GESCHIEDENIS VAN HET PUBLIEKRECHT
Thema 6: De Grote Raad van Mechelen
Justitie als maatstaf van behoorlijk beleid: continuïteit en breuklijnen in de geschiedenis van
de Grote Raad van Mechelen
1. Inleiding
‘Justitie’
‘Behoorlijk beleid/bestuur’
- Eigen betekenis in de late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd: ‘politie en justitie’
(zowel rechtspraak als rechtvaardigheid van beleid)
- Inspiratie in de kunstgeschiedenis (Siena, Venetië, Frankfurt, Regenburg, Gdańsk)
- In de Westerse kunstgeschiedenis: de deugden van het behoorlijk bestuur en hun
tegenovergestelde
- Behoorlijk bestuur in de Westerse kunstgeschiedenis:
o Justitie speelt een hoofdrol in de uitbeelding van het behoorlijk bestuur,
zowel ‘stroomopwaarts’ van het politiek besluitvormingsproces
(deskundige raadgeving aan de politieke actoren) als ‘stroomafwaarts’
(namelijk bij de toepassing, i.h.b. door rechterlijke beslissingen)
o Bijvoorbeeld J. Coessaet, (openings)zitting van het Parlement van
Mechelen (1474), 1587 wijst op band tussen rechters/raadsheren en
vorstelijke macht (symboliek: legitimiteit van macht)
2. De Grote Raad van Mechelen: tijdslijn
Eerste helft van de 15de eeuw: personele unie van de hertogen van Bourgondië in de
Lage Landen (‘landen van herwaarts over’ aangeduid met rode cirkel) Karel de
Stoute
- Ca. 1435-1445: aparte instellingen, gegroeid uit de hertogelijke raad
- Tot 1473: rondreizende Grote Raad
- 1473-1477: omvormt in een ‘Parlement’ met zetel
te Mechelen
- 1477-1504: rondreizende Grote Raad (vanaf 1477/1482:
Habsburgse Nederlanden)
1504-1795: Grote Raad met zetel te Mechelen
- Mits enkel uitzonderingen in verband met politieke
omstandigheden:
1
, o Namen 1580-1585, 1745-1747
o Echternach 1747-1749
o Roermond en H. Roomse Rijk 1793-1795
- 1522, 1559: ordonnanties over organisatie en procedure
- 1531: reorganisatie collaterale raden (regering te Brussel), Grote Raad blijft te
Mechelen
- 1787: gerechtelijke hervorming van Jozef II (mislukt) tabula rasa, ook Grote
Raad van Mechelen, leidt tot de Brabantse Revolutie
- 1789-1790: Brabantse Revolutie (Grote Raad wordt verworpen, want verbonden
met Oostenrijks bewind), Verenigde Nederlandse Staten
- 1793-1795: Franse Revolutie, einde van het Oostenrijks-Habsburgs bewind,
afschaffing van alle oude hoven en rechtbanken
3. De Grote Raad van Mechelen: competenties
Competenties volgens instantie:
- Eerste aanleg: voornamelijk geprivilegieerde materies/personen (geen sluitende
opsomming ervan)
- Hoger beroep: voornamelijk t.o. uitspraken van provinciale hoven (desgevallend
in derde aanleg)
- Uitzonderlijke rechtsmiddelen: bijvoorbeeld revisie
- Vrijwillige rechtspraak (‘willige condemnaties’): partijen sluiten compromis en
wordt als vonnis uitgesproken (een uitvoerbare titel, net als een vonnis)
Territoriale competenties:
- Enerzijds aanwinsten ten gevolge van militaire en politieke successen van de
Bourgondiërs en Habsburgers (tot en met de eerste helft van de 16de eeuw)
- Anderzijds verliezen ten gevolge van interne politieke factoren en ten gevolge van
externe militaire en politieke successen (16de/17de eeuw: Verenigde Provincies;
17de eeuw: Frankrijk)
Territoriale verliezen
- Interne politieke factoren (binnen Habsburgse Nederlanden)
o Provinciale justitieraden onder Habsburgs bewind die zich ‘soeverein’
verklaarden, cq werden erkend
o Begin 16de eeuw: Brabant, Henegouwen
