INTRODUCTIE
Wat is GGZ?
= Forensische geestelijke gezondheidszorg
- Gerechtelijke (of forensische) psychiatrie en psychologie
- ≠ gerechtelijke geneeskunde
o (DNA, wetschouwingen, lijken)
Engels: Law and mental health, Forensic psychology, Forensic psychiatry
Raakvlakken tussen geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en de rechtsbedeling
Wat is geestelijke gezondheidszorg?
= georganiseerde dienstverlening die de maximale bevordering van de psychische gezondheid beoogt
- Het voorkomen en behandelen van lichte, milde en ernstige psychische problemen
- Deelgebied: psychiatrie (ernstige psychische problemen)
o Houdt zich bezig met wetenschappelijk onderzoek, patiëntenzorg en onderwijs van ziekten
Wat is rechtsbedeling?
= alle verschillende vormen van recht (strafrecht, arbeidsrecht…)
- Politie, rechtbank, gevangenis, forensische instellingen…
Verschillende basisparadigma’s
Forensische is een andere manier van werken dan psychologie
- Samenhang tussen de psychiatrische stoornis en het delict centraal
- Meer openbaar gebeuren → altijd een derde partij, zijn doorverwezen door justitie (SURB) of politie
- GGZ is een controle functie
- Patiënt is geen hulpvrager, niet vanuit zijn eigen gekomen, patiënten zijn vaak in ontkenningsmodus
- Conflictmodel = justitie wil iets (juridisch denken), hulpverlening + patiënt niet (medisch denken)
- Wanneer heeft het gerecht een psycholoog nodig?
o Bij een GO en om bijkomend advies
o Therapeutische vertrouwensrelatie, beroepsgeheim, alles in die sessie is geheim
Werkingsgebieden gerechtelijke GGZ
- Deskundigenonderzoek bij een GO, op vraag van gerechtelijke instanties of van de verdediging
o De zogenaamde gerechtspsychiaters
- Andere vormen van diagnose en adviesverlening in de opeenvolgende fasen van de strafrechtsbedeling
- Probatie, internering, strafuitvoering, …) –
- Risicotaxatie
- Behandeling van/hulpverlening aan daders en slachtoffers in diverse juridische kaders
- Preventie en netwerking
,DEEL 1: PSYCHIATRISCHE STOORNISSEN
ALGEMEEN
1. WAT IS EEN PSYCHIATRISCHE STOORNIS?
Een psychiatrische ziekte = ziekte met psychische symptomen en/of door psychische oorzaken, die gepaard gaat met lijden
en/of sociaal disfunctioneren.
Symptomen= klachten of verschijnselen, bv: verwardheid, hallucinaties…
Niet altijd duidelijk onderscheid tussen ‘lichamelijke’ en ‘psychische’ ziekten.
- In psychiatrie ligt nadruk op psychische symptomen en oorzaken.
- Lichamelijke (= somatisch) oorzaak bij psychiatrische ziekte, vb. vitamine D tekort → vermoeidheid, depressie +
hersentumor kan je gedrag doen veranderen + schildklier te snel/te traag werkt → depressief overkomen
o Denken dat het psychisch is, maar het heeft een lichamelijke oorsprong
- Puur psychisch probleem en daardoor een lichamelijke ziekte ontwikkelen, vb. anorexia (meest dodelijke mentale ziekte)
→ maandstonden blijven uit, organen functioneren niet meer, ondervoeding
Psychiaters beschouwen psychische klachten en verschijnselen als symptomen van stoornissen in de zogenaamde psychische
functies van de hersenen.
Wat zijn psychische functies?
Psychische functies worden in drie hoofdgroepen ingedeeld:
1. Cognitieve functies: bewustzijn, aandacht, oriëntatie, geheugen, waarneming (“denken”)
- Vb. Alzheimer
2. Affectieve functies: emoties (“voelen”)
- Vb. Persoonlijkheidsstoornissen, borderline, depressie, angststoornissen
3. Conatieve functies: psychomotoriek, motivatie, gedrag (“willen”): wat willen we bereiken? Hoe gedragen we ons?
- Vb. Opgefokt zijn
Al deze functies betreffen een wisselwerking tussen individu en omgeving → functies beïnvloeden elkaar
- In de functies kan iets mislopen
Examen: in welke functie is in deze case iets misgelopen?
5-G schema
Vanuit de cognitieve gedragstherapie hanteert men het 5G schema om dit eenvoudig te illustreren
Psychiatrische stoornis
In psychiatrie niet altijd mogelijk om specifieke “oorzaak” aan te duiden.
