Inhoudsopgave
INTRODUCTIE................................................................................................. 2
MOTIVATIE.......................................................................................................................... 2
GESCHIEDENIS..................................................................................................................... 4
Wil................................................................................................................................ 4
Instinct......................................................................................................................... 4
Drive............................................................................................................................ 5
Overgang naar mini-theorieën.....................................................................................5
Emotie.......................................................................................................................... 6
PHYSIOLOGICAL NEEDS...................................................................................7
DORST............................................................................................................................... 7
HONGER............................................................................................................................. 7
PSYCHOLOGICAL NEEDS..................................................................................9
NEUROCOGNITIEF................................................................................................................. 9
ONTWIKKELING.................................................................................................................. 10
BURN-OUT........................................................................................................................ 11
KLINISCH.......................................................................................................................... 11
SELF-DETERMINATION THEORY............................................................................................... 12
Autonomie.................................................................................................................. 12
Competentie............................................................................................................... 13
Relatedness................................................................................................................ 13
EXTRINSIEKE MOTIVATIE & MINDSETS............................................................14
CONDITIONERING (S:R C)................................................................................................... 14
GEWOONTEONTWIKKELING................................................................................................... 15
MINDSETS......................................................................................................................... 15
EXTRINSIEKE MOTIVATIE....................................................................................................... 17
Cognitive evaluation theory.......................................................................................18
Self-perception theory................................................................................................ 18
SOORTEN MOTIVATIE EN REGULATIE..............................................................19
OPVOEDING EN PCR........................................................................................................... 20
MOTIVATIE/REGULATIE IN DE KLINISCHE CONTEXT......................................................................21
HET ZELF.......................................................................................................................... 22
Zelf, zelfschema’s en self-concept.............................................................................22
Identiteit..................................................................................................................... 23
Agency....................................................................................................................... 24
ZELFREGULATIE EN ZELFCONTROLE...............................................................25
ZELFREGULATIE PER DISCIPLINE............................................................................................. 25
ZELFREGULATIE.................................................................................................................. 25
ZELFCONTROLE.................................................................................................................. 26
DOELEN....................................................................................................... 27
WAAR KOMEN DOELEN VANDAAN?......................................................................................... 27
PLANNEN.......................................................................................................................... 28
DOELEN STELLEN............................................................................................................... 28
SRC-schema, representaties......................................................................................29
, SOORTEN DOELEN.............................................................................................................. 30
DOELEN NASTREVEN........................................................................................................... 30
ZELF EN ZELFEFFECTIVITEIT..........................................................................32
SELF-CONCEPT................................................................................................................... 32
SELF-EFFICACY................................................................................................................... 32
Bronnen van zelfeffectiviteit......................................................................................33
Effecten van zelfeffectiviteit.......................................................................................33
ATTRIBUTIES EN CONTROLE.................................................................................................. 34
Attributietheorie......................................................................................................... 34
Learned helplessness................................................................................................. 35
Reactance theorie...................................................................................................... 35
EXPECTANCY-VALUE MODEL.................................................................................................. 36
EMOTIES EN EMOTIEREGULATIE.....................................................................37
WAT IS EMOTIE?................................................................................................................ 37
Emotie en cognitie..................................................................................................... 38
Hoeveel emoties zijn er?............................................................................................38
Wat is het nut van emotie?......................................................................................... 38
HIPPOCAMPUS EN PTSS...................................................................................................... 39
EMOTIEREGULATIE.............................................................................................................. 39
Emoties en emotieregulatie in klinische context........................................................40
Introductie
Motivatie
De woorden motivatie en emotie komen van het Latijnse woord ‘movere’, wat bewegen
betekent. Motivatie is te vergelijken met wanting in de zin dat we erdoor naar
verandering in onszelf of de omgeving verlangen.
Het komen en gaan van motivationele en emotionele staten stelt mensen in staat om te
functioneren als complex adaptive systems.
