Introductie
Criminologie is een multidisciplinaire objectwetenschap: het maakt gebruik van meerdere
wetenschappelijke disciplines om te kijken naar een specifiek fenomeen en object:
normafwijking/regelovertreding/criminaliteit
Piramide van criminaliteit
Paarse lijn: hoeveel consensus is er over de
norm, zijn we het in de samenleving eens of
het gedrag strafbaar moet zijn.Hoe hoger in de
piramide, hoe meer consensus over crimineel
gedrag
Groene lijn: de reactie vanuit de maatschappij
op crimineel gedrag. Hoe hoger in de
piramide, hoe heftiger de reactie
Gele lijn: schadelijkheid van gedrag. Hoe
hoger in de piramide, hoe meer schade
➔ Niet het hele verhaal: sommige criminaliteit is heel schadelijk maar roept geen heftige
reactie op, dus daarom is er ook een prisma gevormd (denk aan milieucriminaliteit)
Prisma van criminaliteit
Zwarte lijn: hoeveel slachtoffers
Blauw vierkant: hoe direct de schade is en de
gevolgen daarvan
Rood vierkant: hoe zichtbaar is het gedrag en de
gevolgen daarvan
➔ Onderaan prisma: niet goed zichtbaar
(indirecte schade) en niet veel consensus
maar wel veel slachtoffers. Denk bijv aan
tata steel
➔ Bovenkant prisma: heel zichtbaar, dader
bungelt onderaan de samenleving en
directe schade voor slachtoffer. Denk bijv
aan overvaller
Crimes of the powerless: criminaliteit gepleegd door mensen die geen macht hebben
● Vaak zichtbaar, consensus en een zichtbaar slachtoffer (dus bovenaan prisma)
Crimes of the powerful: criminaliteit gepleegd door mensen die veel macht hebben
● Veel minder consensus over wat strafbaar is, veel slachtoffers maar weten niet dat ze
slachtoffer zijn (indirect schade en indirect slachtoffer) en veel minder zichtbaar
Waarom theoretische criminologie?
,Zonder theorieën is er geen wetenschap, in dit vak kijken we naar etiologische (verklarende)
theorieën. Er vindt kennisopbouw plaats door theoretische noties en concepten te gebruiken en
falsificatie (en - tijdelijke - verificatie via empirie)
Theoretische vernieuwing
Ontwikkeling van criminologie is onder invloed van:
1. Wetenschapsinterne factoren: factoren die zorgen voor vernieuwing die binnen de
wetenschap zelf zitten
2. Wetenschapsexterne factoren: factoren van buiten de wetenschap die ervoor zorgen dat
dingen binnen de wetenschap veranderen
➔ Bv, ontwikkeling andere wetenschapsgebieden, corona, WOII
Paradigma
Algemene wijze van kijken naar de wereld, dat impliceert wat je kan zien, doen en
theoretiseren. Het is jouw lens, want het is de manier waarop jij naar de wereld kijkt en dat is
belangrijk voor jouw onderzoek, focus en theorieën. Het is een groot fundamenteel beeld van
hoe de wereld in elkaar zit.
1. Klassieke paradigma
● Mens is een rationeel wezen dat altijd handelt vanuit eigen belang. Criminaliteit is
de gedragsuitkomst van een kosten-baten afweging. Is niet gericht op etiologie
(verklaring), meer gericht op hervorming/humanisering strafrecht. Het is
normatief en niet empirisch (kennis door ervaring, observatie of experimenten)
2. Positivistische paradigma
● Reactie op het klassieke paradigma
● Gericht op onderzoek en etiologie. Objectieve werkelijkheid die we kunnen
onderzoeken. Door middel van onderzoek kijken hoe werkelijkheid in elkaar zit.
Voornamelijk kwantitatief.
3. Interpretatieve paradigma
● Reactie op het ‘te zwart-witte’ positivisme
● Sociale werkelijkheid is constant in beweging en wordt gevormd door subjectieve
gezichtspunten. De waarheid is subjectief, dus verplaatsen in hetgeen wat je
onderzoek. Voornamelijk kwalitatief.