o 1782: Luxemburg
2
Thema 6: De Grote Raad van Mechelen
Justitie als maatstaf van behoorlijk beleid: continuïteit en breuklijnen in de geschiedenis van
de Grote Raad van Mechelen
1. Inleiding
‘Justitie’
‘Behoorlijk beleid/bestuur’
- Eigen betekenis in de late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd: ‘politie en justitie’
(zowel rechtspraak als rechtvaardigheid van beleid)
- Inspiratie in de kunstgeschiedenis (Siena, Venetië, Frankfurt, Regenburg, Gdańsk)
- In de Westerse kunstgeschiedenis: de deugden van het behoorlijk bestuur en hun
tegenovergestelde
- Behoorlijk bestuur in de Westerse kunstgeschiedenis:
o Justitie speelt een hoofdrol in de uitbeelding van het behoorlijk bestuur,
zowel ‘stroomopwaarts’ van het politiek besluitvormingsproces
(deskundige raadgeving aan de politieke actoren) als ‘stroomafwaarts’
(namelijk bij de toepassing, i.h.b. door rechterlijke beslissingen)
o Bijvoorbeeld J. Coessaet, (openings)zitting van het Parlement van
Mechelen (1474), 1587 wijst op band tussen rechters/raadsheren en
vorstelijke macht (symboliek: legitimiteit van macht)
2. De Grote Raad van Mechelen: tijdslijn
Eerste helft van de 15de eeuw: personele unie van de hertogen van Bourgondië in de
Lage Landen (‘landen van herwaarts over’ aangeduid met rode cirkel) Karel de
Stoute
- Ca. 1435-1445: aparte instellingen, gegroeid uit de hertogelijke raad
- Tot 1473: rondreizende Grote Raad
- 1473-1477: omvormt in een ‘Parlement’ met zetel
te Mechelen
- 1477-1504: rondreizende Grote Raad (vanaf 1477/1482:
Habsburgse Nederlanden)
1504-1795: Grote Raad met zetel te Mechelen
- Mits enkel uitzonderingen in verband met politieke
omstandigheden:
1
, o Namen 1580-1585, 1745-1747
o Echternach 1747-1749
o Roermond en H. Roomse Rijk 1793-1795
- 1522, 1559: ordonnanties over organisatie en procedure
- 1531: reorganisatie collaterale raden (regering te Brussel), Grote Raad blijft te
Mechelen
- 1787: gerechtelijke hervorming van Jozef II (mislukt) tabula rasa, ook Grote
Raad van Mechelen, leidt tot de Brabantse Revolutie
- 1789-1790: Brabantse Revolutie (Grote Raad wordt verworpen, want verbonden
met Oostenrijks bewind), Verenigde Nederlandse Staten
- 1793-1795: Franse Revolutie, einde van het Oostenrijks-Habsburgs bewind,
afschaffing van alle oude hoven en rechtbanken
3. De Grote Raad van Mechelen: competenties
Competenties volgens instantie:
- Eerste aanleg: voornamelijk geprivilegieerde materies/personen (geen sluitende
opsomming ervan)
- Hoger beroep: voornamelijk t.o. uitspraken van provinciale hoven (desgevallend
in derde aanleg)
- Uitzonderlijke rechtsmiddelen: bijvoorbeeld revisie
- Vrijwillige rechtspraak (‘willige condemnaties’): partijen sluiten compromis en
wordt als vonnis uitgesproken (een uitvoerbare titel, net als een vonnis)
Territoriale competenties:
- Enerzijds aanwinsten ten gevolge van militaire en politieke successen van de
Bourgondiërs en Habsburgers (tot en met de eerste helft van de 16de eeuw)
- Anderzijds verliezen ten gevolge van interne politieke factoren en ten gevolge van
externe militaire en politieke successen (16de/17de eeuw: Verenigde Provincies;
17de eeuw: Frankrijk)
Territoriale verliezen
- Interne politieke factoren (binnen Habsburgse Nederlanden)
o Provinciale justitieraden onder Habsburgs bewind die zich ‘soeverein’
verklaarden, cq werden erkend
o Begin 16de eeuw: Brabant, Henegouwen
o 1782: Luxemburg
2