2
,Een theorie is een raamwerk dat een grote hoeveelheid kennis over een fenomeen
organiseert, zodat het beter beschreven, begrepen en uitgelegd kan worden. Identificeert
en verklaart de relaties tussen bestaande, natuurlijke en observeerbare fenomenen.
Een motief is een term voor de interne processen – zoals behoeften, cognities en emoties
– die samen bepalen waarom gedrag ontstaat, hoe sterk het is en hoe lang het wordt
volgehouden.
Onderzoek naar motivatie kijkt naar interne processen die gedrag energie, richting en
persistentie geven. Behoeften (needs) zijn condities in het individu waaraan voldaan
moet worden, omdat ze essentieel zijn voor het onderhouden van leven, groei en welzijn.
Bevredigen van behoeften gaat gepaard met een sterk gevoel van tevredenheid.
Cognities zijn mentale gebeurtenissen, processen en gedachten. Emoties zijn complexe,
gecoördineerde reacties op significante levensgebeurtenissen.
Externe factoren die interne motieven kunnen beïnvloeden zijn niet direct
verantwoordelijk voor motivatie, maar indirect; via dopamine. Beïnvloeding is een sociaal
proces waarbij iemand wil dat de ander zijn manier van denken of gedragen verandert.
Motivatie is anders, want dat is een privé, intern proces.
Motivatie observeren:
Gedrag;
o Moeite (effort): hoeveel energie of inspanning iemand in een taak stopt;
o Persistentie: hoe lang iemand doorgaat ondanks obstakels of tegenslag;
o Latentie: hoe snel iemand begint aan een taak;
o Keuze: waar iemand voor kiest als er meerdere opties zijn, bijv. makkelijk of
moeilijk;
o Waarschijnlijkheid: kans dat iemand het gedrag ook echt uitvoert;
o Gezichtsuitdrukking: emotionele signalen;
o Lichamelijke signalen: lichaamshouding, spierspanning, tempo van
bewegen.
Engagement;
o Behavioral engagement: actieve inzet en doorzettingsvermogen;
o Cognitive engagement: mentale inspanning, concentratie, dieper
nadenken;
o Agentic engagement: proactief meedoen en invloed uitoefenen op het
eigen leerproces;
o Emotional engagement: positieve emotionele betrokkenheid bij de
activiteit.
Psychofysiologie;
o Hartslag;
o Bloeddruk;
o Ademhaling;
o Zweetproductie;
o Hormonen.
Hersenactiviteit;
Zelfrapportage.
Een deel van motivatie en emotie hebben we van nature en is aangeboren, maar een
ander deel komt voort uit persoonlijk, sociaal en cultureel leren.
Motieven die voortkomen uit de taalstructuren in de corticale delen van de hersenen, bijv.
doelen, zijn beschikbaar voor ons bewustzijn. Motieven vanuit het subcorticale brein waar
3
, taal geen rol speelt zijn minder beschikbaar voor het bewustzijn en daardoor moeilijk
onder woorden te brengen.
Er is wederkerige causaliteit tussen motivatie/emotie en de dingen in de omgeving die dit
veroorzaakten (reciprocal causation). De omgeving heeft invloed op jouw emotie en
motivatie, maar jouw emotie en motivatie hebben ook invloed op (hoe je reageert op) je
omgeving.
Geschiedenis
De oorsprong van motivatieonderzoek ligt bij de Grieken: Plato zag een driedelige ziel
met biologische, sociale en rationele delen, waarbij de rede de lagere verlangens kon
beheersen. Aristoteles nam dit over en benadrukte de rol van de wil als hoogste, rationele
kracht die keuzes en intenties stuurt. In de middeleeuwen werd dit vereenvoudigd tot een
dualisme tussen lichaam (passie, impulsen) en geest (rede, wil). Thomas van Aquino en
later Descartes bouwden hierop voort: het lichaam is passief en reageert automatisch,
terwijl de geest met zijn wil actief en doelgericht handelt. Descartes maakte van de wil de
centrale verklaring van motivatie, waarmee de eerste grote motivatietheorie ontstond.