- Daarom wordt eerder gesproken van psychiatrische stoornissen (“psychiatric disorder”) dan van psychiatrische
ziekten, want “ziekte”= niet het juiste woord
o Ziekten geeft een suggestie dat ze alles weten over de oorzaak, maar dit is niet altijd zo
,Stoornissen en klachten
Psychiatrische stoornis ≠ klacht.
- Klachten zijn vaak een reactie op iets wat men meemaakt
o Vb. een relatiebreuk, en gaan na verloop van tijd weer over (of men leert ermee leven).
o Klacht wilt niet meteen zeggen dat je een stoornis hebt of in behandeling moet gaan
Stoornis:
- Het psychisch evenwicht is langdurig verstoord
- Negatief effect op het functioneren op verschillende levensdomeinen
- Sociale rollen (als partner, werknemer…) komen hierdoor onder druk te staan.
Soms kom je ook de term ernstige psychiatrische aandoening of ‘EPA’ tegen (in het Engels een ‘major mental disorder’).
- Auteurs zijn het niet altijd eens over welke stoornissen nu precies onder de EPAs vallen
EPA = psychiatrische stoornissen met ernstige beperkingen in het sociaal en/of maatschappelijk functioneren
- Die niet van voorbijgaande aard zijn (structureel c.q. langdurig, ten minste enkele jaren)
- Waarbij gecoördineerde zorg van professionele hulpverleners geïndiceerd is
Vb. Schizofrenie (meest ernstige stoornissen)
2. HOE WORDT EEN PSYCHIATRISCHE DIAGNOSE GESTELD?
DOEL
Vaststellen of er sprake is van een stoornis -> zo ja, welke? Beloop? Oorzaken? Behandeling?
- Diagnostiek is beperkt → psychiaters moeten het doen met de info van de patiënt
ONDERDELEN
Kern → in kaart brengen en verhelderen van klachten en het vaststellen van verschijnselen.
- Hoe?
o Via de anamnese (= zeer uitgebreid ondervragen van de patiënt)
- Somatische specialist begint met de anamnese en daarna overgaat tot het lichamelijk onderzoek
- Psychiater doet onderzoek terwijl hij de anamnese opneemt.
De door de patiënt gerapporteerde en/of bij de patiënt waargenomen symptomen worden vervolgens geclusterd tot
ziektebeelden of stoornissen.
- Klachten (anamnese + exploratie) en afwijkende verschijnselen (observatie, psychologische testen)
- Het onderzoek bestaat uit de observatie (= het eigenlijke onderzoek) van het gesprek is dus niet fysiek
o Psychiater doet geen lichamelijk onderzoek
o Observeren: gedrag vanaf het moment dat de patiënt binnenkomt
▪ Vb. handgeven, hoe en waar de patiënt gaat zitten, non-verbale communicatie
Anamnese:
Speciële anamnese: geschiedenis van de psychiatrische aandoening
Algemeen psychiatrische anamnese: screening andere psychiatrische stoornissen, vb: suïcidaal, detectievragen
Sociale anamnese: drie milieus (thuis, opleiding/werk en vrije tijd) → Impact op sociaal leven
Biografische anamnese: gezin van oorsprong, levensgeschiedenis, zelfbeschrijving
Somatische anamnese: lichamelijke gezondheid, medicatiegebruik
Hoe? Via gesprek; eventueel via gestructureerde interviews of vragenlijsten
Probleem: vaak onvoldoende, onvolledige of onbruikbare informatie verkregen van patiënt zelf.
- Door psychiatrische stoornis (oordeelsvermogen vaak verstoord)
- Patiënt niet altijd de waarheid vertelt, kan niet altijd juist verwoorden
o Patiënt laat niet vaak de achterkant van de tong zien, kunnen in de problemen komen als ze bepaalde dingen
toegeven, vb. voorkeur voor jonge meisjes
, Vandaar:
- Heteroanamnese (= gesprek met derden)
o Met toestemming met de omgeving vd patiënt gaan praten → meer standpunten, objectief beeld
- Collaterale informatie (dossier inkijken → goede informatiebron): belangrijk in de psychiatrie, zeker in de forensische
psychiatrie
o Vb. bij dementerende patiënt
o In andere databanken of dossiers zoeken, vb. strafdossiers, uittreksel strafregister
Psychiatrisch onderzoek: onderzoek
Psychiatrisch onderzoek valt samen met de anamnese
- Anamnese: uiterlijk + gedrag van de patiënt geobserveerd
- Wat de patiënt vertelt, wordt geïnterpreteerd in term van psychische functies
o Proberen een idee te krijgen hoe de persoon functioneert
Exploratie: het gericht vragen naar subjectieve psychiatrische symptomen, aansluitend bij hetgeen de patiënt spontaan
vermeldt.