4. Kritische paradigma
● Stelt machtsrelaties ter discussie: waarom zijn er bepaalde regels en waarom zijn
deze gemaakt? Kennis is nooit waardevrij, want als wetenschapper ben je niet
objectief. Wetenschappers hebben normatieve ideeën van de sociale
werkelijkheid. Kiest sterk kant van ondergeschikte positie en willen dit verbeteren
(actie onderzoek)
, Theoretische benadering/perspectief:
fundamenteel beeld van de samenleving,
daarbinnen allemaal theorieën, kan niet getoetst
worden
Theorie:
consistent stelsel van uitspraken die met elkaar
samenhangen, verklaart de sociale werkelijkheid
en is toetsbaar door middel van onderzoek
Concept:
niet volledig uitgewerkte theorie, maar kan binnen
een theorie geplaatst worden. Een concept kan
dus ook worden gebruikt zonder dat het uitgewerkt
wordt in een theorie. Niet consistent stelsel wat je
kan gaan toetsen. Concepten kunnen in alle drie
zitten
Bij etiologie staat de vraag centraal of we gedrag kunnen verklaren (causaliteit= oorzakenleer),
maar dit betekent niet dat er samenhang (correlatie). Dit is namelijk in de sociale wetenschap
heel moeilijk aan te tonen.
Verklaringsniveaus
Macro: de focus ligt op de samenleving als geheel en wordt gekeken naar het totaalbeeld van
sociale structuren in de samenleving.
Meso: de focus ligt op ‘middelgrote’ analyse-eenheden. Er wordt gekeken naar groepen.
Micro: de focus ligt op individuen en er wordt gekeken naar interacties.
Maatschappijbeelden
Consensus: ervan uitgaan dat we het erover eens zijn wat goed en fout zijn in de samenleving.
De norm wordt niet ter discussie gesteld
Conflict: je gaat ervan uit dat er verschillende groepen zijn in de samenleving die allemaal een
ander idee hebben over de werkelijkheid. Er is geen consensus over de norm, daar zijn ze altijd
in conflict met elkaar en degene die wint mag de norm bepalen
Constructivisme (interactie): gaat ervan uit dat er geen vast idee is over goed en kwaad want
het is context afhankelijk. De werkelijkheid, wat goed en fout is, wordt gevormd in de
samenleving door interacties.
Mensbeelden
Rationele actor: je gaat ervan uit dat iedereen handelt vanuit rationaliteit. Een crimineel wordt
gezien als iemand die zelf kiest voor gedrag. Crimineel doet kosten baten afweging. Past bij
klassieke paradigma
Gedetermineerde actor: gaat ervan uit dat gedrag van mensen wordt bepaald door
factoren/opstandingen (biologisch, sociologisch etc). Actor wordt gezien als iemand die
vanwege factoren/omstandigheden bepaalde richting op wordt geduwd. Past bij positivisme
paradigma
, Gevictimiseerde actor: actor wordt gezien als iemand die slachtoffer is van het systeem.
Oneerlijke situatie in de samenleving waarbij sommige mensen bepalen wat de regels zijn en
dat daardoor mensen crimineel worden. Machtsstructuren spelen een grote rol en de status quo
wordt ter discussie gesteld. Past bij kritische paradigma
➔ Bij het interpretatieve paradigma horen de rationele actor en de gedetermineerde actor:
de actor staat centraal omdat het gaat over zijn ervaringen van mensen
Pre-criminologie
Klassieke criminologie
Kent geen etiologie, het is dus niet op zoek naar verklaringen, en het is ook niet empirisch. Het
is gericht op strafrechthervorming, dus vooral normatief.
