Theoretische orthopedagogiek
H1: alle orthopedagogisch handelen is agogisch handelen
1. Inleiding
De agoog:
• Elke orthopedagoog = agoog MAAR Niet elke agoog = orthopedagoog
• Agogisch handelen is gebonden aan onze normen en waarden
• Taak: Vorm geven aan het alledaagse voor mensen voor wie het alledaagse niet zo gewoon is.
• “Hoe kunnen we anderen ondersteunen bij hun verandering?“
2. Wat is agogie(k)
AGOGIE
Agogie of het agogisch handelen = staat voor “de intentionele, niet wederkerige beïnvloeding door één of
meerdere personen gericht op een wenselijk geachte wijziging, door de cliënt ervaren als welzijnsbevordering”
(ten Have, 1973).
Een agoog is een ‘veranderaar’, ‘iemand die anderen begeleidt om hen door middel van hun eigen handelen tot
gedragsveranderingen te laten komen (Winkelaar, 2004)
De agoog geeft steeds opnieuw vorm aan het alledaagse, juist voor die mensen voor wie het alledaagse niet zo
gewoon is” (Feijet al., 2006
AGOGIEK (verschillende def)
Agogiek = wetenschap met betrekking tot het begeleiden (ondersteunen) van mensen (Gesquiere & Dirkx,
2023)
Agogiek = is een verzamelnaam voor de leer van het leiden, begeleiden van mensen, ongeacht hun leeftijd, op
een beroepsmatige manier. (Koffeman)
!! Agogiek = de leer die aanwijzingen en richtlijnen geeft voor de manier waarop individuele personen, groepen,
organisaties en samenlevingsverbanden kunnen worden begeleid in veranderingsprocessen. Het gaat er daarbij
om, dat die begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich bevinden en dat zij
mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk zelf te handelen teneinde tot de gewenste verandering te
komen (Winkelaar, 2004)
Agogische beroepen: opbouwwerkers, jeugdhulpverleners, psychotherapeuten, psychologen,..
beroepen met agogisch karakter: huisarts, verpleegkundige of leraar
3. Doen veranderen: ‘Theory of changing)
2 betekenissen van ‘veranderen’:
Theory of change: Theorie die bestudeert hoe dingen spontaan veranderen
Theory of changing: Theorie die bestudeert hoe er doelgericht en bewust wordt ingezet opverandering (= in de
orthopedagogie)
,2 definities van veranderen:
1. Anders worden, de ‘ik’ veranderen
2. Anders maken, doen veranderen
4. drie sleutelbegrippen van het agogisch handelen
Sleutelbegrippen:
1. Veranderen of beïnvloeden
2. Handelen
3. Emancipatie of empowerment als doel
Agogiek is de leer die aanwijzingen en richtlijnen geeft voor de manier waarop individuele personen, groepen,
organisaties en samenlevingsverbanden kunnen worden begeleid in VERANDERINGsprocessen. Het gaat er
daarbij om, dat die begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich bevinden en dat zij
mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk ZELF te HANDELEN teneinde tot de gewenste verandering
te komen. (P. Winkelaar)
1) VERANDEREN OF BEÏNVLOEDEN
• Doel agogie= het handelen van mensen veranderen
• Gelinkt aan ‘theory of changing’
• Een ‘ideaalbeeld’, ‘totale vorming’ bestaat niet
• Iedereen moet blijven ‘veranderen’. We spreken over ‘permanente educatie’, ‘altijd durend leren’,
‘eeuwig durende opvoeding’ (bv; mensen die niet mee zijn met de digitale wereld)
2) HANDELEN (handelen NIET gelijk aan gedrag)
Gedrag
• Zichtbaar & observeerbaar
• Objectief observeren
• impulsief
Handelen
• Bewust, wat mensen beogen
• onzichtbaar: wat gaat achter gedrag schuil? Wat beweegt mensen? (willen, voelen, weten)
• Observeren én communiceren
Kijk je als hulpverlener naar gedrag of handelen?
→ Om te doen veranderen moet je naar het handelen kijken (motieven, redenen en betekenissen). Je gaat op
zoek naar de betekenis achter het zichtbaar gedrag. Welke vraag stelt de persoon?
3) EMANCIPATIE OF EMPOWERMENT ALS DOEN
• Empowerment= Gebruik maken van krachten die al aanwezig zijn in mensen om zich te veranderen.
• Doel: mensen zichzelf doen veranderen
• Mensen ondersteunen om hun krachten te ontdekken
• Belangrijk handelsmogelijkheden te verruimen →willen meedoen aan alle uitdagingen van onze steeds
veranderende samenleving → worden daardoor minder afhankelijk + maken zelf uit wat voor hen
belangrijk is en staan zo sterker in het leven
,AGOGISCH HANDELEN IS:
• Wat?
