COMPLEMENTAIRE ZORG BIJ PATIËNTEN
MET DEMENTIE IN HET ZIEKENHUIS: DE
MOGELIJKHEDEN EN EFFECTEN
Adviesverslag
Een kwalitatief onderzoek naar welke complementaire zorginterventies bij
patiënten met dementie, gebaseerd op literatuuronderzoek en interviews met
verpleegkundigen, ingezet kunnen worden op afdeling X in het Meander Medisch
Centrum te Amersfoort.
Opdrachtgever:
Docent:
Student:
Studentnummer:
Studiegroepscode:
Naam cursus:
Inleverdatum:
Aantal woorden:
,Samenvatting
Aanleiding en relevantie
Complementaire zorg (CZ) wordt wereldwijd steeds vaker toegepast en is hierdoor een toenemend
begrip in de maatschappij. Uit onderzoek blijkt dat CZ positieve effecten heeft op patiënten met
dementie, waar afdeling X voor een groot deel uit bestaat. Er is weinig kennis en kunde om de juiste
zorg te leveren aan deze patiëntencategorie, met complicaties als gevolg. De opdrachtgever is van
mening dat CZ iets kan betekenen voor patiënten met dementie op afdeling X.
Doelstelling
Het doel van het praktijkonderzoek is om inzicht en kennis te vergaren over complementaire
zorginterventies, welke mogelijk ingezet kunnen worden op afdeling X bij patiënten met dementie.
De onderzoeksvraag luidt: Welke complementaire zorginterventies kunnen, op basis van literatuur en
interviews met verpleegkundigen, ingezet worden bij patiënten met dementie op afdeling X?
Methode
Het gaat om een kwalitatief onderzoek waarbij data is verzameld middels literatuur- en
praktijkonderzoek. Voor het literatuuronderzoek werd door het doorzoeken van verschillende
databanken vijf artikelen geïncludeerd. Voor het praktijkonderzoek zijn in april 2020
semigestructureerde interviews gehouden met verpleegkundigen werkzaam op afdeling X. De
interviews zijn uitgeschreven tot een transcript waarnaar er open, axiaal en selectief gecodeerd is.
Resultaten
Uit het literatuuronderzoek blijkt dat aroma-, massage- en muziektherapie en therapeutic touch (TT)
de onrust bij patiënten met dementie kan verminderen. Uit het praktijkonderzoek blijk dat ongemak,
tijdgebrek en kennistekort beperkende factoren zijn voor het uitvoeren van CZ. Desondanks tonen de
respondenten interesse in CZ, door de mogelijke voordelen die CZ kan bieden voor het welzijn van de
patiënt.
Conclusie en advies
Uit dit onderzoek zijn een drietal complementaire zorginterventies gekomen, welke mogelijk
toegepast kunnen worden op de afdeling. De implementatie hiervan wordt belemmerd door
ongemak, gebrek aan tijd en tekort aan kennis. Mocht CZ geïmplementeerd worden, moet er
gefaciliteerd worden in bovengenoemde beperkende factoren.
