Deel I: Het begrip verbintenis en de soorten verbintenissen
Alle verbintenissen gesloten voor 1 januari 2023 blijven onderworpen aan het OUD verbintenissenrecht,
behalve als er uitdrukkelijk wordt afgeweken. We moeten ons dus altijd eerst de vraag stellen ‘welk
verbintenissenrecht is van toepassing?' → WIJ ZIEN ENKEL HET NIEUWE!! Zowel in de les als op het
examen.
Hoofdstuk 1: Het begrip verbintenis
Afdeling 1. De verbintenis
Definitie verbintenis:
- Oud BW:
● Geen definitie in oud BW, wel in RL (inhoudelijk blijft de wetgever trouw aan deze
definitie):
a) rechtsband tussen personen
b) ontstaan uit een RH of een andere menselijke gedraging waaraan de wet of
rechtspraak rechtsgevolgen vastknoopt
c) met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
d) kan in rechte worden afgedwongen
- Boek 5 BW:
● Artikel 5.1.BW Verbintenis
➢ Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een
schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.
● Memorie van Toelichting staat: klemtoon ligt op juridische afdwingbaarheid → zie ook
morele plichten, bv. u belooft uw vriendin om zaterdag om 9u ‘s ochtends mee te helpen
met haar verhuizing, maar u komt niet opdagen. U hebt dan nooit een verbintenis tot
stand laten komen, dus ook geen juridische verbintenis geschonden, maar wel een morele
plicht geschonden. Er is dus een grijze zone, dus het is belangrijk om in het wetboek af te
bakenen wat de essentie is van de verbintenis dus je moet kijken naar de
afdwingbaarheid van een verbintenis!!!
§1. Rechtsband tussen personen
- Tussen minstens 2 personen: (dit kan een natuurlijke persoon of een rechtspersoon, en dit kan
weer een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersoon zijn)
- De rechtsverhouding wil zeggen dat er dus tussen minstens twee individuen een rechtsband bestaat
waarbij de ene een vorderingsrecht heeft op de andere (aanspraak jegens een persoon op een
bepaalde gedraging) → zoals bv. de relatie huurder/verhuurder
- Er moet worden geduid op het verschil met zakelijk recht (geeft zeggenschap op een zaak vb.
eigendom, vruchtgebruik). kenmerkend voor het zakelijk recht is de werking erga omnes, wat
betekent dat zakelijke rechten door eenieder moet worden nageleefd en daarom absoluut worden
genoemd.
1
, - Verschil in geldingskracht: een verbintenis geldt per definities inter partes (tussen partijen) → zoals
bv. van een huurovereenkomst kan je enkel degene aanspreken waarmee je contracteert dus de
huurder en niet de huurder zijn moeder, broer, etc. Een zakelijk recht geldt erga omnes en moet dus
door iedereen worden gerespecteerd. Zoals bv. u bezit een stuk land en u wil dat niemand daar op
mag bouwen, iedereen moet dat respecteren en niemand mag dus zomaar op uw grond komen
bouwen.
§2. Ontstaan uit een RH of andere gedraging (zoals rechtsfeit)
- Art. 1.3. BW: Rechtshandeling
De rechtshandeling is de wilsuiting waarbij een of meer personen de bedoeling hebben om
rechtsgevolgen te doen ontstaan.
● Uit overeenkomst: rechtsband tussen minstens 2 personen (meerzijdige RH) m.h.o. op het
doen ontstaan van rechtsgevolgen Vb. koop, huur, …
● Uit eenzijdige RH Vb. aanbod
- Vaak ontstaan verbintenissen uit een meerzijdige rechtshandeling (= dit verwijst naar een
overeenkomst die per definitie wordt gesloten tussen twee of meer personen. Ze beoogt het creëren
van rechtsgevolgen voor de daarbij betrokken partijen.) zoals koop of een eenzijdige
rechtshandeling (=dit wil zeggen dat de wilsuiting van één rechtssubject voldoende is om de door
hem beoogde rechtsgevolgen in het leven te roepen) zoals een aanbod en natuurlijke verbintenis.
