Penologie &
penitentiair recht
, 1. INLEIDING
1.1. STRAFFEN IN VERGELIJKEND EN HISTORISCH PERSPECTIEF
Dit zijn detentieratio’s die het aantal gedetermineerde per 100 000 inwoners
weergeeft. Door de detentieratio’s wordt het makkelijker om vergelijkingen te
maken met andere landen.
Deze detentieratio’s zijn afkomstig van de Noorse criminoloog Nils Christie.
Links zien we twee foto’s van de gevangenis Leuven-centraal: de bouwstructuur zegt ons hier iets, nl.
het is gelegen midden in de stad en we zien hoge muren.
Aan de rechterkant zien we de gevangenis van Hasselt. Wanneer u de foto’s bekijkt zou u dit niet
zeggen dat dit een gevangenis is. Deze gevangenis ligt heel ver van het stad, in een industriezone.
We zien vandaag de dag dat er een sterk debat heerst over de straf. Er zijn harde kritieken op de
naaktfouilles in gevangenissen. Mag dit nog? Dit zijn vaak ingrijpende, vernederende ervaringen voor
de personen. We zien heel veel debatten aanwezig in de media. Maar deze berichten moeten we ook
leren kritisch benaderen. Want vaak zit hier ook fouten in!
1.2. WAT BEGRIJPEN WE ONDER STRAF?
Het alledaagse straffen vertoont gelijkenissen met straffen in de strafrechtsbedeling. Straffen is een
al oude en alledaagste praktijk. Maar we zien ook grote verschillen; en dit door wetgevingen;
• wettelijk apparaat (wetgeving)
• eigen instellingen (rechtbanken, gevangenissen)
• gebruik van dwang (gelegimenteerd)
• bureaucratisch proces
• gespecialiseerd personeel
Straf is een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als sanctie wegens een
gepleegd misdrijf. (Hof van Cassatie, 1924).
“ Punishment is the legal process whereby violators of the criminal law are condemmed and
sanctioned in accordance with specified legal categories en procedures. (Garland, 1990)
Een andere definitie komt van Hudson, 20020: Punishment is punishment for crime, imposed by the
judiciary in accordance with penal law, and administered by penal instutions such as prisons and the
probation service.
1
,We zien dus dat het begrip straf aan een aantal kenmerken moet voldoen: dit kunnen we nader
bekijken via de 7 kenmerken van de straf van Walker (1991)
• (1) Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon, waarvan verondersteld wordt dat het
onaangenaam is
• (2) Het toebrengen van de straf is intentioneel en gebeurt om een bepaalde reden
• (3) Degenen die de straf opleggen hebben daartoe het recht
• (4) De straf wordt opgelegd ter gelegenheid van een daad of een omissie, die een
overtreding van een wet, een regel of een gewoonte inhoudt
• (5) Degene die gestraft wordt heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
• (6) De redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
• (7) Of de bestraffingsact werkelijk als straf wordt beschouwd is afhankelijk van wat de
bestraffer verstaat onder bestraffing en niet van de opvatting van de gestrafte
1.3. HOE BESTUDEREN WE BESTRAFFING IN HET VAK PENOLOGIE?
- Penitentiair recht:
o Interne & externe rechtspositie
o Wetgeving (meenemen naar het examen)
o Gemeenschapsstraffen
- Penologie:
o Leer van het straffen
o Lewis: penoloog: laat barbaarse zaken maar barbaarse namen hebben
• ‘Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering van de oplegging en
tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties ...In de penologie komen vragen aan de
orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en –filosofische
ideeën liggen er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee bereiken en lukt het om
die doelen te realiseren: zijn ze effectief?’ (Moerings 2003: 5)
2
, 2. HOOFDSTUK 1: WAAROM STRAFFEN?
2.1. INLEIDING: SITUERING VAN HET RECHTVAARDIGINGSVRAAGSTUK VAN DE STRAF
Waarom straffen we? Met welke goede redenen? Hoe kunnen we dit rechtvaardigen?
➔ Vorm van geweld (pijn – doelgerichte leedtoevoeging)
➔ Maatschappelijke investering (straffen is duur)
DUS straffen is om deze 2 redenen al potentieel problematisch. DAAROM hebben we nood aan
goede redenen om over te gaan tot bestraffing.