Een vrijwillige, gewenste verandering in het handelen op psycho-sociaal vlak
• Wie?
(Jong)volwassenen als individu, in groep, in een organisatie of als lid van een groter
samenlevingsverband
• Hoe?
Op een systematische, bewuste, doelgerichte en professionele manier en door een herkenbaar
agoog
• Waarom?
Met emancipatie en empowerment als doel
5. Richtinggevende kenmerken van het agogisch handelen
7 kenmerken van agogisch handelen:
1. Psychosociale verandering
2. Doelgericht
3. Systematisch en bewust
4. Gewenst door betrokkenen
5. Niet even wederzijds
6. Beroepsmatig
7. waardengebonden
1. Psychosociale verandering
− Psyche → alles wat je bezig houdt, wat je denkt, voelt en wilt
− Sociaal → onderlinge verhoudingen tsn mensen
− Psychosociale → ze beïnvloeden elkaar voortdurend / Hoe iemand zich voelt in interactie met anderen
Bv; bij corona namen heel wat instanties om burgers psychosociale ondersteuning te bieden
Bv; Een job zoeken
Bv; Een ruzie leren oplossen
2. Doelgericht
− Verandering niet toevallig tot stand maar vooraf bedacht en gepland
− Agogisch handelen is methodisch handelen
Bv; iemand met verstandelijke beperking kan zelfstandig naar de winkel gaan (doel)
Bv; Bij autisme: omgaan met veranderingen
3. Systematisch (zie 4.)
− Stap voor stap via planmatige manier aan verandering gewerkt
Bv; Naar winkel leren gaan in verschillende stappen: eerst mee, dan tot aan deur…
4. Bewust (zie 3.)
− Over elke stap word goed nagedacht (elke stap bewust gekozen)
− Alle betrokkene weten aan welke verandering gewerkt word en waarom
Bv; Naar winkel leren gaan in verschillende stappen: eerst mee, dan tot aan deur…
5. Gewenst door betrokkenen, vrijwillig
− Verandering is vrijwillig → niet altijd want: hulpverlening speelt zich soms ook af binnen en context van
dwang
Bv; dakloze wordt gedwongen om hulp te zoeken, jongeren worden uit huis geplaats door slechte thuissituatie
6. Niet even wederzijds
− Relatie is asymmetrisch
, − Complementaire (asymmetrisch) relatie nemen de betrokkene verschillende positie in: iemand die
wenst et veranderen + iemand die hiermee helpt
Bv; relatie tussen ouder en kind, arts en patiënt, agoog en cliënt
MAAR wel gelijkwaardigheid
7. Beroepsmatig
Iemand ‘veranderen’ vanuit professionele positie of zijn beroep → je wordt er voor betaald
MAAR ook vrijwilligers doen aan agogisch handelen
Bv; Tele-Onthaal heeft veel vrijwilligers in dienst ondersteund door professionals
8. Waardegebonden
− Je eigen waarden en normen spelen mee in je agogisch handelen
− Agogiek is een prescriptieve wetenschap= Werken naar een doel gebonden aan een waarde.
− Verschil met wetenschap: Descriptief= Beschrijft gewoon, er zit geen waarde achter
− Voorbeelden waarde die handelen beïnvloedt: --> bv; Veiligheid eerst, kinderen en illegale middelen
horen niet samen
6. De professionalisering van het agogisch handelen
De industrialisering zet 2 maatschappelijke veranderingen in gang:
1. snelle evolutie wetenschap en techniek
2. Stijgende individualisering
1. Snelle evolutie wetenschap en techniek
Voor de industrialisering:
• Volwassen leven duidelijk uitgestippeld
• Niemand keek om naar iemand met een beperking, blendden in
Gevolg van de industrialisering:
Eenvoudig leven viel weg →mensen met beperking vallen tussenuit
2. Stijgende individualisering
Voor de industrialisering:
• Gemeenschap waarin je leefde vertelde je wat je moest doen
• Er werd niet nagedacht over opvoeden, de weg was uitgestippeld, je deed wat je ouders deden
Gevolgen van de industrialisering:
1) Leefden niet meer in gemeenschappen →zelf beslissen wat ze willen doen, eigen
waarden
Gevolg: Vrijwilligers beoefenen welzijnswerk, geven hulp en begeleiding
2) Meer beroepen ontstonden (eerst in materiële productie) → professionalisering agogisch
handelen
Gevolg: Welzijnswerk krijgt eigen functie in de samenleving
3) Bijkomende doelgroepen
bv; Mensen met leerstoornis, kansarmen, spijbelen, drughulpverlening
H1: alle orthopedagogisch handelen is agogisch handelen
1. Inleiding
De agoog:
• Elke orthopedagoog = agoog MAAR Niet elke agoog = orthopedagoog
• Agogisch handelen is gebonden aan onze normen en waarden
• Taak: Vorm geven aan het alledaagse voor mensen voor wie het alledaagse niet zo gewoon is.
