BESTUURS- EN OMGEVINGSRECHT
Inhoud
DEEL I Bestuursrecht: begrip, indeling, kenmerken en bronnen.........................................2
Definitie bestuursrecht.................................................................................................... 3
Onderscheid privaat vs. Publiekrecht...........................................................................3
Wat is bestuursrecht?................................................................................................... 3
Indeling algemeen vs. Bijzonder bestuursrecht............................................................4
Kenmerken van het bestuursrecht...................................................................................4
1. autonomie en eigenheid van het bestuursrecht.......................................................4
2. Meergelaagdheid van het Belgisch bestuursrecht....................................................5
Bronnen van het bestuursrecht......................................................................................5
4.1. wortels van het bestuursrecht..............................................................................5
4.2. formele bronnen van het bestuursrecht................................................................7
Deel II............................................................................................................................... 10
Inleiding......................................................................................................................... 11
Het publiekrechtelijke spoor.......................................................................................... 11
Eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling.....................................................................11
Belang van de kwalificatie als EBR.............................................................................14
typologie: Soorten EBR............................................................................................... 15
Reglementaire versus individuele eenzijdige bestuurlijke rechtshandelingen............15
EBR die al dan niet rechten kan verlenen...................................................................16
Ebr’s die op basis van een gebonden vs discretioniaire bevoegdheid........................16
Ebr’s op basis van een imperiumbeveogdheid en andere ebr’s..................................18
Bestraffende vs. Probleemverhelpende finaliteit........................................................19
Bekendmaking en kennisgeving EBR’s (enkel hoofdlijnen).........................................20
Werking in de tijd van de EBR.....................................................................................20
De bestuurlijke sanctie – een bijzondere EBR.............................................................21
PRIVAATRECHTELIJKE LUIK............................................................................................. 25
Tweewegenleer.......................................................................................................... 25
Indeling overheidscontracten.....................................................................................26
Algemene BEGINSELEN van OVERHEIDSCONTRACTEN...............................................28
Afsplitsbare rechtshandelignen..................................................................................34
Deel IV.............................................................................................................................. 35
Bestuursorganisatie....................................................................................................... 35
Centralisatie............................................................................................................... 35
Verzelfstandiging of gezagsspreiding.........................................................................36
Kaderregelingen inzake bestuurlijke verzelfstandiging...............................................38
Bestuurlijk toezicht..................................................................................................... 38
1
,BESTUURS- EN OMGEVINGSRECHT
Het begrip bestuur......................................................................................................... 39
Soorten van bestuur:.................................................................................................. 39
Lokale besturen............................................................................................................. 44
1. Lokale besturen: wie zijn ze?..................................................................................44
2. Lokale besturen: wat doen ze.................................................................................44
5. Lokale besturen: hoe werken ze.............................................................................47
6. Lokale besturen: hoe beslissen ze?........................................................................50
7. Lokale besturen: hoe ziet men erop toe?................................................................51
8. Lokale besturen: ideale schaalgrootte?..................................................................53
Deel III: Mensen en middelen van het bestuur..................................................................54
1 Rechtsregime van het overheidspersoneel.................................................................54
Recht van het overheidspersoneel.............................................................................54
Diversiteit in rechtstoestand.......................................................................................55
Diversiteit in rechtspositieregeling.............................................................................57
Krachtlijnen ambtenarenstatuten...............................................................................59
Rechtsregime van de goederen van de overheid...........................................................67
Goederen van het bestuur.......................................................................................... 67
Bestuursrecht – Deel V Preventieve rechtsbescherming tegen het bestuur......................68
Preventieve rechtsbescherming....................................................................................68
Inhoud........................................................................................................................... 68
1 legaliteitsbeginsel.................................................................................................... 68
Beginselen van behoorlijk bestuur..............................................................................69
Beginselen van behoorlijk burgerschap......................................................................80
Formele motivering van bestuurshandelingen............................................................82
Deel vi: curatieve rechtsbescherming voor de burger......................................................89
klachtenbehandeling..................................................................................................... 89
Intern: bij het bestrokken bestuur zelf........................................................................89
Bij een ombudsdientst................................................................................................ 89
Rechtsbescherming via beroepen...............................................................................90
Jurisdictionele beroepen............................................................................................. 95
EXAMEN.......................................................................................................................... 105
Oefening transversale vraag........................................................................................ 105
Oefening casusvraag................................................................................................... 105
Oefeningen korte kennis- en inzichtsvragen................................................................106
DEEL I BESTUURSRECHT: BEGRIP, INDELING, KENMERKEN EN
BRONNEN
2
,BESTUURS- EN OMGEVINGSRECHT
DEFINITIE BESTUURSRECHT
ONDERSCHEID PRIVAAT VS. PUBLIEKRECHT
Privaatrecht: regelingen van private belangen - private personen, particulieren en
rechtspersonen
Publiekrecht:
- relatie tussen een privépersoon en de overheid
- overheden onderling (bestuur, wetgever, hoven en rechtbanken, etc.)
