SAMENVATTING KLINISCHE
CHEMIE
INHOUD
1. inleiding tot de klinische chemie .......................................................................... 8
1.1 wat is klinische chemie .................................................................................. 8
1.1.1 definitie .................................................................................................. 8
1.1.2 het lab klinische chemie ........................................................................... 8
1.1.3 de laboratoriumtechnologen ...................................................................... 8
1.1.4 het laboratoriumaanvraagformulier ............................................................ 8
1.1.5 de staalafname........................................................................................ 8
1.1.6 de labtechnieken ..................................................................................... 8
1.1.7 het resultaat ........................................................................................... 9
1.1.8 de diagnose ............................................................................................ 9
1.2 doelstelling van het klinisch-chemisch lab......................................................... 9
1.3 veiligheid in het klinisch chemisch lab .............................................................10
1.3.1 veiligheid ten aanzien van het uitgangsmateriaal (hygiëne) .........................10
1.3.2 veiligheid ten aanzien van chemicaliën, glaswerk en apparatuur ...................10
1.4 pre-analytische, analytische en post-analytische fase .......................................10
1.1.4 pre-analytische fase ................................................................................11
1.4.2 analytische fase ......................................................................................11
1.4.3 post-analytische fase ..............................................................................14
1.5 de diagnostische waarden van een test ...........................................................15
1.6 doelstellingen ..............................................................................................15
1.7 opdrachten ..................................................................................................15
2. de nieren en het nierfunctie-onderzoek ................................................................16
2.1 de nieren ....................................................................................................16
2.1.1 de functie van de nieren ..........................................................................16
2.1.2 bouw van de nieren ................................................................................16
2.3.1 werking van de nier ................................................................................17
2.1.4 aandoeningen van nieren en urinair stelsel ................................................19
2.1.5 nierinsufficiëntie .....................................................................................21
2.1.6 pathomechanismen bij nieraandoeningen ..................................................23
2.2 evaluatie van de nierfunctie ...........................................................................25
2.2.1 testen voor glomerulaire functie ...............................................................25
2.2.2 testen voor tubulaire functie ....................................................................30
1
,3. urine-analyse ...................................................................................................31
3.1 doel urine-onderzoek ....................................................................................31
3.1.1 opsporen renale aandoeningen .................................................................31
3.1.2 opsporen van niet-renale aandoeningen ....................................................31
3.2 normale samenstelling van urine ....................................................................32
3.3 verzamelen en bewaren van urine ..................................................................32
3.3.1 staalname..............................................................................................32
3.3.2 bewaren van urine ..................................................................................32
3.4 fysisch urnine-onderzoek...............................................................................33
3.4.1 urinevolume ...........................................................................................33
3.4.2 kleur .....................................................................................................33
3.4.3 helderheid .............................................................................................33
3.4.4 geur ......................................................................................................34
3.4.5 densiteit ................................................................................................34
3.5 biochemisch kwalitatief urine-onderzoek: de teststroken ...................................34
3.5.1 opsporen van renale aandoeningen m.b.v. teststroken ................................34
3.5.2 opsporen van niet-renale aandoeningen m.b.v. teststroken .........................36
3.5.3 teststroken en screening .........................................................................37
2.5.4 reflectiefotometrie ..................................................................................38
3.6 het urinesediment ........................................................................................38
3.6.1 correcte afname van het staal – kwaliteitszorg: pre-analytische fase .............39
3.6.2 microscopisch preparaat ..........................................................................39
3.6.3 beoordeling van het sediment ..................................................................40
3.6.4 flowcytometrie .......................................................................................48
3.7 klinische presentaties: het samenhangend resultaat van teststroken en sediment 49
3.7.1 glomerulonefritis ....................................................................................49
3.7.2 nefrotisch syndroom ...............................................................................49
3.7.3 pyelonefritis ...........................................................................................49
3.7.4 acute tubulaire necrose ...........................................................................50
3.7.5 lagere urineweginfectie ...........................................................................50
3.7.6 nierstenen .............................................................................................50
3.7.7 kanker ..................................................................................................50
3.8 het biochemisch kwantitatief urine-onderzoek ..................................................50
3.9 elektroforese van het urinestaal .....................................................................51
3.10 het bacteriologisch urine-onderzoek ..............................................................51
4. elektrolyten en mineralen ..................................................................................51
4.1 inleiding ......................................................................................................51
2
,4.2 natrium .......................................................................................................52
4.2.1 fysiologische gegevens ............................................................................52
