Inhoud
0. Inleiding.......................................................................................................................... 3
hoofdstuk 1: Omgevingsrecht in het recht..........................................................................3
Omgevingsrecht situering in het recht.........................................................................3
Omgevingsrecht = milieurecht en ruimtelijk ordeningsrecht........................................3
Ontwikkeling van het milieurecht een ruimtelijke ordeningsrecht in België.................3
Hoofdstuk 2: milieu, ruimte, beleid en recht.......................................................................5
Nood aan beleid............................................................................................................... 5
achtergrond.................................................................................................................. 5
tragedy of the commons............................................................................................... 6
Streven naar een duurzame ontwikkeling....................................................................7
Functies van het omgevingsrecht.................................................................................9
Instrumenten van het omgevingsbeleid.....................................................................10
instrumenten van ruimtelijke ordening.......................................................................10
Weg van de regulering?.............................................................................................. 17
Hoe doet klimaatverandering zich voor?....................................................................18
Weg van de regulering (2): meer invloed van de rechter op het beleid......................20
weg van de regulering (3): beginselen van het milieubeleid......................................21
Rechtspraak over beginselen van het milieubeleid uit DABM.....................................25
Weg van de regulering (4): rechtsbescherming mogelijks op de helling.....................26
(2) attentieplicht......................................................................................................... 26
Legislatieve validatie komt niet echt meer terug........................................................27
Getrapte besluitvorming............................................................................................. 28
Hoofdstuk 3: bescherming eigendom...............................................................................28
Onteigening begrip........................................................................................................ 29
Voorwaarden.............................................................................................................. 30
Moet noodzakelijk zijn................................................................................................ 31
Voorafgaande en billijke onteigeningsvergoeding......................................................32
Onteigening: verloop..................................................................................................... 34
Bestuurlijke fase........................................................................................................ 34
Gerechtelijke fase....................................................................................................... 35
rechtsbescherming..................................................................................................... 35
Onteigening: rechtsbescherming...................................................................................38
Nog enkele specifieke instrumenten...........................................................................38
eigendomsbeperkingen................................................................................................. 40
in beginsel geen schadevergoeding vereist, tenzij wet- of decreetgever anders beslist
(dit gebeurt veel)........................................................................................................ 41
1
, rechtmatige (verkavelings)vergunning onwerkbaar (GwH 2014)................................42
Voorbeelden............................................................................................................... 42
Voorbeelden uit de rechtspraak..................................................................................43
Recht van voorkoop.................................................................................................... 44
recht van voorkeur..................................................................................................... 46
hoofdstuk 4: soorten vergunningen..................................................................................48
omgevingsvergunning................................................................................................... 48
Voorwerp omgevingsvergunning...................................................................................48
Stedenbouwkundige handelingen (art. 4.2.1 VCRO)...................................................48
Vermoeden van omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen (art.
4.2.14 VCRO jo art. 5.1.3 VCRO).................................................................................49
Verkavelen (art. 4.2.15 VCRO)....................................................................................50
Exploitatie ingedeelde inrichting of activiteit (titel V DABM).......................................51
Vegetatiewijzigingen (art. 9 Natuurbesluit)................................................................51
Kleinhandelsactiviteiten (Decreet Integraal Handelsvestigingsbeleid)........................51
Kenmerken en gevolgen van vergunningen..................................................................51
Kenmerken en gevolgen............................................................................................. 51
procedure omgevingsvergunning: overzicht..................................................................51
procedure omgevingsvergunning: overzicht...............................................................53
Bevoegde instanties................................................................................................... 53
Schema vergunningsprocedure..................................................................................54
Start: aanvraag........................................................................................................... 54
5: ruimtelijke planning en inrichting.................................................................................66
Plannen van aanleg....................................................................................................... 66
Enkele belangrijke bestemmingen uit de gewestplannen..............................................69
Woongebied............................................................................................................... 69
woonuitbreidingsgebied............................................................................................. 69
industriegebied........................................................................................................... 70
Agrarisch gebied......................................................................................................... 70
natuurgebied.............................................................................................................. 70
ruimtelijke uitvoeringsplannen......................................................................................71
rooilijnplannen............................................................................................................ 73
Ruimtelijke structuurplannen......................................................................................74
-Ruimtelijke beleidsplannen........................................................................................ 75
bouwshift.................................................................................................................... 76
OMGEVINGSRECHT
2
, 0. INLEIDING
HOOFDSTUK 1: OMGEVINGSRECHT IN HET RECHT
OMGEVINGSRECHT SITUERING IN HET RECHT
Omgevingsrecht omvat vooral bestuursrecht, vb. omgevingsvergunning.