En dit is de STRAFFILOSOFIE: we gaan zoeken naar de rechtvaardiging van de straf.
2.2. WAAROM STRAFFEN WE?
We bespreken 2 cases:
a. proces demjanjuk
moest zich verantwoorden voor het vergassen van 27.000 Joden. → Welk doel dient dit? De
man heeft al een leeftijd van 89 jaar tijdens de terechtzitting en gaat bij sterven.
o vermijden van recidive?
o Opsluiting?
o Heropvoeden/andere denkbeelden?
Doel van de straf is de afkeur van het verleden. Men kijkt naar het verleden om dit te
bestraffen!
b. Zaak over onverantwoord gedrag
Doodrijder moest van rechter een boek lezen. Hier is er hoop dat de dader inzicht krijgt in
zijn daden → toekomstgerichte kijk op de straf , nl. niet meer hervallen!
Deze 2 casussen zijn 2 klassieke redenen waarom we straffen!
2.3. DE KLASSIEKE ANTWOORDEN: RETRIBUTIVISME, UTILITARISME EN VERENINGSTHEORIEEËN
2.3.1. RETRIBUTIVISME
Deze theorie heeft klassieke antwoorden teweeg en dit via Immanuel Kant (18de eeuw)
o gericht op het verleden
o plicht om de wet te gehoorzamen en dit in alle omstandigheden
▪ straf is een betaling van de schuld
▪ straf is het herstel van de rechtsorde
o er is een plicht om te straffen
Maar hier was er grote KRITIEK op: de omstandigheden waarin iemand een misdrijf pleegt, wordt
hier helemaal vergeten! (CONTEXT)
Alle misdrijven straffen is totaal onmogelijk! Dan zouden we nog 100000 gevangenissen mogen
bijbouwen!
De moderne variant van het retributivisme : just desert (jaren 70)
o terug rechtszekerheid in de maatschappij
3
penitentiair recht
, 1. INLEIDING
1.1. STRAFFEN IN VERGELIJKEND EN HISTORISCH PERSPECTIEF
Dit zijn detentieratio’s die het aantal gedetermineerde per 100 000 inwoners
weergeeft. Door de detentieratio’s wordt het makkelijker om vergelijkingen te
maken met andere landen.
Deze detentieratio’s zijn afkomstig van de Noorse criminoloog Nils Christie.
Links zien we twee foto’s van de gevangenis Leuven-centraal: de bouwstructuur zegt ons hier iets, nl.
het is gelegen midden in de stad en we zien hoge muren.
Aan de rechterkant zien we de gevangenis van Hasselt. Wanneer u de foto’s bekijkt zou u dit niet
zeggen dat dit een gevangenis is. Deze gevangenis ligt heel ver van het stad, in een industriezone.
We zien vandaag de dag dat er een sterk debat heerst over de straf. Er zijn harde kritieken op de
naaktfouilles in gevangenissen. Mag dit nog? Dit zijn vaak ingrijpende, vernederende ervaringen voor
de personen. We zien heel veel debatten aanwezig in de media. Maar deze berichten moeten we ook
leren kritisch benaderen. Want vaak zit hier ook fouten in!
1.2. WAT BEGRIJPEN WE ONDER STRAF?
Het alledaagse straffen vertoont gelijkenissen met straffen in de strafrechtsbedeling. Straffen is een
al oude en alledaagste praktijk. Maar we zien ook grote verschillen; en dit door wetgevingen;
• wettelijk apparaat (wetgeving)
• eigen instellingen (rechtbanken, gevangenissen)
• gebruik van dwang (gelegimenteerd)
• bureaucratisch proces
• gespecialiseerd personeel
Straf is een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als sanctie wegens een
gepleegd misdrijf. (Hof van Cassatie, 1924).
“ Punishment is the legal process whereby violators of the criminal law are condemmed and
sanctioned in accordance with specified legal categories en procedures. (Garland, 1990)
Een andere definitie komt van Hudson, 20020: Punishment is punishment for crime, imposed by the
judiciary in accordance with penal law, and administered by penal instutions such as prisons and the
probation service.