Observatie: observeren van objectieve psychopathologische verschijnselen.
Psychologisch onderzoek: gestandaardiseerde tests om verschillende psychische functies betrouwbaar te meten
- Vb. Intelligentietest of persoonlijkheidstests.
Aanvullend onderzoek
Bloedonderzoek? Ander onderzoek? Neen.
- Er bestaat geen aanvullend onderzoek om een psychiatrische diagnose te bevestigen of te verwerpen
- Waarom dan toch doen?
o Lichamelijke oorzaak uitsluiten, ondersteuning voor keuze van bepaalde behandeling, bijwerkingen van
medicatie opvolgen (huidige medicatie van de patiënt)
Beeldvormend onderzoek van de hersenen (“brain imaging”) structureel en functioneel:
- CT-scan, MRI, PET,..; → structuur hersenen bekijken
- Enkel op
o Indicatie om bv. neurologische aandoeningen op te sporen die een oorzaak zijn voor de psychiatrische
symptomen
o Voor wetenschappelijk onderzoek
- In andere databanken of dossiers zoeken, vb. strafdossiers, uittreksel strafregister
Dus: psychiatrische diagnostiek= anamnese + onderzoek
Betrouwbaarheid?
The Rosenhan experiment: nep patiënten gaan naar spoedgevallen en zeggen dat ze stemmen horen
Eens opgenomen zeggen ze dat stemmen weg zijn-> Psychiaters geloofden het niet
- Gem 19 dagen opgesloten geweest, ontslagen met diagnoses schizofrenie of bipolaire stoornis
- Conclusie: Second opinion is belangrijk
Psychiatrische diagnostiek:
Het psychiatrisch onderzoek leidt tot een samenvatting en conclusie
- De bevindingen leiden tot een diagnose en een behandelvoorstel.
Twee types diagnose:
- Syndroomdiagnose of descriptieve diagnose: symptomen worden geordend tot een stoornis; deze diagnose is puur
beschrijvend
o Vb. een matig ernstige depressie met melancholische kenmerken en suïcidaliteit
o Beschrijven wat de patiënt zegt
Wat is GGZ?
= Forensische geestelijke gezondheidszorg
- Gerechtelijke (of forensische) psychiatrie en psychologie
- ≠ gerechtelijke geneeskunde
o (DNA, wetschouwingen, lijken)
Engels: Law and mental health, Forensic psychology, Forensic psychiatry
Raakvlakken tussen geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en de rechtsbedeling
Wat is geestelijke gezondheidszorg?
= georganiseerde dienstverlening die de maximale bevordering van de psychische gezondheid beoogt
- Het voorkomen en behandelen van lichte, milde en ernstige psychische problemen
- Deelgebied: psychiatrie (ernstige psychische problemen)
o Houdt zich bezig met wetenschappelijk onderzoek, patiëntenzorg en onderwijs van ziekten
Wat is rechtsbedeling?
= alle verschillende vormen van recht (strafrecht, arbeidsrecht…)
- Politie, rechtbank, gevangenis, forensische instellingen…
Verschillende basisparadigma’s
Forensische is een andere manier van werken dan psychologie
- Samenhang tussen de psychiatrische stoornis en het delict centraal
- Meer openbaar gebeuren → altijd een derde partij, zijn doorverwezen door justitie (SURB) of politie
- GGZ is een controle functie
- Patiënt is geen hulpvrager, niet vanuit zijn eigen gekomen, patiënten zijn vaak in ontkenningsmodus
- Conflictmodel = justitie wil iets (juridisch denken), hulpverlening + patiënt niet (medisch denken)
- Wanneer heeft het gerecht een psycholoog nodig?
o Bij een GO en om bijkomend advies
o Therapeutische vertrouwensrelatie, beroepsgeheim, alles in die sessie is geheim
Werkingsgebieden gerechtelijke GGZ
- Deskundigenonderzoek bij een GO, op vraag van gerechtelijke instanties of van de verdediging
o De zogenaamde gerechtspsychiaters
- Andere vormen van diagnose en adviesverlening in de opeenvolgende fasen van de strafrechtsbedeling
- Probatie, internering, strafuitvoering, …) –
- Risicotaxatie
- Behandeling van/hulpverlening aan daders en slachtoffers in diverse juridische kaders
- Preventie en netwerking
,DEEL 1: PSYCHIATRISCHE STOORNISSEN
ALGEMEEN
1. WAT IS EEN PSYCHIATRISCHE STOORNIS?
Een psychiatrische ziekte = ziekte met psychische symptomen en/of door psychische oorzaken, die gepaard gaat met lijden
en/of sociaal disfunctioneren.