- organisatie en werking van de overheid
Dit kan onderverdeeld worden in een
aantal rechtsdomeinen:
- Grondwettelijk recht/staatsrecht
regelt de essentiële werking van
de staat
- Bestuursrecht focust zich
enerzijds op de bevoegdheden,
werking en organisatie van het
bestuur als onderdeel van die
staat en anderzijds op de rechtsbescherming van de burger tegen het bestuur/UM.
WAT IS BESTUURSRECHT?
Het geheel van rechtsregels met betrekking tot de organisatie, de bevoegdheden en de
werking van de organen die met uitvoerende macht zijn bekleed, m.a.w. van de organen
die noch tot de wetgevende, noch tot de rechterlijke macht behoren.
Er zijn hier twee invalshoeken:
1. Organen bestuursrecht in de organieke betekenis
Dit zijn bestuursorganen waarbij we het bestuursrecht gaan benaderen vanuit het
luik van de UM.
2. Taken/functies van organen bestuursrecht in de zin van ‘besturen’
= iets ten uitvoer leggen
Toch zijn er problemen met de definitie:
1) VANUIT ORGANIEK OOGPUNT
Wie de uitvoerende macht is, is niet duidelijk. De grondwet zegt dat dit slechts
Koning en Regering zijn, maar ons bestuursrecht bevat meer dan dit, vb. NMBS,
De Lijn, Bpost, lokale besturen…
2) VANUIT FUNCTIONEEL OOGPUNT
De traditionele invulling is iets ten uitvoer leggen: zij die regels maken en zij die
gaan controleren. In de praktijk zijn er heel wat besturen die meer taken hebben
dan zuiver ten uitvoer leggen. Deze besturen hebben een reglementaire
bevoegdheid op basis waarvan zij reglementen kunnen uitvaardigen. Deze
verordeningen en reglementen zijn wetten in de materiële zin van het woord,
vb. belastingsreglement, politiereglement…
3
, BESTUURS- EN OMGEVINGSRECHT
Dit doet zich ook voor op het niveau van geschillenbeslechting: sommige
besturen kunnen nagaan of regels al dan niet worden nageleefd en of ze al dan
niet moeten ageren.
Daarnaast focust het bestuur zich in de regel op de uitvoerende macht, maar de
wetgevende en rechterlijke macht kunnen handelingen stellen die zuiver het
voorwerp uitmaken van het bestuursrecht, vb. een tuchtbeslissing (bestuurlijke
aard).
