DUITSLAND IN EUROPA 1918-1991
SE 3
3.1 ZWAKKE PLEKKEN VAN DE REPUBLIEK VAN WEIMAR
Aan het einde van WOI werd de Republiek van Weimar uitgeroepen door een sociaaldemocratische
regering. De democratie in de Republiek was vanaf het begin al wankel:
- De sociaaldemocratische regering moest de wapenstilstand tekenen in de oorlog die door het
keizerrijk was begonnen en verloren.
- Een groot deel van de bevolking had weinig vertrouwen in de leiders van de Republiek.
- De economie van Duitsland stond er zeer slecht voor als gevolg van de oorlog en kreeg sterk te
lijden van de hoge herstelbetalingen en het verlies van grondstofrijke gebieden.
Regering van de Republiek krijgt te maken met veel tegenstand:
In de Republiek was er veel tegenstand vanuit verschillende partijen. Dit zorgde ervoor dat de
parlementaire democratie niet goed kon functioneren. De tegenpartijen:
- Communisten (KDP) → KDP was 1 van de sterkste communistische partijen van West-Europa,
zij hoopte op revolutie. In afwachting daarvan namen ze deel aan de verkiezingen → zagen de
parlementaire democratie als een goed middel om propaganda te maken voor hunzelf. Zij
wouden zelf alle macht.
- Nationalisten en conservatieven → wouden keizerrijk terug met minder macht voor de
politieke partijen en meer voor hen zelf. Zij vonden dat de oorlog verloren was, doordat de
socialisten het keizerrijk ten val hadden gebracht en met gevolg een nadelige uitkomst voor de
Republiek. Terwijl zij vonden dat het leger nog wel in staat was om te vechten → ontstaan van de
dolkstootlegende. Ook hadden zij een grote afkeer en angst voor het communisme.
- Teleurgestelde ex-soldaten → zij sloten zich aan bij communistische, conservatieve of
fascistische groepen. De soldaten keerde na de oorlog terug naar huis zonder baan → hebben ze
daarvoor hun leven gewaagd? Hun gaven de schuld aan de parlementaire democratie en hun
vertegenwoordigers voor alles wat in hun ogen verkeerd was.
Regering krijgt de schuld van alles; de nederlaag, de Vrede van Versailles en de slechte
economische toestand
Door de dolkstootlegende kreeg de sociaaldemocratische regering de schuld voor:
- Nederlaag WO1
- Het opgelegde Verdrag van Versailles (1919)
- De daaruit voortvloeiende slechte economische toestand
De leiders van de heersende partijen in de Republiek probeerde weer aanzien te krijgen in Europa en bij
hun bevolking, maar door het verdrag was dit erg lastig. Duitsland had namelijk niet mogen meepraten
over het verdrag en er waren nadelige gevolgen voor hun, wat ervoor zorgde dat de eerste jaren na de
oorlog een slechte economische toestand ontstond.
- Du kreeg schuld van de oorlog → kreeg enorme herstelbetalingen opgelegd door de
geallieerden
, - Du moest grondgebied afstaan → klein gebied aan België, groot gebied aan Polen, waardoor
Oost-Pruisen los kwam te liggen van de rest van Duitsland. Frankrijk kreeg Elzas-Lotharingen
terug (was in 1871 geannexeerd door Du) en de Duitse koloniën werden verdeeld onder de
geallieerden die namens de Volkenbond die gebieden zouden gaan beheren.
- Du moest ontwapenen → kleine oorlogsschepen + klein beroepsleger
Achterstand in herstelbetalingen leidt tot bezetting Ruhrgebied en grote economische problemen
De herstelbetalingen waren zwaar voor Duitsland met het gevolg dat er een achterstand ontstond in
betalingen. Hierdoor bezetten Franse en Belgische troepen in 1923 het Ruhrgebied. Arbeiders gingen
hierdoor staken, maar Duitse regering bleef lonen doorbetalen. Hiervoor moesten ze grote
hoeveelheden geld bijdrukken, met het gevolg van een enorme inflatie. Deze inflatie zorgde ervoor dat in
1923 een grote economische crisis ontstond.
Opbloei van Duitse economie halverwege de jaren ’20
Dankzij de verzoeningspolitiek met Frankrijk en het Dawesplan, bloeide de economie enigszins op.
In 1925 werd Aristide Briand minister van Buitenlandse zaken in Frankrijk en samen met de Duitse
minister van Buitenlandse Zaken begon hij een politiek van Frans-Duitse toenadering →
verzoeningspolitiek.
De bankier Charles Dawes kwam met een herziening voor het beleid van de herstelbetalingen in 1924.