1
,We zien dus dat het begrip straf aan een aantal kenmerken moet voldoen: dit kunnen we nader
bekijken via de 7 kenmerken van de straf van Walker (1991)
• (1) Er wordt ‘iets’ toegebracht aan een ander persoon, waarvan verondersteld wordt dat het
onaangenaam is
• (2) Het toebrengen van de straf is intentioneel en gebeurt om een bepaalde reden
• (3) Degenen die de straf opleggen hebben daartoe het recht
• (4) De straf wordt opgelegd ter gelegenheid van een daad of een omissie, die een
overtreding van een wet, een regel of een gewoonte inhoudt
• (5) Degene die gestraft wordt heeft de inbreuk vrijwillig gepleegd
• (6) De redenen om te straffen moeten te rechtvaardigen zijn
• (7) Of de bestraffingsact werkelijk als straf wordt beschouwd is afhankelijk van wat de
bestraffer verstaat onder bestraffing en niet van de opvatting van de gestrafte
1.3. HOE BESTUDEREN WE BESTRAFFING IN HET VAK PENOLOGIE?
- Penitentiair recht:
o Interne & externe rechtspositie
o Wetgeving (meenemen naar het examen)
o Gemeenschapsstraffen
- Penologie:
o Leer van het straffen
o Lewis: penoloog: laat barbaarse zaken maar barbaarse namen hebben
• ‘Penologie is de sociaal-wetenschappelijke bestudering van de oplegging en
tenuitvoerlegging van strafrechtelijke sancties ...In de penologie komen vragen aan de
orde als: wat houden de diverse sancties in; welke rechtstheoretische en –filosofische
ideeën liggen er aan ten grondslag; welke doelen wil men ermee bereiken en lukt het om
die doelen te realiseren: zijn ze effectief?’ (Moerings 2003: 5)
2
, 2. HOOFDSTUK 1: WAAROM STRAFFEN?
2.1. INLEIDING: SITUERING VAN HET RECHTVAARDIGINGSVRAAGSTUK VAN DE STRAF
Waarom straffen we? Met welke goede redenen? Hoe kunnen we dit rechtvaardigen?
➔ Vorm van geweld (pijn – doelgerichte leedtoevoeging)
➔ Maatschappelijke investering (straffen is duur)
DUS straffen is om deze 2 redenen al potentieel problematisch. DAAROM hebben we nood aan
goede redenen om over te gaan tot bestraffing.
En dit is de STRAFFILOSOFIE: we gaan zoeken naar de rechtvaardiging van de straf.
2.2. WAAROM STRAFFEN WE?
We bespreken 2 cases:
a. proces demjanjuk
moest zich verantwoorden voor het vergassen van 27.000 Joden. → Welk doel dient dit? De
man heeft al een leeftijd van 89 jaar tijdens de terechtzitting en gaat bij sterven.
o vermijden van recidive?
o Opsluiting?
o Heropvoeden/andere denkbeelden?
Doel van de straf is de afkeur van het verleden. Men kijkt naar het verleden om dit te
bestraffen!
b. Zaak over onverantwoord gedrag
Doodrijder moest van rechter een boek lezen. Hier is er hoop dat de dader inzicht krijgt in
zijn daden → toekomstgerichte kijk op de straf , nl. niet meer hervallen!
Deze 2 casussen zijn 2 klassieke redenen waarom we straffen!
2.3. DE KLASSIEKE ANTWOORDEN: RETRIBUTIVISME, UTILITARISME EN VERENINGSTHEORIEEËN
2.3.1. RETRIBUTIVISME
Deze theorie heeft klassieke antwoorden teweeg en dit via Immanuel Kant (18de eeuw)
o gericht op het verleden
o plicht om de wet te gehoorzamen en dit in alle omstandigheden
▪ straf is een betaling van de schuld
▪ straf is het herstel van de rechtsorde
o er is een plicht om te straffen
Maar hier was er grote KRITIEK op: de omstandigheden waarin iemand een misdrijf pleegt, wordt
hier helemaal vergeten! (CONTEXT)
Alle misdrijven straffen is totaal onmogelijk! Dan zouden we nog 100000 gevangenissen mogen
bijbouwen!
De moderne variant van het retributivisme : just desert (jaren 70)
o terug rechtszekerheid in de maatschappij
3
