Geschiedenis H7 – Tijd van pruiken en revoluties
Kenmerkende aspecten:
Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen vd samenleving:
godsdienst, politiek en sociale verhoudingen.
Voortbestaan aan het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse,
verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
Uitbouw vd Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee
verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,
grondrechten en staatsburgerschap.
PAR 7.1
De maatschappelijke ordening in 17 e en 18e eeuw = Ancien Régime. In deze tijd was er nog steeds een
standenmaatschappij (rijken teren op armen) > onder druk staan van de Sociale Verhoudingen door de
toenemende economische macht van de 3 e stand > burgerij eist invloed.
Sommige kochten hun privileges en werden zo adel, anderen kochten een baan bij koning
(belastinginner). > deze groep werd gehaat, omdat ze meer belasting inden dan in de ‘’regels’’.
Heel de 3e stand was ontevreden > ondernemers ivm tegenhouding van economische groei door o.a. te
hoge belasting + gilderegels tegenhouden (technische)vernieuwingen en bedrijfsvoer. Knechten mad
ivm slecht betaald, maar plattelandsbevolking had het t slechtst (weinig grond, werken als
landarbeiders, onzeker bestaan (seizoenswerk) en leverde weinig op).
Wetenschappelijke revolutie zorgde ervoor dat men meer ging nadenken op een wetenschappelijke
wijzen over wetenschappelijke verhoudingen > meer uitgaan van het ‘’gezonde verstand’’ van de reden
(Rationalisme) > samenleving verbeteren. In Verlichting bekritiseren kerk + Voltaire. Voltaire keerde zich
fel tegen religieuze onverdraagzaamheid. > ‘’Geen enkel geloof mag zich boven een ander stellen.’’ Hij
vond dat ongeschoolde volk erg gelovig was en daardoor makkelijk beïnvloedbaar door kerk die alle
macht wou hebben.
Jean-Jacques Rousseau onderzocht door dit de oorsprong vd macht vd koning. > conclusie: alle macht
is afkomstig van het volk, maar ook zijn alle mensen van nature gelijk.
John Locke zei dat de wet voor iedereen gelijk is. Deze gelden ook voor de vorst en mogen niet
geschonden worden.
Engelse staatsinrichting was lichtend voorbeeld voor Franse verlichte denkers ivm adel + geestelijkheid
wel belasting betalen. > Charles de Montesquieu bedacht Trias Politica na analyseren dat in GB de
volksvertegenwoordiging het recht had om wetten te maken en goed te keuren. In trias politica
ontstonden er dus 3 machten; de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Niet alleen bedacht hij
dit, maar werkte hij het idee Volkssoevereiniteit uit. Volgens hem had het volk (wil vd meerderheid)
macht.
Mensen schreven al hun informatie naar elkaar. Na een tijdje verworven Diderot en d’Alembert alle
informatie over landen, volkeren, gebruiken en natuurkundige dingen in de Encyclopédie. Ook
technische info stond erin > gebruik gemaakt door bedrijven. Vaak waren deze Encyclopédieën te
vinden in bibliotheken als je ze niet kan kopen.
PAR 7.2
Koning Frederik de Grote van Pruisen is meest uitgesproken vertegenwoordiger vh Verlicht
Absolutisme. > correspondeerde met wetenschappers + verlichte filosofen om hun denkwijze toe te
passen op leven van zijn onderdanen (makkelijker maken). Qua besturen van het volk/land eiste hij alle
, macht op en besliste alleen. Voltaire en Frederik waren jarenlang vriendjes en toen Voltaire moest
vluchten uit Frankrijk bood Frederik een schuilplaats. De vriendschap viel echter uiteen toen de
menings- en leef verschillen tussen de 2 te groot werden. Voltaire: uitbundig, spitsvondige intellectueel
+ dacht zich in superieur aan koning. Frederik: zuinig, trots, eisen gehoorzaamheid. Uiteindelijk Voltaire
vluchten Pruisen. Enige overeenkomst deze 2 = beide denken dat de gewone mens te onwetend was
over staatszaken. Frederik echte verlichte despoot: alles voor volk, maar niet door volk.