Het Dawesplan → jaarlijkse aandeel in aflossing van herstelbetalingen werd gekoppeld aan de
economische draagkracht van Duitsland; De VS ging vanaf 1925 leningen aan Duitsland verstrekken om
de Duitse economie weer op de been te helpen. Dankzij dit plan verdwenen de troepen uit het
Ruhrgebied en ontstond er een tijdelijke economische herstel → tussen 1924-1929 konden nu redelijk
stabiele regeringen worden gevorm.
3.2 DE NAZI’S PROFITEREN VAN DE ECONOMISCHE CRISIS VAN 1929
Crisis van het wereldkapitalisme treft in Europa vooral Duitsland
Oktober 1929 →Amerikaanse Beurskrach. De waarde van aandelen op de beurs in New York (Wall Street)
daalde plotseling sterk, met het gevolg; economische crisis. Faillissement van banken tot bedrijven,
sterke daling van productie en handel → grote werkloosheid.
De crisis sloeg over naar Europa (vooral naar Duitsland) en andere landen in de wereld die nauwe
economische banden hadden met de VS. Met het gevolg dat de VS leningen aan Europese landen terug
gingen vragen. Veel Duitse bedrijven konden dankzij dit geld uitbreiden, maar hadden die leningen nog
steeds nodig. Dit zorgde ervoor dat veel bedrijf failliet gingen toen de leningen stopte of moesten hun
productie verminderen en dus werknemers ontslaan. Dit leidde ertoe dat vanaf 1930 het aantal werklozen
groeide tot grote hoogte.
De crisis is gunstig voor de nazi’s
De economische crisis wordt ook een politieke crisis:
ook nu ontstond er politieke instabiliteit. De partijen die de Republiek altijd hadden gesteund, vonden
geen oplossing voor de economische problemen. In 1930 viel de coalitieregering van democratische
partijen uit elkaar. Het lukte de rijkspresident en de rijkskanselier niet om een meerderheid voor de
nieuwe regering te vinden in de rijksdag. Gevolg → namen toevlucht tot artikel 48 van de grondwet: het
kabinet kon bij een noodtoestand regeren met noodverordeningen, getekend door de rijkspresident. Dit
hield in dat de macht in handen lag van rijkskanselier en president samen.
vooral de NSDAP profiteert van de crisis:
De crisis bleek vooral gunstige uitwerkingen te hebben voor de fascistische Nationalsozialistische
, Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) en haar führer Adolf Hitler. De aanhangers werden nazi’s genoemd.
Deze partij bood voor een groeiend aantal Duitsers een aanvaardbaar en duidelijk alternatief voor de
parlementaire democratie. Hitler beloofde dat hij alleen het land zou leiden naar welvaart en nationael
eenheid. Ook zou hij het Verdrag van Versailles ontbinden.
In 1920 werd de NSDAP opgericht (kleine Beierse partij), werden landelijk bekend door een mislukte
staatsgreep in 1923 → Hitler kreeg een gevangenisstraf en zijn partij leek van de kaart geveegd te zijn.
Maar in 1925 begon Hitler opnieuw → lukte om uit te groeien tot een massaorganisatie, door gebruik te
maken van grootscheepse propaganda en van paramilitair vertoon.
Het fascisme van de nazi’s: nationaalsocialisme
Fascisme is een totalitaire ideologie. Dat is een duidelijke omschreven wereldbeschouwing die
betrekking heeft op alle aspecten van de maatschappij (totalitarisme).
Gemeenschappelijke kenmerken van het fascisme:
- Fascisme is negatief → grote aandacht wordt besteed aan zaken waar men tegen is. Tegen alles
wat een volk kan verdelen.
- Het belang van de groep wordt vooropgesteld
- Het fascisme is ultra nationalistisch → ze vinden dat hun staat de beste is en het recht heeft
om andere volken te overheersen.
- Fascisme wil 1 corporatieve staat → samenleving moet worden georganiseerd in
beroepsgroepen. Hierdoor kunnen concurrentie en onderlinge strijd worden voorkomen.
- Mensen zijn niet gelijk, ‘hogeren’ moeten het volk leiden → mensen in een staat zijn niet
gelijkwaardig. Zo moeten de ‘hogeren’ zich verenigen in 1 politieke partij om leiding te geven.
- Aan het hoofd staat 1 leider
- Fascistische partij beheerst alle uitingen van cultuur in de staat → ze waren voorstander van
een totalitair bewind. Staat moet alle uitingen van cultuur in de staat beheersen en uitmaken wat
goed en slecht is.
- Verstand als basis voor handelen minder geschikt dan het gevoel
- Fascisme verheerlijkt de daad → daden waarbij kracht en geweld gebruikt worden staan hoog
aangeschreven.
