Criminologische psychologie (SV)
1
,1 INHOUDSOPGAVE
1 Inhoudsopgave .........................................................................................................................2
1 Forensische psychologie: een introductie ..............................................................................6
1.1 Forensische psychologie ≠ .................................................................................................6
1.2 Forensische psychologie = .................................................................................................7
1.3 Psychologie en recht ..........................................................................................................8
1.4 In beweging........................................................................................................................9
1.4.1 Wijzigingen binnen het recht...........................................................................................9
1.4.2 Evoluties binnen algemene psychologie ....................................................................... 10
1.4.3 Sociale omwentelingen ................................................................................................ 10
1.4.4 Ontwikkelingen binnen justitie en psychologie .............................................................. 10
1.4.5 Nieuwe ‘afzetmarkt’ ...................................................................................................... 10
1.4.6 Training – professionalisatie ......................................................................................... 10
2 De ontwikkeling van antisociaal gedrag ................................................................................ 11
2.1 De aard en het voorkomen van jeugddelinquentie ............................................................ 11
2.2 Psychiatrische visie .......................................................................................................... 12
2.2.1 Oppositionele-opstandige stoornis (ODD)..................................................................... 13
2.2.2 Periodieke explosieve stoornis ..................................................................................... 14
2.2.3 Normoverschrijdende-gedragsstoornis ......................................................................... 15
2.3 Theorieën ontwikkeling antisociaal gedrag ........................................................................ 16
2.4 Het bio-psychosociaal model ............................................................................................ 18
2.5 Ontwikkelingstheorieën antisociaal gedrag ....................................................................... 21
2.5.1 De Moffitt theorie .......................................................................................................... 21
2.5.2 Het model van Patterson .............................................................................................. 25
2.5.3 Algemene empirische vaststellingen ............................................................................. 26
2.6 Protectieve factoren ......................................................................................................... 27
3 Psychopathie: een omkadering ............................................................................................. 29
3.1 Psychopathie: relevantie .................................................................................................. 29
3.2 Psychopathie vanuit een geschiedkundig kader ................................................................ 29
3.3 De basis: Hervey Cleckley ................................................................................................ 29
3.4 Prevalentie ....................................................................................................................... 31
4 De meting van psychopathie.................................................................................................. 33
4.1 De DSM-visie ................................................................................................................... 33
4.1.1 DSM: “psychopathie” bij minderjarigen ......................................................................... 34
4.2 Psychopathy checklist-revised .......................................................................................... 35
4.2.1 Kenmerken PCL-R: ...................................................................................................... 37
4.3 Alternatieve meetinstrumenten ......................................................................................... 42
5 De ontwikkeling van Psychopathie........................................................................................ 43
2
, 5.1 Risicofactoren .................................................................................................................. 43
5.1.1 Genen .......................................................................................................................... 43
5.1.2 Neurobiologie............................................................................................................... 44
5.1.3 Omgeving .................................................................................................................... 44
5.2 Verklaringsmodellen: een affectief/cognitief deficit ............................................................ 44
6 Behandelbaarheid van psychopathie .................................................................................... 46
6.1 Klinisch pessimisme ......................................................................................................... 46
6.2 Wat werkt? ....................................................................................................................... 46
7 Partnergeweld: definiëring & prevalentie .............................................................................. 48
7.1 Definiëring partnergeweld ................................................................................................. 48
7.2 Geweldsvormen ............................................................................................................... 48
7.3 Partnergeweld & kindermishandeling in cijfers .................................................................. 49