- Een rechtsfeit: zijn feiten waaraan- indien de toepassingsvoorwaarden ervan vervuld zijn-
rechtsgevolgen worden vastgeknoopt die niet beoogd werden door de erbij betrokken personen.
Zoals bv/ de regels van het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht (art. 1382-1383 OBW).
- Cf. art. 5.3 BW: of uit de wet of oneigenlijke contracten
§4. Met het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
- Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen, of iets te geven (overdracht zakelijk recht)
- Inspannings- of resultaatsverbintenis: een verbintenis heeft altijd een voorwerp, een aanspraak die in
geld waardeerbaar is.
- Maakt in vermogen van SE een in geld waardeerbare vermogenspost uit en in vermogen van SA een
passief dat zijn vermogen belast
§3. Kan in rechte worden afgedwongen
- Tegenover de schuldenaar geldt een zekere dwang om datgene waartoe hij gehouden is, na te leven.
Bij gebreke kan hij daartoe in rechte worden gedwongen omdat een vermogensrechtelijke
verbintenis juridisch afdwingbaar is.
- Bij niet vrijwillige uitvoering van de verbintenis: afdwingbaarheid in rechte, eventueel onder
dwangsom
- Onderscheid met andere verbintenissen, zoals natuurlijke verbintenissen en vriendschappelijke
afspraken → dit noemt men een morele plicht (zoals bv. gentlemen’s agreement tussen
ondernemingen)
2
,Afdeling 2. De natuurlijke verbintenis
- De natuurlijke verbintenis is reeds lang ingeburgerd in ons rechtssysteem en moet worden
gesitueerd tussen enerzijds louter morele plichten en anderzijds vermogensrechtelijke
verbintenissen.
- Art. 5.2. BW Natuurlijke verbintenis
De natuurlijke verbintenis is een verbintenis waarvan de uitvoering niet kan worden afgedwongen.
Restitutie is niet mogelijk voor een natuurlijke verbintenis die zonder vergissing of dwang werd
nagekomen.
De erkenning, zonder vergissing of dwang, van een natuurlijke verbintenis doet een verbintenis
ontstaan.
VOORBEELD: Een alleenstaande lesbische moeder, later vindt ze een partner en die vrouw gaat 15 jaar
lang meebetalen voor dat kind, ze wordt dus de meemoeder. Op een bepaald punt gaan ze uit elkaar en
vraagt de partner haar geld terug. De wetgever zegt dat juridisch gezien de verbintenis niet afdwingbaar is,
maar als je betaalt hebt, is er geen restitutie meer mogelijk. De erkenning van een natuurlijke verbintenis doet
doch wel een verbintenis ontstaan.
Uitgangspunt : situeren tussen morele plichten en vermogensrechtelijke verbintenissen?
- Voorwaarde 1:
● Verbintenis die geldig bestaat maar die in beginsel niet in rechte kan worden afgedwongen,
hoewel ze – wanneer ze vrijwillig werd nagekomen – niet kan leiden tot terugvordering van
prestaties
● Erkenning van SA dat hij tot nakoming is gehouden; door de uitvoering van een morele
plicht heeft hij onmiskenbaar te kennen gegeven zich te willen verbinden op grond van een
eenzijdige wilsuiting. De juridische grondslag hiervoor staat in art. 5.2. lid 2 en lid 3 BW,
waarbij de gevolgen van de natuurlijke verbintenis worden bepaald. Restituties zijn niet
mogelijk voor een natuurlijke verbintenis die zonder vergissing of dwang werd nagekomen
omdat de erkenning zonder vergissing of dwang van een natuurlijke verbintenis een
verbintenis doet ontstaan. Bijgevolg is de natuurlijke verbintenis geen schenking en geen
overeenkomst om niet.
