Dringende zorgverlening
HSK 1 – adequaat handelen bij verstoring van de vitale parameters
1. Opvang van de (vitaal) bedreigde ZO
Volgens de C-ABCDE(F) methode → control bleeding – airway – breathing – circulation – disability
– exposure – family.
Zorgt voor een systematische aanpak waardoor:
- De juiste prioriteiten gesteld worden
- Eerst de meest levensbedreigende problemen worden herkend en behandeld.
2. Bleeding control (C) – catastrofale bloedingen
3 soorten bloedingen:
- Capillaire bloeding = door beschadiging aan de capillairen (schaafwonde)
- Veneuze bloeding = door scheur in ader, donkerrood bloed en loopt gestaag eruit. Vaak niet
levensbedreigend tenzij het een grote ader is of een langdurige bloeding. Kan je meestal
stelpen met directe druk.
- Arteriële bloeding = door beschadiging van een slagader. Pulserend en helderrood bloed.
Zelfs kleine bloedingen zijn levensbedreigend.
Stelpen van een bloeding:
- Directe druk = zo plaatselijk mogelijk met verband of hemostatisch gaas.
o Verband: min. 10 minuten druk geven voor te controleren of bloeding is gestopt
o Gaasverband: 3 min of aangegeven tijd op verpakking druk houden. Indien nodig kan
nadien een drukverband aangelegd worden, wel belangrijk dat gaas voldoende
rechtstreekse druk op wonde geeft. Omzwachtelen met elastisch verband.
- Indirecte druk = op aanvoerende arterie van het lidmaat, de A. brachialis / A. lienalis…
- Tourniquet = bij bloeding aan extremiteit waarbij directe druk onvoldoende is of als er
onvoldoende HV zijn. moeten de arteriële bloedstroom blokkeren. Eenmaal aangelegd laten
zitten tot in het ZH en niet meer nodig is. 120-150 minuten zonder schade, is wel pijnlijk.
Aandachtspunten bij tourniquet:
- Aanleggen thv oksel of lies
- Wordt aangedraaid tot bloeding stopt en daarna vastzetten
- Tijdstip van aanleggen op tourniquet schrijven
- Niet bedekken, altijd kunnen controleren
- Indien 1 tourniquet niet voldoende, 2de erboven op
- Aandacht voor pijnstilling
- Zo snel mogelijk transporteren naar ZH of traumacentrum voor operatie
Bij een majeure bloeding is de RR gedaald → belangrijk om RR te hanteren die net genoeg is om
de vitale organen te voorzien van bloed → systolische waarde van 80-90 mmHg.
3. Primary Survey en de Airway (A)
Snelle beoordeling adhv AVPU
- Alert + aanspreekbaar → veilige en vrije luchtweg
- Areactief en enkel reactie op pijnprikkel → luchtweg potentieel bedreigd.
Controle door te luisteren, te voelen en te kijken naar de luchtweg.
, Partiële luchtwegobstructie Complete luchtwegobstructie
- Luchtweg niet volledig afgesloten - Luchtweg volledig afgesloten
- Nog ademhaling, hoorbaar - 1 paradoxale AH, dan geen ademhaling
- Kan nog praten - Kan niet praten
- Nog hoesten - Kan niet hoesten
Luchtweg vrij maken door:
- Head tilt / chin lift = 1 hand op voorhoofd en duw
voorzichtig hoofd achterover, 2 vingertoppen onder
punt van kin steken en optillen.
- Jaw thrust = plaats vingers van iedere hand aan
weerszijden van de ramus van de mandibula en duw
deze naar voor. Indien nodig het hoofd een geleidelijk
naar achteren kantelen totdat de bovenste luchtweg
vrij is. → wanneer er sprake is van een letsel aan de
cervicale wervelkolom (zo min mogelijk manipulatie van wervelkolom)
- Aspiratie = bij braaksel of bloed
Volgorde van handelen bij verstikking / verslikking van een volwassene:
Bewust slachtoffer Bewusteloos slachtoffer
- Hoest stimuleren - Controle of hulpdienst onderweg is of bel
- Bij niet effectief hoesten → 5 rug slagen 112
afwisselen met 5 buikstoten - Slachtoffer op rug leggen
- Als verstikking na 5 buikstoten niet over is, - Start BLS
afwisselend 5 rug slagen en 5 buikstoten - Poging tot verwijderen van vreemd
tot verstikking is opgelost of tot ZO voorwerp met aspiratie, Yankauer,
bewusteloos is. laryngoscoop
Rug slagen = leun slachtoffer naar voor, breng met hiel van hand slag toe tss de schouderbladen.