Sociale context:
● reactie op onderdrukking en absolute macht vorst
● opkomst Verlichting
● vroege industrialisatie met de opkomst van de burgerij
➔ rijkere burgers hebben het nodig dat het strafrecht voorspelbaarder wordt want
aan de onderkant worden ze bedreigd door de de lagere klasse en aan de
bovenkant kan de adel opeens hun rechten wegnemen
Kernideeën:
1. Iedere persoon heeft universele rechten
2. Rationele mens, calculerende dader (afweging voor criminaliteit)
3. Strafrecht moet rechtvaardig, eerlijk, onafhankelijk en voorspelbaar zijn
4. Humaniseren strafrecht (lijfstraffen, doodstraf die moeten worden afgeschaft)
Onder invloed van het utilitarisme: grootst mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen (het
recht moet niet alleen voor elite zorgen)
Beccaria
Hij was een Italiaanse aristocraat, maar was sterk beïnvloed door verlichtingsideeën. Zijn
denken was vooral gericht op de hervorming van het strafrecht waarbij er een combinatie is van
sociaal contract denken, utilitarisme en natuurlijke rechten.
● Sociaal contract denken: individuen geven een deel van hun soevereiniteit aan de
overheid en in ruil daarvoor moet de overheid bescherming bieden
● Utilitarisme: zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen
● Natuurlijke rechten: onvervreemdbare rechten die ieder mens bezit
Ook kijkt hij naar het hedonisme: als mens zijn wij gedreven voor een zoektocht naar zo groot
mogelijk plezier, en dat vinden we door een rationele kosten-baten afweging.
Volgens Beccaria moet een straf aan 3 voorwaarden voldoen:
1. Zekerheid: van tevoren duidelijk zijn wat de straf is en dat hij zal volgen
2. Snelheid: reactie op gedrag moet snel volgen
3. Strengheid: reactie moet streng genoeg zijn om ervoor te zorgen dat je het gedrag niet
(meer) gaat vertonen, maar het moet wel proportioneel zijn
Bentham
Hij kwam uit Londen en was ook van rijke komaf. Hij keek naar liberaal utilitarisme en het
hedonisme
Criminologie is een multidisciplinaire objectwetenschap: het maakt gebruik van meerdere
wetenschappelijke disciplines om te kijken naar een specifiek fenomeen en object:
normafwijking/regelovertreding/criminaliteit
Piramide van criminaliteit
Paarse lijn: hoeveel consensus is er over de
norm, zijn we het in de samenleving eens of
het gedrag strafbaar moet zijn.Hoe hoger in de
piramide, hoe meer consensus over crimineel
gedrag
Groene lijn: de reactie vanuit de maatschappij
op crimineel gedrag. Hoe hoger in de
piramide, hoe heftiger de reactie
Gele lijn: schadelijkheid van gedrag. Hoe
hoger in de piramide, hoe meer schade
➔ Niet het hele verhaal: sommige criminaliteit is heel schadelijk maar roept geen heftige
reactie op, dus daarom is er ook een prisma gevormd (denk aan milieucriminaliteit)
Prisma van criminaliteit
Zwarte lijn: hoeveel slachtoffers
Blauw vierkant: hoe direct de schade is en de
gevolgen daarvan
Rood vierkant: hoe zichtbaar is het gedrag en de
gevolgen daarvan
➔ Onderaan prisma: niet goed zichtbaar
(indirecte schade) en niet veel consensus
maar wel veel slachtoffers. Denk bijv aan
tata steel
➔ Bovenkant prisma: heel zichtbaar, dader
bungelt onderaan de samenleving en
directe schade voor slachtoffer. Denk bijv
aan overvaller
Crimes of the powerless: criminaliteit gepleegd door mensen die geen macht hebben
● Vaak zichtbaar, consensus en een zichtbaar slachtoffer (dus bovenaan prisma)
Crimes of the powerful: criminaliteit gepleegd door mensen die veel macht hebben
● Veel minder consensus over wat strafbaar is, veel slachtoffers maar weten niet dat ze
slachtoffer zijn (indirect schade en indirect slachtoffer) en veel minder zichtbaar
Waarom theoretische criminologie?