MAAR we kunnen het ook nog in vele ander rechtstakken onderverdelen:
vergunningsplicht om te bouwen, aansprakelijkheid voor milieuschade, ecofiscaliteit…
omgevingsrecht is dus een dwarsdoorsnede van het recht.
Daarnaast is er een toenemende invloed van het omgevingsrecht op het privaatrecht. Vb.
bodemattest ter bescherming van de koper zodanig dat de koper niet onwetend een stuk
vervuilde grond koopt. De invloed hier: als dat attest er niet is, dan leidt dit tot een
relatieve nietige overeenkomst
OMGEVINGSRECHT = MILIEURECHT EN RUIMTELIJK ORDENINGSRECHT
Omgevingsrecht kan onderverdeeld worden in milieurecht en ruimtelijk ordeningsrecht.
1. Milieubeleid:
- Milieuhygiëne: bestrijding van verontreiniging en vervuiling vb. oliewinning,
waterwinning
- Milieubeheer: beheer natuurlijke rijkdommen (bodem, water, enz.)
- Natuurbehoud: behoud natuurgebieden, wilde flora en fauna
2. Ruimtelijke ordening:
Bestemming van ruimte (toekenning van functies van gebieden, zoals wonen,
landbouw, industrie)
Onroerend erfgoed hoort hier ook bij.
Beleid m.b.t. het ontplooien van menselijke activiteiten op de grond
Energierecht rekenen we niet tot omgevingsrecht. Dit betreft de regulering m.b.t.
productie, transport, verbruik van energie gaande van het bevorderen van de nieuwe
energie en de kernstop tot veel raakvlakken met het klimaatbeleid.
ONTWIKKELING VAN HET MILIEURECHT EEN RUIMTELIJKE ORDENINGSRECHT IN
BELGIË
De term zelf is zeer recent: Dit wil niet zeggen dat er daarvoor niks was: in de ME waren
er veel steden met stedelijke verordeningen die stelden dat men niks mocht werpen in
rivieren die door de stad liepen, aangezien men zijn kleren daarin waste. In de
Napoleontische tijd was er zelfs een groot stuk wetgeving: Napoleontisch decreet over
inrichtingen die veel geur verspreiden, zoals looierijen, textielbedrijven… Deze moesten
buiten de stad gevestigd worden, een vergunning was nodig en het mocht niet zonder
toestemming van een autoriteit.
Tijdens de 20ste eeuw kwam er nieuwe wetgeving, vb. m.b.t. een exploitatievergunning,
vooral over schadelijke bedingen die misschien niet geuren: lozingsvergunning,
oppervlaktewater, lucht, bodem, afvalstoffendecreet, wet natuurbehoud… Dit was een
sectorale benadering van het milieubeleid vanaf 1970. Al het milieu werd in
compartimenten opgedeeld waarover men wetgeving creëerde.
3
, MAAR dit was ondoeltreffend: allemaal kaderwetten, bedrijven moesten 15
vergunningen bemachtigen in Vlaanderen, velen vroegen die niet eens aan door de
slechte handhaving. dit was het begin van een systematische benadering die een
bedrijf opstarten moeilijk, bureaucratisch en langdurig maakte.
In 1962 werd ruimtelijke ordening ook apart bekeken in de Stedenbouwwet:
bouwvergunningen en ruimtelijke plannen. Bij de staatshervorming werd in Vlaanderen
vooral gedacht aan milieu, maar Wallonië deed niet mee vooruit. Hierdoor werd milieu
een gewestelijke bevoegdheid.
Bovendien werd het milieubeleid sterk internationaal en Europees beïnvloed: verordening
luchtkwaliteit, natuur, klimaat..