- Voorwaarde 2:
● Gehoudenheid van de SA wordt door de maatschappij als vanzelfsprekend aanvaard.
● Noopt tot terughoudendheid! Er bestaan namelijk talloze morele verplichting waarvan
bezwaarlijk kan worden gesteld dat de naleving per definitie een vermogensrechtelijke
verbintenis creëert. Het is de taak van de feitenrechter om daarover de knoop door te
hakken.
● Rekening houdend met maatschappelijke evoluties
→ De feitenrechter moet een aantal zaken nagaan; het eerste dat hij moet nagaan is of dat de verbintenis
vrijwillig is nagegaan. Hij moet ook vaststellen dat in de maatschappij als vanzelfsprekend wordt aanvaard
dat hij die natuurlijke verbintenis is aangegaan.
3
, Talrijke toepassingen:
Let op: onaantastbare beoordeling door feitenrechter:
- Alimentatieplicht in hoofde van lesbische meemoeder na beëindigen relatie → dit is juist een
argument om aan te tonen dat je uw geld NIET kan terugvorderen
- Uitgaven door feitelijk samenwonende partners tijdens de periode van samenwonen
- Betaling begrafeniskosten door niet-erfgenaam
Na heel wat betwisting over de juridische grondslag besliste het HvC in een arrest van 6 maart 2007 dat de
verbintenis t.o.v. het vorderingsrecht van de SE verjaard is, een natuurlijke verbintenis is. In een arrest van 29
november 2013 verwees het Hof naar art. 1235, tweede lid OBW op grond waarvan geen terugvordering kan
plaatsvinden t.o.v. een natuurlijke verbintenis die men vrijwillig heeft voldaan, maar wel wanneer die
verbintenissen niet vrijwillig zijn voldaan. Art. 5.244 BW stelt dat de bevrijdende verjaring de verbintenis
omzet in een natuurlijke verbintenis.
4
Alle verbintenissen gesloten voor 1 januari 2023 blijven onderworpen aan het OUD verbintenissenrecht,
behalve als er uitdrukkelijk wordt afgeweken. We moeten ons dus altijd eerst de vraag stellen ‘welk
verbintenissenrecht is van toepassing?' → WIJ ZIEN ENKEL HET NIEUWE!! Zowel in de les als op het
examen.
Hoofdstuk 1: Het begrip verbintenis
Afdeling 1. De verbintenis
Definitie verbintenis:
- Oud BW:
● Geen definitie in oud BW, wel in RL (inhoudelijk blijft de wetgever trouw aan deze
definitie):
a) rechtsband tussen personen
b) ontstaan uit een RH of een andere menselijke gedraging waaraan de wet of
rechtspraak rechtsgevolgen vastknoopt
c) met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
d) kan in rechte worden afgedwongen
- Boek 5 BW:
● Artikel 5.1.BW Verbintenis
➢ Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een
schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.
● Memorie van Toelichting staat: klemtoon ligt op juridische afdwingbaarheid → zie ook
morele plichten, bv. u belooft uw vriendin om zaterdag om 9u ‘s ochtends mee te helpen
met haar verhuizing, maar u komt niet opdagen. U hebt dan nooit een verbintenis tot
stand laten komen, dus ook geen juridische verbintenis geschonden, maar wel een morele
plicht geschonden. Er is dus een grijze zone, dus het is belangrijk om in het wetboek af te
bakenen wat de essentie is van de verbintenis dus je moet kijken naar de
afdwingbaarheid van een verbintenis!!!
