Hoofdstuk 4 Collectief arbeidsrecht
Collectief arbeidsrecht is de regelgeving rond het collectief onderhandelen over
arbeidsvoorwaarden door verenigingen van werknemers en werkgevers.
4.1 Cao-recht
Tegenwoordig zien we de staking als een ‘normaal’ middel in het arbeidsvoorwaardenoverleg.
Werknemers- en werkgeversorganisaties
Het collectieve arbeidsvoorwaardenoverleg wordt gevoerd door werknemersorganisaties (de
vakbonden) en werkgeversorganisaties. De belangrijkste taak van de vakbonden is het afsluiten
van cao’s en het behartigen van hun leden.
Veel vakbonden zijn aangesloten bij FNV, CNV of VCP.
De organisatieraad van werknemers, dat is het percentage werknemers dat lid is van een vakbond),
ligt ongeveer op 20%, dit terwijl de vakbonden door middel van cao-overleg de arbeidsvoorwaarden
van ongeveer 85% van de werknemers regelen.
Er zijn dus ook werkgeversorganisaties. Zij opereren meer op speciale terreinen van het
bedrijfsleven. Voor industrie, handel en banken de VNO-NCW, voor midden-kleinbedrijf de MKB en
voor land- en tuinbouw LTO.
Overleg- en adviesorganen
Zowel werknemers- als werkgeverscentrales verrichten overkoepelende en coördinerende
werkzaamheden ten behoeve van de aangesloten organisaties. Zij hebben een belangrijke
adviserende taak ten opzichte van de centrale overheid. De SER en de Stichting van de Arbeid zijn
de belangrijkste adviesorganen. De Stichting van de Arbeid is ontstaan als overlegorgaan voor
werkgevers en vakcentrales. De SER is een belangrijk overleg- en adviesorgaan.
4.1.1 De cao en haar bepalingen
Arbeidsvoorwaarden kunnen door werkgever en werknemer individueel worden overeengekomen.
Collectief onderhandelen, waarbij een vakbond die voor zijn leden een cao afsluit, de belangen van
werknemers behartigt, betekent echter een sterkere onderhandelingspositie. De cao heef haar
wettelijk kader in de Wet op de Collectieve Arbeidsovereenkomst. Een cao is een schriftelijke
overeenkomst, aangegaan door een of meer werkgevers of werkgeversorganisaties waarbij
voornamelijk arbeidsvoorwaarden worden geregeld die bij de arbeidsovereenkomst in acht moeten
worden genomen. De cao zelf is dus geen arbeidsovereenkomst. De cao vervangt de aovk ook niet.
De cao moet wel aan een paar eisen voldoen. De cao moet bij authentieke akte of onderhandse
akte zijn aangegaan. Ook moet de cao zijn aangemeld bij de Directie Uitvoeringstaken
Arbeidsvoorwaardenwetgeving van het ministerie van SZW.
Er bestaan discussies in hoeverre een sociaal plan als cao valt te kwalificeren. Een sociaal plan
bevat uitgebreide arbeidsvoorwaarden die gelden bij een (groeps)ontslag of reorganisatie. Een
sociaal plan kan worden overeengekomen bij een specifieke ontslagsituatie.
Werkingssfeer
Er zijn twee soorten cao’s. de bedrijfstak-cao en de ondernemings-cao. Bedrijfstak-cao’s gelden
voor een gehele bedrijfstak of een groot deel daarvan, bijvoorbeeld de bouw of de industrie. Cao’s
kunnen wat hun horizontale werkingssfeer betreft gekoppeld zijn aan een of meer werkgevers. Ook
kan de cao zicht richten tot bedrijven die bepaalde werkzaamheden verrichten. Er is ook een
verticale werkingssfeer. Die geeft aan in hoeverre alle werknemers onder de cao vallen.
Onderhandelingsvrijheid
De cao is een privaatrechtelijke overeenkomst wat betekent dat ook het cao-overleg wordt
geregeerd door contractvrijheid. Werkgevers mogen zelf uitmaken of zij een cao willen afsluiten
met een bepaalde bond. Gezien het belang dat de bonden hebben om bij het overleg te worden
betrokken, proberen ze weleens via de rechter toegang te krijgen tot de onderhandelingstafel.
Cao-bepalingen en hun werking
Cao’s kennen het volgende onderscheid met betrekking tot hun inhoud:
- Normatieve bepalingen
- Obligatoire bepalingen
- Diagonale bepalingen
Normatieve bepalingen vormen de kern van de cao. Dit zijn de arbeidsvoorwaarden. Denk aan loon,
werktijden en ontslag. Deze cao-bepalingen zijn in een standaardregeling of in een
minimumregeling gegoten. Als het gaat om een standaardregeling, dan is elke afwijking daarvan
nietig. Gaat het om een minimumregeling, dan is afwijking in gunstigere zin toegestaan. De cao
heeft dus een veranderende werking ten aanzien van de arbeidsovereenkomst. Bedingen in de
Collectief arbeidsrecht is de regelgeving rond het collectief onderhandelen over
arbeidsvoorwaarden door verenigingen van werknemers en werkgevers.
