Samenvatting Overheid en Privaatrecht
Literatuur
2020/2021
1
,Inhoudsopgave
College 1A: Overheid en aansprakelijkheid: onrechtmatige overheidsdaad ................................................... 4
Hoofdstuk 12 Onrechtmatige Daad uit Bestuursrecht 1 ....................................................................................... 4
12.1 Inleiding ..................................................................................................................................................... 4
12.2 Schets van de historische ontwikkeling..................................................................................................... 4
12.3 Eis van onrechtmatigheid .......................................................................................................................... 4
12.4 Eis van toerekenbaarheid .......................................................................................................................... 6
12.5 Eis van relativiteit ...................................................................................................................................... 6
12.6 Eis van causaliteit ...................................................................................................................................... 6
12.7 Eis van schade............................................................................................................................................ 7
12.8 Eigen schuld en schadebeperkingsplicht ................................................................................................... 7
12.9 Verjaring .................................................................................................................................................... 8
College 1B: Overheid en aansprakelijkheid: rechtmatige overheidsdaad ....................................................... 8
Hoofdstuk 11 Rechtmatige overheidsdaad uit Bestuursrecht 1 ........................................................................... 8
11.1 Inleiding ..................................................................................................................................................... 8
11.2 Grondslag voor vergoeding ....................................................................................................................... 9
11.3 Historie van nadeelcompensatie ............................................................................................................. 10
11.4 De reikwijdte van het égalitébeginsel: randvoorwaarden ...................................................................... 12
11.5 Abnormale last en speciale last ............................................................................................................... 13
11.6 Causaliteit ................................................................................................................................................ 14
11.7 Nadeel...................................................................................................................................................... 15
11.8 Eigen schuld ............................................................................................................................................. 15
11.9 Verjaring .................................................................................................................................................. 17
College 2A: Overheid en privaatrecht: algemeen........................................................................................ 17
Hoofdstuk 13 Overheid en Privaatrecht .............................................................................................................. 17
13.1 Inleiding ................................................................................................................................................... 17
13.2 Principiële opvattingen over de verhouding tussen publiek- en privaatrecht ....................................... 17
13.3 Algemene toepasselijkheid van BW op privaatrechtelijk overheidshandelen ....................................... 18
13.4 Beperkingen op het gebruik van privaatrecht door de overheid............................................................ 19
13.5 Onaanvaardbare doorkruising................................................................................................................. 19
13.6 Toepasselijkheid van publiekrechtelijke normen op privaatrechtelijk handelen ................................... 21
13.7 Overeenkomsten met overheden ........................................................................................................... 21
13.8 Openbare zaken ...................................................................................................................................... 23
13.9 De privaatrechtelijke positie van de vergunninghouder ......................................................................... 24
College 2B: Verdieping onrechtmatige daad: ge- en verbod door en tegen het bestuur ............................... 26
Zie uitwerking hoorcollege 2B en de jurisprudentie voor dit college. ................................................................. 26
College 3A: Verdieping rechtmatige daad: planschadevergoeding(sovereenkomsten) ................................. 26
Handboek bouwen op weg naar de Omgevingswet, p. 17 – 20 ......................................................................... 26
Planschade....................................................................................................................................................... 26
Hoofdstuk 8 Risico’s en veranderende omstandigheden bij gebiedsontwikkeling ............................................. 28
§ 8.4 Gewijzigde omstandigheden bij gebiedsontwikkeling ........................................................................... 28
College 3B: Overheid en organisatie: keuze publiek- of privaatrechtelijke rechtspersoon............................ 34
Preadvies VAR – De grenzen van de overheid ..................................................................................................... 34
§ 1 Inleiding ..................................................................................................................................................... 34
§ 3 Gebruik van particulieren en privaatrechtelijke organisaties bij de behartiging van publieke belangen 35
§ 4 De grenzen van de overheid beoordeeld .................................................................................................. 41