Maar de uitzondering was de ruimtelijke ordening: dit werd geen Europese
bevoegdheid. Dit leidde vooral tot veel problemen in Vlaanderen: te veel ruimtelijke
ordening te veel bebouwing te veel harde grond overstroming. Europa kan dit
slechts aanpakken via een omwegstrategie: Europees project voor lichtervuiling
richtlijn over luchtpolutie.
Onderzoek wijst bovendien uit: 90 % van de milieumaatregelen wordt internationaal of
door de EU beïnvloed; 70 % van de milieumaatregelen wordt door EU beïnvloed
illustratie: stinkende suikerfabrieken in het begin van
de 20ste eeuw. Vanaf dan bekijkt men vaker de milieucompartimenten. Er wordt veel ad hoc wetgeving
uitgevaardigd om grote rampen zoals ontploffingen te vermijden. Zowel lokaal, regionaal (smog en
luchtvervuiling) als mondiaal verkrijgen we problemen.--> klimaatverandering vergt dus een andere
aanpake en maatregelen.
De Habitats Directive is een habilitatierichtlijn die een Europees netwerk
van natuurgebieden wilt instellen. Over deze richtlijn zijn de meeste zaken
bij het HVJEU milieuzaken. Ook de stikstofcrisis komt door deze richtlijn die
wilt dat natuurgebieden floreren en niet verzopen geraken door
vervuilende stoffen.
TENDENS NAAR INTEGRATIE EN CODIFICATIE IN HET MILIEURECHT SINDS EIND
JAREN 1980, VB. IN VLAANDEREN
Sinds eind de jaren 80 is er een grote tendens naar integratie en codificatie in het
milieurecht. De veelheid aan vergunningen maakte het beleid ineffectief. Exploitatie- en
lozingsvergunningen werden geïntegreerd in de milieuvergunning in 1985. Dit was het
eerste aspect.
Het tweede aspect houdt in dat de hand uitgereikt werd naar de politiek en de
wetenschap. de milieuprofessoren moesten het milieurecht in Vlaanderen enorm
hervormen: de invloed is duidelijk te zien in het decreet algemene milieubepalingen dat
een vrij systematische opbouw heeft in 1995. Dit waren algemene kaders voor milieu- en
emissienormen.
4
0. Inleiding.......................................................................................................................... 3
hoofdstuk 1: Omgevingsrecht in het recht..........................................................................3
Omgevingsrecht situering in het recht.........................................................................3
Omgevingsrecht = milieurecht en ruimtelijk ordeningsrecht........................................3
Ontwikkeling van het milieurecht een ruimtelijke ordeningsrecht in België.................3
Hoofdstuk 2: milieu, ruimte, beleid en recht.......................................................................5
Nood aan beleid............................................................................................................... 5
achtergrond.................................................................................................................. 5
tragedy of the commons............................................................................................... 6
Streven naar een duurzame ontwikkeling....................................................................7
Functies van het omgevingsrecht.................................................................................9
Instrumenten van het omgevingsbeleid.....................................................................10
instrumenten van ruimtelijke ordening.......................................................................10
Weg van de regulering?.............................................................................................. 17
Hoe doet klimaatverandering zich voor?....................................................................18
Weg van de regulering (2): meer invloed van de rechter op het beleid......................20
weg van de regulering (3): beginselen van het milieubeleid......................................21
Rechtspraak over beginselen van het milieubeleid uit DABM.....................................25
Weg van de regulering (4): rechtsbescherming mogelijks op de helling.....................26
(2) attentieplicht......................................................................................................... 26
Legislatieve validatie komt niet echt meer terug........................................................27
Getrapte besluitvorming............................................................................................. 28
Hoofdstuk 3: bescherming eigendom...............................................................................28
Onteigening begrip........................................................................................................ 29
Voorwaarden.............................................................................................................. 30
Moet noodzakelijk zijn................................................................................................ 31
Voorafgaande en billijke onteigeningsvergoeding......................................................32
Onteigening: verloop..................................................................................................... 34
Bestuurlijke fase........................................................................................................ 34
Gerechtelijke fase....................................................................................................... 35
rechtsbescherming..................................................................................................... 35
Onteigening: rechtsbescherming...................................................................................38
Nog enkele specifieke instrumenten...........................................................................38
eigendomsbeperkingen................................................................................................. 40
in beginsel geen schadevergoeding vereist, tenzij wet- of decreetgever anders beslist
(dit gebeurt veel)........................................................................................................ 41
1
, rechtmatige (verkavelings)vergunning onwerkbaar (GwH 2014)................................42
Voorbeelden............................................................................................................... 42
Voorbeelden uit de rechtspraak..................................................................................43
Recht van voorkoop.................................................................................................... 44
recht van voorkeur..................................................................................................... 46
hoofdstuk 4: soorten vergunningen..................................................................................48
omgevingsvergunning................................................................................................... 48
Voorwerp omgevingsvergunning...................................................................................48
Stedenbouwkundige handelingen (art. 4.2.1 VCRO)...................................................48
Vermoeden van omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen (art.