Symptomen= klachten of verschijnselen, bv: verwardheid, hallucinaties…
Niet altijd duidelijk onderscheid tussen ‘lichamelijke’ en ‘psychische’ ziekten.
- In psychiatrie ligt nadruk op psychische symptomen en oorzaken.
- Lichamelijke (= somatisch) oorzaak bij psychiatrische ziekte, vb. vitamine D tekort → vermoeidheid, depressie +
hersentumor kan je gedrag doen veranderen + schildklier te snel/te traag werkt → depressief overkomen
o Denken dat het psychisch is, maar het heeft een lichamelijke oorsprong
- Puur psychisch probleem en daardoor een lichamelijke ziekte ontwikkelen, vb. anorexia (meest dodelijke mentale ziekte)
→ maandstonden blijven uit, organen functioneren niet meer, ondervoeding
Psychiaters beschouwen psychische klachten en verschijnselen als symptomen van stoornissen in de zogenaamde psychische
functies van de hersenen.
Wat zijn psychische functies?
Psychische functies worden in drie hoofdgroepen ingedeeld:
1. Cognitieve functies: bewustzijn, aandacht, oriëntatie, geheugen, waarneming (“denken”)
- Vb. Alzheimer
2. Affectieve functies: emoties (“voelen”)
- Vb. Persoonlijkheidsstoornissen, borderline, depressie, angststoornissen
3. Conatieve functies: psychomotoriek, motivatie, gedrag (“willen”): wat willen we bereiken? Hoe gedragen we ons?
- Vb. Opgefokt zijn
Al deze functies betreffen een wisselwerking tussen individu en omgeving → functies beïnvloeden elkaar
- In de functies kan iets mislopen
Examen: in welke functie is in deze case iets misgelopen?
5-G schema
Vanuit de cognitieve gedragstherapie hanteert men het 5G schema om dit eenvoudig te illustreren
Psychiatrische stoornis
In psychiatrie niet altijd mogelijk om specifieke “oorzaak” aan te duiden.
- Daarom wordt eerder gesproken van psychiatrische stoornissen (“psychiatric disorder”) dan van psychiatrische
ziekten, want “ziekte”= niet het juiste woord
o Ziekten geeft een suggestie dat ze alles weten over de oorzaak, maar dit is niet altijd zo
,Stoornissen en klachten
Psychiatrische stoornis ≠ klacht.
- Klachten zijn vaak een reactie op iets wat men meemaakt
o Vb. een relatiebreuk, en gaan na verloop van tijd weer over (of men leert ermee leven).
o Klacht wilt niet meteen zeggen dat je een stoornis hebt of in behandeling moet gaan
Stoornis:
- Het psychisch evenwicht is langdurig verstoord
- Negatief effect op het functioneren op verschillende levensdomeinen
- Sociale rollen (als partner, werknemer…) komen hierdoor onder druk te staan.
Soms kom je ook de term ernstige psychiatrische aandoening of ‘EPA’ tegen (in het Engels een ‘major mental disorder’).
- Auteurs zijn het niet altijd eens over welke stoornissen nu precies onder de EPAs vallen
EPA = psychiatrische stoornissen met ernstige beperkingen in het sociaal en/of maatschappelijk functioneren
- Die niet van voorbijgaande aard zijn (structureel c.q. langdurig, ten minste enkele jaren)
- Waarbij gecoördineerde zorg van professionele hulpverleners geïndiceerd is
Vb. Schizofrenie (meest ernstige stoornissen)
2. HOE WORDT EEN PSYCHIATRISCHE DIAGNOSE GESTELD?
DOEL
Vaststellen of er sprake is van een stoornis -> zo ja, welke? Beloop? Oorzaken? Behandeling?
- Diagnostiek is beperkt → psychiaters moeten het doen met de info van de patiënt
ONDERDELEN
Kern → in kaart brengen en verhelderen van klachten en het vaststellen van verschijnselen.
- Hoe?
o Via de anamnese (= zeer uitgebreid ondervragen van de patiënt)
- Somatische specialist begint met de anamnese en daarna overgaat tot het lichamelijk onderzoek
- Psychiater doet onderzoek terwijl hij de anamnese opneemt.
De door de patiënt gerapporteerde en/of bij de patiënt waargenomen symptomen worden vervolgens geclusterd tot
ziektebeelden of stoornissen.
