Samenvatting
Digitale Informatiesystemen
Prof. dr. Jan Verelst
Dr. Philip Huysmans
Dr. Els Vanhoof
Academiejaar 2019-2020
Seppe Van der Mast
Inleiding
1
,Belang van ICT:
- Information society: samenleving waarin informatie zeer toegankelijk is en makkelijk
verspreid kan worden. Verschillende industrieën zouden onderhevig zijn aan ernstige
storingen in hun dagelijkse werking zonder deze toegang.
Probleem: van wie is de informatie, wie is de eigenaar?
- Information economy: spelers in de economie zijn afhankelijk van de informatica die ze
verkrijgen. Industrieën die rond fysieke producten draaien, beschouwen informatie ook als
bepalende factor.
- Information age: het huidig tijdperk wordt zo genoemd om de macht aan te duiden die
gepaard gaat met de controle over informatie.
De relatie tussen bedrijfskunde/economie en ICT kan gezien worden vanuit twee perspectieven:
1. Klassieke perspectief: houdt in dat de bedrijfskundige strategieën of doelen leidend zijn, en
dat ICT een ondersteunende rol speelt.
2. Innoverend perspectief: hierbij wordt vertrokken vanuit de ICT, en wordt gezocht naar welke
innovaties deze technologieën op bedrijfskundig vlak mogelijk maakt.
Beleidsinformatica – het ondersteunend
perspectief
De term informatiesystemen ontstond in het ondersteunend perspectief. De term geeft aan dat het
doel is om systemen te bouwen die data tot informatie verwerken voor bedrijfskundige of
economische processen en dat is precies waarvoor hardware en software in organisaties veelal
worden gebruikt. Het gaat om systemen die bedrijfskundig relevante informatie verstrekken over
klanten, producten en voorraadstanden.
De beleidsinformatica is een relatief jonge informatiekundige discipline die zich richt op de
bedrijfskundige en economische toepassingen van de informatica. Het omvat het ontwerpen, het
ontwikkelen en toepassen van informatie- en communicatiesystemen in zakelijke ondernemingen.
Beleidsinformatica als brug tussen bedrijfskunde
in ICT
50 jaar geleden was de kloof tussen bedrijfskundigen en programmeurs bijzonder groot. Technici
hadden geen verstand van het bedrijfskundige vlak van zaken en omgekeerd. Het is om deze kloof te
overbruggen dat de beleidsinformatica is ontstaan, als een domein dat de brug tussen bedrijfskunde
en ICT moest slaan.
2
,Bouwen: De brug als ontwerpkloof tussen de
functionele en constructieve laag
Deelgebieden van de beleidsinformatica
Eerste deelgebied van de beleidsinformatica: bouwen van
informatiesystemen (vertaler)
We kunnen dit bouwperspectief beschouwen aan de hand van het begrip functioneel-constructieve
kloof, die grotendeels samenvalt met hoger beschreven (kennis-)kloof. Deze functioneel-
constructieve kloof beschrijft de essentie van het ontwerpen van artefacten.
Op de functionele laag (F-laag) wordt beschreven wat de functies of vereisten zijn va het te
ontwerpen artefact. ‘wat’ het artefact moet doen zonder te bepalen ‘hoe’ dit moet gebeuren.
(grootte, energieverbruik)
Op de constructieve laag (C-laag) wordt beschreven ‘hoe’ het artefact deze functies realiseert, de
structuur van het artefact. (isolatie, muren) De stap van het functionele naar het constructieve
niveau is de kern van ontwerp. Dit is niet evident en kan zeer complex worden, hierdoor is er sprake
van een kloof tussen het functionele en constructieve niveau.
Passen we dit toe op de beleidsinformatica: F-laag verwijst naar de bedrijfskundige laag, de C-laag
verwijst dan naar de mogelijkheden van de ICT. Het ontwerp-karakter van de beleidsinformatica is
zeer duidelijk: het gaat om het ontwerpen van informatiesystemen op basis van ICT die voldoen aan
de bedrijfskundige vereisten. De functioneel-constructieve kloof is niet enkel de vertaling van een
bedrijfskundige vereiste naar een technisch concept, maar er zit een heel ontwerpproces in, waar
men gebruik maakt van kennis van diverse ontwerpdomeinen. In dit ontwerpproces gaat men van de
F-laag naar de C-laag.