4.2.14 VCRO jo art. 5.1.3 VCRO).................................................................................49
Verkavelen (art. 4.2.15 VCRO)....................................................................................50
Exploitatie ingedeelde inrichting of activiteit (titel V DABM).......................................51
Vegetatiewijzigingen (art. 9 Natuurbesluit)................................................................51
Kleinhandelsactiviteiten (Decreet Integraal Handelsvestigingsbeleid)........................51
Kenmerken en gevolgen van vergunningen..................................................................51
Kenmerken en gevolgen............................................................................................. 51
procedure omgevingsvergunning: overzicht..................................................................51
procedure omgevingsvergunning: overzicht...............................................................53
Bevoegde instanties................................................................................................... 53
Schema vergunningsprocedure..................................................................................54
Start: aanvraag........................................................................................................... 54
5: ruimtelijke planning en inrichting.................................................................................66
Plannen van aanleg....................................................................................................... 66
Enkele belangrijke bestemmingen uit de gewestplannen..............................................69
Woongebied............................................................................................................... 69
woonuitbreidingsgebied............................................................................................. 69
industriegebied........................................................................................................... 70
Agrarisch gebied......................................................................................................... 70
natuurgebied.............................................................................................................. 70
ruimtelijke uitvoeringsplannen......................................................................................71
rooilijnplannen............................................................................................................ 73
Ruimtelijke structuurplannen......................................................................................74
-Ruimtelijke beleidsplannen........................................................................................ 75
bouwshift.................................................................................................................... 76
OMGEVINGSRECHT
2
, 0. INLEIDING
HOOFDSTUK 1: OMGEVINGSRECHT IN HET RECHT
OMGEVINGSRECHT SITUERING IN HET RECHT
Omgevingsrecht omvat vooral bestuursrecht, vb. omgevingsvergunning.
MAAR we kunnen het ook nog in vele ander rechtstakken onderverdelen:
vergunningsplicht om te bouwen, aansprakelijkheid voor milieuschade, ecofiscaliteit…
omgevingsrecht is dus een dwarsdoorsnede van het recht.
Daarnaast is er een toenemende invloed van het omgevingsrecht op het privaatrecht. Vb.
bodemattest ter bescherming van de koper zodanig dat de koper niet onwetend een stuk
vervuilde grond koopt. De invloed hier: als dat attest er niet is, dan leidt dit tot een
relatieve nietige overeenkomst
OMGEVINGSRECHT = MILIEURECHT EN RUIMTELIJK ORDENINGSRECHT
Omgevingsrecht kan onderverdeeld worden in milieurecht en ruimtelijk ordeningsrecht.
1. Milieubeleid:
- Milieuhygiëne: bestrijding van verontreiniging en vervuiling vb. oliewinning,
waterwinning
- Milieubeheer: beheer natuurlijke rijkdommen (bodem, water, enz.)
- Natuurbehoud: behoud natuurgebieden, wilde flora en fauna
2. Ruimtelijke ordening:
Bestemming van ruimte (toekenning van functies van gebieden, zoals wonen,
landbouw, industrie)
Onroerend erfgoed hoort hier ook bij.
Beleid m.b.t. het ontplooien van menselijke activiteiten op de grond
Energierecht rekenen we niet tot omgevingsrecht. Dit betreft de regulering m.b.t.
productie, transport, verbruik van energie gaande van het bevorderen van de nieuwe
energie en de kernstop tot veel raakvlakken met het klimaatbeleid.
