Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij
Methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling van
minderjarigen
Hoofdstuk 1 Inleiding
§1.1 Deltaplan en deltamethode
Het deltaplan gezinsvoogdij maakte deel uit van het landelijke traject ‘Beter Beschermd’,
dat het ministerie van Justitie in 2005 in gang zette om de kwaliteit van de jeugdbescherming
te vergroten. Het deltaplan omvatte:
- Het verlagen van de caseload van ongeveer 23 jeugdigen per fte naar ongeveer 15
- De ontwikkeling en invoering van een nieuwe methode voor het uitvoeren van de
OTS
- Het versterken van de bedrijfsvoering en het verminderen van de bureaucratie
- Het opnieuw vaststellen van een bijbehorende kostprijs
Een onderzoek naar de doelen die gezinsvoogden tijdens de uitvoering van de
ondertoezichtstelling formuleerden, liet zien dat men grotendeels zeer globale – en daardoor
weinigzeggende – doelen formuleerde. Er kon geen relatie worden gelegd tussen de
gestelde doelen en het al of niet vooruitgaan van het kind. Gezinsvoogden noemen vele
problemen bij de uitvoering van de maatregel: men vond de beschikbare contacttijd
ontoereikend, de wachtlijsten binnen en buiten de eigen instelling vond men een groot
probleem, gezinsvoogden wilden meer ondersteuning door de eigen organisatie en meer tijd
voor overleg met collega’s. Ook wilde men bijscholing op het gebied van de wetgeving,
ontwikkelingspsychologie, de cultuur van diverse allochtone groepen en de omgang met
ongemotiveerde cliënten.
Een eerste experiment
Het deltaplan was er niet in één keer. Er ontstond een nieuwe methode die zich kenmerkte
door een meer intensieve en gestructureerde manie van werken, waarbij meer dan voorheen
werd geprobeerd de problemen binnen de context van het gezin op te lossen in plaats van
het kind uit huis te plaatsen. Werken met ‘het plan op tafel’ stond centraal. Dit uitgangspunt
houdt in dat de doelen van de maatregel in nauw overleg met de ouders en het kind worden
opgesteld, geëvalueerd en weer worden ‘ververst’.
Onderzoek
Het nieuwe werken werd vergeleken met werken op de traditionele manier. Daaruit bleek
dat de doelen die met de nieuwe werkwijze werden geformuleerd aanmerkelijk concreter
waren dan de op traditionele wijze geformuleerde doelen. Voor verbetering zijn twee
factoren nodig: caseloadverlaging én methodische vernieuwing.
De deltamethode
De positieve ervaringen en de resultaten van het onderzoek waren aanleiding om invoering
van de nieuwe methode in alle bureaus jeugdzorg te bepleiten. In de periode 2006 – 2009
zijn alle gezinsvoogden van alle instellingen voor gezinsvoogdij getraind in het werken
volgens de deltamethode. De deltamethode is nu de standaardwerkwijze bij de uitvoering
van OTS. De methode gaat niet alleen over wat de gezinsvoogd doet, hoe hij met de
jeugdigen en ouders werkt, maar ook over de begeleiding van gezinsvoogden, de rol van
andere disciplines binnen Bureau Jeugdzorg en de manier waarop beslissingen over de
casuïstiek tot stand komen.
, §1.2 Opbouw van het handboek
Het professionele handelen in de OTS is gebaseerd op de wet en op methodische
uitgangspunten. Het gaat hierbij om het centraal stellen van de ontwikkeling en veiligheid
van het kind; het kijken naar het kind in zij context, de communicatie met ouders en kind, de
grondhouding van de gezinsvoogd, het planmatig werken en het tijdelijk karakter van de
OTS. De uitvoering wordt belicht vanuit drie verschillende invalshoeken: vanuit de functies
van de OTS (wat), vanuit (communicatieve) vaardigheden (hoe) en vanuit de fases van de
OTS (wanneer).
In het vierstappenmodel staat de communicatie tussen de gezinsvoogd en de gezinsleden
centraal. Daarbij zijn er twee cruciale vaardigheden: engageren en positioneren. Met
engageren en positioneren worden al die vaardigheden aangeduid die de gezinsvoogd
aanwendt om enerzijds het gezin optimaal te betrekken en te motiveren voor verandering en
anderzijds de positie van de gezinsvoogd en de centrale positie van het kind te benadrukken.
Hoofdstuk 2 Wet- en regelgeving
§2.1 Ondertoezichtstelling: wettelijke kinderbeschermingsmaatregel
Nederland heeft het IVRK geratificeerd. Het IVRK bevat diverse bepalingen waarin de staten
zich verplichten kinderen te beschermen tegen mishandeling, geweld en verwaarlozing en
om het fundamentele recht van kinderen op ontwikkeling te waarborgen. Bij de uitwerking
van de OTS in de praktijk kan het IVRK worden gebruikt als leidraad en als inspiratiebron.