Verschillende stappen van systeemontwikkeling (komen later nog aan bod):
- Projectmanagement: Elk project dient opgevolgd te worden inzake de timing en budgettering
van het project. Dit vakgebied is eerder bedrijfskundig dan technisch en sluit aan bij het
tweede deelgebied van de beleidsinformatica (zie hieronder).
- Systeemanalyse: Het is van belang voor het ontwerp van informatiesystemen dat de
bedrijfskundige vereisten en de functionaliteit gekend zijn. In dit vakgebied komt recent het
‘samen bouwen’ het meest naar voor: tussen beleidsinformaticus en de bedrijfskundige
specialist, wordt intensief samengewerkt.
- Systeemontwerp: Na een behoefte – analyse zak een beleidsinformaticus een ontwerp
maken: de vereisten van de bedrijfskundige worden vertaald in een ontwerp waarmee de
technologische specialisten aan de slag kunnen.
Echter, factoren zoals hoge organisatorische en technische complexiteit, gecombineerd met snelle
technologische evoluties en organisatorische veranderingen, vormen een grote uitdaging voor de
systeemontwikkeling.
3
,Tweede deelgebied van de beleidsinformatica: managementaspecten van
informatiesystemen (analist)
Dit deelgebied bestudeert hoe geschikte condities voor het bouwen van informatiesystemen kunnen
gecreëerd worden. Hieronder vallen volgende vakgebieden:
- IT governance: Welke IT-strategie wordt er gevolgd in de organisatie? Welke processen,
structuren en mechanismen zijn er nodig voor een goed IT beheer?
- IT audit: Voldoen de informatiesystemen en geautomatiseerde processen aan regelgeving
opgesteld door de organisatie of opgelegd door de overheid?
Met betrekking tot de IT-strategie zijn er minstens twee perspectieven:
- Kosten-gebaseerd: Weinig aandacht voor innovatieve mogelijkheden van de ICT (C-laag). De
focus ligt op het kostenefficiënt realiseren van de informatienoden. Er wordt vertrokken van
de bedrijfskunde (F-laag).
- Innovatie-gebaseerd: Er wordt vertrokken vanuit de C-laag, en meer bepaald de nieuwe
technologische mogelijkheden die de ICT-innovaties bieden. Hoe kan de organisatie zich
differentiëren van de concurrentie?
Het multidisciplinaire karakter van de beleidsinformatica
Ten eerste zijn er raakpunten met de gebieden aan de uiteinden van het spectrum: enerzijds is
kennis van bedrijfskundige domeinen zoals accounting, marketing etc. noodzakelijk om een rol te
kunnen spelen in het bepalen van de vereisten van informatiesystemen in deze domeinen. Anderzijds
is kennis van de ICT-kant van het spectrum ook van belang voor de beleidsinformatica om bv. een
realistische inschatting te kunnen maken van bedrijfskundige toepassingen.
Ten tweede wordt er op het raakpunt tussen de beide disciplines een enorme waaier van
problematieken geadresseerd.
Primaire vs. Secundaire activiteiten: van ondersteunend
naar innoverend perspectief
Primaire activiteiten hebben rechtstreeks betrekking op het productieproces van het product of
dienst van een organisatie.
- Niet-bedrijfskundige producten (onderzoekers, ingenieur…)
- Bedrijfskundige producten (financiële producten…)
Secundaire betreffen de ondersteunende en organisatorische context van de primaire activiteiten. Ze
zijn bedrijfskundig van aard.
Focus Beleidsinformatica:
bedrijfskundige primaire
activiteiten + secundaire
activiteiten
4
, In de beginjaren van de beleidsinformatica lag de focus op het automatiseren van secundaire
activiteiten. Hierbij was duidelijk sprake van een ondersteunend perspectief.
Echter, al snel werd duidelijk dat ook de primaire activiteiten van organisaties in de dienstensector
en de overheid konden worden geautomatiseerd met behulp van inzichten uit de beleidsinformatica,
omdat deze primaire activiteiten in deze sectoren bedrijfskundig/economisch van aard zijn (in
tegenstelling tot de industrie, waar de primaire activiteiten zeer technisch van aard zijn). Dit deed het
belang van de ICT in dergelijke organisaties toenemen, omdat niet enkel de omvang van de
automatisatie toenam (de organisatie werd steeds meer digitaal), maar ook de kern van de
organisatie werd geautomatiseerd. Dit leidde tot het inzicht dat ICT strategisch kon ingezet worden
binnen organisaties, en niet uitsluitend in een ondersteunende rol.
