Ontwikkelingspsychologie II: schakeljaar psychologie – 24’-25’
ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE DEEL 2
INTRO
ONTWIKKELINGSTAKEN (HAVIGHURTST)
Ontwikkelingstaken = de reeks van vaardigheden en vermogens (bekwaamheden) dat mensen ontwikkelen
doorheen hun levensloop.
ontwikkelingstaken hangen af van leeftijd en ze definiëren wat een belangrijke periode is in de ontwikkeling.
Niet alle taken worden bij iedereen op hetzelfde moment afgewerkt en er zijn op vlak van de taken en de
leeftijd culturele en historische verschillen bv. in sommige landen werken kinderen op 15-jarige leeftijd,
tegenwoordig duurt de ontwikkelingstaak van onderwijs langer dan vroeger.
3 bronnen van ontwikkelingstaken:
- Lichamelijke (biologische) rijping bv.rechtstaan, leren lopen, aanpassen aan seksuele rijping
(puberteit) of aan de menopauze (middelbare volwassenheid)
- Individuele doelen en waarden bv. keuze voor job of hobby’s, moreel beslissingen
- Culturele/maatschappelijke verwachtingen bv. leren lezen, verantwoordelijjheid voor het milieu en de
samenleving, deze verwachtingen veranderen door de tijd
Deze bronnen staan niet los van elkaar bv. in de adolescentie moet de context (familie, maatschapij…) ideeen
ontwikkelen, voorspellingen maken over hoe het te kaderen.
Developmental constraints = randvoorwaarde
Het zijn zowel een bepaling of beperking, maar ook een kans. Het is de context inde e ontwikkeling die we op
ene bepaalde manier moeten tegenkomen of gebruiken om te veranderen.
De havinghurst theorie slaagt de brug en zij bemiddelen tussen biologische (bv. genetisch bepaalde)
facetten van ontwikkeling en ontsikkelingsaspecten die worden gesteund of vereist door andere mensnen in
het leven van een individu.
PERIODES VAN ONTWIKKELING
Prenatale fase Conceptie tot geboorte
Baby- en peuterfase Geboorte tot 2 jaar
Vroege kinderentijd (kleuter) 2-6
Middelnare kinderentijd 6-11
Adolescentie 11-18
Jongvolwassenheid 18-40
Middelbare volwassenheid 40-65
Late volwassenheid 65- dood
- Periode wordt gedefinieerd door de ontwikkelingstaken en niet de leeftijd
1
, - Leeftijd van periode en ontwikkelingstaken zijn cultureel bepaald bv. werken op 15 in ‘arme’ landen
- Leeftijd van periode en ontwikkelingstaken historisch ontwikkeld bv. vandaag niet volwassen op 18
jaar doordat het bereiken van de onderwijs ontwikkelingstaak langer duurt en geen verwachting om
op 25 jaar gehuwd te zijn
LEVENSLOOPPERSPECTIEF
het levensloopperspectief benadrukt ontwikkeling als:
- Levenslang
- Multidimensioneel en miltidirectioneel
- Plastisch
- Beïnvloed door eelvoudige, intragerende krachten
LEVENSLANG
Ondanks de uitgebreidere opsplitsing en meer onderzoek van de jongere levensjaren, stopt de ontwikkeling
hier niet.
MULTIDIMENSIONEEL EN MILTIDIRECTIONEEL
Multidimensioneel = Ontwikkeling bestaat uit meerdere dimensies of gebieden die elkaar beïnvloeden.
De dimensies van ontwikkeling zijn:
- Lichamelijk/biologisch
- Cognitief
- Sociaal-emotioneel
Multidirectioneel = Ontwikkeling verloopt niet in één rechte lijn omhoog. Sommige functies verbeteren,
terwijl andere achteruitgaan. Er zijn groei en afname tegelijk in verschillende domeinen of leeftijden.