Verdraagzaamheid tegenover mensen met ander geloof was goed > kennis handel + nijverheid en
kapitaalkrachtig > grote impuls Pruisische eco > inzien dit was goed > beide geloven (hugenoten +
rooms-katholieken) recht kerk bouwen. Frederik eco verder stimuleren door hulp te bieden aan oorlog
verwoeste gebieden of ontvolkte streken (door ziekte). Om probleem hongersnood + lage oogst
verhelpen, liet hij moerassen droogleggen. Dit allemaal was tegenovergesteld van Lodewijk XIV, want
hij had Edict van Nantes opgegeven > velen hugenoten vluchten.
Frederik zichzelf zien als modelvorst; verlicht, tolerant, besluitvaardig + daadkrachtig. Verlicht vorst
afzijdig houden van oorlog voeren. Dit i.v.m. voorganger die mega veel geld eraan hadden uitgegeven.
Opkomend Pruisen en Oostenrijk streden al langer om heerschappij. In 1740 nam Maria Theresia
Oostenrijk op > ‘’kon een vrouw een land wel besturen?’’ + eisten Oostenrijkse troon op. > Europese
oorlog. Tijdens Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) Frederik erin slagen provincie Silezië
veroveren. Veel mensen streden om eer van de koning (die daarmee macht + aanzien uitbreidde).
Andere voordelen waren: meer land = meer grondstoffen = meer mensen = meer belasting.
Pruisen Oostenrijk opnieuw verslaan in Zevenjarige Oorlog (1756-1763).
PAR 7.3
De Amerikaanse koloniën van Spanje hadden zich toegelegd op landbouw + mijnbouw. Elite van
grootgrondbezitters vormen met plantages (tabak, koffie, suiker etc). Meer karakter Plantagekoloniën na
uitputten goud- en zilvermijnen. In 17 e eeuw meer kolonies veroverd in VS voor plantage (GB, FR +
Republiek). Republiek had Brazilië en Suriname. Suriname belangrijkste.
Handelscompagnieën (NL-WIC) namen handel Atlantische Oceaan over + overnemen Trans-
Atlantische slavenhandel. Europa naar Afrika = schepen met handelswaren > inwisselen tegen slaven,
die vaak met geweld uit hun leefomgeving waren gehaald. Klein aantal was crimineel met slavernij als
straf of verkocht worden als straf. > Afrika naar Amerika = schepen met te veel slaven erin. Tocht
gevaarlijk ivm veel sterfte (slaven + bemanning) door ziektes en andere doden etc. > Kat meenemen
tegen ratten en muizen ivm ziekte en ongedierte maakt handelswaren kapot.
Engelse koloniën in N-VS in ZO. Eind 18 e eeuw plantage-economie in crisis door uitgeputte grond van
tabaksteelt > Eli Whitney bedenkt cotton gin, machine waarmee katoenzaden machinaal uit de plukken
katoen gehaald kan worden. > vraag naar katoen stijgt ivm stijgen GB’se textielindustrie >
overschakelen katoenteelt. Charleston had nog veel slaven en in nabij omgeving waren grote
katoenplantages die een tekort hadden aan arbeidskrachten voor het zware werk. > plantagesbezitter
kocht slaven om tekort te verminderen. > reclame ontstaan voor slavenverkoop met teksten als ‘’eerste
kwaliteit + gezond’’. Vaak meer mannen dan vrouwen ivm meer veldwerk verrichten.
Mening over slavernij + slavenhandel sterk bepaald door eco berekening + denken over waardigheid
mens. Spaanse missionarissen waren tegenstanders van slavernij. Tijdens de Opstand veel haat naar
slavernij, maar opzetting plantage-economie (Republiek) werd deze haat vele malen minder. Hugo de
Groot legitimeerde mensenhandel zelfs onder het motto ‘’gunstig voor slaven, want slavernij was hét
middel om krijgsgevangenen/misdadigers van dood te redden’’.