Beleidsinformatica – het innoverend perspectief
Hierbij wordt vertrokken vanuit de nieuwe mogelijkheden van de ICT, en wordt er beschouwd of
deze technologie nieuwe mogelijkheden biedt op bedrijfskundig of economisch vlak. Dit betekent dat
de aandacht hier niet ligt op de automatisering van een gegeven of vast liggend bedrijfskundig of
economisch doel, maar dat net wordt beschouwd of er door de nieuwe technologische
mogelijkheden nieuwe diensten, producten, organisatiestructuren, marktstructuren of andere
bedrijfskundige doelen haalbaar zijn, in een poging om door innovatie de voorsprong te ontwikkelen
in de markt, of minimaal om geen achterstand op te lopen.
Bij het bouwen van innovatieve systemen, ligt de problematiek deels anders dan bij klassieke
informatiesystemen:
- Ten eerste hebben veel nieuwe technologieën andere (lichtjes) andere manieren van
ontwerpen en programmeren.
- Ten tweede wordt van een innovatief systeem dikwijls in een eerste, experimentele fase een
kleinschalig prototype gemaakt dat los staat van andere informatiesystemen. Nadat deze
prototypes succesvol zijn bevonden, dienen deze te worden aangepast om op realistische,
meer grootschalige volumes te werken.
- Ten derde is er de problematiek van het integreren van het prototype met overige
informatiesystemen.
Hoofdstuk 1: Informatie en
informatiesystemen
In dit hoofdstuk nemen we een perspectief dat aansluit bij de inzet van ICT in secundaire activiteiten.
1.1 Informatie
1.1.1 De rol van informatie bij bedrijfskundige
beslissingen
De rol van informatie bij het nemen van beslissingen wordt beschreven in het DIKAR-model. Het
beschrijft hoe de transformatie van ‘Data’ naar ‘Informatie’ en ‘Kennis’, tot ‘Acties’ zou moeten
leiden die bedrijfskundige ‘Resultaten’ opleveren.
5
Digitale Informatiesystemen
Prof. dr. Jan Verelst
Dr. Philip Huysmans
Dr. Els Vanhoof
Academiejaar 2019-2020
Seppe Van der Mast
Inleiding
1
,Belang van ICT:
- Information society: samenleving waarin informatie zeer toegankelijk is en makkelijk
verspreid kan worden. Verschillende industrieën zouden onderhevig zijn aan ernstige
storingen in hun dagelijkse werking zonder deze toegang.
Probleem: van wie is de informatie, wie is de eigenaar?
- Information economy: spelers in de economie zijn afhankelijk van de informatica die ze
verkrijgen. Industrieën die rond fysieke producten draaien, beschouwen informatie ook als
bepalende factor.
- Information age: het huidig tijdperk wordt zo genoemd om de macht aan te duiden die
gepaard gaat met de controle over informatie.
De relatie tussen bedrijfskunde/economie en ICT kan gezien worden vanuit twee perspectieven:
1. Klassieke perspectief: houdt in dat de bedrijfskundige strategieën of doelen leidend zijn, en
dat ICT een ondersteunende rol speelt.
2. Innoverend perspectief: hierbij wordt vertrokken vanuit de ICT, en wordt gezocht naar welke
innovaties deze technologieën op bedrijfskundig vlak mogelijk maakt.
Beleidsinformatica – het ondersteunend
perspectief
De term informatiesystemen ontstond in het ondersteunend perspectief. De term geeft aan dat het
doel is om systemen te bouwen die data tot informatie verwerken voor bedrijfskundige of
economische processen en dat is precies waarvoor hardware en software in organisaties veelal
worden gebruikt. Het gaat om systemen die bedrijfskundig relevante informatie verstrekken over
klanten, producten en voorraadstanden.
De beleidsinformatica is een relatief jonge informatiekundige discipline die zich richt op de
bedrijfskundige en economische toepassingen van de informatica. Het omvat het ontwerpen, het
ontwikkelen en toepassen van informatie- en communicatiesystemen in zakelijke ondernemingen.