7.4 Gevolgen van partnergeweld ............................................................................................ 50
7.5 Allemaal gerelateerd ........................................................................................................ 51
8 Typologie partnergeweld ........................................................................................................ 52
8.1 Typologie partnergeweldenaars ........................................................................................ 52
8.2 Typologie partnergeweld................................................................................................... 54
8.3 Typologie dynamiek .......................................................................................................... 56
9 Partnergeweld: een complex gegeven .................................................................................. 58
9.1 Cyclisch verloop van PG .................................................................................................. 58
9.2 Risicofactoren .................................................................................................................. 62
9.3 PG als dyadisch proces .................................................................................................... 63
9.4 Genest ecologisch model ................................................................................................. 63
9.5 Doorbreken van de geweldscyclus ................................................................................... 64
10 STALKING ............................................................................................................................... 65
11 Stalking: Definiëring & prevalentie ........................................................................................ 66
11.1 Stalking: de juridische versie ............................................................................................ 66
11.2 Stalking: de psychosociale visie ....................................................................................... 66
11.3 Stalkingsgedrag ............................................................................................................... 68
11.4 Het slachtoffer .................................................................................................................. 69
11.5 Prevalentie ....................................................................................................................... 71
12 Typologie stalking .................................................................................................................. 72
13 Theoretische modellen stalking ............................................................................................. 75
13.1 Relational goal pursuit theory (Dipaula & Campbell, 2002) ................................................ 75
13.2 Controle en macht ............................................................................................................ 76
3
, 13.3 Stalking & gewelddadig gedrag ........................................................................................ 77
13.4 Integrated theoretical model of stalking violence (Thompson, 2009) .................................. 78
14 Stalking: Risico’s, risicofactoren en risicotaxatie................................................................. 79
14.1 Stalking risk profile (SRP) ................................................................................................. 79
14.1.1 Stalking risk profile: the smoking gun ....................................................................... 80
14.2 Stalking assessment management (SAM) ........................................................................ 80
15 Zedendelinquentie .................................................................................................................. 81
15.1 Definities en prevalentie ................................................................................................... 81
15.1.1 Een definiëring ......................................................................................................... 81
15.1.2 Psychiatrische visie.................................................................................................. 83
15.1.3 Recentere visie: chronophilieën................................................................................ 89
15.1.4 Prevalentie:.............................................................................................................. 91
15.2 Theoretische modellen ..................................................................................................... 94
15.2.1 Microtheorieën (niveau III)........................................................................................ 94
15.2.2 Unifactoriële theorieën (niveau II) ............................................................................. 97
15.2.3 Multi-factoriële theorieën (niveau I)......................................................................... 101
15.3 Recidive ......................................................................................................................... 102
15.3.1 Recidivecijfers........................................................................................................ 102
15.3.2 Risicofactoren ........................................................................................................ 103
15.3.3 Risicotaxatie-instrumenten ..................................................................................... 103
16 De impact van gedragswetenschappen op het strafrecht .................................................. 104
16.1 Deskundig onderzoek ..................................................................................................... 104
16.1.1 Deskundige ............................................................................................................ 104
16.2 Eigen technisch raadgever ............................................................................................. 105
16.3 Sue lab:.......................................................................................................................... 105