INDELING ALGEMEEN VS. BIJZONDER BESTUURSRECHT
- Algemeen
= algemene regels en principes die het globale bestuursrecht regelen. Dit is alles
wat te maken heeft met de werking en organisatie van het bestuur. Dit gaat
doorwerken in alle bijzondere rechtstakken. Vb. overheidsgoederen,
overheidspersoneel, beginselen van behoorlijk bestuur
- Bijzonder
= diverse specifieke sectorale regelingen binnen het bestuursrecht (vaak zeer
technisch, gedetailleerd, met eigen begrippensystematiek en werking) met soms
een afwijkend apparaat. Vb. vreemdelingenrecht – Raad voor
Vreemdelingenbetwistingen, omgevingsrecht, onderwijsrecht, energierecht
KENMERKEN VAN HET BESTUURSRECHT
1. AUTONOMIE EN EIGENHEID VAN HET BESTUURSRECHT
Bestuursrecht is ontstaan als uitzonderingsrecht t.a.v. het privaatrecht. Het was eerst een
verzamelnaam voor alle mogelijke afwijkingen die bestonden op het privaatrecht. Deze
uitzonderingen gelden nog altijd:
A) IN DE POSITIEVE ZIN:
De afwijkingen gaan zich vertalen in een soort van bevoorrechte
uitzonderingspositie omdat die de doelstelling van het algemeen belang moet
kunnen bereiken. Zo beschikt het bestuursrecht over een eigen autonoom orgaan
om eenzijdig te kunnen optreden: EBR.
B) IN DE NEGATIEVE ZIN:
Het bestuur moet ook bepaalde verplichtingen naleven die gelden zodat het
bestuur niet gaat optreden in het nadeel van het algemeen belang.
Nu is het bestuursrecht uitgegroeid tot een aparte rechtstak en geen uitzondering
meer op privaatrecht.
Nuancering op die uitzonderingspositie
Dankzij een wisselwerking met het privaatrecht komt het onderscheid tussen
privaat en publiek steeds meer onder druk te staan. Bepaalde privaatrechtelijke
technieken worden ingeburgerd in het bestuursrecht om te ontsnappen aan aan
de lijst van verplichtingen waardoor we spreken van een privatisering van het
bestuursrecht.
Vb. wanneer de overheid grond van uw huis nodig heeft (onteigening), is
dit een inbreuk op uw grondrechten. De privaatrechtelijke techniek is hier om
4
Inhoud
DEEL I Bestuursrecht: begrip, indeling, kenmerken en bronnen.........................................2
Definitie bestuursrecht.................................................................................................... 3
Onderscheid privaat vs. Publiekrecht...........................................................................3
Wat is bestuursrecht?................................................................................................... 3
Indeling algemeen vs. Bijzonder bestuursrecht............................................................4
Kenmerken van het bestuursrecht...................................................................................4
1. autonomie en eigenheid van het bestuursrecht.......................................................4
2. Meergelaagdheid van het Belgisch bestuursrecht....................................................5
Bronnen van het bestuursrecht......................................................................................5
4.1. wortels van het bestuursrecht..............................................................................5
4.2. formele bronnen van het bestuursrecht................................................................7
Deel II............................................................................................................................... 10
Inleiding......................................................................................................................... 11
Het publiekrechtelijke spoor.......................................................................................... 11
Eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling.....................................................................11
Belang van de kwalificatie als EBR.............................................................................14
typologie: Soorten EBR............................................................................................... 15
Reglementaire versus individuele eenzijdige bestuurlijke rechtshandelingen............15
EBR die al dan niet rechten kan verlenen...................................................................16
Ebr’s die op basis van een gebonden vs discretioniaire bevoegdheid........................16
Ebr’s op basis van een imperiumbeveogdheid en andere ebr’s..................................18
Bestraffende vs. Probleemverhelpende finaliteit........................................................19
Bekendmaking en kennisgeving EBR’s (enkel hoofdlijnen).........................................20
Werking in de tijd van de EBR.....................................................................................20
De bestuurlijke sanctie – een bijzondere EBR.............................................................21
PRIVAATRECHTELIJKE LUIK............................................................................................. 25
Tweewegenleer.......................................................................................................... 25
Indeling overheidscontracten.....................................................................................26
Algemene BEGINSELEN van OVERHEIDSCONTRACTEN...............................................28
Afsplitsbare rechtshandelignen..................................................................................34
Deel IV.............................................................................................................................. 35
Bestuursorganisatie....................................................................................................... 35
