Samenvatting: Duurzame ontwikkeling
Inhoudsopgave
1 Inleiding ......................................................................................................................................... 9
1.1 Antropoceen ........................................................................................................................ 9
1.2 Capitalocene........................................................................................................................ 9
2 Geschiedenis van duurzame ontwikkeling ............................................................................ 10
2.1 JAREN 60 ........................................................................................................................... 10
2.1.1 1962: Rachel Carson: “Silent Spring” ........................................................................ 10
2.1.2 1968: Paul Ehrlich: “The Population Bomb” ............................................................. 10
2.1.3 Gevolg hiervan: Jaren 60 ............................................................................................ 10
2.2 JAREN 70 ........................................................................................................................... 11
2.2.1 1971: “Polluter Pays Principle” (OECD) ..................................................................... 11
2.2.2 1972: Club van Rome, Grenzen aan de Groei ......................................................... 11
2.2.3 1972: VN-milieuconferentie (Stockholm) ................................................................ 11
2.2.4 1973-74: Oliecrisis; grenzen aan de groei: .............................................................. 11
2.2.5 1976 & 1977: VN-conferenties – Habitat & Verwoestijning: .................................. 11
2.2.6 1978: Ongeval met de Amoco Cadiz (Bretagne): .................................................. 11
2.2.7 1979: Nucleair ongeval in Three Mile Island: .......................................................... 11
2.2.8 Jaren ‘70: Opkomst milieubewustzijn ....................................................................... 12
2.3 JAREN 80 ........................................................................................................................... 12
2.3.1 1980: Publicatie van de World Conservation Strategy (IUCN).............................. 12
2.3.2 1984: Ramp in Bhopal ................................................................................................. 12
2.3.3 1984-85: Droogte en hongersnood in Ethiopië ..................................................... 12
2.3.4 1985: Ontdekking van een gat in de ozonlaag ....................................................... 12
2.3.5 1986: Nucleair ongeval in Tsjernobyl ........................................................................ 12
2.3.6 1983: Oprichting World Commission on Environment and Development
(WCED) ........................................................................................................................................ 12
2.3.7 1987: Publicatie van het Brundtland-rapport (Our Common Future) ................. 13
2.3.8 1988: Oprichting van het IPCC .................................................................................. 13
2.3.9 1989: Exxon-Valdez ramp (Alaska) ............................................................................ 13
2.4 JAREN 90 ........................................................................................................................... 13
2.4.1 1992: Earth Summit (Rio de Janeiro) ........................................................................ 13
2.4.2 Opvolgingsconferenties RIO: ..................................................................................... 14
2.5 JAREN 2000 ....................................................................................................................... 15
1
, 2.5.1 2000: VN Millenniumdoelstellingen (Millennium Development Goals – MDGs)
15
2.5.2 2002: World Summit on Sustainable Development (Johannesburg).................. 15
2.5.3 2005: Millennium Ecosystem Assessment ............................................................... 16
2.5.4 2010: BP Deepwater Horizon olieramp .................................................................... 16
2.5.5 2011: 7 miljard mensen op aarde.............................................................................. 16
2.5.6 2012: Rio+20 – VN-conferentie over duurzame ontwikkeling .............................. 16
2.5.7 2015: COP21 – Klimaatakkoord van Parijs ................................................................ 17
2.6 Drie pijlers van duurzame ontwikkeling ........................................................................ 17
3 Indicatoren duurzame ontwikkeling ........................................................................................ 18
3.1 Hoe meten we welvaart? ................................................................................................. 18
3.2 Hoe meten we duurzame welvaart? .............................................................................. 18
3.3 VN Millennium Doelstellingen........................................................................................ 19
3.3.1 Millennium Development Goals (MDGs) ............................................................... 19
3.3.2 Voordelen MDGs .......................................................................................................... 19
3.3.3 Kritieken MDGs ............................................................................................................. 19
3.3.4 Overgang naar Sustainable Development Goals (SDGs) .................................... 20
3.4 Sustainable Development Goals (SDGs) .................................................................... 20
4 Verplichte tekst: Constanza et al (2014) Time to leave GDP behind ................................. 21
4.1 De grenzen van economische groei en het milieu ..................................................... 21
4.2 Duurzame ontwikkeling en de zoektocht naar nieuwe maatstaven ......................... 21
4.3 Van Millenniumdoelen naar Duurzame Ontwikkelingsdoelen ................................. 22
5 Klimaatverandering .................................................................................................................... 23
5.1 Tijdperken .......................................................................................................................... 23