16.3.1 Sue lab topics: criminologie.................................................................................... 105
16.3.2 Sue lab topics: harde wetenschappen .................................................................... 106
16.4 Onweerstaanbare dwang ............................................................................................... 106
16.5 Psychiatrisch onderzoek ................................................................................................. 106
16.5.1 Impact psychiatrisch onderzoek ............................................................................. 107
16.6 Misdaaddokters .............................................................................................................. 107
16.7 Pieter Baan Centrum ...................................................................................................... 107
16.8 Geloofwaardigheidsonderzoek ....................................................................................... 108
16.8.1 Impact geloofwaardigheidsonderzoek .................................................................... 108
16.8.2 Niets is wat het lijkt ................................................................................................ 109
16.9 Thinking fast & slow in court (boek) ................................................................................ 109
17 Mentale stoornissen en criminaliteit.................................................................................... 111
17.1 (On)toerekeningsvatbaarheid ......................................................................................... 111
17.1.1 Internering ............................................................................................................. 111
17.1.2 Rechterlijke beslissingen tot internering.................................................................. 111
17.1.3 Het forensisch psychiatrisch deskundigenonderzoek .............................................. 112
4
, 17.1.4 Complexe realiteit .................................................................................................. 114
17.2 Mentaal welzijn bij gedetineerden ................................................................................... 118
17.2.1 Impact van opsluiting ............................................................................................. 118
17.2.2 Mentale problemen bij gedetineerden..................................................................... 119
17.2.3 Onder de loep: risico op zelfdoding ........................................................................ 120
17.3 Risicotaxatie en-management ........................................................................................ 121
17.3.1 Risk-Need-Responsivity model (RNR-model) ......................................................... 121
17.3.2 Het risicoprincipe ................................................................................................... 123
17.3.3 Behoefteprincipe .................................................................................................... 128
17.3.4 Het responsiviteitsprincipe ..................................................................................... 130
18 Kwetsbare verdachten.......................................................................................................... 132
18.1 Valse bekentenissen & kwetsbaarheden ......................................................................... 132
18.1.1 Het politieverhoor ................................................................................................... 132
18.1.2 De valse bekentenis ............................................................................................... 132
18.1.3 De aard van valse bekentenissen ........................................................................... 133
18.1.4 De kwetsbaarheid van het verhoorproces ............................................................... 135
18.1.5 De kwetsbaarheid van de ondervraagde ................................................................ 137
18.2 Meegaandheid & suggestibiliteit ..................................................................................... 138
18.2.1 Compliance............................................................................................................ 138
18.2.2 Suggestibiliteit........................................................................................................ 139
18.2.3 In de praktijk .......................................................................................................... 143
19 Info over examen zelf: .......................................................................................................... 144
5
,1 FORENSISCHE PSYCHOLOGIE: EEN
INTRODUCTIE
Overzicht:
1. Forensische psychologie ≠
2. Forensische psychologie = overkoepelende term
3. Psychologie & Recht
4. Forensische Psychologie in beweging
1.1 Forensische psychologie ≠
6
, 1.2 Forensische psychologie =
American Psychological Associotion’s specialty guidelines for Forensic
psychologists
“Forensic psychology is a specialty in professional psychology characterized by
activities intended to provide professional psychological expertise within the judicial
and legal systems.”
“Forensic psychology refers to professional practice by any psychologist working
within any sub-discipline of psychology (e.g., clinical, developmental, social,
cognitive) when applying the scientific, technical, or specialized knowledge of
psychology to the law to assist in addressing legal, contractual, and administrative
matters.”
“Forensische psychologie verwijst naar de professionele praktijk van iedere klinisch
psycholoog die wetenschappelijke, technische en/of gespecialiseerde
psychologische kennis toepast op (1) justitiële vragen met betrekking tot
contractuele, administratieve en juridische probleemstellingen, en op (2) niet-
justitiële vragen met betrekking tot grensoverschrijdend gedrag (o.a. preventie,
bemiddeling en vrijwillige hulpverlening).
De forensische psycholoog is diegene die gespecialiseerd is in preventie van
crimineel/normoverschrijdend gedrag, de forensische psychodiagnostiek en/of de
behandeling van plegers/slachtoffers.”
Basiskennis wordt toegepast binnen het forensisch werkveld.