Buikstoten = sta achter slachtoffer, sla beide armen om bovenste deel van hun buik, leun slachtoffer
naar boor, bal vuist en plaats deze tss de navel en onderkant ribben, grijp vuist met andere hand
en trek scherm naar binnen en boven.
Rug slagen bij kind < 1 jaar Borststoten bij kind < 1 jaar
- Leg kind op buik met hoofd naar beneden - Leg kind op zijn rug met hoofd naar
- Zittende of knielende HV, kind op schoot beneden, kind op uw vrije arm laten rusten
- Ondersteun hoofd met hand door duim op met je hand om het achterhoofd, arm op
een hoek v/d onderkaak te plaatsen en 2 bijbeen laten rusten
vingers op de andere hoek v/d onderkaak - Plaats 2 vingers op onderste helft borstkas
- Druk niet op zachte deel van kaak - Geef 5 krachtige borststoten, 1/seconde
- Met hiel van andere hand max 5 slagen - Kijk tussen elke stoot of er effect is
geven tss de schouderbladen - Geen buikstoten bij kinderen jonger dan 1
- Probeer met elke slag het voorwerp los te jaar → borststoten.
krijgen, niet meteen 5x na elkaar
- Lukt dit niet terwijl kind nog bewust is →
borststoten
, Rug slagen bij kind > 1 jaar Buikstoten bij kind > 1 jaar
- Hoofd naar beneden richten - Sta op kniel achter kind, omarm kind met
- Klein kind over been leggen, of ondersteun je armen onder de zijne, laat kind beetje
kind bij voorover leunen naar voren leunen.
- Geef met hiel van hand max 5 stoten tss - Maak vuist, plaats deze tss borstkas en
de schouderbladen navel, pak vuist met beide handen en trek
- Probeer met elke slag het voorwerp los te met snelle beweging naar je toe en naar
krijgen, niet meteen 5x na elkaar boven.
- Lukt dit niet terwijl kind nog bewust is → - Geef max 5 buikstoten
buikstoten - Geen druk uitoefenen op borstbeen of
onderste ribben → beschadiging van
interne organen voorkomen
- Kijk tussen elke stoot of het effect heeft
Bij verlies bewustzijn → controle of hulpdiensten
onderweg zijn of bel 112, leg kind voorzichtig in
rugligging en start BLS.
Bij allergische reactie:
- Zwelling van de weke delen
- Stridor/ wheezing gecombineerd met
huiduitslag, warme huid, jeuk, misselijkheid,
braken, diarree, hoesten, heesheid, palpitaties,
angst, verwardheid…
- Behandeling: O2 toedienen, halfzittende
houding, adrenaline IM, salbutamol verneveling,
steroïden IV, anti histaminica IV
4. Breathing (B)
Effectiviteit van ademhaling beoordelen op vlak van zowel ventilatie als oxygenatie.
1ste beoordeling: aantal AH/min en zuurstofsaturatie (SO2) via een pulsoximeter of via arterieel of
capillair bloed.
De zorgontvanger is vitaal bedreigd tot het tegendeel bewezen is bij een ademhalingsfrequentie
van ≤ 8 per minuut of > 30 per minuut en/of een saturatie van <90% (ondanks toediening van O2).
Hypoxemie = een te lage 02 concentratie in het arteriële bloed, treedt op wanneer het lichaam in
verminderde mate zuurstof kan opnemen.
Oorzaken van een gedaalde SO2
- Longaandoeningen (pneumonie, longembolie, COPD opstoot, pneumothorax)
- Pijn bij het ademen (ribfracturen, pleuritis, spierproblemen)
- Ernstige ziekte (sepsis)
- Verlaagde ademhalingsprikkel (CVA, delier, medicamenteus, intoxicatie, sepsis)
4.1. Observatie van de ademhaling
4.2. Ademhalingsgeluiden (zowel bij inspirium als expirium, via auscultatie)
Normaal = ‘vesiculair ademgeruis’, normaal over de hele long hoorbaar. Intensiteit is
ademgeruis lager bij uitademen. Verhouding tss hoorbare inspirium en expirium is 3:1.