Kenmerkende aspecten:
Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen vd samenleving:
godsdienst, politiek en sociale verhoudingen.
Voortbestaan aan het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse,
verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
Uitbouw vd Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee
verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,
grondrechten en staatsburgerschap.
PAR 7.1
De maatschappelijke ordening in 17 e en 18e eeuw = Ancien Régime. In deze tijd was er nog steeds een
standenmaatschappij (rijken teren op armen) > onder druk staan van de Sociale Verhoudingen door de
toenemende economische macht van de 3 e stand > burgerij eist invloed.
Sommige kochten hun privileges en werden zo adel, anderen kochten een baan bij koning
(belastinginner). > deze groep werd gehaat, omdat ze meer belasting inden dan in de ‘’regels’’.
Heel de 3e stand was ontevreden > ondernemers ivm tegenhouding van economische groei door o.a. te
hoge belasting + gilderegels tegenhouden (technische)vernieuwingen en bedrijfsvoer. Knechten mad
ivm slecht betaald, maar plattelandsbevolking had het t slechtst (weinig grond, werken als
landarbeiders, onzeker bestaan (seizoenswerk) en leverde weinig op).
Wetenschappelijke revolutie zorgde ervoor dat men meer ging nadenken op een wetenschappelijke
wijzen over wetenschappelijke verhoudingen > meer uitgaan van het ‘’gezonde verstand’’ van de reden
(Rationalisme) > samenleving verbeteren. In Verlichting bekritiseren kerk + Voltaire. Voltaire keerde zich
fel tegen religieuze onverdraagzaamheid. > ‘’Geen enkel geloof mag zich boven een ander stellen.’’ Hij
vond dat ongeschoolde volk erg gelovig was en daardoor makkelijk beïnvloedbaar door kerk die alle
macht wou hebben.
Jean-Jacques Rousseau onderzocht door dit de oorsprong vd macht vd koning. > conclusie: alle macht
is afkomstig van het volk, maar ook zijn alle mensen van nature gelijk.
John Locke zei dat de wet voor iedereen gelijk is. Deze gelden ook voor de vorst en mogen niet
geschonden worden.
Engelse staatsinrichting was lichtend voorbeeld voor Franse verlichte denkers ivm adel + geestelijkheid
wel belasting betalen. > Charles de Montesquieu bedacht Trias Politica na analyseren dat in GB de
volksvertegenwoordiging het recht had om wetten te maken en goed te keuren. In trias politica
ontstonden er dus 3 machten; de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Niet alleen bedacht hij
dit, maar werkte hij het idee Volkssoevereiniteit uit. Volgens hem had het volk (wil vd meerderheid)
macht.
Mensen schreven al hun informatie naar elkaar. Na een tijdje verworven Diderot en d’Alembert alle
informatie over landen, volkeren, gebruiken en natuurkundige dingen in de Encyclopédie. Ook
technische info stond erin > gebruik gemaakt door bedrijven. Vaak waren deze Encyclopédieën te
vinden in bibliotheken als je ze niet kan kopen.
PAR 7.2
Koning Frederik de Grote van Pruisen is meest uitgesproken vertegenwoordiger vh Verlicht
Absolutisme. > correspondeerde met wetenschappers + verlichte filosofen om hun denkwijze toe te
passen op leven van zijn onderdanen (makkelijker maken). Qua besturen van het volk/land eiste hij alle
, macht op en besliste alleen. Voltaire en Frederik waren jarenlang vriendjes en toen Voltaire moest
vluchten uit Frankrijk bood Frederik een schuilplaats. De vriendschap viel echter uiteen toen de
menings- en leef verschillen tussen de 2 te groot werden. Voltaire: uitbundig, spitsvondige intellectueel
+ dacht zich in superieur aan koning. Frederik: zuinig, trots, eisen gehoorzaamheid. Uiteindelijk Voltaire
vluchten Pruisen. Enige overeenkomst deze 2 = beide denken dat de gewone mens te onwetend was
over staatszaken. Frederik echte verlichte despoot: alles voor volk, maar niet door volk.