De grote theorieën gingen over wil, instinct en drive en volgden elkaar op door de tijd
heen.
Wil
In de tijd van Descartes dachten filosofen dat motivatie hetzelfde was als de wil. Als je de
wil kon begrijpen, begreep je motivatie. De wil werd gezien als de innerlijke kracht achter
gedrag; iets wat mensen bewust konden kiezen, sturen en beheersen. Filosofen
probeerden de wil te verklaren met kiezen (beslissen om te handelen), streven (impuls tot
actie), weerstand bieden (verleiding weerstaan) en zelfinitiatie (weten dat een handeling
vanuit jezelf komt).
Na eeuwen discussie bleef het echter vaag, want niemand kon uitleggen waar het
vandaan kwam of hoe het werkte. Filosofen probeerden dus motivatie te verklaren met de
wil, wat ook verklaard moest worden. Daarom lieten de eerste pscyhologen dit idee los en
gingen ze op zoek naar een fysiologische, meetbare verklaring.
Instinct
Onder invloed van Darwin verschoof het denken van mentale naar biologische
verklaringen, doordat gedrag werd gezien als iets dat aangeboren en erfelijk was en helpt
aan te passen aan de omgeving. Instinct werd beschouwd als een biologisch
geprogrammeerde gedraging, zoals hoe vogels uit instinct een nest bouwen of vluchten
voor gevaar. James en later McDougall stelden dat mensen ook veel instincten hebben.
Denk aan zuigen bij baby’s of aangeboren nieuwsgierigheid of zorgzaamheid. Een
passende prikkel of stimulus zou automatisch een instinct activeren en gedrag uitlokken.
Onderzoekers probeerden echter steeds meer instincten te benoemen, uiteindelijk
duizenden, want voor elke gedraging werd een instinct bedacht. Dit leidde tot
circulariteit: gedrag werd verklaard door instinct, en het bestaan van instincten werd
afgeleid uit gedrag. Onderzoek liet zien dat gedrag vaak afhangt van ervaring en leren,
4
INTRODUCTIE................................................................................................. 2
MOTIVATIE.......................................................................................................................... 2
GESCHIEDENIS..................................................................................................................... 4
Wil................................................................................................................................ 4
Instinct......................................................................................................................... 4
Drive............................................................................................................................ 5
Overgang naar mini-theorieën.....................................................................................5
Emotie.......................................................................................................................... 6
PHYSIOLOGICAL NEEDS...................................................................................7
DORST............................................................................................................................... 7
HONGER............................................................................................................................. 7
PSYCHOLOGICAL NEEDS..................................................................................9
NEUROCOGNITIEF................................................................................................................. 9
ONTWIKKELING.................................................................................................................. 10
BURN-OUT........................................................................................................................ 11
KLINISCH.......................................................................................................................... 11
SELF-DETERMINATION THEORY............................................................................................... 12
Autonomie.................................................................................................................. 12
Competentie............................................................................................................... 13
Relatedness................................................................................................................ 13
EXTRINSIEKE MOTIVATIE & MINDSETS............................................................14
CONDITIONERING (S:R C)................................................................................................... 14
GEWOONTEONTWIKKELING................................................................................................... 15
MINDSETS......................................................................................................................... 15
EXTRINSIEKE MOTIVATIE....................................................................................................... 17
Cognitive evaluation theory.......................................................................................18
Self-perception theory................................................................................................ 18
SOORTEN MOTIVATIE EN REGULATIE..............................................................19
OPVOEDING EN PCR........................................................................................................... 20
MOTIVATIE/REGULATIE IN DE KLINISCHE CONTEXT......................................................................21
HET ZELF.......................................................................................................................... 22
Zelf, zelfschema’s en self-concept.............................................................................22