5.2 Planetaire grenzen: wetenschappelijke basis .............................................................. 23
5.2.1 De negen planetary boundaries ................................................................................ 24
5.2.2 Wetenschappelijke Basis: Concept van planetaire grenzen ................................. 24
5.3 Debat over de eutrofiëring van stikstof ......................................................................... 25
5.4 Oorzaken: Wat bepaalt ons klimaat? ............................................................................. 26
5.4.1 Instraling afhankelijk van: Zonne-activiteit en baan van de aarde rond zon....... 26
5.4.2 Omzetting in warmte afhankelijk van: Albedo en Aerosolen................................ 27
5.4.3 Vasthouden van warmte afhankelijk van: Broeikasgassen..................................... 27
5.5 Klimaatverandering – over de jaren heen ..................................................................... 27
5.6 Gevolgen klimaatopwarming ......................................................................................... 28
5.6.1 Extreme weersomstandigheden ................................................................................ 28
5.6.2 Globale CO₂-emissies .................................................................................................. 28
2
, 5.6.3 Impact oorlog Oekraïne .............................................................................................. 29
5.6.4 Waar gaat de CO2 naartoe? ........................................................................................ 30
5.6.5 De extreme droogte in 2018 ...................................................................................... 30
5.7 De globale koolstofcyclus (EXAMEN) ........................................................................... 30
5.7.1 Emissiescenario’s en klimaatmodellen ..................................................................... 31
5.8 Negatieve emissies (Carbon Dioxide Removal) .......................................................... 32
5.8.1 Koolstof quota ............................................................................................................... 32
5.8.2 DAC (Direct Air Capture): Actief CO2 “filteren” uit de lucht .................................. 32
5.8.3 BECCS: Bio-Energy with Carbon Capture and Storage ......................................... 32
5.8.4 Enhanced weathering:................................................................................................. 33
5.8.5 Aforestatie/Reforestatie ............................................................................................... 33
5.8.6 Matrix .............................................................................................................................. 33
5.9 Carbon capture and storage: current status and future expectations ..................... 34
5.10 Mitigatie scenario’s in België .......................................................................................... 34
5.10.1 CORE scenario .......................................................................................................... 35
5.10.2 Luchtvaart en scheepsvaart .................................................................................... 36
5.10.3 Import & export van CO2 emissies ....................................................................... 36
5.11 City Observatories en hun meetmethoden.................................................................. 36
5.12 Fluxpatronen...................................................................................................................... 37
6 Globalisering en Natuurlijke hulpbronnen ............................................................................ 38
6.1 Hulpbronnen en bevolkingsgroei .................................................................................. 38
6.1.1 Hulpbronnen en bevolkingsgroei ............................................................................. 38
6.2 Gevolgen: competitie voor hulpbronnen en een hoop externaliteiten .................. 41
6.2.1 Waterschaarste (verdroging) ...................................................................................... 41
6.2.2 Vermesting (eutrofiëring) ............................................................................................ 42
6.2.3 Uitstoot broeikasgassen (Klimaatopwarming) ......................................................... 43
6.2.4 Habitatverlies ................................................................................................................. 43
6.2.5 Biodiversiteitverlies ...................................................................................................... 43
7 Transitie: tussen droom en daad ............................................................................................. 45
7.1 Greenwashing ................................................................................................................... 45
7.2 Signaleren van Problemen en Activisme ...................................................................... 46
7.3 Transitie vanuit een academisch perspectief ............................................................... 46
7.3.1 Transities vanuit academisch perspectief: The Dutch School: .............................. 47
7.3.2 Het Multi-Level Perspectief: Schaalniveaus van Transities ..................................... 47
7.3.3 Wanneer treden transities op? ................................................................................... 49
7.3.4 Voorbeeld Transities bekeken vanuit MLP................................................................ 50
3
, 7.3.5 Nabeschouwing MLP voor en tegen......................................................................... 50
7.4 Transitiemangaemetn: ..................................................................................................... 50
7.4.1 Van visie naar actie ....................................................................................................... 50
7.4.2 Experimenten en best practices ................................................................................ 51
7.4.3 Potentiële meerwaarde................................................................................................ 51
7.4.4 Aandachtspunten en kritiek ........................................................................................ 51
8 Afwegingskaders duurzaam ruimtegebruik .......................................................................... 52
8.1 Inleiding op het concept van ecosysteemdiensten en denkkaders......................... 52