1
,Inhoudsopgave
1. Inleiding..................................................................................................................................................... 3
1.1. Aanleiding en context....................................................................................................................................3
1.2. Probleemstelling............................................................................................................................................4
1.3. Doel- en vraagstelling....................................................................................................................................4
2. Methode.................................................................................................................................................... 5
2.1. Onderzoeksopzet- en onderzoekspopulatie...................................................................................................5
2.2. Methode literatuurstudie..............................................................................................................................5
2.2.1. Data verzameling...................................................................................................................................5
2.2.2. Data-analyse..........................................................................................................................................6
2.3. Methode interviews.......................................................................................................................................7
2.3.1. Data verzameling...................................................................................................................................7
2.3.2. Data-analyse..........................................................................................................................................7
2.4. Ethische overwegingen..................................................................................................................................8
3. Resultaten................................................................................................................................................. 9
3.1. Resultaten literatuuronderzoek.....................................................................................................................9
3.2. Resultaten interviews..................................................................................................................................12
4. Discussie en conclusie.............................................................................................................................. 15
4.1. Betekenis resultaten....................................................................................................................................15
4.2. Kritische beschouwing.................................................................................................................................16
4.3. Implicaties voor het verpleegkundige vak...................................................................................................16
4.4. Conclusie......................................................................................................................................................17
5. Advies...................................................................................................................................................... 18
6. Literatuurlijst........................................................................................................................................... 19
7. Bijlagen.................................................................................................................................................... 23
Bijlage A. Zoekstrategie inleiding.......................................................................................................................23
Bijlage B. Zoekstrategie literatuuronderzoek.....................................................................................................27
Bijlage C. Informatiebrieef..................................................................................................................................29
Bijlage D. Topiclijst en interviewvragen.............................................................................................................31
Bijlage E. Beoordelingslijsten wetenschappelijke onderzoekspublicaties..........................................................33
Bijlage F. Aanwezigheidsbewijzen......................................................................................................................49
Bijlage G. Checklist zorgvuldigheid persoonsgebonden data.............................................................................50
Bijlage H. Reflectieverslag..................................................................................................................................51
2
, 1. Inleiding
1.1. Aanleiding en context
Het begrip complementaire zorg (CZ) is in 1996 door Noorden in het leven geroepen en wordt als
volgt gedefinieerd:
“Complementaire zorginterventies zijn dié verpleegkundige interventies binnen het
verpleegkundig proces en de verpleegkundige praktijk, die toegepast worden op basis van
natuurlijke therapieën om het zelfhelend vermogen van de zorgvrager te ondersteunen, te
stimuleren of te activeren en waarbij de zorg betrekking heeft op de mentale, emotionele,
lichamelijke, spirituele en sociale behoeften van de zorgvrager, zodat hij een staat van
welbevinden kan (her)winnen.” (Noorden, 1996, geciteerd in V&VN, 2016).
CZ kent een grote diversiteit aan interventies welke onderverdeeld zijn in vier categorieën, namelijk:
biologische, energetische, mind-body en lichaamsgerichte interventies. Biologische interventies
worden uitgevoerd aan de hand van natuurlijke middelen, zoals aromatherapie. Energetische
interventies zijn gericht op herstel van de energiebalans, bijvoorbeeld de interventie therapeutic
touch (TT). Bij TT wordt uitgegaan dat de energie waar de mens uit bestaat bij klachten en ziekte uit
balans is. Met de handen wordt volgens een vaste methode het energieveld van de patiënt meer in
evenwicht gebracht, zodat de energie weer vrij en symmetrisch kan stromen (Van Praag Instituut,
z.d.). Mind-body interventies oefenen invloed uit op de gedachten en emoties van het lichaam, zoals
bijvoorbeeld muziektherapie. Lichaamsgerichte interventies bevorderen ontspanning en lichamelijke
balans door aanraking en lichte manipulatie van het lichaam, waar massagetherapie een voorbeeld
van is (Van Praag Instituut, z.d.).
Bovengenoemde interventies kunnen positieve effecten hebben op verschillende gebieden.
Massage- en aromatherapie en TT hebben een positief effect op het verminderen van pijn (Adams,
White, & Beckett, 2010; Lakhan, Scheafer, & Tepper, 2016; Marta, Baldan, Berton, Pavam, & Da Silva,
2010). Aroma- en muziektherapie kan bijdragen aan het verminderen van de angst en onrust
(Johnson et al., 2016; Van der Steen et al., 2017).
De afgelopen tien jaar is CZ wereldwijd toegenomen en is hierdoor een toenemend begrip (Frass,
Strassl, Friehs, Müllner, Kundi, & Kaye, 2012). Volgens Kemppainen, Reippainen, Almenniem, &
Vuolanto (2018) neemt CZ in Europa voornamelijk toe in multiculturele landen, zoals Frankrijk en
Duitsland. Uit de studie van Eardley et al. (2012) blijkt dat 4,6-62% van de bevolking van Duitsland
minimaal één keer gebruik heeft gemaakt van CZ, waarin aromatherapie de meest voorkomende
interventie was. De mappingstudie van Busch, Jong, & Baars (2015) heeft een kwantitatieve
inventarisatie gemaakt van het CZ-aanbod bij alle 91 Nederlandse ziekenhuizen. Ruim 90% van de
ziekenhuizen biedt verschillende complementaire zorginterventies aan. Vaak zijn de interventies
onder hun specifieke naam terug te vinden, dit gebeurt zelden onder de term CZ.