- Vrouwen moeten veel kinderen voortbrengen en voor hun gezin zorgen
Aanvullende kenmerken van het Duitse fascisme
Nazi’s gingen ut van de ongelijkheid van de rassen in de wereld → het rassenleer. Ze verdeelde de rassen
in 3 soorten:
1. Eén hoogwaardig ras → ‘het Arische ras’: blanke (niet Slavische) volken van Europa. Alleen de
Germaanse volken waren volgens de nazi’s ‘raszuiver’. Onder hen kwam het Duitse volk; alleen
het Arische ras kon de mensheid vooruit helpen.
2. Minderwaardige rassen → slaven in Oost-Europa en de gekleurde bevolking in de niet-
westerse wereld, beide dienstbaar aan de hoogwaardige volken.
3. Verderfelijke rassen → volken die volgens de nazi’s tot de verderfelijke rassen behoorden
(zigeuners en vooral joden), probeerde de hoogwaardige volken voor zich te laten werken of ze te
vernietigen. Ook wel het ‘parasietenrassen’ genoemd.
De haat tegen Joden (antisemitisme) was niet uitgevonden door de nazi’s → het bestond al eeuwenlang
overal in Europa. Alleen dit uitte zich meestal alleen in slechte tijden → Joden werden de zondebok voor
alle ellende.
SE 3
3.1 ZWAKKE PLEKKEN VAN DE REPUBLIEK VAN WEIMAR
Aan het einde van WOI werd de Republiek van Weimar uitgeroepen door een sociaaldemocratische
regering. De democratie in de Republiek was vanaf het begin al wankel:
- De sociaaldemocratische regering moest de wapenstilstand tekenen in de oorlog die door het
keizerrijk was begonnen en verloren.
- Een groot deel van de bevolking had weinig vertrouwen in de leiders van de Republiek.
- De economie van Duitsland stond er zeer slecht voor als gevolg van de oorlog en kreeg sterk te
lijden van de hoge herstelbetalingen en het verlies van grondstofrijke gebieden.
Regering van de Republiek krijgt te maken met veel tegenstand:
In de Republiek was er veel tegenstand vanuit verschillende partijen. Dit zorgde ervoor dat de
parlementaire democratie niet goed kon functioneren. De tegenpartijen:
- Communisten (KDP) → KDP was 1 van de sterkste communistische partijen van West-Europa,
zij hoopte op revolutie. In afwachting daarvan namen ze deel aan de verkiezingen → zagen de
parlementaire democratie als een goed middel om propaganda te maken voor hunzelf. Zij
wouden zelf alle macht.
- Nationalisten en conservatieven → wouden keizerrijk terug met minder macht voor de
politieke partijen en meer voor hen zelf. Zij vonden dat de oorlog verloren was, doordat de
socialisten het keizerrijk ten val hadden gebracht en met gevolg een nadelige uitkomst voor de
Republiek. Terwijl zij vonden dat het leger nog wel in staat was om te vechten → ontstaan van de
dolkstootlegende. Ook hadden zij een grote afkeer en angst voor het communisme.
- Teleurgestelde ex-soldaten → zij sloten zich aan bij communistische, conservatieve of
fascistische groepen. De soldaten keerde na de oorlog terug naar huis zonder baan → hebben ze
daarvoor hun leven gewaagd? Hun gaven de schuld aan de parlementaire democratie en hun
vertegenwoordigers voor alles wat in hun ogen verkeerd was.
Regering krijgt de schuld van alles; de nederlaag, de Vrede van Versailles en de slechte
economische toestand
Door de dolkstootlegende kreeg de sociaaldemocratische regering de schuld voor:
- Nederlaag WO1
- Het opgelegde Verdrag van Versailles (1919)
- De daaruit voortvloeiende slechte economische toestand
De leiders van de heersende partijen in de Republiek probeerde weer aanzien te krijgen in Europa en bij
hun bevolking, maar door het verdrag was dit erg lastig. Duitsland had namelijk niet mogen meepraten
over het verdrag en er waren nadelige gevolgen voor hun, wat ervoor zorgde dat de eerste jaren na de
oorlog een slechte economische toestand ontstond.
- Du kreeg schuld van de oorlog → kreeg enorme herstelbetalingen opgelegd door de
geallieerden
, - Du moest grondgebied afstaan → klein gebied aan België, groot gebied aan Polen, waardoor
Oost-Pruisen los kwam te liggen van de rest van Duitsland. Frankrijk kreeg Elzas-Lotharingen
terug (was in 1871 geannexeerd door Du) en de Duitse koloniën werden verdeeld onder de
geallieerden die namens de Volkenbond die gebieden zouden gaan beheren.