Centralisatie............................................................................................................... 35
Verzelfstandiging of gezagsspreiding.........................................................................36
Kaderregelingen inzake bestuurlijke verzelfstandiging...............................................38
Bestuurlijk toezicht..................................................................................................... 38
1
,BESTUURS- EN OMGEVINGSRECHT
Het begrip bestuur......................................................................................................... 39
Soorten van bestuur:.................................................................................................. 39
Lokale besturen............................................................................................................. 44
1. Lokale besturen: wie zijn ze?..................................................................................44
2. Lokale besturen: wat doen ze.................................................................................44
5. Lokale besturen: hoe werken ze.............................................................................47
6. Lokale besturen: hoe beslissen ze?........................................................................50
7. Lokale besturen: hoe ziet men erop toe?................................................................51
8. Lokale besturen: ideale schaalgrootte?..................................................................53
Deel III: Mensen en middelen van het bestuur..................................................................54
1 Rechtsregime van het overheidspersoneel.................................................................54
Recht van het overheidspersoneel.............................................................................54
Diversiteit in rechtstoestand.......................................................................................55
Diversiteit in rechtspositieregeling.............................................................................57
Krachtlijnen ambtenarenstatuten...............................................................................59
Rechtsregime van de goederen van de overheid...........................................................67
Goederen van het bestuur.......................................................................................... 67
Bestuursrecht – Deel V Preventieve rechtsbescherming tegen het bestuur......................68
Preventieve rechtsbescherming....................................................................................68
Inhoud........................................................................................................................... 68
1 legaliteitsbeginsel.................................................................................................... 68
Beginselen van behoorlijk bestuur..............................................................................69
Beginselen van behoorlijk burgerschap......................................................................80
Formele motivering van bestuurshandelingen............................................................82
Deel vi: curatieve rechtsbescherming voor de burger......................................................89
klachtenbehandeling..................................................................................................... 89
Intern: bij het bestrokken bestuur zelf........................................................................89
Bij een ombudsdientst................................................................................................ 89
Rechtsbescherming via beroepen...............................................................................90
Jurisdictionele beroepen............................................................................................. 95
EXAMEN.......................................................................................................................... 105
Oefening transversale vraag........................................................................................ 105
Oefening casusvraag................................................................................................... 105
Oefeningen korte kennis- en inzichtsvragen................................................................106
DEEL I BESTUURSRECHT: BEGRIP, INDELING, KENMERKEN EN
BRONNEN
2
,BESTUURS- EN OMGEVINGSRECHT
DEFINITIE BESTUURSRECHT
ONDERSCHEID PRIVAAT VS. PUBLIEKRECHT
Privaatrecht: regelingen van private belangen - private personen, particulieren en
rechtspersonen
Publiekrecht:
- relatie tussen een privépersoon en de overheid
- overheden onderling (bestuur, wetgever, hoven en rechtbanken, etc.)
- organisatie en werking van de overheid
Dit kan onderverdeeld worden in een
aantal rechtsdomeinen:
- Grondwettelijk recht/staatsrecht
regelt de essentiële werking van
de staat
- Bestuursrecht focust zich
enerzijds op de bevoegdheden,
werking en organisatie van het
bestuur als onderdeel van die
staat en anderzijds op de rechtsbescherming van de burger tegen het bestuur/UM.
WAT IS BESTUURSRECHT?
Het geheel van rechtsregels met betrekking tot de organisatie, de bevoegdheden en de
werking van de organen die met uitvoerende macht zijn bekleed, m.a.w. van de organen
die noch tot de wetgevende, noch tot de rechterlijke macht behoren.
Er zijn hier twee invalshoeken:
1. Organen bestuursrecht in de organieke betekenis
Dit zijn bestuursorganen waarbij we het bestuursrecht gaan benaderen vanuit het
luik van de UM.