Het traditioneel beeld van ontwikkeling is de levenstrap, mensen ontwikkelen zich en bereiken een piek en
gaan dan achteruit. MAAR verschillende dimensies ontwikkeling zich met verschillende snelheden en in
verschillende richting bv. verwerkingssnelheid stijgt tot 20/30 jaar en daalt daarna, verbale bekwaamheid
stijgt tot oude leeftijd en daalt en positieve gevoelens stijgen naarmate je ouder wordt
PLASTISCH
Plastisch = het vermogen van mensen om zich aan te passen en te veranderen gedurende hun leven — in
gedrag, vaardigheden, denken of emoties. Het betekent dat ontwikkeling niet vastligt, maar veranderbaar is.
Plastisch is onze vaardigheid om iets nieuw te leren en deze verliezen we pas in de laatste jaren voor de dood.
- Jongere mensen leren vlotter, maar ouderen zijn nog steeds in staat te leren
- Old age dependency ratio: een demografisch cijfer dat aangeeft hoeveel oudere mensen (meestal
65+) afhankelijk zijn van de werkende bevolking (meestal 15-64 jaar).
• Een steeds groter deel van de inkomsten gaat naar de pensioenkassen
• Het is een democratische verandering die niet overal hetzelfde is, maar een ontwikkeling is van
de samenleving
• Geschat aantal werkende: 70% mannen, 54% vrouwen
Ontwikkelingspsychologie II: samenvatting 2
, • Stijgt vanaf 80 jaar
- Labor force participation ratio: geeft aan hoeveel mensen van de beroepsgeschikte leeftijd actief zijn
op de arbeidsmarkt
• Gemiddeld 60% van de 60+ers, in België ±50%
BEINVLOED DOOR VEELVOUDIGE, INTERAGERENDE KRACHTEN (CONTEXT EFFECTEN OF
CONTEXTUALISME)
= het idee dat menselijke ontwikkeling (fysiek, cognitief, sociaal of emotioneel) niet veroorzaakt wordt door
één enkele factor, maar door een complex samenspel van invloeden uit verschillende contexten die met
elkaar in wisselwerking staan.
Het sluit aan bij de 3 bronnen van ontwikkelingstaken.
Voorbeeld: reacties op menopauze
- Individuele verschillen gekoppeld aam maatschapp[elijke verwachtingen zoals belang van
vruchtbaarheid en attractiviteit en symptomen of verwachtingen ervan
- Veel vrouwen ervaren menopauze als klein of geen probleem
- Jongere generaties aanvaarden eerder
- Sociale status van de ouder wordende vrouw heeft invloed op reacties
Voor veel vrouwen is het een grote uitdaging met lcihamelijke problemen en problemen in het
begrip van de eigen rol en andere hebben dit niet.
Er zijn dus grote individuele verschillen op vlak van symptomen of verwachtingen ervan. Deze zijn
ook gekoppeld aan maatschappelijke verwachtingen rond het belang van vruchtbaarheid en
attratciviteit.
De menopauze is een idividuele evraring met individuele verschillen, wat invloed heeft op de
symptomen, de timing, aantal kinderen… maar het hangt ook af van de context, hoe ben je ingebed
in de familie… hier hebben we het over in contextualisme.
Samenlevingen verschillen in hoe ze ermee omgaan, in onze ‘moderne’ samenleving, zie we dit als
een ziekte. Deze visie geeft vaak problemen. Er zijn samenlevingen waar de rol van de oduere vrouw
volledig anders wordt gedefinieerd.
Menopauze asl biocultureel gebeurtenis
- Geindustrialiseerde westerse landen
• Beschouwen het als een ziekte of medisch probleem (medicalization)
• Rapporteren meer symptomen en bezwaren
- Griekse vrouwen melden symptomen, maar verkiezen ze te negeren
- Aziatische vrouwen bereiken piek in respect en productiviteit:
• Menopauze geen belangrijke marker van middelbare leeftijd
• Melden minder symptomen
- Maya vrouwen baren veel kinderen:
• Kijken uit naar menopauze, einde van kinderen krijgen
• Geen symptomen
Ontwikkelingspsychologie II: samenvatting 3
, EVOLUTIE VAN MENSELIJKE GEEST ALS EEN GEDEELDE ONDERNEMING
Deze afbeelding laat zien hoe ontwikkeling en cognitie beïnvloed worden
door een dynamisch samenspel van hersenen (biologie), cultuur en sociale
interactie. Het model is een cirkel van wederzijdse beïnvloeding, wat
betekent dat geen enkel element op zichzelf staat — ze werken
voortdurend op elkaar in.