Beleidsinformatica als brug tussen bedrijfskunde
in ICT
50 jaar geleden was de kloof tussen bedrijfskundigen en programmeurs bijzonder groot. Technici
hadden geen verstand van het bedrijfskundige vlak van zaken en omgekeerd. Het is om deze kloof te
overbruggen dat de beleidsinformatica is ontstaan, als een domein dat de brug tussen bedrijfskunde
en ICT moest slaan.
2
,Bouwen: De brug als ontwerpkloof tussen de
functionele en constructieve laag
Deelgebieden van de beleidsinformatica
Eerste deelgebied van de beleidsinformatica: bouwen van
informatiesystemen (vertaler)
We kunnen dit bouwperspectief beschouwen aan de hand van het begrip functioneel-constructieve
kloof, die grotendeels samenvalt met hoger beschreven (kennis-)kloof. Deze functioneel-
constructieve kloof beschrijft de essentie van het ontwerpen van artefacten.
Op de functionele laag (F-laag) wordt beschreven wat de functies of vereisten zijn va het te
ontwerpen artefact. ‘wat’ het artefact moet doen zonder te bepalen ‘hoe’ dit moet gebeuren.
(grootte, energieverbruik)
Op de constructieve laag (C-laag) wordt beschreven ‘hoe’ het artefact deze functies realiseert, de
structuur van het artefact. (isolatie, muren) De stap van het functionele naar het constructieve
niveau is de kern van ontwerp. Dit is niet evident en kan zeer complex worden, hierdoor is er sprake
van een kloof tussen het functionele en constructieve niveau.
Passen we dit toe op de beleidsinformatica: F-laag verwijst naar de bedrijfskundige laag, de C-laag
verwijst dan naar de mogelijkheden van de ICT. Het ontwerp-karakter van de beleidsinformatica is
zeer duidelijk: het gaat om het ontwerpen van informatiesystemen op basis van ICT die voldoen aan
de bedrijfskundige vereisten. De functioneel-constructieve kloof is niet enkel de vertaling van een
bedrijfskundige vereiste naar een technisch concept, maar er zit een heel ontwerpproces in, waar
men gebruik maakt van kennis van diverse ontwerpdomeinen. In dit ontwerpproces gaat men van de
F-laag naar de C-laag.
Verschillende stappen van systeemontwikkeling (komen later nog aan bod):
- Projectmanagement: Elk project dient opgevolgd te worden inzake de timing en budgettering
van het project. Dit vakgebied is eerder bedrijfskundig dan technisch en sluit aan bij het
tweede deelgebied van de beleidsinformatica (zie hieronder).
- Systeemanalyse: Het is van belang voor het ontwerp van informatiesystemen dat de
bedrijfskundige vereisten en de functionaliteit gekend zijn. In dit vakgebied komt recent het
‘samen bouwen’ het meest naar voor: tussen beleidsinformaticus en de bedrijfskundige
specialist, wordt intensief samengewerkt.
- Systeemontwerp: Na een behoefte – analyse zak een beleidsinformaticus een ontwerp
maken: de vereisten van de bedrijfskundige worden vertaald in een ontwerp waarmee de
technologische specialisten aan de slag kunnen.
Echter, factoren zoals hoge organisatorische en technische complexiteit, gecombineerd met snelle
technologische evoluties en organisatorische veranderingen, vormen een grote uitdaging voor de
systeemontwikkeling.
3
,Tweede deelgebied van de beleidsinformatica: managementaspecten van
informatiesystemen (analist)
Dit deelgebied bestudeert hoe geschikte condities voor het bouwen van informatiesystemen kunnen
gecreëerd worden. Hieronder vallen volgende vakgebieden:
- IT governance: Welke IT-strategie wordt er gevolgd in de organisatie? Welke processen,
structuren en mechanismen zijn er nodig voor een goed IT beheer?
- IT audit: Voldoen de informatiesystemen en geautomatiseerde processen aan regelgeving
opgesteld door de organisatie of opgelegd door de overheid?
Met betrekking tot de IT-strategie zijn er minstens twee perspectieven:
- Kosten-gebaseerd: Weinig aandacht voor innovatieve mogelijkheden van de ICT (C-laag). De
focus ligt op het kostenefficiënt realiseren van de informatienoden. Er wordt vertrokken van
de bedrijfskunde (F-laag).