,Zonder theorieën is er geen wetenschap, in dit vak kijken we naar etiologische (verklarende)
theorieën. Er vindt kennisopbouw plaats door theoretische noties en concepten te gebruiken en
falsificatie (en - tijdelijke - verificatie via empirie)
Theoretische vernieuwing
Ontwikkeling van criminologie is onder invloed van:
1. Wetenschapsinterne factoren: factoren die zorgen voor vernieuwing die binnen de
wetenschap zelf zitten
2. Wetenschapsexterne factoren: factoren van buiten de wetenschap die ervoor zorgen dat
dingen binnen de wetenschap veranderen
➔ Bv, ontwikkeling andere wetenschapsgebieden, corona, WOII
Paradigma
Algemene wijze van kijken naar de wereld, dat impliceert wat je kan zien, doen en
theoretiseren. Het is jouw lens, want het is de manier waarop jij naar de wereld kijkt en dat is
belangrijk voor jouw onderzoek, focus en theorieën. Het is een groot fundamenteel beeld van
hoe de wereld in elkaar zit.
1. Klassieke paradigma
● Mens is een rationeel wezen dat altijd handelt vanuit eigen belang. Criminaliteit is
de gedragsuitkomst van een kosten-baten afweging. Is niet gericht op etiologie
(verklaring), meer gericht op hervorming/humanisering strafrecht. Het is
normatief en niet empirisch (kennis door ervaring, observatie of experimenten)
2. Positivistische paradigma
● Reactie op het klassieke paradigma
● Gericht op onderzoek en etiologie. Objectieve werkelijkheid die we kunnen
onderzoeken. Door middel van onderzoek kijken hoe werkelijkheid in elkaar zit.
Voornamelijk kwantitatief.
3. Interpretatieve paradigma
● Reactie op het ‘te zwart-witte’ positivisme
● Sociale werkelijkheid is constant in beweging en wordt gevormd door subjectieve
gezichtspunten. De waarheid is subjectief, dus verplaatsen in hetgeen wat je
onderzoek. Voornamelijk kwalitatief.
4. Kritische paradigma
● Stelt machtsrelaties ter discussie: waarom zijn er bepaalde regels en waarom zijn
deze gemaakt? Kennis is nooit waardevrij, want als wetenschapper ben je niet
objectief. Wetenschappers hebben normatieve ideeën van de sociale
werkelijkheid. Kiest sterk kant van ondergeschikte positie en willen dit verbeteren
(actie onderzoek)
, Theoretische benadering/perspectief:
fundamenteel beeld van de samenleving,
daarbinnen allemaal theorieën, kan niet getoetst
worden
Theorie:
consistent stelsel van uitspraken die met elkaar
samenhangen, verklaart de sociale werkelijkheid
en is toetsbaar door middel van onderzoek
Concept:
niet volledig uitgewerkte theorie, maar kan binnen
een theorie geplaatst worden. Een concept kan
dus ook worden gebruikt zonder dat het uitgewerkt
wordt in een theorie. Niet consistent stelsel wat je
kan gaan toetsen. Concepten kunnen in alle drie
zitten
Bij etiologie staat de vraag centraal of we gedrag kunnen verklaren (causaliteit= oorzakenleer),
maar dit betekent niet dat er samenhang (correlatie). Dit is namelijk in de sociale wetenschap
heel moeilijk aan te tonen.
Verklaringsniveaus
Macro: de focus ligt op de samenleving als geheel en wordt gekeken naar het totaalbeeld van
sociale structuren in de samenleving.
Meso: de focus ligt op ‘middelgrote’ analyse-eenheden. Er wordt gekeken naar groepen.
Micro: de focus ligt op individuen en er wordt gekeken naar interacties.
Maatschappijbeelden
Consensus: ervan uitgaan dat we het erover eens zijn wat goed en fout zijn in de samenleving.