Verminderd tot Over de gehele longen:
geen ademgeruis - Longemfyseem: toegenomen luchthoudendheid → longen uitgezet
- Neuromusculaire aandoeningen: door zwakke AH stroomt er minder
lucht naar de longen
- Overgewicht: geluid wordt door vetweefsel afgezwakt
, In een deel van de longen:
- Pneumothorax: weinig tot niets te horen aan aangedane zijde
- Atelectasegebieden: door gecollabeerde delen stroomt geen lucht
- Aanwezigheid van teveel pleuravocht: afstand tss longweefsel en
borstwand vergroot en geluiden zijn slechter hoorbaar.
Stridor = hoorbare AH die ontstaat door een vernauwing op niveau van de larynx
en trachea.
- Inspiratoire stridor → door vernauwing boven de stembanden
- Expiratoire stridor → vernauwing van de trachea.
- Bifastische stridor → zowel bij in als uitademen → vernauwing thv de
glottis of subglottis
Oorzaken: pseudokroep, vreemd voorwerp, peritonsillaire abcessen, slap
strottenhoofd, subglottis stenose, epiglottitis…
Wheezing = continu piepend, hoog fluitend geluid bij uitademen dat voorkomt bij
aandoeningen die de kleinere luchtwegen vernauwen.
Ronchi = piepend, fluitend, brommend of zagend geluid.
Continue ratelende geluiden meestal tgv obstructie door slijmsecretie of
zwelling v/d slijmvliezen i/d bronchie of bronchioli.
- Milde bronchitis → als ZO het kan weghoesten
- Infiltraat in longen → als ZO het niet kan weghoesten
Te horen bij COPD opstoot, cyctische fibrose en pneumonie. Door
luchtstroom komen de wanden van de bronchie ter plaatse v/d vernauwing
in trilling.
Crepitaties = explosieve, hoogtonige knetterende longgeluiden die klinken als brandend
hout in een open haard of het verfrommelen van cellofaan. Best hoorbaar
aan het einde van de inspiratiefase.
Komt door onderbreking in de luchtstroom, ingeademde lucht dringt binnen
in afgesloten kleinere of grotere luchtwegen die daardoor ‘open springen’.
Pleurawrijfgeruis = krakend geluid door het stroef lang elkaar wrijven van geprikkelde of
of pleurawrijven ontstoken pleurabladen. Komt voor bij een droge pleuritis (pleuravocht is
bijna niet aanwezig en beide pleuravliezen wrijven tegen elkaar. Zowel bij in
als uitademen.
Geluiden bij = er is ophoping van lucht in het bindweefsel van de borstkas, net onder de
subcutaan huid. Dit komt doordat er lucht weglekt uit de luchtwegen. Bv na plaatsen
emfyseem thoraxdrainage, na heelkunde in thoraxholte of bij pneumothorax. De huis is
hier opgezwollen en als je erop drukt hoor je het geluid van krakende sneeuw
4.3. Afwijkingen van het inspirium en expirium
Expirium verlengd Inspirium verlengd
- Obstructieve longaandoening - Restrictieve longaandoening
- Vnl obstructie lage luchtwegen - Vnl obstructie hoge luchtwegen
- Vb. COPD en astma, pseudokroep, RSV - Vb. infectie epiglottis / corpus alienum
4.4. Dyspnoe
= de bewuste ervaring van een verstoorde (moeilijke) ademhaling
- Beangstigend voor ZO
- Grote spierarbeid
- Acuut (start sinds enkele minuten tot uren) of chronisch (bij uitvoeren laag intensieve taken)
Oorzaak: hevige angst, hartfalen, astma, COPD, toegenomen behoefte aan O2, zwakte van AH-
spieren… → niet alleen door B-probleem, maar ook door een A- en C-probleem
Kortademigheid bij inspanning = dyspnoe d’effort → door een bepaalde aandoening zoals linker
hartfalen, COPD, inspannings-gebonden astma, anemie… = de zuurstofopname bij inspanning is
abnormaal beperkt.