4.2.2 bepalingsmethoden .................................................................................53
4.2.3 afname..................................................................................................53
4.2.4 referentiewaarden ..................................................................................53
4.2.5 oorzaken van een verlaagde natriëmie ......................................................54
4.2.6 oorzaken van een verhoogde natriëmie .....................................................54
4.3 kalium ........................................................................................................55
4.3.1 fysiologische gegevens ............................................................................55
4.3.2 bepalingsmethoden .................................................................................56
4.3.3 afname..................................................................................................56
4.3.4 referentiewaarden ..................................................................................56
4.3.5 oorzaken van een verhoogde kaliëmie .......................................................57
4.3.6 oorzaken van een verlaagde kaliëmie ........................................................57
4.4 chloriden .....................................................................................................57
4.4.1 fysiologische gegevens ............................................................................57
4.4.2 bepalingsmethoden .................................................................................57
4.4.3 afname..................................................................................................58
4.4.4 referentiewaarden ..................................................................................58
4.4.5 oorzaken van hyperchloremie ...................................................................58
4.4.6 oorzaken van hypochloremie ....................................................................58
4.6 opdrachten ..................................................................................................59
4.6.1 Ziekte van addison .................................................................................59
4.6.2 het syndroom van cushing .......................................................................60
4.7 calcium .......................................................................................................60
4.7.1 fysiologische gegevens ............................................................................60
4.7.2 bepalingsmethoden .................................................................................62
4.7.3 afname..................................................................................................62
4.7.4 referentiewaarden ..................................................................................63
4.7.5 oorzaken van een verhoogde concentratie calcium in serum.........................63
4.7.6 oorzaken van een verlaagde concentratie calcium in serum..........................63
4.7.7 oorzaken verhoogde calciurie gedurende 24u .............................................63
4.7.8 oorzaken verlaagde calciurie gedurende 24u ..............................................64
4.7.9 nut van bepaling van 24uurs-calciurie .......................................................64
4.8 fosfor ..........................................................................................................64
4.8.1 fysiologische gegevens ............................................................................64
4.8.2 bepalingsmethoden .................................................................................65
3
, 4.8.3 afname..................................................................................................65
4.8.4 referentiewaarden ..................................................................................65
4.8.5 oorzaken van hyperfosfatemie ..................................................................65
4.8.6 oorzaken van hypofosfatemie ...................................................................66
4.9 magnesium .................................................................................................66
4.9.1 fysiologische gegevens ............................................................................66
4.9.2 bepalingsmethoden .................................................................................66
4.9.3 afname..................................................................................................66
4.9.4 referentiewaarden ..................................................................................66
4.9.5 oorzaken van hypermagnesiëmie ..............................................................67
4.9.6 oorzaken hypomagnesiëmie .....................................................................67
4.9.7 nut van bepaling van magnesium in urine ..................................................67
4.10 ijzer ..........................................................................................................67
4.10.1 fysiologische gegevens ..........................................................................67
4.10.2 bepalingen i.v.M. de ijzerstatus en belang ................................................68
4.10.3 bepalingsmethoden ...............................................................................68
4.10.4 afname ................................................................................................69
4.10.5 referentiewaarden .................................................................................69
4.10.6 oorzaken van een verlaagde concentratie aan serumijzer ...........................69
4.10.7 oorzaken van een verhoogde concentratie aan serumijzer ..........................70
4.10.8 nut van bepaling van serumijzer .............................................................70
4.11 koper ........................................................................................................71
4.12 zink ..........................................................................................................71
4.13 doelstellingen .............................................................................................71
4.14 opdrachten ................................................................................................71
5. glucose en verstoringen in het koolhydraatmetabolisme ........................................72
5.1 koolhydraten ...............................................................................................72
5.2 glucosemetabolisme .....................................................................................73
5.2.1 fysiologische gegevens ............................................................................73
5.2.2 glycemie ................................................................................................73
5.2.3 glucosurie ..............................................................................................74
5.2.4 ketonurie ...............................................................................................74
5.3 bepalingsmethoden ......................................................................................75
5.3.1 bepalingsmethoden van glucose in bloed en urine .......................................75
5.3.2 bepalingen van glucosen en ketonen in urine .............................................75
5.3.3 kwantitatieve bepaling van ketonen in serum: enzymatische assay ...............76
5.4 afname .......................................................................................................76