Verdraagzaamheid tegenover mensen met ander geloof was goed > kennis handel + nijverheid en
kapitaalkrachtig > grote impuls Pruisische eco > inzien dit was goed > beide geloven (hugenoten +
rooms-katholieken) recht kerk bouwen. Frederik eco verder stimuleren door hulp te bieden aan oorlog
verwoeste gebieden of ontvolkte streken (door ziekte). Om probleem hongersnood + lage oogst
verhelpen, liet hij moerassen droogleggen. Dit allemaal was tegenovergesteld van Lodewijk XIV, want
hij had Edict van Nantes opgegeven > velen hugenoten vluchten.
Frederik zichzelf zien als modelvorst; verlicht, tolerant, besluitvaardig + daadkrachtig. Verlicht vorst
afzijdig houden van oorlog voeren. Dit i.v.m. voorganger die mega veel geld eraan hadden uitgegeven.
Opkomend Pruisen en Oostenrijk streden al langer om heerschappij. In 1740 nam Maria Theresia
Oostenrijk op > ‘’kon een vrouw een land wel besturen?’’ + eisten Oostenrijkse troon op. > Europese
oorlog. Tijdens Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) Frederik erin slagen provincie Silezië
veroveren. Veel mensen streden om eer van de koning (die daarmee macht + aanzien uitbreidde).
Andere voordelen waren: meer land = meer grondstoffen = meer mensen = meer belasting.
Pruisen Oostenrijk opnieuw verslaan in Zevenjarige Oorlog (1756-1763).
PAR 7.3
De Amerikaanse koloniën van Spanje hadden zich toegelegd op landbouw + mijnbouw. Elite van
grootgrondbezitters vormen met plantages (tabak, koffie, suiker etc). Meer karakter Plantagekoloniën na
uitputten goud- en zilvermijnen. In 17 e eeuw meer kolonies veroverd in VS voor plantage (GB, FR +
Republiek). Republiek had Brazilië en Suriname. Suriname belangrijkste.
Handelscompagnieën (NL-WIC) namen handel Atlantische Oceaan over + overnemen Trans-
Atlantische slavenhandel. Europa naar Afrika = schepen met handelswaren > inwisselen tegen slaven,
die vaak met geweld uit hun leefomgeving waren gehaald. Klein aantal was crimineel met slavernij als
straf of verkocht worden als straf. > Afrika naar Amerika = schepen met te veel slaven erin. Tocht
gevaarlijk ivm veel sterfte (slaven + bemanning) door ziektes en andere doden etc. > Kat meenemen
tegen ratten en muizen ivm ziekte en ongedierte maakt handelswaren kapot.
Engelse koloniën in N-VS in ZO. Eind 18 e eeuw plantage-economie in crisis door uitgeputte grond van
tabaksteelt > Eli Whitney bedenkt cotton gin, machine waarmee katoenzaden machinaal uit de plukken
katoen gehaald kan worden. > vraag naar katoen stijgt ivm stijgen GB’se textielindustrie >
overschakelen katoenteelt. Charleston had nog veel slaven en in nabij omgeving waren grote
katoenplantages die een tekort hadden aan arbeidskrachten voor het zware werk. > plantagesbezitter
kocht slaven om tekort te verminderen. > reclame ontstaan voor slavenverkoop met teksten als ‘’eerste
kwaliteit + gezond’’. Vaak meer mannen dan vrouwen ivm meer veldwerk verrichten.
Mening over slavernij + slavenhandel sterk bepaald door eco berekening + denken over waardigheid
mens. Spaanse missionarissen waren tegenstanders van slavernij. Tijdens de Opstand veel haat naar
slavernij, maar opzetting plantage-economie (Republiek) werd deze haat vele malen minder. Hugo de
Groot legitimeerde mensenhandel zelfs onder het motto ‘’gunstig voor slaven, want slavernij was hét
middel om krijgsgevangenen/misdadigers van dood te redden’’.