- Innovatie-gebaseerd: Er wordt vertrokken vanuit de C-laag, en meer bepaald de nieuwe
technologische mogelijkheden die de ICT-innovaties bieden. Hoe kan de organisatie zich
differentiëren van de concurrentie?
Het multidisciplinaire karakter van de beleidsinformatica
Ten eerste zijn er raakpunten met de gebieden aan de uiteinden van het spectrum: enerzijds is
kennis van bedrijfskundige domeinen zoals accounting, marketing etc. noodzakelijk om een rol te
kunnen spelen in het bepalen van de vereisten van informatiesystemen in deze domeinen. Anderzijds
is kennis van de ICT-kant van het spectrum ook van belang voor de beleidsinformatica om bv. een
realistische inschatting te kunnen maken van bedrijfskundige toepassingen.
Ten tweede wordt er op het raakpunt tussen de beide disciplines een enorme waaier van
problematieken geadresseerd.
Primaire vs. Secundaire activiteiten: van ondersteunend
naar innoverend perspectief
Primaire activiteiten hebben rechtstreeks betrekking op het productieproces van het product of
dienst van een organisatie.
- Niet-bedrijfskundige producten (onderzoekers, ingenieur…)
- Bedrijfskundige producten (financiële producten…)
Secundaire betreffen de ondersteunende en organisatorische context van de primaire activiteiten. Ze
zijn bedrijfskundig van aard.
Focus Beleidsinformatica:
bedrijfskundige primaire
activiteiten + secundaire
activiteiten
4
, In de beginjaren van de beleidsinformatica lag de focus op het automatiseren van secundaire
activiteiten. Hierbij was duidelijk sprake van een ondersteunend perspectief.
Echter, al snel werd duidelijk dat ook de primaire activiteiten van organisaties in de dienstensector
en de overheid konden worden geautomatiseerd met behulp van inzichten uit de beleidsinformatica,
omdat deze primaire activiteiten in deze sectoren bedrijfskundig/economisch van aard zijn (in
tegenstelling tot de industrie, waar de primaire activiteiten zeer technisch van aard zijn). Dit deed het
belang van de ICT in dergelijke organisaties toenemen, omdat niet enkel de omvang van de
automatisatie toenam (de organisatie werd steeds meer digitaal), maar ook de kern van de
organisatie werd geautomatiseerd. Dit leidde tot het inzicht dat ICT strategisch kon ingezet worden
binnen organisaties, en niet uitsluitend in een ondersteunende rol.
Beleidsinformatica – het innoverend perspectief
Hierbij wordt vertrokken vanuit de nieuwe mogelijkheden van de ICT, en wordt er beschouwd of
deze technologie nieuwe mogelijkheden biedt op bedrijfskundig of economisch vlak. Dit betekent dat
de aandacht hier niet ligt op de automatisering van een gegeven of vast liggend bedrijfskundig of
economisch doel, maar dat net wordt beschouwd of er door de nieuwe technologische
mogelijkheden nieuwe diensten, producten, organisatiestructuren, marktstructuren of andere
bedrijfskundige doelen haalbaar zijn, in een poging om door innovatie de voorsprong te ontwikkelen
in de markt, of minimaal om geen achterstand op te lopen.
Bij het bouwen van innovatieve systemen, ligt de problematiek deels anders dan bij klassieke
informatiesystemen:
- Ten eerste hebben veel nieuwe technologieën andere (lichtjes) andere manieren van
ontwerpen en programmeren.
- Ten tweede wordt van een innovatief systeem dikwijls in een eerste, experimentele fase een
kleinschalig prototype gemaakt dat los staat van andere informatiesystemen. Nadat deze
prototypes succesvol zijn bevonden, dienen deze te worden aangepast om op realistische,
meer grootschalige volumes te werken.
- Ten derde is er de problematiek van het integreren van het prototype met overige
informatiesystemen.
Hoofdstuk 1: Informatie en
informatiesystemen
In dit hoofdstuk nemen we een perspectief dat aansluit bij de inzet van ICT in secundaire activiteiten.
1.1 Informatie
1.1.1 De rol van informatie bij bedrijfskundige
beslissingen
De rol van informatie bij het nemen van beslissingen wordt beschreven in het DIKAR-model. Het
beschrijft hoe de transformatie van ‘Data’ naar ‘Informatie’ en ‘Kennis’, tot ‘Acties’ zou moeten
leiden die bedrijfskundige ‘Resultaten’ opleveren.
5