2. Taken/functies van organen bestuursrecht in de zin van ‘besturen’
= iets ten uitvoer leggen
Toch zijn er problemen met de definitie:
1) VANUIT ORGANIEK OOGPUNT
Wie de uitvoerende macht is, is niet duidelijk. De grondwet zegt dat dit slechts
Koning en Regering zijn, maar ons bestuursrecht bevat meer dan dit, vb. NMBS,
De Lijn, Bpost, lokale besturen…
2) VANUIT FUNCTIONEEL OOGPUNT
De traditionele invulling is iets ten uitvoer leggen: zij die regels maken en zij die
gaan controleren. In de praktijk zijn er heel wat besturen die meer taken hebben
dan zuiver ten uitvoer leggen. Deze besturen hebben een reglementaire
bevoegdheid op basis waarvan zij reglementen kunnen uitvaardigen. Deze
verordeningen en reglementen zijn wetten in de materiële zin van het woord,
vb. belastingsreglement, politiereglement…
3
, BESTUURS- EN OMGEVINGSRECHT
Dit doet zich ook voor op het niveau van geschillenbeslechting: sommige
besturen kunnen nagaan of regels al dan niet worden nageleefd en of ze al dan
niet moeten ageren.
Daarnaast focust het bestuur zich in de regel op de uitvoerende macht, maar de
wetgevende en rechterlijke macht kunnen handelingen stellen die zuiver het
voorwerp uitmaken van het bestuursrecht, vb. een tuchtbeslissing (bestuurlijke
aard).
INDELING ALGEMEEN VS. BIJZONDER BESTUURSRECHT
- Algemeen
= algemene regels en principes die het globale bestuursrecht regelen. Dit is alles
wat te maken heeft met de werking en organisatie van het bestuur. Dit gaat
doorwerken in alle bijzondere rechtstakken. Vb. overheidsgoederen,
overheidspersoneel, beginselen van behoorlijk bestuur
- Bijzonder
= diverse specifieke sectorale regelingen binnen het bestuursrecht (vaak zeer
technisch, gedetailleerd, met eigen begrippensystematiek en werking) met soms
een afwijkend apparaat. Vb. vreemdelingenrecht – Raad voor
Vreemdelingenbetwistingen, omgevingsrecht, onderwijsrecht, energierecht
KENMERKEN VAN HET BESTUURSRECHT
1. AUTONOMIE EN EIGENHEID VAN HET BESTUURSRECHT
Bestuursrecht is ontstaan als uitzonderingsrecht t.a.v. het privaatrecht. Het was eerst een
verzamelnaam voor alle mogelijke afwijkingen die bestonden op het privaatrecht. Deze
uitzonderingen gelden nog altijd:
A) IN DE POSITIEVE ZIN:
De afwijkingen gaan zich vertalen in een soort van bevoorrechte
uitzonderingspositie omdat die de doelstelling van het algemeen belang moet
kunnen bereiken. Zo beschikt het bestuursrecht over een eigen autonoom orgaan
om eenzijdig te kunnen optreden: EBR.
B) IN DE NEGATIEVE ZIN:
Het bestuur moet ook bepaalde verplichtingen naleven die gelden zodat het
bestuur niet gaat optreden in het nadeel van het algemeen belang.
Nu is het bestuursrecht uitgegroeid tot een aparte rechtstak en geen uitzondering
meer op privaatrecht.
Nuancering op die uitzonderingspositie
Dankzij een wisselwerking met het privaatrecht komt het onderscheid tussen
privaat en publiek steeds meer onder druk te staan. Bepaalde privaatrechtelijke
technieken worden ingeburgerd in het bestuursrecht om te ontsnappen aan aan
de lijst van verplichtingen waardoor we spreken van een privatisering van het
bestuursrecht.
Vb. wanneer de overheid grond van uw huis nodig heeft (onteigening), is
dit een inbreuk op uw grondrechten. De privaatrechtelijke techniek is hier om
4