- Klachten (anamnese + exploratie) en afwijkende verschijnselen (observatie, psychologische testen)
- Het onderzoek bestaat uit de observatie (= het eigenlijke onderzoek) van het gesprek is dus niet fysiek
o Psychiater doet geen lichamelijk onderzoek
o Observeren: gedrag vanaf het moment dat de patiënt binnenkomt
▪ Vb. handgeven, hoe en waar de patiënt gaat zitten, non-verbale communicatie
Anamnese:
Speciële anamnese: geschiedenis van de psychiatrische aandoening
Algemeen psychiatrische anamnese: screening andere psychiatrische stoornissen, vb: suïcidaal, detectievragen
Sociale anamnese: drie milieus (thuis, opleiding/werk en vrije tijd) → Impact op sociaal leven
Biografische anamnese: gezin van oorsprong, levensgeschiedenis, zelfbeschrijving
Somatische anamnese: lichamelijke gezondheid, medicatiegebruik
Hoe? Via gesprek; eventueel via gestructureerde interviews of vragenlijsten
Probleem: vaak onvoldoende, onvolledige of onbruikbare informatie verkregen van patiënt zelf.
- Door psychiatrische stoornis (oordeelsvermogen vaak verstoord)
- Patiënt niet altijd de waarheid vertelt, kan niet altijd juist verwoorden
o Patiënt laat niet vaak de achterkant van de tong zien, kunnen in de problemen komen als ze bepaalde dingen
toegeven, vb. voorkeur voor jonge meisjes
, Vandaar:
- Heteroanamnese (= gesprek met derden)
o Met toestemming met de omgeving vd patiënt gaan praten → meer standpunten, objectief beeld
- Collaterale informatie (dossier inkijken → goede informatiebron): belangrijk in de psychiatrie, zeker in de forensische
psychiatrie
o Vb. bij dementerende patiënt
o In andere databanken of dossiers zoeken, vb. strafdossiers, uittreksel strafregister
Psychiatrisch onderzoek: onderzoek
Psychiatrisch onderzoek valt samen met de anamnese
- Anamnese: uiterlijk + gedrag van de patiënt geobserveerd
- Wat de patiënt vertelt, wordt geïnterpreteerd in term van psychische functies
o Proberen een idee te krijgen hoe de persoon functioneert
Exploratie: het gericht vragen naar subjectieve psychiatrische symptomen, aansluitend bij hetgeen de patiënt spontaan
vermeldt.
Observatie: observeren van objectieve psychopathologische verschijnselen.
Psychologisch onderzoek: gestandaardiseerde tests om verschillende psychische functies betrouwbaar te meten
- Vb. Intelligentietest of persoonlijkheidstests.
Aanvullend onderzoek
Bloedonderzoek? Ander onderzoek? Neen.
- Er bestaat geen aanvullend onderzoek om een psychiatrische diagnose te bevestigen of te verwerpen
- Waarom dan toch doen?
o Lichamelijke oorzaak uitsluiten, ondersteuning voor keuze van bepaalde behandeling, bijwerkingen van
medicatie opvolgen (huidige medicatie van de patiënt)
Beeldvormend onderzoek van de hersenen (“brain imaging”) structureel en functioneel:
- CT-scan, MRI, PET,..; → structuur hersenen bekijken
- Enkel op
o Indicatie om bv. neurologische aandoeningen op te sporen die een oorzaak zijn voor de psychiatrische
symptomen
o Voor wetenschappelijk onderzoek
- In andere databanken of dossiers zoeken, vb. strafdossiers, uittreksel strafregister
Dus: psychiatrische diagnostiek= anamnese + onderzoek
Betrouwbaarheid?
The Rosenhan experiment: nep patiënten gaan naar spoedgevallen en zeggen dat ze stemmen horen
Eens opgenomen zeggen ze dat stemmen weg zijn-> Psychiaters geloofden het niet
- Gem 19 dagen opgesloten geweest, ontslagen met diagnoses schizofrenie of bipolaire stoornis
- Conclusie: Second opinion is belangrijk
Psychiatrische diagnostiek:
Het psychiatrisch onderzoek leidt tot een samenvatting en conclusie
- De bevindingen leiden tot een diagnose en een behandelvoorstel.
Twee types diagnose:
- Syndroomdiagnose of descriptieve diagnose: symptomen worden geordend tot een stoornis; deze diagnose is puur
beschrijvend
o Vb. een matig ernstige depressie met melancholische kenmerken en suïcidaliteit
o Beschrijven wat de patiënt zegt