De norm wordt niet ter discussie gesteld
Conflict: je gaat ervan uit dat er verschillende groepen zijn in de samenleving die allemaal een
ander idee hebben over de werkelijkheid. Er is geen consensus over de norm, daar zijn ze altijd
in conflict met elkaar en degene die wint mag de norm bepalen
Constructivisme (interactie): gaat ervan uit dat er geen vast idee is over goed en kwaad want
het is context afhankelijk. De werkelijkheid, wat goed en fout is, wordt gevormd in de
samenleving door interacties.
Mensbeelden
Rationele actor: je gaat ervan uit dat iedereen handelt vanuit rationaliteit. Een crimineel wordt
gezien als iemand die zelf kiest voor gedrag. Crimineel doet kosten baten afweging. Past bij
klassieke paradigma
Gedetermineerde actor: gaat ervan uit dat gedrag van mensen wordt bepaald door
factoren/opstandingen (biologisch, sociologisch etc). Actor wordt gezien als iemand die
vanwege factoren/omstandigheden bepaalde richting op wordt geduwd. Past bij positivisme
paradigma
, Gevictimiseerde actor: actor wordt gezien als iemand die slachtoffer is van het systeem.
Oneerlijke situatie in de samenleving waarbij sommige mensen bepalen wat de regels zijn en
dat daardoor mensen crimineel worden. Machtsstructuren spelen een grote rol en de status quo
wordt ter discussie gesteld. Past bij kritische paradigma
➔ Bij het interpretatieve paradigma horen de rationele actor en de gedetermineerde actor:
de actor staat centraal omdat het gaat over zijn ervaringen van mensen
Pre-criminologie
Klassieke criminologie
Kent geen etiologie, het is dus niet op zoek naar verklaringen, en het is ook niet empirisch. Het
is gericht op strafrechthervorming, dus vooral normatief.
Sociale context:
● reactie op onderdrukking en absolute macht vorst
● opkomst Verlichting
● vroege industrialisatie met de opkomst van de burgerij
➔ rijkere burgers hebben het nodig dat het strafrecht voorspelbaarder wordt want
aan de onderkant worden ze bedreigd door de de lagere klasse en aan de
bovenkant kan de adel opeens hun rechten wegnemen
Kernideeën:
1. Iedere persoon heeft universele rechten
2. Rationele mens, calculerende dader (afweging voor criminaliteit)
3. Strafrecht moet rechtvaardig, eerlijk, onafhankelijk en voorspelbaar zijn
4. Humaniseren strafrecht (lijfstraffen, doodstraf die moeten worden afgeschaft)
Onder invloed van het utilitarisme: grootst mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen (het
recht moet niet alleen voor elite zorgen)
Beccaria
Hij was een Italiaanse aristocraat, maar was sterk beïnvloed door verlichtingsideeën. Zijn
denken was vooral gericht op de hervorming van het strafrecht waarbij er een combinatie is van
sociaal contract denken, utilitarisme en natuurlijke rechten.
● Sociaal contract denken: individuen geven een deel van hun soevereiniteit aan de
overheid en in ruil daarvoor moet de overheid bescherming bieden
● Utilitarisme: zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen
● Natuurlijke rechten: onvervreemdbare rechten die ieder mens bezit
Ook kijkt hij naar het hedonisme: als mens zijn wij gedreven voor een zoektocht naar zo groot
mogelijk plezier, en dat vinden we door een rationele kosten-baten afweging.
Volgens Beccaria moet een straf aan 3 voorwaarden voldoen:
1. Zekerheid: van tevoren duidelijk zijn wat de straf is en dat hij zal volgen
2. Snelheid: reactie op gedrag moet snel volgen
3. Strengheid: reactie moet streng genoeg zijn om ervoor te zorgen dat je het gedrag niet
(meer) gaat vertonen, maar het moet wel proportioneel zijn
Bentham
Hij kwam uit Londen en was ook van rijke komaf. Hij keek naar liberaal utilitarisme en het
hedonisme