8.1.1 Wat zijn Ecosysteemdiensten (ESD)? ........................................................................ 52
8.1.2 Ecosysteemdiensten & milieueconomie .................................................................. 53
8.1.3 Ecosysteemdiensten zijn vaak niet zichtbaar ........................................................... 54
8.1.4 Lokale vs globale duurzaamheid? ............................................................................. 55
8.2 Integrale planvorming in Vlaanderen: noodzaak, pogingen en resultaten ............ 55
8.2.1 De draagkracht van het milieu is al sterk aangetast ............................................... 56
8.2.2 Wat is nu juist het mechanisme dat hierachter zit? ................................................. 56
8.3 Ruimtelijke Structuurplannen.......................................................................................... 57
8.3.1 De lange weg naar ruimtelijke planning als discipline .......................................... 58
8.3.2 De hoop van structuurplannen en de realiteit van het beleid .............................. 58
8.3.3 Resultaten ...................................................................................................................... 58
8.4 Over welke ecosysteemdiensten hebben we het in een Vlaamse context? ........... 59
8.4.1 De waarde van natuur: meer dan alleen groen....................................................... 59
8.4.2 Maatschappelijke baten versus private belangen .................................................. 59
8.4.3 Ecosysteemdiensten als kompas voor beleid.......................................................... 59
8.4.4 Hefboom voor integraal beleid ................................................................................. 60
8.4.5 Conclusie ....................................................................................................................... 60
8.5 Het ECOPLAN project (2012-2016) ............................................................................... 61
8.5.1 De gebruikte tools en hun werking ........................................................................... 62
8.5.2 Valkuilen en leerpunten ............................................................................................... 62
8.6 Welke gemeenten leveren veel ecosysteemdiensten? .............................................. 63
8.6.1 Methode – Geluidsreductie ........................................................................................ 64
8.6.2 Voorbeelden van gemeenten .................................................................................... 64
8.7 ESD Baten Ecologische Netwerken ............................................................................... 65
8.7.1 Doel ................................................................................................................................ 65
8.7.2 Voorbeeld uit Vlaanderen ........................................................................................... 65
8.7.3 Werkwijze en modelaanpak........................................................................................ 66
8.7.4 Resultaten en reflectie ................................................................................................. 66
4
Inhoudsopgave
1 Inleiding ......................................................................................................................................... 9
1.1 Antropoceen ........................................................................................................................ 9
1.2 Capitalocene........................................................................................................................ 9
2 Geschiedenis van duurzame ontwikkeling ............................................................................ 10
2.1 JAREN 60 ........................................................................................................................... 10
2.1.1 1962: Rachel Carson: “Silent Spring” ........................................................................ 10
2.1.2 1968: Paul Ehrlich: “The Population Bomb” ............................................................. 10
2.1.3 Gevolg hiervan: Jaren 60 ............................................................................................ 10
2.2 JAREN 70 ........................................................................................................................... 11
2.2.1 1971: “Polluter Pays Principle” (OECD) ..................................................................... 11
2.2.2 1972: Club van Rome, Grenzen aan de Groei ......................................................... 11
2.2.3 1972: VN-milieuconferentie (Stockholm) ................................................................ 11
2.2.4 1973-74: Oliecrisis; grenzen aan de groei: .............................................................. 11
2.2.5 1976 & 1977: VN-conferenties – Habitat & Verwoestijning: .................................. 11
2.2.6 1978: Ongeval met de Amoco Cadiz (Bretagne): .................................................. 11
2.2.7 1979: Nucleair ongeval in Three Mile Island: .......................................................... 11
2.2.8 Jaren ‘70: Opkomst milieubewustzijn ....................................................................... 12
2.3 JAREN 80 ........................................................................................................................... 12
2.3.1 1980: Publicatie van de World Conservation Strategy (IUCN).............................. 12
2.3.2 1984: Ramp in Bhopal ................................................................................................. 12
2.3.3 1984-85: Droogte en hongersnood in Ethiopië ..................................................... 12
2.3.4 1985: Ontdekking van een gat in de ozonlaag ....................................................... 12
2.3.5 1986: Nucleair ongeval in Tsjernobyl ........................................................................ 12
2.3.6 1983: Oprichting World Commission on Environment and Development
(WCED) ........................................................................................................................................ 12
2.3.7 1987: Publicatie van het Brundtland-rapport (Our Common Future) ................. 13
2.3.8 1988: Oprichting van het IPCC .................................................................................. 13