K. Kana 2
,College 4A: Overheid en privaatrecht: overeenkomsten ............................................................................. 46
Huisman over de bevoegdheden overeenkomst ................................................................................................. 46
Inleiding ........................................................................................................................................................... 46
Huidige situatie ................................................................................................................................................ 47
De grens tussen publiek- en privaatrecht: wenselijke positionering .............................................................. 49
Regeling in de Awb .......................................................................................................................................... 50
College 4B: Mijnbouwschadevergoeding Groningen ................................................................................... 53
Voor dit college moesten artikelen van Kluwer Navigator gelezen worden. Deze artikelen zijn niet
samengevat. Het hoorcollege was voorzien van een gastcollege, kijk hiervoor naar het hoorcollege van 4B. . 53
College 5A: Overheid en privaatrecht: gebiedsontwikkeling met overeenkomsten ...................................... 53
Hoofdstuk 2: Publiekrecht en privaatrecht bij gebiedsontwikkeling .................................................................. 53
2.2 Overheid en rechtspersoonlijkheid ........................................................................................................... 53
2.3 Bevoegdheid tot het verrichten van een rechtshandeling........................................................................ 54
2.4 Vertegenwoordigingsbevoegdheid: delegatie, mandaat en volmacht ..................................................... 55
2.5 Vertegenwoordigingsbevoegdheid bij het sluiten van een overeenkomst .............................................. 56
2.6 Privaatrechtelijk optreden door overheden ............................................................................................. 58
2.7 De positie van derden-belanghebbenden in samenwerkingsconstructies bij gebiedsontwikkeling ........ 60
2.8 Afzien van rechtsbescherming bij overeenkomst ..................................................................................... 62
Hoofdstuk 8 Risico’s en veranderende omstandigheden bij gebiedsontwikkeling ............................................. 66
§ 8.2 en 8.3 .......................................................................................................................................................... 66
§ 8.2 Risico’s bij gebiedsontwikkeling ............................................................................................................. 66
§ 8.3 Samenwerkingsmodellen ten aanzien van de grondexploitatie ............................................................ 66
College 5B: Besluitenaansprakelijkheid: zelfstandige schadeverzoekschriftprocedure ................................. 73
De lesstof voor dit college (literatuur) is uitgebreid behandeld in het hoorcollege. Zie hoorcollege 5B en de
arresten. .............................................................................................................................................................. 73
College 6A: Overheid en privaatrecht: publiek domein ............................................................................... 73
Hoofdstuk 11: Openbare zaken ........................................................................................................................... 73
11.2 Overheidszaken en de toegankelijkheid voor het publiek ...................................................................... 73
11.3 Afgrenzing: wat wordt onder een openbare zaak verstaan? .................................................................. 73
11.4 Rechtskarakter en toepasselijk recht ...................................................................................................... 74
11.5 Ontstaan, tenietgaan en kenbaarheid van openbaarheid ...................................................................... 75
11.6 Zaken buiten de handel? ......................................................................................................................... 76
11.7 Gewoon en bijzonder gebruik ................................................................................................................. 77
11.8 Beheer ..................................................................................................................................................... 81
11.9 Semi-openbare zaken .............................................................................................................................. 83
11.10 Toepassing ............................................................................................................................................. 84
11.11 Wenselijke en toekomstige positionering van openbare zaken ........................................................... 84
3
, College 1A: Overheid en aansprakelijkheid: onrechtmatige overheidsdaad
Hoofdstuk 12 Onrechtmatige Daad uit Bestuursrecht 1
12.1 Inleiding
Op grond van de onrechtmatige daad, dat is gecodificeerd in artikel 6:162 BW en dat ook geldt in
het bestuursrecht, kan eenieder aansprakelijk worden gehouden voor de schade die door zijn, aan
hem toerekenbare, onrechtmatige handelen of nalaten is veroorzaakt. In beginsel geldt deze
hoofdregel ook voor bestuursorganen en voor krachtens publiekrecht ingestelde rechtspersonen.
De schade die wordt veroorzaakt door een toerekenbare onrechtmatige overheidsdaad, moet
worden vergoed door de overheid.
Er zijn zevens eisen waaraan moet zijn voldaan alvorens een vordering tegen de overheid kan
slagen:
1. Onrechtmatigheid (is een norm geschonden?);
2. Toerekenbaarheid (kan de handeling worden toegerekend?);
3. Relativiteit (strekt de geschonden norm tot bescherming van het belang?);
4. Causaliteit (is er causaal verband tussen handeling en schade?);
5. Schade (is schade geleden die vergoed moet worden?);
6. Eigen schuld en de schadebeperkingsplicht, en
7. Verjaring (is de vordering niet verlopen?).
12.2 Schets van de historische ontwikkeling
Het ligt voor de hand om de schets te beginnen bij de invoering van het oude Burgerlijk Wetboek in
1838. Echter ook daarvoor waren er mogelijkheden om een vordering in te stellen tegen de
overheid en deze te laten beoordelen door de rechter.