Divisie Forensische Psychologie: ambieert de bevordering van de forensische
psychologie in Vlaanderen. Doelstellingen:
Het bieden van de nodige ondersteuning aan de forensisch psycholoog via
adviesverlening
Het opvolgen van de wetgeving betreffende de beroepsactiviteiten binnen het
werkdomein van de forensisch psycholoog
Kwaliteitsbewaking van het label “forensisch psycholoog” door de ontwikkeling
van een register voor forensisch psychologen
Het streven naar een synergie tussen theoretische en klinische inzichten inzake
forensisch psychologische thema’s
Het bevorderen van het evidence-based gefundeerd handelen van de forensisch
psycholoog
Het stimuleren van een constructieve uitwisseling tussen forensisch psychologen
en relevante justitiële actoren
7
1
,1 INHOUDSOPGAVE
1 Inhoudsopgave .........................................................................................................................2
1 Forensische psychologie: een introductie ..............................................................................6
1.1 Forensische psychologie ≠ .................................................................................................6
1.2 Forensische psychologie = .................................................................................................7
1.3 Psychologie en recht ..........................................................................................................8
1.4 In beweging........................................................................................................................9
1.4.1 Wijzigingen binnen het recht...........................................................................................9
1.4.2 Evoluties binnen algemene psychologie ....................................................................... 10
1.4.3 Sociale omwentelingen ................................................................................................ 10
1.4.4 Ontwikkelingen binnen justitie en psychologie .............................................................. 10
1.4.5 Nieuwe ‘afzetmarkt’ ...................................................................................................... 10
1.4.6 Training – professionalisatie ......................................................................................... 10
2 De ontwikkeling van antisociaal gedrag ................................................................................ 11
2.1 De aard en het voorkomen van jeugddelinquentie ............................................................ 11
2.2 Psychiatrische visie .......................................................................................................... 12
2.2.1 Oppositionele-opstandige stoornis (ODD)..................................................................... 13
2.2.2 Periodieke explosieve stoornis ..................................................................................... 14
2.2.3 Normoverschrijdende-gedragsstoornis ......................................................................... 15
2.3 Theorieën ontwikkeling antisociaal gedrag ........................................................................ 16
2.4 Het bio-psychosociaal model ............................................................................................ 18
2.5 Ontwikkelingstheorieën antisociaal gedrag ....................................................................... 21
2.5.1 De Moffitt theorie .......................................................................................................... 21
2.5.2 Het model van Patterson .............................................................................................. 25
2.5.3 Algemene empirische vaststellingen ............................................................................. 26
2.6 Protectieve factoren ......................................................................................................... 27
3 Psychopathie: een omkadering ............................................................................................. 29
3.1 Psychopathie: relevantie .................................................................................................. 29
3.2 Psychopathie vanuit een geschiedkundig kader ................................................................ 29
3.3 De basis: Hervey Cleckley ................................................................................................ 29
3.4 Prevalentie ....................................................................................................................... 31
4 De meting van psychopathie.................................................................................................. 33
4.1 De DSM-visie ................................................................................................................... 33
4.1.1 DSM: “psychopathie” bij minderjarigen ......................................................................... 34
4.2 Psychopathy checklist-revised .......................................................................................... 35
4.2.1 Kenmerken PCL-R: ...................................................................................................... 37
4.3 Alternatieve meetinstrumenten ......................................................................................... 42
5 De ontwikkeling van Psychopathie........................................................................................ 43
2
, 5.1 Risicofactoren .................................................................................................................. 43
5.1.1 Genen .......................................................................................................................... 43
5.1.2 Neurobiologie............................................................................................................... 44
5.1.3 Omgeving .................................................................................................................... 44
5.2 Verklaringsmodellen: een affectief/cognitief deficit ............................................................ 44
6 Behandelbaarheid van psychopathie .................................................................................... 46
6.1 Klinisch pessimisme ......................................................................................................... 46
6.2 Wat werkt? ....................................................................................................................... 46
7 Partnergeweld: definiëring & prevalentie .............................................................................. 48
7.1 Definiëring partnergeweld ................................................................................................. 48
