelsgerichte diagnostiek
- Doelgericht
o Diagnostiek is geen doel op zich maar middel om de vraag van cliënt te beantwoorden
(eindproduct: onderkenning, verklaring en/of advies waar cliënt en omgeving
achterstaat)
o Alleen informatie verzamelen die bijdraagt tot advisering (functioneel)
o Wat weten we al, wat moeten we nog weten en waarom? Als … dan … principe
o Veranderingsgericht cyclus (getrapte diagnostiek)
o Goed advies is een bruikbaar advies
▪ Vragen naar wenselijke oplossingen
▪ Houdt rekening met spanning tussen klasgroep en individu
▪ Attributies van problemen (wat de cliënt erover denkt)
▪ Gericht op veranderbare kenmerken
- Transactioneel referentiekader
o Problemen niet alleen kenmerken van kind
▪ Omgeving bepaalt mede in hoeverre mogelijkheden tot ontwikkeling komen
(nature-nurture)
▪ Problemen zijn afstemmingsproblemen (goodness-of-fit)
o Hypothese is ook gebaseerd op afstemming kind en omgeving
▪ 3 niveaus van wisselwerking
• Microniveau: relaties kind en directe omgeving
• Mesoniveau: in vloed van de systemen onder elkaar
• Macroniveau: maatschappelijke factoren
o Niet alleen kind maar ook opvoedings- en onderwijsleersituatie wordt onderzocht
o Onderzoek in de context/omgeving van de cliënt (diagnostiek ecologisch valide)
o Advies gericht op verbeteren afstemming, wegnemen risicofactoren en vergroten
protectieve factoren
- Samenwerking is belangrijk
o Samenwerken in intake, onderzoeksfase en adviesfase
o Vraaggericht werken (cfr. type vraag) en ouders zijn ervaringsdeskundigen
(praktijkkennis)
o Praten met cliënt en niet over cliënt (gelijkwaardigheid)
o Gedetailleerde uitleg wat, waarom en hoe onderzoeken
o Ouders, leerkrachten en kind doen mee onderzoek (tweerichtingsverkeer)
o Gebruik van meta-communicatie = ‘een gesprek over het gesprek’ (het doel van dit
gesprek is voor mij …, ik vraag u naar … want als we dit weten dan …)
- Oog voor positieve aspecten en deze benutten
o Diagnostiek sterk gericht op problemen waardoor positieve aspecten vergeten
=> Specifieke aandacht voor positieve aspecten
▪ Tegengewicht voor negatieve beeld
▪ Competentieverhogend
o Soms meer haalbaar positieve te versterken dan negatieve te verminderen
en praktijk
1. Handelsgerichte diagnostiek
Handelsgerichte diagnostiek
Empirische VS fenomenologische diagnostiek
Definitie:
- Diagnostiek (Baartman, 1986) = zoeken naar zin of betekenis en/of naar wegen om tot (meer
gedeelde) zin en betekenis te geraken; een zoeken naar de aard van iemands verhouding tot
zijn handelen, gericht op herstel of bewerkstellingen van autonomie; en het zoeken naar wegen
van openingen ter realisering van iemands eigen geschiedenis.
- Diagnostiek (De Bruyn, 2003) = zoek- en beslissingsproces waarbij de diagnosticus
problemen onderkent en analyseert in dialoog met de cliënt en zijn omgeving. De diagnosticus
zoekt naar mogelijke verklaringen voor de problemen met als doel het geven van een advies dat
gericht is op het oplossen van die problemen. Het begin is de hulpvraag van de cliënt of de
problemen door de cliënt of diens omgeving gesignaleerd.
- Diagnostiek = besluitvormingsproces waarbij de diagnost systematisch te werk gaat. Hij
onderkent en analyseert onderwijsleerproblemen en zoekt naar mogelijke verklaringen met als
doel het geven van een advies dat gericht is op het oplossen van die problemen. Het
diagnostisch proces richt zich op de relevante risico en protectieve factoren van kind,
onderwijsleer- en opvoedingssituatie. Het begin is de hulpvraag van de cliënt, het eindproduct
is een verantwoord en bruikbaar advies. De diagnost werkt doelgericht samen met school
ouders en kind en is van meet af aan gericht op adviseren.