INDIVIDUELE VERSCHILLEN: RESILIENCE
Resilience of veerkracht = het vermogen van een persoon om zich positief aan te passen en te herstellen na
tegenslag, stress of moeilijke omstandigheden.
resilience is de bekwaamheid zich aan te passen aan uitdagingen en bedreigingen voor de ontwikkeling (=
Veerkracht, weerstandigheid, wilskracht, herstellingsvermogen).
Manier om veerkracht te ontwikkelen:
- Ervaring beschouwen als controleerbaar
- Toewijding: interesse in dagdagelijkse activiteiten
- Uitdagingen zijn normaal en kansen om te groeien
Hoe kan je resilience beïnvloeden?
- Versterken van interne factoren (persoonlijk): zelfvertrouwen en zelfbeeld opbouwen, positieve
mindset stimuleren, emotieregulatie aanleren, probleemoplossend denken ontwikkelen
- Versterken van externe factoren (sociale omgeving): een ondersteunend netwerk, veilige en stabiële
omgeving, betrokkengeid en betekenis, voorbeeldgedrag
Beïnvloedende factoren
- Persoonlijkheidskenmerken: optimisme, doorzettingsvermogen, zelfvertrouwen, flexibiliteit en
zelfreflectie maken mensen weerbaarder
- Warme relatie ouders, sociale steun buiten familie: kind of jongere die zich gezien, gehoord en
gesteund voelt, ontwikkelt makkelijker veerkracht.
- Bronnen en kansen in de samenleving: Zelfs een sterk persoon kan weinig veerkracht tonen als er
geen kansen zijn. Een ondersteunende samenleving biedt mensen de ruimte om te herstellen, te
leren en zichzelf te ontwikkelen.
Deze factoren kunnen de individuele verschillen verklaren.
Ontwikkelingspsychologie II: samenvatting 4
ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE DEEL 2
INTRO
ONTWIKKELINGSTAKEN (HAVIGHURTST)
Ontwikkelingstaken = de reeks van vaardigheden en vermogens (bekwaamheden) dat mensen ontwikkelen
doorheen hun levensloop.
ontwikkelingstaken hangen af van leeftijd en ze definiëren wat een belangrijke periode is in de ontwikkeling.
Niet alle taken worden bij iedereen op hetzelfde moment afgewerkt en er zijn op vlak van de taken en de
leeftijd culturele en historische verschillen bv. in sommige landen werken kinderen op 15-jarige leeftijd,
tegenwoordig duurt de ontwikkelingstaak van onderwijs langer dan vroeger.
3 bronnen van ontwikkelingstaken:
- Lichamelijke (biologische) rijping bv.rechtstaan, leren lopen, aanpassen aan seksuele rijping
(puberteit) of aan de menopauze (middelbare volwassenheid)
- Individuele doelen en waarden bv. keuze voor job of hobby’s, moreel beslissingen
- Culturele/maatschappelijke verwachtingen bv. leren lezen, verantwoordelijjheid voor het milieu en de
samenleving, deze verwachtingen veranderen door de tijd
Deze bronnen staan niet los van elkaar bv. in de adolescentie moet de context (familie, maatschapij…) ideeen
ontwikkelen, voorspellingen maken over hoe het te kaderen.
Developmental constraints = randvoorwaarde
Het zijn zowel een bepaling of beperking, maar ook een kans. Het is de context inde e ontwikkeling die we op
ene bepaalde manier moeten tegenkomen of gebruiken om te veranderen.
De havinghurst theorie slaagt de brug en zij bemiddelen tussen biologische (bv. genetisch bepaalde)
facetten van ontwikkeling en ontsikkelingsaspecten die worden gesteund of vereist door andere mensnen in
het leven van een individu.