3
MET DEMENTIE IN HET ZIEKENHUIS: DE
MOGELIJKHEDEN EN EFFECTEN
Adviesverslag
Een kwalitatief onderzoek naar welke complementaire zorginterventies bij
patiënten met dementie, gebaseerd op literatuuronderzoek en interviews met
verpleegkundigen, ingezet kunnen worden op afdeling X in het Meander Medisch
Centrum te Amersfoort.
Opdrachtgever:
Docent:
Student:
Studentnummer:
Studiegroepscode:
Naam cursus:
Inleverdatum:
Aantal woorden:
,Samenvatting
Aanleiding en relevantie
Complementaire zorg (CZ) wordt wereldwijd steeds vaker toegepast en is hierdoor een toenemend
begrip in de maatschappij. Uit onderzoek blijkt dat CZ positieve effecten heeft op patiënten met
dementie, waar afdeling X voor een groot deel uit bestaat. Er is weinig kennis en kunde om de juiste
zorg te leveren aan deze patiëntencategorie, met complicaties als gevolg. De opdrachtgever is van
mening dat CZ iets kan betekenen voor patiënten met dementie op afdeling X.
Doelstelling
Het doel van het praktijkonderzoek is om inzicht en kennis te vergaren over complementaire
zorginterventies, welke mogelijk ingezet kunnen worden op afdeling X bij patiënten met dementie.
De onderzoeksvraag luidt: Welke complementaire zorginterventies kunnen, op basis van literatuur en
interviews met verpleegkundigen, ingezet worden bij patiënten met dementie op afdeling X?
Methode
Het gaat om een kwalitatief onderzoek waarbij data is verzameld middels literatuur- en
praktijkonderzoek. Voor het literatuuronderzoek werd door het doorzoeken van verschillende
databanken vijf artikelen geïncludeerd. Voor het praktijkonderzoek zijn in april 2020
semigestructureerde interviews gehouden met verpleegkundigen werkzaam op afdeling X. De
interviews zijn uitgeschreven tot een transcript waarnaar er open, axiaal en selectief gecodeerd is.
Resultaten
Uit het literatuuronderzoek blijkt dat aroma-, massage- en muziektherapie en therapeutic touch (TT)
de onrust bij patiënten met dementie kan verminderen. Uit het praktijkonderzoek blijk dat ongemak,
tijdgebrek en kennistekort beperkende factoren zijn voor het uitvoeren van CZ. Desondanks tonen de
respondenten interesse in CZ, door de mogelijke voordelen die CZ kan bieden voor het welzijn van de
patiënt.
Conclusie en advies
Uit dit onderzoek zijn een drietal complementaire zorginterventies gekomen, welke mogelijk
toegepast kunnen worden op de afdeling. De implementatie hiervan wordt belemmerd door
ongemak, gebrek aan tijd en tekort aan kennis. Mocht CZ geïmplementeerd worden, moet er
gefaciliteerd worden in bovengenoemde beperkende factoren.