Sinds 1838 werd door de Hoge Raad slechts een onrechtmatige daad aangenomen indien er sprake
was van strijd met een rechtsplicht of van een inbreuk op een subjectief recht. Daarnaast stelde de
Hoge Raad dat een onrechtmatige daad ook gelegen kan zijn in een onzorgvuldig handelen of
nalaten.
Vanaf de grondwetswijziging in 1887 kende de Grondwet de mogelijkheid om de toetsing van de
rechtmatigheid van overheidshandelen toe te wijzen aan onafhankelijke administratieve rechters.
De twee gehanteerde criteria zijn: inbreuk op een subjectief recht en strijd met een wettelijke
plicht.
Sinds de eerste helft van de vorige eeuw kunnen burgers bij de burgerlijke rechter, met een zekere
kans op succes, op grond van een onrechtmatige daad procederen tegen de overheid.
12.3 Eis van onrechtmatigheid
Algemeen
• Om te komen tot een vordering op grond van artikel 6:162 BW moet er in de eerste plaats
sprake zijn van een onrechtmatige handeling van de overheid;
• Als onrechtmatige daad worden aangemerkt: een inbreuk op een (subjectief) recht, een doen
of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of een doen of nalaten in strijd met hetgeen
volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt.
• De overheid is uitgerust met vergaande bevoegdheden om een inbreuk te maken op
subjectieve rechten van burgers. Het legaliteitsbeginsel eist wel dat er een wettelijke grondslag
hiervoor is. Wanneer er geen wettelijke grondslag is of wanneer deze wordt overschreden, kan
er sprake zijn van een ongeoorloofde inbreuk op een recht.
• Overheidshandelingen kunnen ook een onrechtmatige daad opleveren als deze handelingen in
strijd zijn met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt.
Hiervoor ontbreken geschreven regels. Hierbij zijn maatschappelijke normen over behoorlijk en
zorgvuldig gedrag doorslaggevend. De mate van waarschijnlijkheid dat de schade zal ontstaan
en de mate waarin een bepaalde gedraging gevaarlijk is, zal meewegen.
K. Kana 4
Literatuur
2020/2021
1
,Inhoudsopgave
College 1A: Overheid en aansprakelijkheid: onrechtmatige overheidsdaad ................................................... 4
Hoofdstuk 12 Onrechtmatige Daad uit Bestuursrecht 1 ....................................................................................... 4
12.1 Inleiding ..................................................................................................................................................... 4
12.2 Schets van de historische ontwikkeling..................................................................................................... 4
12.3 Eis van onrechtmatigheid .......................................................................................................................... 4
12.4 Eis van toerekenbaarheid .......................................................................................................................... 6
12.5 Eis van relativiteit ...................................................................................................................................... 6
12.6 Eis van causaliteit ...................................................................................................................................... 6
12.7 Eis van schade............................................................................................................................................ 7
12.8 Eigen schuld en schadebeperkingsplicht ................................................................................................... 7
12.9 Verjaring .................................................................................................................................................... 8
College 1B: Overheid en aansprakelijkheid: rechtmatige overheidsdaad ....................................................... 8
Hoofdstuk 11 Rechtmatige overheidsdaad uit Bestuursrecht 1 ........................................................................... 8
11.1 Inleiding ..................................................................................................................................................... 8
11.2 Grondslag voor vergoeding ....................................................................................................................... 9
11.3 Historie van nadeelcompensatie ............................................................................................................. 10
11.4 De reikwijdte van het égalitébeginsel: randvoorwaarden ...................................................................... 12
11.5 Abnormale last en speciale last ............................................................................................................... 13
11.6 Causaliteit ................................................................................................................................................ 14
11.7 Nadeel...................................................................................................................................................... 15
11.8 Eigen schuld ............................................................................................................................................. 15
11.9 Verjaring .................................................................................................................................................. 17
College 2A: Overheid en privaatrecht: algemeen........................................................................................ 17
Hoofdstuk 13 Overheid en Privaatrecht .............................................................................................................. 17
13.1 Inleiding ................................................................................................................................................... 17
13.2 Principiële opvattingen over de verhouding tussen publiek- en privaatrecht ....................................... 17
13.3 Algemene toepasselijkheid van BW op privaatrechtelijk overheidshandelen ....................................... 18
13.4 Beperkingen op het gebruik van privaatrecht door de overheid............................................................ 19
13.5 Onaanvaardbare doorkruising................................................................................................................. 19
13.6 Toepasselijkheid van publiekrechtelijke normen op privaatrechtelijk handelen ................................... 21
13.7 Overeenkomsten met overheden ........................................................................................................... 21
13.8 Openbare zaken ...................................................................................................................................... 23
13.9 De privaatrechtelijke positie van de vergunninghouder ......................................................................... 24
College 2B: Verdieping onrechtmatige daad: ge- en verbod door en tegen het bestuur ............................... 26
Zie uitwerking hoorcollege 2B en de jurisprudentie voor dit college. ................................................................. 26