PERIODES VAN ONTWIKKELING
Prenatale fase Conceptie tot geboorte
Baby- en peuterfase Geboorte tot 2 jaar
Vroege kinderentijd (kleuter) 2-6
Middelnare kinderentijd 6-11
Adolescentie 11-18
Jongvolwassenheid 18-40
Middelbare volwassenheid 40-65
Late volwassenheid 65- dood
- Periode wordt gedefinieerd door de ontwikkelingstaken en niet de leeftijd
1
, - Leeftijd van periode en ontwikkelingstaken zijn cultureel bepaald bv. werken op 15 in ‘arme’ landen
- Leeftijd van periode en ontwikkelingstaken historisch ontwikkeld bv. vandaag niet volwassen op 18
jaar doordat het bereiken van de onderwijs ontwikkelingstaak langer duurt en geen verwachting om
op 25 jaar gehuwd te zijn
LEVENSLOOPPERSPECTIEF
het levensloopperspectief benadrukt ontwikkeling als:
- Levenslang
- Multidimensioneel en miltidirectioneel
- Plastisch
- Beïnvloed door eelvoudige, intragerende krachten
LEVENSLANG
Ondanks de uitgebreidere opsplitsing en meer onderzoek van de jongere levensjaren, stopt de ontwikkeling
hier niet.
MULTIDIMENSIONEEL EN MILTIDIRECTIONEEL
Multidimensioneel = Ontwikkeling bestaat uit meerdere dimensies of gebieden die elkaar beïnvloeden.
De dimensies van ontwikkeling zijn:
- Lichamelijk/biologisch
- Cognitief
- Sociaal-emotioneel
Multidirectioneel = Ontwikkeling verloopt niet in één rechte lijn omhoog. Sommige functies verbeteren,
terwijl andere achteruitgaan. Er zijn groei en afname tegelijk in verschillende domeinen of leeftijden.
Het traditioneel beeld van ontwikkeling is de levenstrap, mensen ontwikkelen zich en bereiken een piek en
gaan dan achteruit. MAAR verschillende dimensies ontwikkeling zich met verschillende snelheden en in
verschillende richting bv. verwerkingssnelheid stijgt tot 20/30 jaar en daalt daarna, verbale bekwaamheid
stijgt tot oude leeftijd en daalt en positieve gevoelens stijgen naarmate je ouder wordt
PLASTISCH
Plastisch = het vermogen van mensen om zich aan te passen en te veranderen gedurende hun leven — in
gedrag, vaardigheden, denken of emoties. Het betekent dat ontwikkeling niet vastligt, maar veranderbaar is.
Plastisch is onze vaardigheid om iets nieuw te leren en deze verliezen we pas in de laatste jaren voor de dood.
- Jongere mensen leren vlotter, maar ouderen zijn nog steeds in staat te leren
- Old age dependency ratio: een demografisch cijfer dat aangeeft hoeveel oudere mensen (meestal
65+) afhankelijk zijn van de werkende bevolking (meestal 15-64 jaar).
• Een steeds groter deel van de inkomsten gaat naar de pensioenkassen
• Het is een democratische verandering die niet overal hetzelfde is, maar een ontwikkeling is van
de samenleving
• Geschat aantal werkende: 70% mannen, 54% vrouwen
Ontwikkelingspsychologie II: samenvatting 2
, • Stijgt vanaf 80 jaar
- Labor force participation ratio: geeft aan hoeveel mensen van de beroepsgeschikte leeftijd actief zijn
op de arbeidsmarkt
• Gemiddeld 60% van de 60+ers, in België ±50%
BEINVLOED DOOR VEELVOUDIGE, INTERAGERENDE KRACHTEN (CONTEXT EFFECTEN OF
CONTEXTUALISME)
= het idee dat menselijke ontwikkeling (fysiek, cognitief, sociaal of emotioneel) niet veroorzaakt wordt door
één enkele factor, maar door een complex samenspel van invloeden uit verschillende contexten die met
elkaar in wisselwerking staan.
Het sluit aan bij de 3 bronnen van ontwikkelingstaken.