ONTWIKKELING VAN HET MILIEURECHT EEN RUIMTELIJKE ORDENINGSRECHT IN
BELGIË
De term zelf is zeer recent: Dit wil niet zeggen dat er daarvoor niks was: in de ME waren
er veel steden met stedelijke verordeningen die stelden dat men niks mocht werpen in
rivieren die door de stad liepen, aangezien men zijn kleren daarin waste. In de
Napoleontische tijd was er zelfs een groot stuk wetgeving: Napoleontisch decreet over
inrichtingen die veel geur verspreiden, zoals looierijen, textielbedrijven… Deze moesten
buiten de stad gevestigd worden, een vergunning was nodig en het mocht niet zonder
toestemming van een autoriteit.
Tijdens de 20ste eeuw kwam er nieuwe wetgeving, vb. m.b.t. een exploitatievergunning,
vooral over schadelijke bedingen die misschien niet geuren: lozingsvergunning,
oppervlaktewater, lucht, bodem, afvalstoffendecreet, wet natuurbehoud… Dit was een
sectorale benadering van het milieubeleid vanaf 1970. Al het milieu werd in
compartimenten opgedeeld waarover men wetgeving creëerde.
3
, MAAR dit was ondoeltreffend: allemaal kaderwetten, bedrijven moesten 15
vergunningen bemachtigen in Vlaanderen, velen vroegen die niet eens aan door de
slechte handhaving. dit was het begin van een systematische benadering die een
bedrijf opstarten moeilijk, bureaucratisch en langdurig maakte.
In 1962 werd ruimtelijke ordening ook apart bekeken in de Stedenbouwwet:
bouwvergunningen en ruimtelijke plannen. Bij de staatshervorming werd in Vlaanderen
vooral gedacht aan milieu, maar Wallonië deed niet mee vooruit. Hierdoor werd milieu
een gewestelijke bevoegdheid.
Bovendien werd het milieubeleid sterk internationaal en Europees beïnvloed: verordening
luchtkwaliteit, natuur, klimaat..
Maar de uitzondering was de ruimtelijke ordening: dit werd geen Europese
bevoegdheid. Dit leidde vooral tot veel problemen in Vlaanderen: te veel ruimtelijke
ordening te veel bebouwing te veel harde grond overstroming. Europa kan dit
slechts aanpakken via een omwegstrategie: Europees project voor lichtervuiling
richtlijn over luchtpolutie.
Onderzoek wijst bovendien uit: 90 % van de milieumaatregelen wordt internationaal of
door de EU beïnvloed; 70 % van de milieumaatregelen wordt door EU beïnvloed
illustratie: stinkende suikerfabrieken in het begin van
de 20ste eeuw. Vanaf dan bekijkt men vaker de milieucompartimenten. Er wordt veel ad hoc wetgeving
uitgevaardigd om grote rampen zoals ontploffingen te vermijden. Zowel lokaal, regionaal (smog en
luchtvervuiling) als mondiaal verkrijgen we problemen.--> klimaatverandering vergt dus een andere
aanpake en maatregelen.
De Habitats Directive is een habilitatierichtlijn die een Europees netwerk
van natuurgebieden wilt instellen. Over deze richtlijn zijn de meeste zaken
bij het HVJEU milieuzaken. Ook de stikstofcrisis komt door deze richtlijn die
wilt dat natuurgebieden floreren en niet verzopen geraken door
vervuilende stoffen.
TENDENS NAAR INTEGRATIE EN CODIFICATIE IN HET MILIEURECHT SINDS EIND
JAREN 1980, VB. IN VLAANDEREN
Sinds eind de jaren 80 is er een grote tendens naar integratie en codificatie in het
milieurecht. De veelheid aan vergunningen maakte het beleid ineffectief. Exploitatie- en
lozingsvergunningen werden geïntegreerd in de milieuvergunning in 1985. Dit was het
eerste aspect.
Het tweede aspect houdt in dat de hand uitgereikt werd naar de politiek en de
wetenschap. de milieuprofessoren moesten het milieurecht in Vlaanderen enorm
hervormen: de invloed is duidelijk te zien in het decreet algemene milieubepalingen dat
een vrij systematische opbouw heeft in 1995. Dit waren algemene kaders voor milieu- en
emissienormen.
4