§1. Rechtsband tussen personen
- Tussen minstens 2 personen: (dit kan een natuurlijke persoon of een rechtspersoon, en dit kan
weer een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersoon zijn)
- De rechtsverhouding wil zeggen dat er dus tussen minstens twee individuen een rechtsband bestaat
waarbij de ene een vorderingsrecht heeft op de andere (aanspraak jegens een persoon op een
bepaalde gedraging) → zoals bv. de relatie huurder/verhuurder
- Er moet worden geduid op het verschil met zakelijk recht (geeft zeggenschap op een zaak vb.
eigendom, vruchtgebruik). kenmerkend voor het zakelijk recht is de werking erga omnes, wat
betekent dat zakelijke rechten door eenieder moet worden nageleefd en daarom absoluut worden
genoemd.
1
, - Verschil in geldingskracht: een verbintenis geldt per definities inter partes (tussen partijen) → zoals
bv. van een huurovereenkomst kan je enkel degene aanspreken waarmee je contracteert dus de
huurder en niet de huurder zijn moeder, broer, etc. Een zakelijk recht geldt erga omnes en moet dus
door iedereen worden gerespecteerd. Zoals bv. u bezit een stuk land en u wil dat niemand daar op
mag bouwen, iedereen moet dat respecteren en niemand mag dus zomaar op uw grond komen
bouwen.
§2. Ontstaan uit een RH of andere gedraging (zoals rechtsfeit)
- Art. 1.3. BW: Rechtshandeling
De rechtshandeling is de wilsuiting waarbij een of meer personen de bedoeling hebben om
rechtsgevolgen te doen ontstaan.
● Uit overeenkomst: rechtsband tussen minstens 2 personen (meerzijdige RH) m.h.o. op het
doen ontstaan van rechtsgevolgen Vb. koop, huur, …
● Uit eenzijdige RH Vb. aanbod
- Vaak ontstaan verbintenissen uit een meerzijdige rechtshandeling (= dit verwijst naar een
overeenkomst die per definitie wordt gesloten tussen twee of meer personen. Ze beoogt het creëren
van rechtsgevolgen voor de daarbij betrokken partijen.) zoals koop of een eenzijdige
rechtshandeling (=dit wil zeggen dat de wilsuiting van één rechtssubject voldoende is om de door
hem beoogde rechtsgevolgen in het leven te roepen) zoals een aanbod en natuurlijke verbintenis.
- Een rechtsfeit: zijn feiten waaraan- indien de toepassingsvoorwaarden ervan vervuld zijn-
rechtsgevolgen worden vastgeknoopt die niet beoogd werden door de erbij betrokken personen.
Zoals bv/ de regels van het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht (art. 1382-1383 OBW).
- Cf. art. 5.3 BW: of uit de wet of oneigenlijke contracten
§4. Met het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
- Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen, of iets te geven (overdracht zakelijk recht)
- Inspannings- of resultaatsverbintenis: een verbintenis heeft altijd een voorwerp, een aanspraak die in
geld waardeerbaar is.
- Maakt in vermogen van SE een in geld waardeerbare vermogenspost uit en in vermogen van SA een
passief dat zijn vermogen belast
§3. Kan in rechte worden afgedwongen
- Tegenover de schuldenaar geldt een zekere dwang om datgene waartoe hij gehouden is, na te leven.
Bij gebreke kan hij daartoe in rechte worden gedwongen omdat een vermogensrechtelijke
verbintenis juridisch afdwingbaar is.
- Bij niet vrijwillige uitvoering van de verbintenis: afdwingbaarheid in rechte, eventueel onder
dwangsom
- Onderscheid met andere verbintenissen, zoals natuurlijke verbintenissen en vriendschappelijke
afspraken → dit noemt men een morele plicht (zoals bv. gentlemen’s agreement tussen
ondernemingen)
2
,Afdeling 2. De natuurlijke verbintenis
- De natuurlijke verbintenis is reeds lang ingeburgerd in ons rechtssysteem en moet worden
gesitueerd tussen enerzijds louter morele plichten en anderzijds vermogensrechtelijke
verbintenissen.