College 3A: Verdieping rechtmatige daad: planschadevergoeding(sovereenkomsten) ................................. 26
Handboek bouwen op weg naar de Omgevingswet, p. 17 – 20 ......................................................................... 26
Planschade....................................................................................................................................................... 26
Hoofdstuk 8 Risico’s en veranderende omstandigheden bij gebiedsontwikkeling ............................................. 28
§ 8.4 Gewijzigde omstandigheden bij gebiedsontwikkeling ........................................................................... 28
College 3B: Overheid en organisatie: keuze publiek- of privaatrechtelijke rechtspersoon............................ 34
Preadvies VAR – De grenzen van de overheid ..................................................................................................... 34
§ 1 Inleiding ..................................................................................................................................................... 34
§ 3 Gebruik van particulieren en privaatrechtelijke organisaties bij de behartiging van publieke belangen 35
§ 4 De grenzen van de overheid beoordeeld .................................................................................................. 41
K. Kana 2
,College 4A: Overheid en privaatrecht: overeenkomsten ............................................................................. 46
Huisman over de bevoegdheden overeenkomst ................................................................................................. 46
Inleiding ........................................................................................................................................................... 46
Huidige situatie ................................................................................................................................................ 47
De grens tussen publiek- en privaatrecht: wenselijke positionering .............................................................. 49
Regeling in de Awb .......................................................................................................................................... 50
College 4B: Mijnbouwschadevergoeding Groningen ................................................................................... 53
Voor dit college moesten artikelen van Kluwer Navigator gelezen worden. Deze artikelen zijn niet
samengevat. Het hoorcollege was voorzien van een gastcollege, kijk hiervoor naar het hoorcollege van 4B. . 53
College 5A: Overheid en privaatrecht: gebiedsontwikkeling met overeenkomsten ...................................... 53
Hoofdstuk 2: Publiekrecht en privaatrecht bij gebiedsontwikkeling .................................................................. 53
2.2 Overheid en rechtspersoonlijkheid ........................................................................................................... 53
2.3 Bevoegdheid tot het verrichten van een rechtshandeling........................................................................ 54
2.4 Vertegenwoordigingsbevoegdheid: delegatie, mandaat en volmacht ..................................................... 55
2.5 Vertegenwoordigingsbevoegdheid bij het sluiten van een overeenkomst .............................................. 56
2.6 Privaatrechtelijk optreden door overheden ............................................................................................. 58
2.7 De positie van derden-belanghebbenden in samenwerkingsconstructies bij gebiedsontwikkeling ........ 60
2.8 Afzien van rechtsbescherming bij overeenkomst ..................................................................................... 62
Hoofdstuk 8 Risico’s en veranderende omstandigheden bij gebiedsontwikkeling ............................................. 66
§ 8.2 en 8.3 .......................................................................................................................................................... 66
§ 8.2 Risico’s bij gebiedsontwikkeling ............................................................................................................. 66
§ 8.3 Samenwerkingsmodellen ten aanzien van de grondexploitatie ............................................................ 66
College 5B: Besluitenaansprakelijkheid: zelfstandige schadeverzoekschriftprocedure ................................. 73
De lesstof voor dit college (literatuur) is uitgebreid behandeld in het hoorcollege. Zie hoorcollege 5B en de
arresten. .............................................................................................................................................................. 73
College 6A: Overheid en privaatrecht: publiek domein ............................................................................... 73
Hoofdstuk 11: Openbare zaken ........................................................................................................................... 73
11.2 Overheidszaken en de toegankelijkheid voor het publiek ...................................................................... 73
11.3 Afgrenzing: wat wordt onder een openbare zaak verstaan? .................................................................. 73
11.4 Rechtskarakter en toepasselijk recht ...................................................................................................... 74
11.5 Ontstaan, tenietgaan en kenbaarheid van openbaarheid ...................................................................... 75
11.6 Zaken buiten de handel? ......................................................................................................................... 76
11.7 Gewoon en bijzonder gebruik ................................................................................................................. 77
11.8 Beheer ..................................................................................................................................................... 81
11.9 Semi-openbare zaken .............................................................................................................................. 83
11.10 Toepassing ............................................................................................................................................. 84
11.11 Wenselijke en toekomstige positionering van openbare zaken ........................................................... 84
3
, College 1A: Overheid en aansprakelijkheid: onrechtmatige overheidsdaad
Hoofdstuk 12 Onrechtmatige Daad uit Bestuursrecht 1
12.1 Inleiding
Op grond van de onrechtmatige daad, dat is gecodificeerd in artikel 6:162 BW en dat ook geldt in
het bestuursrecht, kan eenieder aansprakelijk worden gehouden voor de schade die door zijn, aan
hem toerekenbare, onrechtmatige handelen of nalaten is veroorzaakt. In beginsel geldt deze
hoofdregel ook voor bestuursorganen en voor krachtens publiekrecht ingestelde rechtspersonen.
