Hoofdstuk 3 Procesrecht
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk staat de procedure voor de rechter in personen- en familiezaken centraal.
Naast de rechterlijke procedure is mediation voor familiezaken ook van groot belang.
3.2 Kenmerken en beginselen
De meeste procedures binnen het personen en familierecht zijn verzoekschriftprocedures.
Kenmerkend hiervoor zijn eenvoud, snelheid en een informeel karakter waardoor de rechter
met partijen op zoek kan gaan naar de meest geschikte oplossing. Voor de personen en
familierechtprocedures gelden de algemene procesbeginselen van art 6 EVRM en afdeling
1.3 Rv. Familierecht heeft in vergelijking met de dagvaarding een minder lijdelijke rechter
vanwege bescherming van bij de familiezaak betrokken zwakkeren, zoals kinderen. Ook
vinden personen- en familiezaken in beginsel achter gesloten deuren plaats art. 27 jo. 803
Rv.
3.3 Belangrijke ontwikkelingen
Veel gerechten hebben geëxperimenteerd met vormen van rechtspraak die moeten
bijdragen aan een effectieve oplossing van het conflict verschillende pilots. Een andere
belangrijke ontwikkeling was de opkomst van mediation in familiezaken (voor
scheidingszaken: art. 818 lid 2 Rv). Ook de invoering van het ouderschapsplan in 2009 heeft
depolarisering van het scheidingsgeschil en conflictpreventie en -oplossing ten doel gehad.
Tot slot: de gefaseerde inwerkingtreding van digitaal procederen e n de nieuwe regels van
burgerlijk procesrecht onder het programma Kwaliteit en Innovatie (KEI).
3.4 Internationaal recht
Krachtens art. 12 IVRK hebben kinderen het recht om gehoord te worden. Anders dan de
Nederlandse wetgeving (art. 809 Rv), bevat deze bepaling geen minimumleeftijd voor het
horen van kinderen, maar is het criterium dat het kind in staat is zijn eigen mening te
vormen. Tot slot bevorderen veel internationale instrumenten het gebruik van mediation,
waarvan een aantal specifiek ziet op familiezaken.
3.5 Bronnen van het familieprocesrecht
3.5.1 Inleiding
De regels van het familieprocesrecht zijn te vinden in de wet, procesreglementen en
bijzondere regels. Algemene wettelijke bepalingen voor verzoekschriftprocedures zijn van
toepassing (art. 261 e.v. Rv). Voor familiezaken zijn ook specifieke wettelijke regels
geformuleerd die afwijkingen van de algemene bepalingen bevatten art. 798-828 Rv.
3.5.2 Andere zaken dan scheidingszaken
Art. 798-818 bevatten de specifieke bepalingen voor vele soorten procedures anders dan
scheidingszaken. Deze bepalingen kennen een praktische uitwerking in diverse
procesreglementen.
, 3.5.3 Scheidingszaken
Art. 815-828 bevatten de specifieke bepalingen voor scheidingszaken na huwelijk en
geregistreerd partnerschap. Ook hier zijn de procesreglementen van belang.
3.6 De rechter
3.6.1 Toegang tot de rechter
Het recht bevat in toenemende mate procesrechtelijke prikkels die partijen stimuleren tot
overleg en financiële prikkels die het voor partijen onaantrekkelijk maken hun geschil voor
de rechter uite te vechten. In personen- en familiezaken geldt voor partijen verplichte
procesvertegenwoordiging door een advocaat (art. 278, 281 en 282 Rv). Ook minder
draagkrachtigen moeten gebruik kunnen maken van een advocaat procederen op
toevoeging (art. 18 lid 2 Gw).
3.6.2 Bevoegdheid rechter
Absoluut bevoegd: rechtbank, sector civiel (art. 42 Wet RO). Relatief bevoegd: rechter van
de woonplaats van verzoeker of van een van de in het verzoekschrift genoemde
belanghebbenden (art. 262 sub a Rv).
3.6.3 Organisatie en bezetting
Sector civiel recht kent doorgaans teams familierecht, waarbinnen de familierechters en
kinderrechters georganiseerd zijn. In eerste aanleg bij de rechtbank zitten de
(kinder)rechters doorgaans alleen (art. 53 RO). In hoger beroep en in cassatie zitten de
rechters in familiezaken in beginsel meervoudig (art. 75 RO).
3.6.4 Regierechter in familiezaken
Gaat om een rechter met een ‘constructieve en oplossingsgerichte benadering’ van partijen,
die in zijn uitspraak refereert aan het ‘individuele verhaal’ van elk van partijen en aan ‘de
werkelijke problemen tussen de procederende partijen’ familierechter zal ‘veelal een
conflictdiagnose stellen om vervolgens de passende afdoenings- of benaderingswijze toe te
passen’.
3.7 Procesverloop bij familiezaken anders dan scheiding
3.7.1 Inleiding
Wijze waarop het proces in familiezaken anders dan scheidingszaken verloopt, verschilt naar
gelang de procedure op tegenspraak is enerzijds of niet-op-tegenspraak anderzijds.
3.7.2 Procesverloop bij zaken zonder tegenspraak
Elke zaak begint met een verzoekschrift ingediend door een advocaat van verzoeker (art. 799
jo. 278 Rv). Indien het de rechter meteen duidelijk is dat geen verweer gevoerd zal worden
door de belanghebbenden, blijft een mondelinge behandeling in beginsel achterwege
rechter kan dan het verzoek aanstonds toewijzen (art. 800 Rv en 279 Rv). Op het
verzoekschrift volgt dan meteen een beschikking. Ook in zaken zonder tegenspraak moeten
kinderen in de gelegenheid worden gesteld om gehoord te worden door de rechter (art. 809
Rv).