Voorbeeld: reacties op menopauze
- Individuele verschillen gekoppeld aam maatschapp[elijke verwachtingen zoals belang van
vruchtbaarheid en attractiviteit en symptomen of verwachtingen ervan
- Veel vrouwen ervaren menopauze als klein of geen probleem
- Jongere generaties aanvaarden eerder
- Sociale status van de ouder wordende vrouw heeft invloed op reacties
Voor veel vrouwen is het een grote uitdaging met lcihamelijke problemen en problemen in het
begrip van de eigen rol en andere hebben dit niet.
Er zijn dus grote individuele verschillen op vlak van symptomen of verwachtingen ervan. Deze zijn
ook gekoppeld aan maatschappelijke verwachtingen rond het belang van vruchtbaarheid en
attratciviteit.
De menopauze is een idividuele evraring met individuele verschillen, wat invloed heeft op de
symptomen, de timing, aantal kinderen… maar het hangt ook af van de context, hoe ben je ingebed
in de familie… hier hebben we het over in contextualisme.
Samenlevingen verschillen in hoe ze ermee omgaan, in onze ‘moderne’ samenleving, zie we dit als
een ziekte. Deze visie geeft vaak problemen. Er zijn samenlevingen waar de rol van de oduere vrouw
volledig anders wordt gedefinieerd.
Menopauze asl biocultureel gebeurtenis
- Geindustrialiseerde westerse landen
• Beschouwen het als een ziekte of medisch probleem (medicalization)
• Rapporteren meer symptomen en bezwaren
- Griekse vrouwen melden symptomen, maar verkiezen ze te negeren
- Aziatische vrouwen bereiken piek in respect en productiviteit:
• Menopauze geen belangrijke marker van middelbare leeftijd
• Melden minder symptomen
- Maya vrouwen baren veel kinderen:
• Kijken uit naar menopauze, einde van kinderen krijgen
• Geen symptomen
Ontwikkelingspsychologie II: samenvatting 3
, EVOLUTIE VAN MENSELIJKE GEEST ALS EEN GEDEELDE ONDERNEMING
Deze afbeelding laat zien hoe ontwikkeling en cognitie beïnvloed worden
door een dynamisch samenspel van hersenen (biologie), cultuur en sociale
interactie. Het model is een cirkel van wederzijdse beïnvloeding, wat
betekent dat geen enkel element op zichzelf staat — ze werken
voortdurend op elkaar in.
INDIVIDUELE VERSCHILLEN: RESILIENCE
Resilience of veerkracht = het vermogen van een persoon om zich positief aan te passen en te herstellen na
tegenslag, stress of moeilijke omstandigheden.
resilience is de bekwaamheid zich aan te passen aan uitdagingen en bedreigingen voor de ontwikkeling (=
Veerkracht, weerstandigheid, wilskracht, herstellingsvermogen).
Manier om veerkracht te ontwikkelen:
- Ervaring beschouwen als controleerbaar
- Toewijding: interesse in dagdagelijkse activiteiten
- Uitdagingen zijn normaal en kansen om te groeien
Hoe kan je resilience beïnvloeden?
- Versterken van interne factoren (persoonlijk): zelfvertrouwen en zelfbeeld opbouwen, positieve
mindset stimuleren, emotieregulatie aanleren, probleemoplossend denken ontwikkelen
- Versterken van externe factoren (sociale omgeving): een ondersteunend netwerk, veilige en stabiële
omgeving, betrokkengeid en betekenis, voorbeeldgedrag
Beïnvloedende factoren
- Persoonlijkheidskenmerken: optimisme, doorzettingsvermogen, zelfvertrouwen, flexibiliteit en
zelfreflectie maken mensen weerbaarder
- Warme relatie ouders, sociale steun buiten familie: kind of jongere die zich gezien, gehoord en
gesteund voelt, ontwikkelt makkelijker veerkracht.
- Bronnen en kansen in de samenleving: Zelfs een sterk persoon kan weinig veerkracht tonen als er
geen kansen zijn. Een ondersteunende samenleving biedt mensen de ruimte om te herstellen, te
leren en zichzelf te ontwikkelen.
Deze factoren kunnen de individuele verschillen verklaren.
Ontwikkelingspsychologie II: samenvatting 4