• “Hoe kunnen we anderen ondersteunen bij hun verandering?“
2. Wat is agogie(k)
AGOGIE
Agogie of het agogisch handelen = staat voor “de intentionele, niet wederkerige beïnvloeding door één of
meerdere personen gericht op een wenselijk geachte wijziging, door de cliënt ervaren als welzijnsbevordering”
(ten Have, 1973).
Een agoog is een ‘veranderaar’, ‘iemand die anderen begeleidt om hen door middel van hun eigen handelen tot
gedragsveranderingen te laten komen (Winkelaar, 2004)
De agoog geeft steeds opnieuw vorm aan het alledaagse, juist voor die mensen voor wie het alledaagse niet zo
gewoon is” (Feijet al., 2006
AGOGIEK (verschillende def)
Agogiek = wetenschap met betrekking tot het begeleiden (ondersteunen) van mensen (Gesquiere & Dirkx,
2023)
Agogiek = is een verzamelnaam voor de leer van het leiden, begeleiden van mensen, ongeacht hun leeftijd, op
een beroepsmatige manier. (Koffeman)
!! Agogiek = de leer die aanwijzingen en richtlijnen geeft voor de manier waarop individuele personen, groepen,
organisaties en samenlevingsverbanden kunnen worden begeleid in veranderingsprocessen. Het gaat er daarbij
om, dat die begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich bevinden en dat zij
mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk zelf te handelen teneinde tot de gewenste verandering te
komen (Winkelaar, 2004)
Agogische beroepen: opbouwwerkers, jeugdhulpverleners, psychotherapeuten, psychologen,..
beroepen met agogisch karakter: huisarts, verpleegkundige of leraar
3. Doen veranderen: ‘Theory of changing)
2 betekenissen van ‘veranderen’:
Theory of change: Theorie die bestudeert hoe dingen spontaan veranderen
Theory of changing: Theorie die bestudeert hoe er doelgericht en bewust wordt ingezet opverandering (= in de
orthopedagogie)
,2 definities van veranderen:
1. Anders worden, de ‘ik’ veranderen
2. Anders maken, doen veranderen
4. drie sleutelbegrippen van het agogisch handelen
Sleutelbegrippen:
1. Veranderen of beïnvloeden
2. Handelen
3. Emancipatie of empowerment als doel
Agogiek is de leer die aanwijzingen en richtlijnen geeft voor de manier waarop individuele personen, groepen,
organisaties en samenlevingsverbanden kunnen worden begeleid in VERANDERINGsprocessen. Het gaat er
daarbij om, dat die begeleiding plaatsvindt vanuit de situatie waarin de betrokkenen zich bevinden en dat zij
mogelijkheden krijgen aangereikt om zoveel mogelijk ZELF te HANDELEN teneinde tot de gewenste verandering
te komen. (P. Winkelaar)
1) VERANDEREN OF BEÏNVLOEDEN
• Doel agogie= het handelen van mensen veranderen
• Gelinkt aan ‘theory of changing’
• Een ‘ideaalbeeld’, ‘totale vorming’ bestaat niet
• Iedereen moet blijven ‘veranderen’. We spreken over ‘permanente educatie’, ‘altijd durend leren’,
‘eeuwig durende opvoeding’ (bv; mensen die niet mee zijn met de digitale wereld)
2) HANDELEN (handelen NIET gelijk aan gedrag)
Gedrag
• Zichtbaar & observeerbaar
• Objectief observeren
• impulsief
Handelen
• Bewust, wat mensen beogen
• onzichtbaar: wat gaat achter gedrag schuil? Wat beweegt mensen? (willen, voelen, weten)
• Observeren én communiceren
Kijk je als hulpverlener naar gedrag of handelen?
→ Om te doen veranderen moet je naar het handelen kijken (motieven, redenen en betekenissen). Je gaat op
zoek naar de betekenis achter het zichtbaar gedrag. Welke vraag stelt de persoon?
3) EMANCIPATIE OF EMPOWERMENT ALS DOEN
• Empowerment= Gebruik maken van krachten die al aanwezig zijn in mensen om zich te veranderen.
• Doel: mensen zichzelf doen veranderen
• Mensen ondersteunen om hun krachten te ontdekken
• Belangrijk handelsmogelijkheden te verruimen →willen meedoen aan alle uitdagingen van onze steeds
veranderende samenleving → worden daardoor minder afhankelijk + maken zelf uit wat voor hen
belangrijk is en staan zo sterker in het leven
,AGOGISCH HANDELEN IS:
• Wat?