Identiteit..................................................................................................................... 23
Agency....................................................................................................................... 24
ZELFREGULATIE EN ZELFCONTROLE...............................................................25
ZELFREGULATIE PER DISCIPLINE............................................................................................. 25
ZELFREGULATIE.................................................................................................................. 25
ZELFCONTROLE.................................................................................................................. 26
DOELEN....................................................................................................... 27
WAAR KOMEN DOELEN VANDAAN?......................................................................................... 27
PLANNEN.......................................................................................................................... 28
DOELEN STELLEN............................................................................................................... 28
SRC-schema, representaties......................................................................................29
, SOORTEN DOELEN.............................................................................................................. 30
DOELEN NASTREVEN........................................................................................................... 30
ZELF EN ZELFEFFECTIVITEIT..........................................................................32
SELF-CONCEPT................................................................................................................... 32
SELF-EFFICACY................................................................................................................... 32
Bronnen van zelfeffectiviteit......................................................................................33
Effecten van zelfeffectiviteit.......................................................................................33
ATTRIBUTIES EN CONTROLE.................................................................................................. 34
Attributietheorie......................................................................................................... 34
Learned helplessness................................................................................................. 35
Reactance theorie...................................................................................................... 35
EXPECTANCY-VALUE MODEL.................................................................................................. 36
EMOTIES EN EMOTIEREGULATIE.....................................................................37
WAT IS EMOTIE?................................................................................................................ 37
Emotie en cognitie..................................................................................................... 38
Hoeveel emoties zijn er?............................................................................................38
Wat is het nut van emotie?......................................................................................... 38
HIPPOCAMPUS EN PTSS...................................................................................................... 39
EMOTIEREGULATIE.............................................................................................................. 39
Emoties en emotieregulatie in klinische context........................................................40
Introductie
Motivatie
De woorden motivatie en emotie komen van het Latijnse woord ‘movere’, wat bewegen
betekent. Motivatie is te vergelijken met wanting in de zin dat we erdoor naar
verandering in onszelf of de omgeving verlangen.
Het komen en gaan van motivationele en emotionele staten stelt mensen in staat om te
functioneren als complex adaptive systems.
2
,Een theorie is een raamwerk dat een grote hoeveelheid kennis over een fenomeen
organiseert, zodat het beter beschreven, begrepen en uitgelegd kan worden. Identificeert
en verklaart de relaties tussen bestaande, natuurlijke en observeerbare fenomenen.
Een motief is een term voor de interne processen – zoals behoeften, cognities en emoties
– die samen bepalen waarom gedrag ontstaat, hoe sterk het is en hoe lang het wordt
volgehouden.
Onderzoek naar motivatie kijkt naar interne processen die gedrag energie, richting en
persistentie geven. Behoeften (needs) zijn condities in het individu waaraan voldaan
moet worden, omdat ze essentieel zijn voor het onderhouden van leven, groei en welzijn.
Bevredigen van behoeften gaat gepaard met een sterk gevoel van tevredenheid.
Cognities zijn mentale gebeurtenissen, processen en gedachten. Emoties zijn complexe,
gecoördineerde reacties op significante levensgebeurtenissen.
Externe factoren die interne motieven kunnen beïnvloeden zijn niet direct
verantwoordelijk voor motivatie, maar indirect; via dopamine. Beïnvloeding is een sociaal
proces waarbij iemand wil dat de ander zijn manier van denken of gedragen verandert.
Motivatie is anders, want dat is een privé, intern proces.
Motivatie observeren:
Gedrag;
o Moeite (effort): hoeveel energie of inspanning iemand in een taak stopt;
o Persistentie: hoe lang iemand doorgaat ondanks obstakels of tegenslag;
o Latentie: hoe snel iemand begint aan een taak;
o Keuze: waar iemand voor kiest als er meerdere opties zijn, bijv. makkelijk of
moeilijk;
o Waarschijnlijkheid: kans dat iemand het gedrag ook echt uitvoert;
o Gezichtsuitdrukking: emotionele signalen;
o Lichamelijke signalen: lichaamshouding, spierspanning, tempo van
bewegen.