7.2 Geweldsvormen ............................................................................................................... 48
7.3 Partnergeweld & kindermishandeling in cijfers .................................................................. 49
7.4 Gevolgen van partnergeweld ............................................................................................ 50
7.5 Allemaal gerelateerd ........................................................................................................ 51
8 Typologie partnergeweld ........................................................................................................ 52
8.1 Typologie partnergeweldenaars ........................................................................................ 52
8.2 Typologie partnergeweld................................................................................................... 54
8.3 Typologie dynamiek .......................................................................................................... 56
9 Partnergeweld: een complex gegeven .................................................................................. 58
9.1 Cyclisch verloop van PG .................................................................................................. 58
9.2 Risicofactoren .................................................................................................................. 62
9.3 PG als dyadisch proces .................................................................................................... 63
9.4 Genest ecologisch model ................................................................................................. 63
9.5 Doorbreken van de geweldscyclus ................................................................................... 64
10 STALKING ............................................................................................................................... 65
11 Stalking: Definiëring & prevalentie ........................................................................................ 66
11.1 Stalking: de juridische versie ............................................................................................ 66
11.2 Stalking: de psychosociale visie ....................................................................................... 66
11.3 Stalkingsgedrag ............................................................................................................... 68
11.4 Het slachtoffer .................................................................................................................. 69
11.5 Prevalentie ....................................................................................................................... 71
12 Typologie stalking .................................................................................................................. 72
13 Theoretische modellen stalking ............................................................................................. 75
13.1 Relational goal pursuit theory (Dipaula & Campbell, 2002) ................................................ 75
13.2 Controle en macht ............................................................................................................ 76
3
, 13.3 Stalking & gewelddadig gedrag ........................................................................................ 77
13.4 Integrated theoretical model of stalking violence (Thompson, 2009) .................................. 78
14 Stalking: Risico’s, risicofactoren en risicotaxatie................................................................. 79
14.1 Stalking risk profile (SRP) ................................................................................................. 79
14.1.1 Stalking risk profile: the smoking gun ....................................................................... 80
14.2 Stalking assessment management (SAM) ........................................................................ 80
15 Zedendelinquentie .................................................................................................................. 81
15.1 Definities en prevalentie ................................................................................................... 81
15.1.1 Een definiëring ......................................................................................................... 81
15.1.2 Psychiatrische visie.................................................................................................. 83
15.1.3 Recentere visie: chronophilieën................................................................................ 89
15.1.4 Prevalentie:.............................................................................................................. 91
15.2 Theoretische modellen ..................................................................................................... 94
15.2.1 Microtheorieën (niveau III)........................................................................................ 94
15.2.2 Unifactoriële theorieën (niveau II) ............................................................................. 97
15.2.3 Multi-factoriële theorieën (niveau I)......................................................................... 101
15.3 Recidive ......................................................................................................................... 102
15.3.1 Recidivecijfers........................................................................................................ 102
15.3.2 Risicofactoren ........................................................................................................ 103
15.3.3 Risicotaxatie-instrumenten ..................................................................................... 103
16 De impact van gedragswetenschappen op het strafrecht .................................................. 104
16.1 Deskundig onderzoek ..................................................................................................... 104
16.1.1 Deskundige ............................................................................................................ 104
16.2 Eigen technisch raadgever ............................................................................................. 105
16.3 Sue lab:.......................................................................................................................... 105
16.3.1 Sue lab topics: criminologie.................................................................................... 105
16.3.2 Sue lab topics: harde wetenschappen .................................................................... 106