Een OTS kan worden uitgesproken indien een minderjarige zodanig opgroeit, dat zijn
zedelijke of geestelijke belangen of zijn gezondheid ernstig worden bedreigd, en andere
middelen ter afwending van deze bedreiging hebben gefaald of, naar is te voorzien, zullen
falen, kan de kinderrechter hem onder toezicht stellen van een stichting.
Om een OTS te kunnen uitspreken, moet er een ernstige bedreiging zijn voor een
minderjarige (kind jonger dan 18 jaar). Met zodanig opgroeien wordt de opvoedingssituatie
bedoeld waarin de jeugdige verkeert. De zinsnede ‘zedelijke of geestelijke belangen of de
gezondheid’ verwijst zowel naar mishandeling, verwaarlozing of misbruik van het kind, als
naar probleemgedrag van het kind zelf (zedelijke belangen). Kinderbescherming is aan de
orde wanneer de opvoedingssituatie zodanig is dat de ontwikkeling van het kind gevaar
loopt. Kindermishandeling gaat om:
- Lichamelijke mishandeling
- Geestelijke mishandeling
- Lichamelijke verwaarlozing
- Affectieve verwaarlozing
- Seksueel misbruik
- (getuige zijn van) huiselijk geweld
In de deltamethode krijgt de ontwikkeling van het kind veel aandacht. Bij het bepalen of een
bedreiging ernstig is, zijn twee invalshoeken van belang: zwarte en hoeveelheid. Het
cumulatieve risicomodel: een gering aantal bedreigingen hoeft nog niet tot een
problematische ontwikkeling te leiden. Vrijwel ieder kind heeft tijdens zijn ontwikkeling met
bedreigingen te maken. Pas als die bedreigingen zo ernstig zijn dat een jeugdige zich
onvoldoende of verkeerd ontwikkelt, komt een maatregel in zicht. (goed genoeg
ouderschap). De basis van deze gedachte is dat hulpverleners bij beslissingen over
veiligheid en ontwikkelingsuitkomsten niet moeten uitgaan van wat in hun opvatting een
ideale opvoeding voor dit kind is, maar dat ze zich oriënteren op wat goed genoeg is.
Methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling van
minderjarigen
Hoofdstuk 1 Inleiding
§1.1 Deltaplan en deltamethode
Het deltaplan gezinsvoogdij maakte deel uit van het landelijke traject ‘Beter Beschermd’,
dat het ministerie van Justitie in 2005 in gang zette om de kwaliteit van de jeugdbescherming
te vergroten. Het deltaplan omvatte:
- Het verlagen van de caseload van ongeveer 23 jeugdigen per fte naar ongeveer 15
- De ontwikkeling en invoering van een nieuwe methode voor het uitvoeren van de
OTS
- Het versterken van de bedrijfsvoering en het verminderen van de bureaucratie
- Het opnieuw vaststellen van een bijbehorende kostprijs
Een onderzoek naar de doelen die gezinsvoogden tijdens de uitvoering van de
ondertoezichtstelling formuleerden, liet zien dat men grotendeels zeer globale – en daardoor
weinigzeggende – doelen formuleerde. Er kon geen relatie worden gelegd tussen de
gestelde doelen en het al of niet vooruitgaan van het kind. Gezinsvoogden noemen vele
problemen bij de uitvoering van de maatregel: men vond de beschikbare contacttijd
ontoereikend, de wachtlijsten binnen en buiten de eigen instelling vond men een groot
probleem, gezinsvoogden wilden meer ondersteuning door de eigen organisatie en meer tijd
voor overleg met collega’s. Ook wilde men bijscholing op het gebied van de wetgeving,
ontwikkelingspsychologie, de cultuur van diverse allochtone groepen en de omgang met
ongemotiveerde cliënten.
Een eerste experiment
Het deltaplan was er niet in één keer. Er ontstond een nieuwe methode die zich kenmerkte
door een meer intensieve en gestructureerde manie van werken, waarbij meer dan voorheen
werd geprobeerd de problemen binnen de context van het gezin op te lossen in plaats van
het kind uit huis te plaatsen. Werken met ‘het plan op tafel’ stond centraal. Dit uitgangspunt
houdt in dat de doelen van de maatregel in nauw overleg met de ouders en het kind worden
opgesteld, geëvalueerd en weer worden ‘ververst’.