Engagement;
o Behavioral engagement: actieve inzet en doorzettingsvermogen;
o Cognitive engagement: mentale inspanning, concentratie, dieper
nadenken;
o Agentic engagement: proactief meedoen en invloed uitoefenen op het
eigen leerproces;
o Emotional engagement: positieve emotionele betrokkenheid bij de
activiteit.
Psychofysiologie;
o Hartslag;
o Bloeddruk;
o Ademhaling;
o Zweetproductie;
o Hormonen.
Hersenactiviteit;
Zelfrapportage.
Een deel van motivatie en emotie hebben we van nature en is aangeboren, maar een
ander deel komt voort uit persoonlijk, sociaal en cultureel leren.
Motieven die voortkomen uit de taalstructuren in de corticale delen van de hersenen, bijv.
doelen, zijn beschikbaar voor ons bewustzijn. Motieven vanuit het subcorticale brein waar
3
, taal geen rol speelt zijn minder beschikbaar voor het bewustzijn en daardoor moeilijk
onder woorden te brengen.
Er is wederkerige causaliteit tussen motivatie/emotie en de dingen in de omgeving die dit
veroorzaakten (reciprocal causation). De omgeving heeft invloed op jouw emotie en
motivatie, maar jouw emotie en motivatie hebben ook invloed op (hoe je reageert op) je
omgeving.
Geschiedenis
De oorsprong van motivatieonderzoek ligt bij de Grieken: Plato zag een driedelige ziel
met biologische, sociale en rationele delen, waarbij de rede de lagere verlangens kon
beheersen. Aristoteles nam dit over en benadrukte de rol van de wil als hoogste, rationele
kracht die keuzes en intenties stuurt. In de middeleeuwen werd dit vereenvoudigd tot een
dualisme tussen lichaam (passie, impulsen) en geest (rede, wil). Thomas van Aquino en
later Descartes bouwden hierop voort: het lichaam is passief en reageert automatisch,
terwijl de geest met zijn wil actief en doelgericht handelt. Descartes maakte van de wil de
centrale verklaring van motivatie, waarmee de eerste grote motivatietheorie ontstond.
De grote theorieën gingen over wil, instinct en drive en volgden elkaar op door de tijd
heen.
Wil
In de tijd van Descartes dachten filosofen dat motivatie hetzelfde was als de wil. Als je de
wil kon begrijpen, begreep je motivatie. De wil werd gezien als de innerlijke kracht achter
gedrag; iets wat mensen bewust konden kiezen, sturen en beheersen. Filosofen
probeerden de wil te verklaren met kiezen (beslissen om te handelen), streven (impuls tot
actie), weerstand bieden (verleiding weerstaan) en zelfinitiatie (weten dat een handeling
vanuit jezelf komt).
Na eeuwen discussie bleef het echter vaag, want niemand kon uitleggen waar het
vandaan kwam of hoe het werkte. Filosofen probeerden dus motivatie te verklaren met de
wil, wat ook verklaard moest worden. Daarom lieten de eerste pscyhologen dit idee los en
gingen ze op zoek naar een fysiologische, meetbare verklaring.
Instinct
Onder invloed van Darwin verschoof het denken van mentale naar biologische
verklaringen, doordat gedrag werd gezien als iets dat aangeboren en erfelijk was en helpt
aan te passen aan de omgeving. Instinct werd beschouwd als een biologisch
geprogrammeerde gedraging, zoals hoe vogels uit instinct een nest bouwen of vluchten
voor gevaar. James en later McDougall stelden dat mensen ook veel instincten hebben.
Denk aan zuigen bij baby’s of aangeboren nieuwsgierigheid of zorgzaamheid. Een
passende prikkel of stimulus zou automatisch een instinct activeren en gedrag uitlokken.
Onderzoekers probeerden echter steeds meer instincten te benoemen, uiteindelijk
duizenden, want voor elke gedraging werd een instinct bedacht. Dit leidde tot
circulariteit: gedrag werd verklaard door instinct, en het bestaan van instincten werd
afgeleid uit gedrag. Onderzoek liet zien dat gedrag vaak afhangt van ervaring en leren,
4