16.4 Onweerstaanbare dwang ............................................................................................... 106
16.5 Psychiatrisch onderzoek ................................................................................................. 106
16.5.1 Impact psychiatrisch onderzoek ............................................................................. 107
16.6 Misdaaddokters .............................................................................................................. 107
16.7 Pieter Baan Centrum ...................................................................................................... 107
16.8 Geloofwaardigheidsonderzoek ....................................................................................... 108
16.8.1 Impact geloofwaardigheidsonderzoek .................................................................... 108
16.8.2 Niets is wat het lijkt ................................................................................................ 109
16.9 Thinking fast & slow in court (boek) ................................................................................ 109
17 Mentale stoornissen en criminaliteit.................................................................................... 111
17.1 (On)toerekeningsvatbaarheid ......................................................................................... 111
17.1.1 Internering ............................................................................................................. 111
17.1.2 Rechterlijke beslissingen tot internering.................................................................. 111
17.1.3 Het forensisch psychiatrisch deskundigenonderzoek .............................................. 112
4
, 17.1.4 Complexe realiteit .................................................................................................. 114
17.2 Mentaal welzijn bij gedetineerden ................................................................................... 118
17.2.1 Impact van opsluiting ............................................................................................. 118
17.2.2 Mentale problemen bij gedetineerden..................................................................... 119
17.2.3 Onder de loep: risico op zelfdoding ........................................................................ 120
17.3 Risicotaxatie en-management ........................................................................................ 121
17.3.1 Risk-Need-Responsivity model (RNR-model) ......................................................... 121
17.3.2 Het risicoprincipe ................................................................................................... 123
17.3.3 Behoefteprincipe .................................................................................................... 128
17.3.4 Het responsiviteitsprincipe ..................................................................................... 130
18 Kwetsbare verdachten.......................................................................................................... 132
18.1 Valse bekentenissen & kwetsbaarheden ......................................................................... 132
18.1.1 Het politieverhoor ................................................................................................... 132
18.1.2 De valse bekentenis ............................................................................................... 132
18.1.3 De aard van valse bekentenissen ........................................................................... 133
18.1.4 De kwetsbaarheid van het verhoorproces ............................................................... 135
18.1.5 De kwetsbaarheid van de ondervraagde ................................................................ 137
18.2 Meegaandheid & suggestibiliteit ..................................................................................... 138
18.2.1 Compliance............................................................................................................ 138
18.2.2 Suggestibiliteit........................................................................................................ 139
18.2.3 In de praktijk .......................................................................................................... 143
19 Info over examen zelf: .......................................................................................................... 144
5
,1 FORENSISCHE PSYCHOLOGIE: EEN
INTRODUCTIE
Overzicht:
1. Forensische psychologie ≠
2. Forensische psychologie = overkoepelende term
3. Psychologie & Recht
4. Forensische Psychologie in beweging
1.1 Forensische psychologie ≠
6
, 1.2 Forensische psychologie =
American Psychological Associotion’s specialty guidelines for Forensic
psychologists
“Forensic psychology is a specialty in professional psychology characterized by
activities intended to provide professional psychological expertise within the judicial
and legal systems.”
“Forensic psychology refers to professional practice by any psychologist working
within any sub-discipline of psychology (e.g., clinical, developmental, social,
cognitive) when applying the scientific, technical, or specialized knowledge of
psychology to the law to assist in addressing legal, contractual, and administrative
matters.”
“Forensische psychologie verwijst naar de professionele praktijk van iedere klinisch
psycholoog die wetenschappelijke, technische en/of gespecialiseerde
psychologische kennis toepast op (1) justitiële vragen met betrekking tot
contractuele, administratieve en juridische probleemstellingen, en op (2) niet-
justitiële vragen met betrekking tot grensoverschrijdend gedrag (o.a. preventie,
bemiddeling en vrijwillige hulpverlening).
De forensische psycholoog is diegene die gespecialiseerd is in preventie van
crimineel/normoverschrijdend gedrag, de forensische psychodiagnostiek en/of de
behandeling van plegers/slachtoffers.”
Basiskennis wordt toegepast binnen het forensisch werkveld.
Divisie Forensische Psychologie: ambieert de bevordering van de forensische
psychologie in Vlaanderen. Doelstellingen:
Het bieden van de nodige ondersteuning aan de forensisch psycholoog via
adviesverlening
Het opvolgen van de wetgeving betreffende de beroepsactiviteiten binnen het
werkdomein van de forensisch psycholoog
Kwaliteitsbewaking van het label “forensisch psycholoog” door de ontwikkeling
van een register voor forensisch psychologen
Het streven naar een synergie tussen theoretische en klinische inzichten inzake
forensisch psychologische thema’s
Het bevorderen van het evidence-based gefundeerd handelen van de forensisch
psycholoog
Het stimuleren van een constructieve uitwisseling tussen forensisch psychologen
en relevante justitiële actoren
7