HSK 1 – adequaat handelen bij verstoring van de vitale parameters
1. Opvang van de (vitaal) bedreigde ZO
Volgens de C-ABCDE(F) methode → control bleeding – airway – breathing – circulation – disability
– exposure – family.
Zorgt voor een systematische aanpak waardoor:
- De juiste prioriteiten gesteld worden
- Eerst de meest levensbedreigende problemen worden herkend en behandeld.
2. Bleeding control (C) – catastrofale bloedingen
3 soorten bloedingen:
- Capillaire bloeding = door beschadiging aan de capillairen (schaafwonde)
- Veneuze bloeding = door scheur in ader, donkerrood bloed en loopt gestaag eruit. Vaak niet
levensbedreigend tenzij het een grote ader is of een langdurige bloeding. Kan je meestal
stelpen met directe druk.
- Arteriële bloeding = door beschadiging van een slagader. Pulserend en helderrood bloed.
Zelfs kleine bloedingen zijn levensbedreigend.
Stelpen van een bloeding:
- Directe druk = zo plaatselijk mogelijk met verband of hemostatisch gaas.
o Verband: min. 10 minuten druk geven voor te controleren of bloeding is gestopt
o Gaasverband: 3 min of aangegeven tijd op verpakking druk houden. Indien nodig kan
nadien een drukverband aangelegd worden, wel belangrijk dat gaas voldoende
rechtstreekse druk op wonde geeft. Omzwachtelen met elastisch verband.
- Indirecte druk = op aanvoerende arterie van het lidmaat, de A. brachialis / A. lienalis…
- Tourniquet = bij bloeding aan extremiteit waarbij directe druk onvoldoende is of als er
onvoldoende HV zijn. moeten de arteriële bloedstroom blokkeren. Eenmaal aangelegd laten
zitten tot in het ZH en niet meer nodig is. 120-150 minuten zonder schade, is wel pijnlijk.
Aandachtspunten bij tourniquet:
- Aanleggen thv oksel of lies
- Wordt aangedraaid tot bloeding stopt en daarna vastzetten
- Tijdstip van aanleggen op tourniquet schrijven
- Niet bedekken, altijd kunnen controleren
- Indien 1 tourniquet niet voldoende, 2de erboven op
- Aandacht voor pijnstilling
- Zo snel mogelijk transporteren naar ZH of traumacentrum voor operatie
Bij een majeure bloeding is de RR gedaald → belangrijk om RR te hanteren die net genoeg is om
de vitale organen te voorzien van bloed → systolische waarde van 80-90 mmHg.
3. Primary Survey en de Airway (A)
Snelle beoordeling adhv AVPU
- Alert + aanspreekbaar → veilige en vrije luchtweg
- Areactief en enkel reactie op pijnprikkel → luchtweg potentieel bedreigd.
Controle door te luisteren, te voelen en te kijken naar de luchtweg.
, Partiële luchtwegobstructie Complete luchtwegobstructie
- Luchtweg niet volledig afgesloten - Luchtweg volledig afgesloten
- Nog ademhaling, hoorbaar - 1 paradoxale AH, dan geen ademhaling
- Kan nog praten - Kan niet praten
- Nog hoesten - Kan niet hoesten
Luchtweg vrij maken door:
- Head tilt / chin lift = 1 hand op voorhoofd en duw
voorzichtig hoofd achterover, 2 vingertoppen onder
punt van kin steken en optillen.
- Jaw thrust = plaats vingers van iedere hand aan
weerszijden van de ramus van de mandibula en duw
deze naar voor. Indien nodig het hoofd een geleidelijk
naar achteren kantelen totdat de bovenste luchtweg
vrij is. → wanneer er sprake is van een letsel aan de
cervicale wervelkolom (zo min mogelijk manipulatie van wervelkolom)
- Aspiratie = bij braaksel of bloed
Volgorde van handelen bij verstikking / verslikking van een volwassene:
Bewust slachtoffer Bewusteloos slachtoffer
- Hoest stimuleren - Controle of hulpdienst onderweg is of bel
- Bij niet effectief hoesten → 5 rug slagen 112
afwisselen met 5 buikstoten - Slachtoffer op rug leggen
- Als verstikking na 5 buikstoten niet over is, - Start BLS
afwisselend 5 rug slagen en 5 buikstoten - Poging tot verwijderen van vreemd
tot verstikking is opgelost of tot ZO voorwerp met aspiratie, Yankauer,
bewusteloos is. laryngoscoop
Rug slagen = leun slachtoffer naar voor, breng met hiel van hand slag toe tss de schouderbladen.