- Art. 5.2. BW Natuurlijke verbintenis
De natuurlijke verbintenis is een verbintenis waarvan de uitvoering niet kan worden afgedwongen.
Restitutie is niet mogelijk voor een natuurlijke verbintenis die zonder vergissing of dwang werd
nagekomen.
De erkenning, zonder vergissing of dwang, van een natuurlijke verbintenis doet een verbintenis
ontstaan.
VOORBEELD: Een alleenstaande lesbische moeder, later vindt ze een partner en die vrouw gaat 15 jaar
lang meebetalen voor dat kind, ze wordt dus de meemoeder. Op een bepaald punt gaan ze uit elkaar en
vraagt de partner haar geld terug. De wetgever zegt dat juridisch gezien de verbintenis niet afdwingbaar is,
maar als je betaalt hebt, is er geen restitutie meer mogelijk. De erkenning van een natuurlijke verbintenis doet
doch wel een verbintenis ontstaan.
Uitgangspunt : situeren tussen morele plichten en vermogensrechtelijke verbintenissen?
- Voorwaarde 1:
● Verbintenis die geldig bestaat maar die in beginsel niet in rechte kan worden afgedwongen,
hoewel ze – wanneer ze vrijwillig werd nagekomen – niet kan leiden tot terugvordering van
prestaties
● Erkenning van SA dat hij tot nakoming is gehouden; door de uitvoering van een morele
plicht heeft hij onmiskenbaar te kennen gegeven zich te willen verbinden op grond van een
eenzijdige wilsuiting. De juridische grondslag hiervoor staat in art. 5.2. lid 2 en lid 3 BW,
waarbij de gevolgen van de natuurlijke verbintenis worden bepaald. Restituties zijn niet
mogelijk voor een natuurlijke verbintenis die zonder vergissing of dwang werd nagekomen
omdat de erkenning zonder vergissing of dwang van een natuurlijke verbintenis een
verbintenis doet ontstaan. Bijgevolg is de natuurlijke verbintenis geen schenking en geen
overeenkomst om niet.
- Voorwaarde 2:
● Gehoudenheid van de SA wordt door de maatschappij als vanzelfsprekend aanvaard.
● Noopt tot terughoudendheid! Er bestaan namelijk talloze morele verplichting waarvan
bezwaarlijk kan worden gesteld dat de naleving per definitie een vermogensrechtelijke
verbintenis creëert. Het is de taak van de feitenrechter om daarover de knoop door te
hakken.
● Rekening houdend met maatschappelijke evoluties
→ De feitenrechter moet een aantal zaken nagaan; het eerste dat hij moet nagaan is of dat de verbintenis
vrijwillig is nagegaan. Hij moet ook vaststellen dat in de maatschappij als vanzelfsprekend wordt aanvaard
dat hij die natuurlijke verbintenis is aangegaan.
3
, Talrijke toepassingen:
Let op: onaantastbare beoordeling door feitenrechter:
- Alimentatieplicht in hoofde van lesbische meemoeder na beëindigen relatie → dit is juist een
argument om aan te tonen dat je uw geld NIET kan terugvorderen
- Uitgaven door feitelijk samenwonende partners tijdens de periode van samenwonen
- Betaling begrafeniskosten door niet-erfgenaam
Na heel wat betwisting over de juridische grondslag besliste het HvC in een arrest van 6 maart 2007 dat de
verbintenis t.o.v. het vorderingsrecht van de SE verjaard is, een natuurlijke verbintenis is. In een arrest van 29
november 2013 verwees het Hof naar art. 1235, tweede lid OBW op grond waarvan geen terugvordering kan
plaatsvinden t.o.v. een natuurlijke verbintenis die men vrijwillig heeft voldaan, maar wel wanneer die
verbintenissen niet vrijwillig zijn voldaan. Art. 5.244 BW stelt dat de bevrijdende verjaring de verbintenis
omzet in een natuurlijke verbintenis.
4