De schade die wordt veroorzaakt door een toerekenbare onrechtmatige overheidsdaad, moet
worden vergoed door de overheid.
Er zijn zevens eisen waaraan moet zijn voldaan alvorens een vordering tegen de overheid kan
slagen:
1. Onrechtmatigheid (is een norm geschonden?);
2. Toerekenbaarheid (kan de handeling worden toegerekend?);
3. Relativiteit (strekt de geschonden norm tot bescherming van het belang?);
4. Causaliteit (is er causaal verband tussen handeling en schade?);
5. Schade (is schade geleden die vergoed moet worden?);
6. Eigen schuld en de schadebeperkingsplicht, en
7. Verjaring (is de vordering niet verlopen?).
12.2 Schets van de historische ontwikkeling
Het ligt voor de hand om de schets te beginnen bij de invoering van het oude Burgerlijk Wetboek in
1838. Echter ook daarvoor waren er mogelijkheden om een vordering in te stellen tegen de
overheid en deze te laten beoordelen door de rechter.
Sinds 1838 werd door de Hoge Raad slechts een onrechtmatige daad aangenomen indien er sprake
was van strijd met een rechtsplicht of van een inbreuk op een subjectief recht. Daarnaast stelde de
Hoge Raad dat een onrechtmatige daad ook gelegen kan zijn in een onzorgvuldig handelen of
nalaten.
Vanaf de grondwetswijziging in 1887 kende de Grondwet de mogelijkheid om de toetsing van de
rechtmatigheid van overheidshandelen toe te wijzen aan onafhankelijke administratieve rechters.
De twee gehanteerde criteria zijn: inbreuk op een subjectief recht en strijd met een wettelijke
plicht.
Sinds de eerste helft van de vorige eeuw kunnen burgers bij de burgerlijke rechter, met een zekere
kans op succes, op grond van een onrechtmatige daad procederen tegen de overheid.
12.3 Eis van onrechtmatigheid
Algemeen
• Om te komen tot een vordering op grond van artikel 6:162 BW moet er in de eerste plaats
sprake zijn van een onrechtmatige handeling van de overheid;
• Als onrechtmatige daad worden aangemerkt: een inbreuk op een (subjectief) recht, een doen
of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of een doen of nalaten in strijd met hetgeen
volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt.
• De overheid is uitgerust met vergaande bevoegdheden om een inbreuk te maken op
subjectieve rechten van burgers. Het legaliteitsbeginsel eist wel dat er een wettelijke grondslag
hiervoor is. Wanneer er geen wettelijke grondslag is of wanneer deze wordt overschreden, kan
er sprake zijn van een ongeoorloofde inbreuk op een recht.
• Overheidshandelingen kunnen ook een onrechtmatige daad opleveren als deze handelingen in
strijd zijn met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt.
Hiervoor ontbreken geschreven regels. Hierbij zijn maatschappelijke normen over behoorlijk en
zorgvuldig gedrag doorslaggevend. De mate van waarschijnlijkheid dat de schade zal ontstaan
en de mate waarin een bepaalde gedraging gevaarlijk is, zal meewegen.
K. Kana 4