Buikstoten = sta achter slachtoffer, sla beide armen om bovenste deel van hun buik, leun slachtoffer
naar boor, bal vuist en plaats deze tss de navel en onderkant ribben, grijp vuist met andere hand
en trek scherm naar binnen en boven.
Rug slagen bij kind < 1 jaar Borststoten bij kind < 1 jaar
- Leg kind op buik met hoofd naar beneden - Leg kind op zijn rug met hoofd naar
- Zittende of knielende HV, kind op schoot beneden, kind op uw vrije arm laten rusten
- Ondersteun hoofd met hand door duim op met je hand om het achterhoofd, arm op
een hoek v/d onderkaak te plaatsen en 2 bijbeen laten rusten
vingers op de andere hoek v/d onderkaak - Plaats 2 vingers op onderste helft borstkas
- Druk niet op zachte deel van kaak - Geef 5 krachtige borststoten, 1/seconde
- Met hiel van andere hand max 5 slagen - Kijk tussen elke stoot of er effect is
geven tss de schouderbladen - Geen buikstoten bij kinderen jonger dan 1
- Probeer met elke slag het voorwerp los te jaar → borststoten.
krijgen, niet meteen 5x na elkaar
- Lukt dit niet terwijl kind nog bewust is →
borststoten
, Rug slagen bij kind > 1 jaar Buikstoten bij kind > 1 jaar
- Hoofd naar beneden richten - Sta op kniel achter kind, omarm kind met
- Klein kind over been leggen, of ondersteun je armen onder de zijne, laat kind beetje
kind bij voorover leunen naar voren leunen.
- Geef met hiel van hand max 5 stoten tss - Maak vuist, plaats deze tss borstkas en
de schouderbladen navel, pak vuist met beide handen en trek
- Probeer met elke slag het voorwerp los te met snelle beweging naar je toe en naar
krijgen, niet meteen 5x na elkaar boven.
- Lukt dit niet terwijl kind nog bewust is → - Geef max 5 buikstoten
buikstoten - Geen druk uitoefenen op borstbeen of
onderste ribben → beschadiging van
interne organen voorkomen
- Kijk tussen elke stoot of het effect heeft
Bij verlies bewustzijn → controle of hulpdiensten
onderweg zijn of bel 112, leg kind voorzichtig in
rugligging en start BLS.
Bij allergische reactie:
- Zwelling van de weke delen
- Stridor/ wheezing gecombineerd met
huiduitslag, warme huid, jeuk, misselijkheid,
braken, diarree, hoesten, heesheid, palpitaties,
angst, verwardheid…
- Behandeling: O2 toedienen, halfzittende
houding, adrenaline IM, salbutamol verneveling,
steroïden IV, anti histaminica IV
4. Breathing (B)
Effectiviteit van ademhaling beoordelen op vlak van zowel ventilatie als oxygenatie.
1ste beoordeling: aantal AH/min en zuurstofsaturatie (SO2) via een pulsoximeter of via arterieel of
capillair bloed.
De zorgontvanger is vitaal bedreigd tot het tegendeel bewezen is bij een ademhalingsfrequentie
van ≤ 8 per minuut of > 30 per minuut en/of een saturatie van <90% (ondanks toediening van O2).
Hypoxemie = een te lage 02 concentratie in het arteriële bloed, treedt op wanneer het lichaam in
verminderde mate zuurstof kan opnemen.
Oorzaken van een gedaalde SO2
- Longaandoeningen (pneumonie, longembolie, COPD opstoot, pneumothorax)
- Pijn bij het ademen (ribfracturen, pleuritis, spierproblemen)
- Ernstige ziekte (sepsis)
- Verlaagde ademhalingsprikkel (CVA, delier, medicamenteus, intoxicatie, sepsis)
4.1. Observatie van de ademhaling
4.2. Ademhalingsgeluiden (zowel bij inspirium als expirium, via auscultatie)
Normaal = ‘vesiculair ademgeruis’, normaal over de hele long hoorbaar. Intensiteit is
ademgeruis lager bij uitademen. Verhouding tss hoorbare inspirium en expirium is 3:1.