1
,Inhoudsopgave
1. Inleiding..................................................................................................................................................... 3
1.1. Aanleiding en context....................................................................................................................................3
1.2. Probleemstelling............................................................................................................................................4
1.3. Doel- en vraagstelling....................................................................................................................................4
2. Methode.................................................................................................................................................... 5
2.1. Onderzoeksopzet- en onderzoekspopulatie...................................................................................................5
2.2. Methode literatuurstudie..............................................................................................................................5
2.2.1. Data verzameling...................................................................................................................................5
2.2.2. Data-analyse..........................................................................................................................................6
2.3. Methode interviews.......................................................................................................................................7
2.3.1. Data verzameling...................................................................................................................................7
2.3.2. Data-analyse..........................................................................................................................................7
2.4. Ethische overwegingen..................................................................................................................................8
3. Resultaten................................................................................................................................................. 9
3.1. Resultaten literatuuronderzoek.....................................................................................................................9
3.2. Resultaten interviews..................................................................................................................................12
4. Discussie en conclusie.............................................................................................................................. 15
4.1. Betekenis resultaten....................................................................................................................................15
4.2. Kritische beschouwing.................................................................................................................................16
4.3. Implicaties voor het verpleegkundige vak...................................................................................................16
4.4. Conclusie......................................................................................................................................................17
5. Advies...................................................................................................................................................... 18
6. Literatuurlijst........................................................................................................................................... 19
7. Bijlagen.................................................................................................................................................... 23
Bijlage A. Zoekstrategie inleiding.......................................................................................................................23
Bijlage B. Zoekstrategie literatuuronderzoek.....................................................................................................27
Bijlage C. Informatiebrieef..................................................................................................................................29
Bijlage D. Topiclijst en interviewvragen.............................................................................................................31
Bijlage E. Beoordelingslijsten wetenschappelijke onderzoekspublicaties..........................................................33
Bijlage F. Aanwezigheidsbewijzen......................................................................................................................49
Bijlage G. Checklist zorgvuldigheid persoonsgebonden data.............................................................................50
Bijlage H. Reflectieverslag..................................................................................................................................51
2
, 1. Inleiding
1.1. Aanleiding en context
Het begrip complementaire zorg (CZ) is in 1996 door Noorden in het leven geroepen en wordt als
volgt gedefinieerd:
“Complementaire zorginterventies zijn dié verpleegkundige interventies binnen het
verpleegkundig proces en de verpleegkundige praktijk, die toegepast worden op basis van
natuurlijke therapieën om het zelfhelend vermogen van de zorgvrager te ondersteunen, te
stimuleren of te activeren en waarbij de zorg betrekking heeft op de mentale, emotionele,
lichamelijke, spirituele en sociale behoeften van de zorgvrager, zodat hij een staat van
welbevinden kan (her)winnen.” (Noorden, 1996, geciteerd in V&VN, 2016).
CZ kent een grote diversiteit aan interventies welke onderverdeeld zijn in vier categorieën, namelijk:
biologische, energetische, mind-body en lichaamsgerichte interventies. Biologische interventies
worden uitgevoerd aan de hand van natuurlijke middelen, zoals aromatherapie. Energetische
interventies zijn gericht op herstel van de energiebalans, bijvoorbeeld de interventie therapeutic
touch (TT). Bij TT wordt uitgegaan dat de energie waar de mens uit bestaat bij klachten en ziekte uit
balans is. Met de handen wordt volgens een vaste methode het energieveld van de patiënt meer in
evenwicht gebracht, zodat de energie weer vrij en symmetrisch kan stromen (Van Praag Instituut,
z.d.). Mind-body interventies oefenen invloed uit op de gedachten en emoties van het lichaam, zoals
bijvoorbeeld muziektherapie. Lichaamsgerichte interventies bevorderen ontspanning en lichamelijke
balans door aanraking en lichte manipulatie van het lichaam, waar massagetherapie een voorbeeld
van is (Van Praag Instituut, z.d.).
Bovengenoemde interventies kunnen positieve effecten hebben op verschillende gebieden.
Massage- en aromatherapie en TT hebben een positief effect op het verminderen van pijn (Adams,
White, & Beckett, 2010; Lakhan, Scheafer, & Tepper, 2016; Marta, Baldan, Berton, Pavam, & Da Silva,
2010). Aroma- en muziektherapie kan bijdragen aan het verminderen van de angst en onrust
(Johnson et al., 2016; Van der Steen et al., 2017).
De afgelopen tien jaar is CZ wereldwijd toegenomen en is hierdoor een toenemend begrip (Frass,
Strassl, Friehs, Müllner, Kundi, & Kaye, 2012). Volgens Kemppainen, Reippainen, Almenniem, &
Vuolanto (2018) neemt CZ in Europa voornamelijk toe in multiculturele landen, zoals Frankrijk en
Duitsland. Uit de studie van Eardley et al. (2012) blijkt dat 4,6-62% van de bevolking van Duitsland
minimaal één keer gebruik heeft gemaakt van CZ, waarin aromatherapie de meest voorkomende
interventie was. De mappingstudie van Busch, Jong, & Baars (2015) heeft een kwantitatieve
inventarisatie gemaakt van het CZ-aanbod bij alle 91 Nederlandse ziekenhuizen. Ruim 90% van de
ziekenhuizen biedt verschillende complementaire zorginterventies aan. Vaak zijn de interventies
onder hun specifieke naam terug te vinden, dit gebeurt zelden onder de term CZ.
3