4
CHEMIE
INHOUD
1. inleiding tot de klinische chemie .......................................................................... 8
1.1 wat is klinische chemie .................................................................................. 8
1.1.1 definitie .................................................................................................. 8
1.1.2 het lab klinische chemie ........................................................................... 8
1.1.3 de laboratoriumtechnologen ...................................................................... 8
1.1.4 het laboratoriumaanvraagformulier ............................................................ 8
1.1.5 de staalafname........................................................................................ 8
1.1.6 de labtechnieken ..................................................................................... 8
1.1.7 het resultaat ........................................................................................... 9
1.1.8 de diagnose ............................................................................................ 9
1.2 doelstelling van het klinisch-chemisch lab......................................................... 9
1.3 veiligheid in het klinisch chemisch lab .............................................................10
1.3.1 veiligheid ten aanzien van het uitgangsmateriaal (hygiëne) .........................10
1.3.2 veiligheid ten aanzien van chemicaliën, glaswerk en apparatuur ...................10
1.4 pre-analytische, analytische en post-analytische fase .......................................10
1.1.4 pre-analytische fase ................................................................................11
1.4.2 analytische fase ......................................................................................11
1.4.3 post-analytische fase ..............................................................................14
1.5 de diagnostische waarden van een test ...........................................................15
1.6 doelstellingen ..............................................................................................15
1.7 opdrachten ..................................................................................................15
2. de nieren en het nierfunctie-onderzoek ................................................................16
2.1 de nieren ....................................................................................................16
2.1.1 de functie van de nieren ..........................................................................16
2.1.2 bouw van de nieren ................................................................................16
2.3.1 werking van de nier ................................................................................17
2.1.4 aandoeningen van nieren en urinair stelsel ................................................19
2.1.5 nierinsufficiëntie .....................................................................................21
2.1.6 pathomechanismen bij nieraandoeningen ..................................................23
2.2 evaluatie van de nierfunctie ...........................................................................25
2.2.1 testen voor glomerulaire functie ...............................................................25
2.2.2 testen voor tubulaire functie ....................................................................30
1
,3. urine-analyse ...................................................................................................31
3.1 doel urine-onderzoek ....................................................................................31
3.1.1 opsporen renale aandoeningen .................................................................31
3.1.2 opsporen van niet-renale aandoeningen ....................................................31
3.2 normale samenstelling van urine ....................................................................32
3.3 verzamelen en bewaren van urine ..................................................................32
3.3.1 staalname..............................................................................................32
3.3.2 bewaren van urine ..................................................................................32
3.4 fysisch urnine-onderzoek...............................................................................33
3.4.1 urinevolume ...........................................................................................33
3.4.2 kleur .....................................................................................................33
3.4.3 helderheid .............................................................................................33
3.4.4 geur ......................................................................................................34
3.4.5 densiteit ................................................................................................34
3.5 biochemisch kwalitatief urine-onderzoek: de teststroken ...................................34
3.5.1 opsporen van renale aandoeningen m.b.v. teststroken ................................34
3.5.2 opsporen van niet-renale aandoeningen m.b.v. teststroken .........................36
3.5.3 teststroken en screening .........................................................................37
2.5.4 reflectiefotometrie ..................................................................................38
3.6 het urinesediment ........................................................................................38
3.6.1 correcte afname van het staal – kwaliteitszorg: pre-analytische fase .............39
3.6.2 microscopisch preparaat ..........................................................................39
3.6.3 beoordeling van het sediment ..................................................................40
3.6.4 flowcytometrie .......................................................................................48
3.7 klinische presentaties: het samenhangend resultaat van teststroken en sediment 49
3.7.1 glomerulonefritis ....................................................................................49
3.7.2 nefrotisch syndroom ...............................................................................49
3.7.3 pyelonefritis ...........................................................................................49
3.7.4 acute tubulaire necrose ...........................................................................50
3.7.5 lagere urineweginfectie ...........................................................................50
3.7.6 nierstenen .............................................................................................50
3.7.7 kanker ..................................................................................................50
3.8 het biochemisch kwantitatief urine-onderzoek ..................................................50
3.9 elektroforese van het urinestaal .....................................................................51
3.10 het bacteriologisch urine-onderzoek ..............................................................51
4. elektrolyten en mineralen ..................................................................................51
4.1 inleiding ......................................................................................................51
2
,4.2 natrium .......................................................................................................52
4.2.1 fysiologische gegevens ............................................................................52