Verminderd tot Over de gehele longen:
geen ademgeruis - Longemfyseem: toegenomen luchthoudendheid → longen uitgezet
- Neuromusculaire aandoeningen: door zwakke AH stroomt er minder
lucht naar de longen
- Overgewicht: geluid wordt door vetweefsel afgezwakt
, In een deel van de longen:
- Pneumothorax: weinig tot niets te horen aan aangedane zijde
- Atelectasegebieden: door gecollabeerde delen stroomt geen lucht
- Aanwezigheid van teveel pleuravocht: afstand tss longweefsel en
borstwand vergroot en geluiden zijn slechter hoorbaar.
Stridor = hoorbare AH die ontstaat door een vernauwing op niveau van de larynx
en trachea.
- Inspiratoire stridor → door vernauwing boven de stembanden
- Expiratoire stridor → vernauwing van de trachea.
- Bifastische stridor → zowel bij in als uitademen → vernauwing thv de
glottis of subglottis
Oorzaken: pseudokroep, vreemd voorwerp, peritonsillaire abcessen, slap
strottenhoofd, subglottis stenose, epiglottitis…
Wheezing = continu piepend, hoog fluitend geluid bij uitademen dat voorkomt bij
aandoeningen die de kleinere luchtwegen vernauwen.
Ronchi = piepend, fluitend, brommend of zagend geluid.
Continue ratelende geluiden meestal tgv obstructie door slijmsecretie of
zwelling v/d slijmvliezen i/d bronchie of bronchioli.
- Milde bronchitis → als ZO het kan weghoesten
- Infiltraat in longen → als ZO het niet kan weghoesten
Te horen bij COPD opstoot, cyctische fibrose en pneumonie. Door
luchtstroom komen de wanden van de bronchie ter plaatse v/d vernauwing
in trilling.
Crepitaties = explosieve, hoogtonige knetterende longgeluiden die klinken als brandend
hout in een open haard of het verfrommelen van cellofaan. Best hoorbaar
aan het einde van de inspiratiefase.
Komt door onderbreking in de luchtstroom, ingeademde lucht dringt binnen
in afgesloten kleinere of grotere luchtwegen die daardoor ‘open springen’.
Pleurawrijfgeruis = krakend geluid door het stroef lang elkaar wrijven van geprikkelde of
of pleurawrijven ontstoken pleurabladen. Komt voor bij een droge pleuritis (pleuravocht is
bijna niet aanwezig en beide pleuravliezen wrijven tegen elkaar. Zowel bij in
als uitademen.
Geluiden bij = er is ophoping van lucht in het bindweefsel van de borstkas, net onder de
subcutaan huid. Dit komt doordat er lucht weglekt uit de luchtwegen. Bv na plaatsen
emfyseem thoraxdrainage, na heelkunde in thoraxholte of bij pneumothorax. De huis is
hier opgezwollen en als je erop drukt hoor je het geluid van krakende sneeuw
4.3. Afwijkingen van het inspirium en expirium
Expirium verlengd Inspirium verlengd
- Obstructieve longaandoening - Restrictieve longaandoening
- Vnl obstructie lage luchtwegen - Vnl obstructie hoge luchtwegen
- Vb. COPD en astma, pseudokroep, RSV - Vb. infectie epiglottis / corpus alienum
4.4. Dyspnoe
= de bewuste ervaring van een verstoorde (moeilijke) ademhaling
- Beangstigend voor ZO
- Grote spierarbeid
- Acuut (start sinds enkele minuten tot uren) of chronisch (bij uitvoeren laag intensieve taken)
Oorzaak: hevige angst, hartfalen, astma, COPD, toegenomen behoefte aan O2, zwakte van AH-
spieren… → niet alleen door B-probleem, maar ook door een A- en C-probleem
Kortademigheid bij inspanning = dyspnoe d’effort → door een bepaalde aandoening zoals linker
hartfalen, COPD, inspannings-gebonden astma, anemie… = de zuurstofopname bij inspanning is
abnormaal beperkt.