Diagnostiek en de verschillende rollen van de diagnosticus
Rol van diagnostiek en diagnosticus:
- Doel = gericht informatie verzamelen met als doel verantwoorde besluitvorming
- Diagnosticus verricht meerdere rollen
o Expert gedragswetenschapper
o Partner in dialoog met cliënt (samenwerking)
o Verdediger van belangen van het kind (indien nodig)
=> Praktijkwetenschapper
- Diagnost = data-based problem solver
Wetenschappelijke diagnostiek
Evidence-based diagnostiek
- De integratie van bewijs uit wetenschappelijk onderzoek, gedeelde praktijkkennis,
cliëntvoorkeuren en beroepsethiek
Kwaliteit en wetenschappelijkheid
- Bedreigd door:
o Geen systematische procedures en consistente werkwijze
o Meer gegevens worden verzameld dan noodzakelijk en info wordt niet benut
(testbatterijen)
o Hypothesen blijven impliciet en niet correct getoetst
o Beslissingscriteria worden niet geëxpliciteerd
o Diagnosten blijven vasthouden aan het eerste idee en stellen steeds dezelfde diagnoses
▪ Beslis- en oordeelsfouten: cognitive bias codex
, • Contingentietabel: vb. volle maan en ziekenhuisopnames
o Blijft tot stand dankzij confirmation bias en belief perseverance
o Openheid tijdens observaties behouden zodat er geen bias
optreedt
• Soorten oordeelsfouten: naarmate de problematiek ernstiger is, worden
beslissingen irrationeler en wordt de invloed van persoonlijke normen en
waarden groter
o Belief perseverance: vasthouden aan juistheid van eigen mening
ondanks informatie die dit ontkracht of weerlegt
o Confirmation bias: er wordt voornamelijk informatie die consistent
is met de eigen visie gezocht of onthouden
o Primacy effect: informatie die het eerst wordt verkregen, die
levendig is, emoties oproept of mondeling werk verkregen zal meer
doorwegen in keuzeprocessen
o Excessive data collection: er wordt veel informatie verzameld die
niet noodzakelijk relevant is
o Search for the exotic: zoeken naar het buitengewone, dit resulteert
in o.a. de neiging om de prevalentie van weinig voorkomende
problemen te overschatten
o Illusory correlation: het veronderstellen van verbanden die niet
bestaan
o Overconfidence in own capability: overschatten van de kwaliteit
van eigen oordeelvermogen
o Adviezen zijn niet bruikbaar, niet herkend en versplinterd
o Geen antwoord op de hulpvraag van de cliënt
Praktijk-wetenschapper en wetenschappelijke diagnostiek
- Wetenschappelijke diagnostiek
o Diagnostiek methodologisch verantwoord pleegt via procesmodellen en formele regels
(zijn ideaalmodellen)
o Gebaseerd op empirische cyclus van De Groot en/of regulatieve cyclus van Van Strien
▪ Empirische cyclus van De Groot (hypothese toetsend model)
▪ Regulatieve cyclus van Van Strien
o Hypothesen worden geformuleerd en getoetst
o Hypothesen zijn gebaseerd op wetenschappelijke theorieën (deductie) en sluiten aan
op informatie over de cliënt (inductie)
- Wetenschappelijker naarmate
o Explicieter werkt met theorieën en verschillende theorieniveaus met elkaar in verband
brengt
o Weet waarom hij in bepaalde gevallen kiest voor welk theorie en niet voor een andere
o De denkstappen vastlegt die hebben geleid tot het advies
o De waarde van de theorieën onderzoekt voor de problemen waar ze betrekking op
hebben en de effecten van de ingrepen
o De resultaten van eigen werk uitwisselt met collega’s
,Verschillende procesmodellen van wetenschappelijke diagnostiek
Vele procesmodellen
Evidence-based diagnostiek
- 3 belangrijke elementen die handelsgerichte diagnostiek evidence based maakt:
beschikbare kennis over dat wat werkt toepassen in het diagnostisch proces (Van Yperen)
o Wetenschappelijk gefundeerde kennis over ontwikkeling kind, …
o Psychometrische sterke onderzoeksmiddelen (niet altijd, niet tot beperken)
o Gedegen besluitvorming bij formuleren en toetsen van hypothesen, integreren van
informatie en vertalen naar interventie
- Vier verschillende bronnen
o Research based
o Expert of practice based: ervaring
o Opinion of client based: wat denkt de client of de ouders van de cliënt over bepaalde
gedrgaingen van de cliënt
o Value-based: ethische vragen
Uitwerking van het HGD van Pameijer en Beukering (2004)
Diagnostiek o.b.v. handelsgerichte diagnostiek
- Handelgericht diagnostiek
o Doel = adequaat omgaan met de complexiteit van besluitvorming met het oog op
kwalitatief sterke en bruikbare aanbevelingen (methodiek)
o HGD-traject vergt maatwerk: afstemming per unieke traject
▪ Verkort als het kan en uitgebreid als het moet
o Gebaseerd op diagnostische cyclus (De Bruyn)
▪ Voorschrijvend van aard
, ▪ Hypothesentoetsende modellen
▪ HGD is een pragmatisch uitwerking van DC
▪ HGD is meer regulatief + meer praktijkmodel
▪ HGD is een ideaalmodel + procesmodel (flexibel)
• Het is de diagnost die deze inhoudelijk invult: normatieve
keuzemomenten
o DC is gebaseerd op empirische cyclus
Uitgangspunten Handelsgerichte diagnostiek
- Doelgericht
o Diagnostiek is geen doel op zich maar middel om de vraag van cliënt te beantwoorden
(eindproduct: onderkenning, verklaring en/of advies waar cliënt en omgeving
achterstaat)
o Alleen informatie verzamelen die bijdraagt tot advisering (functioneel)
o Wat weten we al, wat moeten we nog weten en waarom? Als … dan … principe
o Veranderingsgericht cyclus (getrapte diagnostiek)
o Goed advies is een bruikbaar advies
▪ Vragen naar wenselijke oplossingen
▪ Houdt rekening met spanning tussen klasgroep en individu
▪ Attributies van problemen (wat de cliënt erover denkt)
▪ Gericht op veranderbare kenmerken
- Transactioneel referentiekader
o Problemen niet alleen kenmerken van kind
▪ Omgeving bepaalt mede in hoeverre mogelijkheden tot ontwikkeling komen
(nature-nurture)
▪ Problemen zijn afstemmingsproblemen (goodness-of-fit)
o Hypothese is ook gebaseerd op afstemming kind en omgeving
▪ 3 niveaus van wisselwerking
• Microniveau: relaties kind en directe omgeving
• Mesoniveau: in vloed van de systemen onder elkaar
• Macroniveau: maatschappelijke factoren
o Niet alleen kind maar ook opvoedings- en onderwijsleersituatie wordt onderzocht
o Onderzoek in de context/omgeving van de cliënt (diagnostiek ecologisch valide)
o Advies gericht op verbeteren afstemming, wegnemen risicofactoren en vergroten
protectieve factoren
- Samenwerking is belangrijk
o Samenwerken in intake, onderzoeksfase en adviesfase
o Vraaggericht werken (cfr. type vraag) en ouders zijn ervaringsdeskundigen
(praktijkkennis)
o Praten met cliënt en niet over cliënt (gelijkwaardigheid)
o Gedetailleerde uitleg wat, waarom en hoe onderzoeken
o Ouders, leerkrachten en kind doen mee onderzoek (tweerichtingsverkeer)
o Gebruik van meta-communicatie = ‘een gesprek over het gesprek’ (het doel van dit
gesprek is voor mij …, ik vraag u naar … want als we dit weten dan …)
- Oog voor positieve aspecten en deze benutten
o Diagnostiek sterk gericht op problemen waardoor positieve aspecten vergeten
=> Specifieke aandacht voor positieve aspecten
▪ Tegengewicht voor negatieve beeld
▪ Competentieverhogend
o Soms meer haalbaar positieve te versterken dan negatieve te verminderen