2.3.9 1989: Exxon-Valdez ramp (Alaska) ............................................................................ 13
2.4 JAREN 90 ........................................................................................................................... 13
2.4.1 1992: Earth Summit (Rio de Janeiro) ........................................................................ 13
2.4.2 Opvolgingsconferenties RIO: ..................................................................................... 14
2.5 JAREN 2000 ....................................................................................................................... 15
1
, 2.5.1 2000: VN Millenniumdoelstellingen (Millennium Development Goals – MDGs)
15
2.5.2 2002: World Summit on Sustainable Development (Johannesburg).................. 15
2.5.3 2005: Millennium Ecosystem Assessment ............................................................... 16
2.5.4 2010: BP Deepwater Horizon olieramp .................................................................... 16
2.5.5 2011: 7 miljard mensen op aarde.............................................................................. 16
2.5.6 2012: Rio+20 – VN-conferentie over duurzame ontwikkeling .............................. 16
2.5.7 2015: COP21 – Klimaatakkoord van Parijs ................................................................ 17
2.6 Drie pijlers van duurzame ontwikkeling ........................................................................ 17
3 Indicatoren duurzame ontwikkeling ........................................................................................ 18
3.1 Hoe meten we welvaart? ................................................................................................. 18
3.2 Hoe meten we duurzame welvaart? .............................................................................. 18
3.3 VN Millennium Doelstellingen........................................................................................ 19
3.3.1 Millennium Development Goals (MDGs) ............................................................... 19
3.3.2 Voordelen MDGs .......................................................................................................... 19
3.3.3 Kritieken MDGs ............................................................................................................. 19
3.3.4 Overgang naar Sustainable Development Goals (SDGs) .................................... 20
3.4 Sustainable Development Goals (SDGs) .................................................................... 20
4 Verplichte tekst: Constanza et al (2014) Time to leave GDP behind ................................. 21
4.1 De grenzen van economische groei en het milieu ..................................................... 21
4.2 Duurzame ontwikkeling en de zoektocht naar nieuwe maatstaven ......................... 21
4.3 Van Millenniumdoelen naar Duurzame Ontwikkelingsdoelen ................................. 22
5 Klimaatverandering .................................................................................................................... 23
5.1 Tijdperken .......................................................................................................................... 23
5.2 Planetaire grenzen: wetenschappelijke basis .............................................................. 23
5.2.1 De negen planetary boundaries ................................................................................ 24
5.2.2 Wetenschappelijke Basis: Concept van planetaire grenzen ................................. 24
5.3 Debat over de eutrofiëring van stikstof ......................................................................... 25
5.4 Oorzaken: Wat bepaalt ons klimaat? ............................................................................. 26
5.4.1 Instraling afhankelijk van: Zonne-activiteit en baan van de aarde rond zon....... 26
5.4.2 Omzetting in warmte afhankelijk van: Albedo en Aerosolen................................ 27
5.4.3 Vasthouden van warmte afhankelijk van: Broeikasgassen..................................... 27
5.5 Klimaatverandering – over de jaren heen ..................................................................... 27
5.6 Gevolgen klimaatopwarming ......................................................................................... 28
5.6.1 Extreme weersomstandigheden ................................................................................ 28
5.6.2 Globale CO₂-emissies .................................................................................................. 28
2
, 5.6.3 Impact oorlog Oekraïne .............................................................................................. 29
5.6.4 Waar gaat de CO2 naartoe? ........................................................................................ 30
5.6.5 De extreme droogte in 2018 ...................................................................................... 30
5.7 De globale koolstofcyclus (EXAMEN) ........................................................................... 30
5.7.1 Emissiescenario’s en klimaatmodellen ..................................................................... 31
5.8 Negatieve emissies (Carbon Dioxide Removal) .......................................................... 32
5.8.1 Koolstof quota ............................................................................................................... 32
5.8.2 DAC (Direct Air Capture): Actief CO2 “filteren” uit de lucht .................................. 32
5.8.3 BECCS: Bio-Energy with Carbon Capture and Storage ......................................... 32
5.8.4 Enhanced weathering:................................................................................................. 33
5.8.5 Aforestatie/Reforestatie ............................................................................................... 33
5.8.6 Matrix .............................................................................................................................. 33
5.9 Carbon capture and storage: current status and future expectations ..................... 34
5.10 Mitigatie scenario’s in België .......................................................................................... 34
5.10.1 CORE scenario .......................................................................................................... 35
5.10.2 Luchtvaart en scheepsvaart .................................................................................... 36
5.10.3 Import & export van CO2 emissies ....................................................................... 36