Een vrijwillige, gewenste verandering in het handelen op psycho-sociaal vlak
• Wie?
(Jong)volwassenen als individu, in groep, in een organisatie of als lid van een groter
samenlevingsverband
• Hoe?
Op een systematische, bewuste, doelgerichte en professionele manier en door een herkenbaar
agoog
• Waarom?
Met emancipatie en empowerment als doel
5. Richtinggevende kenmerken van het agogisch handelen
7 kenmerken van agogisch handelen:
1. Psychosociale verandering
2. Doelgericht
3. Systematisch en bewust
4. Gewenst door betrokkenen
5. Niet even wederzijds
6. Beroepsmatig
7. waardengebonden
1. Psychosociale verandering
− Psyche → alles wat je bezig houdt, wat je denkt, voelt en wilt
− Sociaal → onderlinge verhoudingen tsn mensen
− Psychosociale → ze beïnvloeden elkaar voortdurend / Hoe iemand zich voelt in interactie met anderen
Bv; bij corona namen heel wat instanties om burgers psychosociale ondersteuning te bieden
Bv; Een job zoeken
Bv; Een ruzie leren oplossen
2. Doelgericht
− Verandering niet toevallig tot stand maar vooraf bedacht en gepland
− Agogisch handelen is methodisch handelen
Bv; iemand met verstandelijke beperking kan zelfstandig naar de winkel gaan (doel)
Bv; Bij autisme: omgaan met veranderingen
3. Systematisch (zie 4.)
− Stap voor stap via planmatige manier aan verandering gewerkt
Bv; Naar winkel leren gaan in verschillende stappen: eerst mee, dan tot aan deur…
4. Bewust (zie 3.)
− Over elke stap word goed nagedacht (elke stap bewust gekozen)
− Alle betrokkene weten aan welke verandering gewerkt word en waarom
Bv; Naar winkel leren gaan in verschillende stappen: eerst mee, dan tot aan deur…
5. Gewenst door betrokkenen, vrijwillig
− Verandering is vrijwillig → niet altijd want: hulpverlening speelt zich soms ook af binnen en context van
dwang
Bv; dakloze wordt gedwongen om hulp te zoeken, jongeren worden uit huis geplaats door slechte thuissituatie
6. Niet even wederzijds
− Relatie is asymmetrisch
, − Complementaire (asymmetrisch) relatie nemen de betrokkene verschillende positie in: iemand die
wenst et veranderen + iemand die hiermee helpt
Bv; relatie tussen ouder en kind, arts en patiënt, agoog en cliënt
MAAR wel gelijkwaardigheid
7. Beroepsmatig
Iemand ‘veranderen’ vanuit professionele positie of zijn beroep → je wordt er voor betaald
MAAR ook vrijwilligers doen aan agogisch handelen
Bv; Tele-Onthaal heeft veel vrijwilligers in dienst ondersteund door professionals
8. Waardegebonden
− Je eigen waarden en normen spelen mee in je agogisch handelen
− Agogiek is een prescriptieve wetenschap= Werken naar een doel gebonden aan een waarde.
− Verschil met wetenschap: Descriptief= Beschrijft gewoon, er zit geen waarde achter
− Voorbeelden waarde die handelen beïnvloedt: --> bv; Veiligheid eerst, kinderen en illegale middelen
horen niet samen
6. De professionalisering van het agogisch handelen
De industrialisering zet 2 maatschappelijke veranderingen in gang:
1. snelle evolutie wetenschap en techniek
2. Stijgende individualisering
1. Snelle evolutie wetenschap en techniek
Voor de industrialisering:
• Volwassen leven duidelijk uitgestippeld
• Niemand keek om naar iemand met een beperking, blendden in
Gevolg van de industrialisering:
Eenvoudig leven viel weg →mensen met beperking vallen tussenuit
2. Stijgende individualisering
Voor de industrialisering:
• Gemeenschap waarin je leefde vertelde je wat je moest doen
• Er werd niet nagedacht over opvoeden, de weg was uitgestippeld, je deed wat je ouders deden
Gevolgen van de industrialisering:
1) Leefden niet meer in gemeenschappen →zelf beslissen wat ze willen doen, eigen
waarden
Gevolg: Vrijwilligers beoefenen welzijnswerk, geven hulp en begeleiding
2) Meer beroepen ontstonden (eerst in materiële productie) → professionalisering agogisch
handelen
Gevolg: Welzijnswerk krijgt eigen functie in de samenleving
3) Bijkomende doelgroepen
bv; Mensen met leerstoornis, kansarmen, spijbelen, drughulpverlening