4.1 Cao-recht
Tegenwoordig zien we de staking als een ‘normaal’ middel in het arbeidsvoorwaardenoverleg.
Werknemers- en werkgeversorganisaties
Het collectieve arbeidsvoorwaardenoverleg wordt gevoerd door werknemersorganisaties (de
vakbonden) en werkgeversorganisaties. De belangrijkste taak van de vakbonden is het afsluiten
van cao’s en het behartigen van hun leden.
Veel vakbonden zijn aangesloten bij FNV, CNV of VCP.
De organisatieraad van werknemers, dat is het percentage werknemers dat lid is van een vakbond),
ligt ongeveer op 20%, dit terwijl de vakbonden door middel van cao-overleg de arbeidsvoorwaarden
van ongeveer 85% van de werknemers regelen.
Er zijn dus ook werkgeversorganisaties. Zij opereren meer op speciale terreinen van het
bedrijfsleven. Voor industrie, handel en banken de VNO-NCW, voor midden-kleinbedrijf de MKB en
voor land- en tuinbouw LTO.
Overleg- en adviesorganen
Zowel werknemers- als werkgeverscentrales verrichten overkoepelende en coördinerende
werkzaamheden ten behoeve van de aangesloten organisaties. Zij hebben een belangrijke
adviserende taak ten opzichte van de centrale overheid. De SER en de Stichting van de Arbeid zijn
de belangrijkste adviesorganen. De Stichting van de Arbeid is ontstaan als overlegorgaan voor
werkgevers en vakcentrales. De SER is een belangrijk overleg- en adviesorgaan.
4.1.1 De cao en haar bepalingen
Arbeidsvoorwaarden kunnen door werkgever en werknemer individueel worden overeengekomen.
Collectief onderhandelen, waarbij een vakbond die voor zijn leden een cao afsluit, de belangen van
werknemers behartigt, betekent echter een sterkere onderhandelingspositie. De cao heef haar
wettelijk kader in de Wet op de Collectieve Arbeidsovereenkomst. Een cao is een schriftelijke
overeenkomst, aangegaan door een of meer werkgevers of werkgeversorganisaties waarbij
voornamelijk arbeidsvoorwaarden worden geregeld die bij de arbeidsovereenkomst in acht moeten
worden genomen. De cao zelf is dus geen arbeidsovereenkomst. De cao vervangt de aovk ook niet.
De cao moet wel aan een paar eisen voldoen. De cao moet bij authentieke akte of onderhandse
akte zijn aangegaan. Ook moet de cao zijn aangemeld bij de Directie Uitvoeringstaken
Arbeidsvoorwaardenwetgeving van het ministerie van SZW.
Er bestaan discussies in hoeverre een sociaal plan als cao valt te kwalificeren. Een sociaal plan
bevat uitgebreide arbeidsvoorwaarden die gelden bij een (groeps)ontslag of reorganisatie. Een
sociaal plan kan worden overeengekomen bij een specifieke ontslagsituatie.
Werkingssfeer
Er zijn twee soorten cao’s. de bedrijfstak-cao en de ondernemings-cao. Bedrijfstak-cao’s gelden
voor een gehele bedrijfstak of een groot deel daarvan, bijvoorbeeld de bouw of de industrie. Cao’s
kunnen wat hun horizontale werkingssfeer betreft gekoppeld zijn aan een of meer werkgevers. Ook
kan de cao zicht richten tot bedrijven die bepaalde werkzaamheden verrichten. Er is ook een
verticale werkingssfeer. Die geeft aan in hoeverre alle werknemers onder de cao vallen.
Onderhandelingsvrijheid
De cao is een privaatrechtelijke overeenkomst wat betekent dat ook het cao-overleg wordt
geregeerd door contractvrijheid. Werkgevers mogen zelf uitmaken of zij een cao willen afsluiten
met een bepaalde bond. Gezien het belang dat de bonden hebben om bij het overleg te worden
betrokken, proberen ze weleens via de rechter toegang te krijgen tot de onderhandelingstafel.
Cao-bepalingen en hun werking
Cao’s kennen het volgende onderscheid met betrekking tot hun inhoud:
- Normatieve bepalingen
- Obligatoire bepalingen
- Diagonale bepalingen
Normatieve bepalingen vormen de kern van de cao. Dit zijn de arbeidsvoorwaarden. Denk aan loon,
werktijden en ontslag. Deze cao-bepalingen zijn in een standaardregeling of in een
minimumregeling gegoten. Als het gaat om een standaardregeling, dan is elke afwijking daarvan
nietig. Gaat het om een minimumregeling, dan is afwijking in gunstigere zin toegestaan. De cao
heeft dus een veranderende werking ten aanzien van de arbeidsovereenkomst. Bedingen in de