Onderzoek
Het nieuwe werken werd vergeleken met werken op de traditionele manier. Daaruit bleek
dat de doelen die met de nieuwe werkwijze werden geformuleerd aanmerkelijk concreter
waren dan de op traditionele wijze geformuleerde doelen. Voor verbetering zijn twee
factoren nodig: caseloadverlaging én methodische vernieuwing.
De deltamethode
De positieve ervaringen en de resultaten van het onderzoek waren aanleiding om invoering
van de nieuwe methode in alle bureaus jeugdzorg te bepleiten. In de periode 2006 – 2009
zijn alle gezinsvoogden van alle instellingen voor gezinsvoogdij getraind in het werken
volgens de deltamethode. De deltamethode is nu de standaardwerkwijze bij de uitvoering
van OTS. De methode gaat niet alleen over wat de gezinsvoogd doet, hoe hij met de
jeugdigen en ouders werkt, maar ook over de begeleiding van gezinsvoogden, de rol van
andere disciplines binnen Bureau Jeugdzorg en de manier waarop beslissingen over de
casuïstiek tot stand komen.
, §1.2 Opbouw van het handboek
Het professionele handelen in de OTS is gebaseerd op de wet en op methodische
uitgangspunten. Het gaat hierbij om het centraal stellen van de ontwikkeling en veiligheid
van het kind; het kijken naar het kind in zij context, de communicatie met ouders en kind, de
grondhouding van de gezinsvoogd, het planmatig werken en het tijdelijk karakter van de
OTS. De uitvoering wordt belicht vanuit drie verschillende invalshoeken: vanuit de functies
van de OTS (wat), vanuit (communicatieve) vaardigheden (hoe) en vanuit de fases van de
OTS (wanneer).
In het vierstappenmodel staat de communicatie tussen de gezinsvoogd en de gezinsleden
centraal. Daarbij zijn er twee cruciale vaardigheden: engageren en positioneren. Met
engageren en positioneren worden al die vaardigheden aangeduid die de gezinsvoogd
aanwendt om enerzijds het gezin optimaal te betrekken en te motiveren voor verandering en
anderzijds de positie van de gezinsvoogd en de centrale positie van het kind te benadrukken.
Hoofdstuk 2 Wet- en regelgeving
§2.1 Ondertoezichtstelling: wettelijke kinderbeschermingsmaatregel
Nederland heeft het IVRK geratificeerd. Het IVRK bevat diverse bepalingen waarin de staten
zich verplichten kinderen te beschermen tegen mishandeling, geweld en verwaarlozing en
om het fundamentele recht van kinderen op ontwikkeling te waarborgen. Bij de uitwerking
van de OTS in de praktijk kan het IVRK worden gebruikt als leidraad en als inspiratiebron.
Een OTS kan worden uitgesproken indien een minderjarige zodanig opgroeit, dat zijn
zedelijke of geestelijke belangen of zijn gezondheid ernstig worden bedreigd, en andere
middelen ter afwending van deze bedreiging hebben gefaald of, naar is te voorzien, zullen
falen, kan de kinderrechter hem onder toezicht stellen van een stichting.
Om een OTS te kunnen uitspreken, moet er een ernstige bedreiging zijn voor een
minderjarige (kind jonger dan 18 jaar). Met zodanig opgroeien wordt de opvoedingssituatie
bedoeld waarin de jeugdige verkeert. De zinsnede ‘zedelijke of geestelijke belangen of de
gezondheid’ verwijst zowel naar mishandeling, verwaarlozing of misbruik van het kind, als
naar probleemgedrag van het kind zelf (zedelijke belangen). Kinderbescherming is aan de
orde wanneer de opvoedingssituatie zodanig is dat de ontwikkeling van het kind gevaar
loopt. Kindermishandeling gaat om:
- Lichamelijke mishandeling
- Geestelijke mishandeling
- Lichamelijke verwaarlozing
- Affectieve verwaarlozing
- Seksueel misbruik
- (getuige zijn van) huiselijk geweld
In de deltamethode krijgt de ontwikkeling van het kind veel aandacht. Bij het bepalen of een
bedreiging ernstig is, zijn twee invalshoeken van belang: zwarte en hoeveelheid. Het
cumulatieve risicomodel: een gering aantal bedreigingen hoeft nog niet tot een
problematische ontwikkeling te leiden. Vrijwel ieder kind heeft tijdens zijn ontwikkeling met
bedreigingen te maken. Pas als die bedreigingen zo ernstig zijn dat een jeugdige zich
onvoldoende of verkeerd ontwikkelt, komt een maatregel in zicht. (goed genoeg
ouderschap). De basis van deze gedachte is dat hulpverleners bij beslissingen over
veiligheid en ontwikkelingsuitkomsten niet moeten uitgaan van wat in hun opvatting een
ideale opvoeding voor dit kind is, maar dat ze zich oriënteren op wat goed genoeg is.