5.11 City Observatories en hun meetmethoden.................................................................. 36
5.12 Fluxpatronen...................................................................................................................... 37
6 Globalisering en Natuurlijke hulpbronnen ............................................................................ 38
6.1 Hulpbronnen en bevolkingsgroei .................................................................................. 38
6.1.1 Hulpbronnen en bevolkingsgroei ............................................................................. 38
6.2 Gevolgen: competitie voor hulpbronnen en een hoop externaliteiten .................. 41
6.2.1 Waterschaarste (verdroging) ...................................................................................... 41
6.2.2 Vermesting (eutrofiëring) ............................................................................................ 42
6.2.3 Uitstoot broeikasgassen (Klimaatopwarming) ......................................................... 43
6.2.4 Habitatverlies ................................................................................................................. 43
6.2.5 Biodiversiteitverlies ...................................................................................................... 43
7 Transitie: tussen droom en daad ............................................................................................. 45
7.1 Greenwashing ................................................................................................................... 45
7.2 Signaleren van Problemen en Activisme ...................................................................... 46
7.3 Transitie vanuit een academisch perspectief ............................................................... 46
7.3.1 Transities vanuit academisch perspectief: The Dutch School: .............................. 47
7.3.2 Het Multi-Level Perspectief: Schaalniveaus van Transities ..................................... 47
7.3.3 Wanneer treden transities op? ................................................................................... 49
7.3.4 Voorbeeld Transities bekeken vanuit MLP................................................................ 50
3
, 7.3.5 Nabeschouwing MLP voor en tegen......................................................................... 50
7.4 Transitiemangaemetn: ..................................................................................................... 50
7.4.1 Van visie naar actie ....................................................................................................... 50
7.4.2 Experimenten en best practices ................................................................................ 51
7.4.3 Potentiële meerwaarde................................................................................................ 51
7.4.4 Aandachtspunten en kritiek ........................................................................................ 51
8 Afwegingskaders duurzaam ruimtegebruik .......................................................................... 52
8.1 Inleiding op het concept van ecosysteemdiensten en denkkaders......................... 52
8.1.1 Wat zijn Ecosysteemdiensten (ESD)? ........................................................................ 52
8.1.2 Ecosysteemdiensten & milieueconomie .................................................................. 53
8.1.3 Ecosysteemdiensten zijn vaak niet zichtbaar ........................................................... 54
8.1.4 Lokale vs globale duurzaamheid? ............................................................................. 55
8.2 Integrale planvorming in Vlaanderen: noodzaak, pogingen en resultaten ............ 55
8.2.1 De draagkracht van het milieu is al sterk aangetast ............................................... 56
8.2.2 Wat is nu juist het mechanisme dat hierachter zit? ................................................. 56
8.3 Ruimtelijke Structuurplannen.......................................................................................... 57
8.3.1 De lange weg naar ruimtelijke planning als discipline .......................................... 58
8.3.2 De hoop van structuurplannen en de realiteit van het beleid .............................. 58
8.3.3 Resultaten ...................................................................................................................... 58
8.4 Over welke ecosysteemdiensten hebben we het in een Vlaamse context? ........... 59
8.4.1 De waarde van natuur: meer dan alleen groen....................................................... 59
8.4.2 Maatschappelijke baten versus private belangen .................................................. 59
8.4.3 Ecosysteemdiensten als kompas voor beleid.......................................................... 59
8.4.4 Hefboom voor integraal beleid ................................................................................. 60
8.4.5 Conclusie ....................................................................................................................... 60
8.5 Het ECOPLAN project (2012-2016) ............................................................................... 61
8.5.1 De gebruikte tools en hun werking ........................................................................... 62
8.5.2 Valkuilen en leerpunten ............................................................................................... 62
8.6 Welke gemeenten leveren veel ecosysteemdiensten? .............................................. 63
8.6.1 Methode – Geluidsreductie ........................................................................................ 64
8.6.2 Voorbeelden van gemeenten .................................................................................... 64
8.7 ESD Baten Ecologische Netwerken ............................................................................... 65
8.7.1 Doel ................................................................................................................................ 65
8.7.2 Voorbeeld uit Vlaanderen ........................................................................................... 65
8.7.3 Werkwijze en modelaanpak........................................................................................ 66
8.7.4 Resultaten en reflectie ................................................................................................. 66
4