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk staat de procedure voor de rechter in personen- en familiezaken centraal.
Naast de rechterlijke procedure is mediation voor familiezaken ook van groot belang.
3.2 Kenmerken en beginselen
De meeste procedures binnen het personen en familierecht zijn verzoekschriftprocedures.
Kenmerkend hiervoor zijn eenvoud, snelheid en een informeel karakter waardoor de rechter
met partijen op zoek kan gaan naar de meest geschikte oplossing. Voor de personen en
familierechtprocedures gelden de algemene procesbeginselen van art 6 EVRM en afdeling
1.3 Rv. Familierecht heeft in vergelijking met de dagvaarding een minder lijdelijke rechter
vanwege bescherming van bij de familiezaak betrokken zwakkeren, zoals kinderen. Ook
vinden personen- en familiezaken in beginsel achter gesloten deuren plaats art. 27 jo. 803
Rv.
3.3 Belangrijke ontwikkelingen
Veel gerechten hebben geëxperimenteerd met vormen van rechtspraak die moeten
bijdragen aan een effectieve oplossing van het conflict verschillende pilots. Een andere
belangrijke ontwikkeling was de opkomst van mediation in familiezaken (voor
scheidingszaken: art. 818 lid 2 Rv). Ook de invoering van het ouderschapsplan in 2009 heeft
depolarisering van het scheidingsgeschil en conflictpreventie en -oplossing ten doel gehad.
Tot slot: de gefaseerde inwerkingtreding van digitaal procederen e n de nieuwe regels van
burgerlijk procesrecht onder het programma Kwaliteit en Innovatie (KEI).
3.4 Internationaal recht
Krachtens art. 12 IVRK hebben kinderen het recht om gehoord te worden. Anders dan de
Nederlandse wetgeving (art. 809 Rv), bevat deze bepaling geen minimumleeftijd voor het
horen van kinderen, maar is het criterium dat het kind in staat is zijn eigen mening te
vormen. Tot slot bevorderen veel internationale instrumenten het gebruik van mediation,
waarvan een aantal specifiek ziet op familiezaken.
3.5 Bronnen van het familieprocesrecht
3.5.1 Inleiding
De regels van het familieprocesrecht zijn te vinden in de wet, procesreglementen en
bijzondere regels. Algemene wettelijke bepalingen voor verzoekschriftprocedures zijn van
toepassing (art. 261 e.v. Rv). Voor familiezaken zijn ook specifieke wettelijke regels
geformuleerd die afwijkingen van de algemene bepalingen bevatten art. 798-828 Rv.
3.5.2 Andere zaken dan scheidingszaken
Art. 798-818 bevatten de specifieke bepalingen voor vele soorten procedures anders dan
scheidingszaken. Deze bepalingen kennen een praktische uitwerking in diverse
procesreglementen.
, 3.5.3 Scheidingszaken
Art. 815-828 bevatten de specifieke bepalingen voor scheidingszaken na huwelijk en
geregistreerd partnerschap. Ook hier zijn de procesreglementen van belang.
3.6 De rechter
3.6.1 Toegang tot de rechter
Het recht bevat in toenemende mate procesrechtelijke prikkels die partijen stimuleren tot
overleg en financiële prikkels die het voor partijen onaantrekkelijk maken hun geschil voor
de rechter uite te vechten. In personen- en familiezaken geldt voor partijen verplichte
procesvertegenwoordiging door een advocaat (art. 278, 281 en 282 Rv). Ook minder
draagkrachtigen moeten gebruik kunnen maken van een advocaat procederen op
toevoeging (art. 18 lid 2 Gw).
3.6.2 Bevoegdheid rechter
Absoluut bevoegd: rechtbank, sector civiel (art. 42 Wet RO). Relatief bevoegd: rechter van
de woonplaats van verzoeker of van een van de in het verzoekschrift genoemde
belanghebbenden (art. 262 sub a Rv).
3.6.3 Organisatie en bezetting
Sector civiel recht kent doorgaans teams familierecht, waarbinnen de familierechters en
kinderrechters georganiseerd zijn. In eerste aanleg bij de rechtbank zitten de
(kinder)rechters doorgaans alleen (art. 53 RO). In hoger beroep en in cassatie zitten de
rechters in familiezaken in beginsel meervoudig (art. 75 RO).
3.6.4 Regierechter in familiezaken
Gaat om een rechter met een ‘constructieve en oplossingsgerichte benadering’ van partijen,
die in zijn uitspraak refereert aan het ‘individuele verhaal’ van elk van partijen en aan ‘de
werkelijke problemen tussen de procederende partijen’ familierechter zal ‘veelal een
conflictdiagnose stellen om vervolgens de passende afdoenings- of benaderingswijze toe te
passen’.
3.7 Procesverloop bij familiezaken anders dan scheiding
3.7.1 Inleiding
Wijze waarop het proces in familiezaken anders dan scheidingszaken verloopt, verschilt naar
gelang de procedure op tegenspraak is enerzijds of niet-op-tegenspraak anderzijds.
3.7.2 Procesverloop bij zaken zonder tegenspraak
Elke zaak begint met een verzoekschrift ingediend door een advocaat van verzoeker (art. 799
jo. 278 Rv). Indien het de rechter meteen duidelijk is dat geen verweer gevoerd zal worden
door de belanghebbenden, blijft een mondelinge behandeling in beginsel achterwege
rechter kan dan het verzoek aanstonds toewijzen (art. 800 Rv en 279 Rv). Op het
verzoekschrift volgt dan meteen een beschikking. Ook in zaken zonder tegenspraak moeten
kinderen in de gelegenheid worden gesteld om gehoord te worden door de rechter (art. 809
Rv).