4.2.2 bepalingsmethoden .................................................................................53
4.2.3 afname..................................................................................................53
4.2.4 referentiewaarden ..................................................................................53
4.2.5 oorzaken van een verlaagde natriëmie ......................................................54
4.2.6 oorzaken van een verhoogde natriëmie .....................................................54
4.3 kalium ........................................................................................................55
4.3.1 fysiologische gegevens ............................................................................55
4.3.2 bepalingsmethoden .................................................................................56
4.3.3 afname..................................................................................................56
4.3.4 referentiewaarden ..................................................................................56
4.3.5 oorzaken van een verhoogde kaliëmie .......................................................57
4.3.6 oorzaken van een verlaagde kaliëmie ........................................................57
4.4 chloriden .....................................................................................................57
4.4.1 fysiologische gegevens ............................................................................57
4.4.2 bepalingsmethoden .................................................................................57
4.4.3 afname..................................................................................................58
4.4.4 referentiewaarden ..................................................................................58
4.4.5 oorzaken van hyperchloremie ...................................................................58
4.4.6 oorzaken van hypochloremie ....................................................................58
4.6 opdrachten ..................................................................................................59
4.6.1 Ziekte van addison .................................................................................59
4.6.2 het syndroom van cushing .......................................................................60
4.7 calcium .......................................................................................................60
4.7.1 fysiologische gegevens ............................................................................60
4.7.2 bepalingsmethoden .................................................................................62
4.7.3 afname..................................................................................................62
4.7.4 referentiewaarden ..................................................................................63
4.7.5 oorzaken van een verhoogde concentratie calcium in serum.........................63
4.7.6 oorzaken van een verlaagde concentratie calcium in serum..........................63
4.7.7 oorzaken verhoogde calciurie gedurende 24u .............................................63
4.7.8 oorzaken verlaagde calciurie gedurende 24u ..............................................64
4.7.9 nut van bepaling van 24uurs-calciurie .......................................................64
4.8 fosfor ..........................................................................................................64
4.8.1 fysiologische gegevens ............................................................................64
4.8.2 bepalingsmethoden .................................................................................65
3
, 4.8.3 afname..................................................................................................65
4.8.4 referentiewaarden ..................................................................................65
4.8.5 oorzaken van hyperfosfatemie ..................................................................65
4.8.6 oorzaken van hypofosfatemie ...................................................................66
4.9 magnesium .................................................................................................66
4.9.1 fysiologische gegevens ............................................................................66
4.9.2 bepalingsmethoden .................................................................................66
4.9.3 afname..................................................................................................66
4.9.4 referentiewaarden ..................................................................................66
4.9.5 oorzaken van hypermagnesiëmie ..............................................................67
4.9.6 oorzaken hypomagnesiëmie .....................................................................67
4.9.7 nut van bepaling van magnesium in urine ..................................................67
4.10 ijzer ..........................................................................................................67
4.10.1 fysiologische gegevens ..........................................................................67
4.10.2 bepalingen i.v.M. de ijzerstatus en belang ................................................68
4.10.3 bepalingsmethoden ...............................................................................68
4.10.4 afname ................................................................................................69
4.10.5 referentiewaarden .................................................................................69
4.10.6 oorzaken van een verlaagde concentratie aan serumijzer ...........................69
4.10.7 oorzaken van een verhoogde concentratie aan serumijzer ..........................70
4.10.8 nut van bepaling van serumijzer .............................................................70
4.11 koper ........................................................................................................71
4.12 zink ..........................................................................................................71
4.13 doelstellingen .............................................................................................71
4.14 opdrachten ................................................................................................71
5. glucose en verstoringen in het koolhydraatmetabolisme ........................................72
5.1 koolhydraten ...............................................................................................72
5.2 glucosemetabolisme .....................................................................................73
5.2.1 fysiologische gegevens ............................................................................73
5.2.2 glycemie ................................................................................................73
5.2.3 glucosurie ..............................................................................................74
5.2.4 ketonurie ...............................................................................................74
5.3 bepalingsmethoden ......................................................................................75
5.3.1 bepalingsmethoden van glucose in bloed en urine .......................................75
5.3.2 bepalingen van glucosen en ketonen in urine .............................................75
5.3.3 kwantitatieve bepaling van ketonen in serum: enzymatische assay ...............76
5.4 afname .......................................................................................................76
4