- Du moest ontwapenen → kleine oorlogsschepen + klein beroepsleger
Achterstand in herstelbetalingen leidt tot bezetting Ruhrgebied en grote economische problemen
De herstelbetalingen waren zwaar voor Duitsland met het gevolg dat er een achterstand ontstond in
betalingen. Hierdoor bezetten Franse en Belgische troepen in 1923 het Ruhrgebied. Arbeiders gingen
hierdoor staken, maar Duitse regering bleef lonen doorbetalen. Hiervoor moesten ze grote
hoeveelheden geld bijdrukken, met het gevolg van een enorme inflatie. Deze inflatie zorgde ervoor dat in
1923 een grote economische crisis ontstond.
Opbloei van Duitse economie halverwege de jaren ’20
Dankzij de verzoeningspolitiek met Frankrijk en het Dawesplan, bloeide de economie enigszins op.
In 1925 werd Aristide Briand minister van Buitenlandse zaken in Frankrijk en samen met de Duitse
minister van Buitenlandse Zaken begon hij een politiek van Frans-Duitse toenadering →
verzoeningspolitiek.
De bankier Charles Dawes kwam met een herziening voor het beleid van de herstelbetalingen in 1924.
Het Dawesplan → jaarlijkse aandeel in aflossing van herstelbetalingen werd gekoppeld aan de
economische draagkracht van Duitsland; De VS ging vanaf 1925 leningen aan Duitsland verstrekken om
de Duitse economie weer op de been te helpen. Dankzij dit plan verdwenen de troepen uit het
Ruhrgebied en ontstond er een tijdelijke economische herstel → tussen 1924-1929 konden nu redelijk
stabiele regeringen worden gevorm.
3.2 DE NAZI’S PROFITEREN VAN DE ECONOMISCHE CRISIS VAN 1929
Crisis van het wereldkapitalisme treft in Europa vooral Duitsland
Oktober 1929 →Amerikaanse Beurskrach. De waarde van aandelen op de beurs in New York (Wall Street)
daalde plotseling sterk, met het gevolg; economische crisis. Faillissement van banken tot bedrijven,
sterke daling van productie en handel → grote werkloosheid.
De crisis sloeg over naar Europa (vooral naar Duitsland) en andere landen in de wereld die nauwe
economische banden hadden met de VS. Met het gevolg dat de VS leningen aan Europese landen terug
gingen vragen. Veel Duitse bedrijven konden dankzij dit geld uitbreiden, maar hadden die leningen nog
steeds nodig. Dit zorgde ervoor dat veel bedrijf failliet gingen toen de leningen stopte of moesten hun
productie verminderen en dus werknemers ontslaan. Dit leidde ertoe dat vanaf 1930 het aantal werklozen
groeide tot grote hoogte.
De crisis is gunstig voor de nazi’s
De economische crisis wordt ook een politieke crisis:
ook nu ontstond er politieke instabiliteit. De partijen die de Republiek altijd hadden gesteund, vonden
geen oplossing voor de economische problemen. In 1930 viel de coalitieregering van democratische
partijen uit elkaar. Het lukte de rijkspresident en de rijkskanselier niet om een meerderheid voor de
nieuwe regering te vinden in de rijksdag. Gevolg → namen toevlucht tot artikel 48 van de grondwet: het
kabinet kon bij een noodtoestand regeren met noodverordeningen, getekend door de rijkspresident. Dit
hield in dat de macht in handen lag van rijkskanselier en president samen.
vooral de NSDAP profiteert van de crisis:
De crisis bleek vooral gunstige uitwerkingen te hebben voor de fascistische Nationalsozialistische
, Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) en haar führer Adolf Hitler. De aanhangers werden nazi’s genoemd.
Deze partij bood voor een groeiend aantal Duitsers een aanvaardbaar en duidelijk alternatief voor de
parlementaire democratie. Hitler beloofde dat hij alleen het land zou leiden naar welvaart en nationael
eenheid. Ook zou hij het Verdrag van Versailles ontbinden.
In 1920 werd de NSDAP opgericht (kleine Beierse partij), werden landelijk bekend door een mislukte
staatsgreep in 1923 → Hitler kreeg een gevangenisstraf en zijn partij leek van de kaart geveegd te zijn.
Maar in 1925 begon Hitler opnieuw → lukte om uit te groeien tot een massaorganisatie, door gebruik te
maken van grootscheepse propaganda en van paramilitair vertoon.
Het fascisme van de nazi’s: nationaalsocialisme
Fascisme is een totalitaire ideologie. Dat is een duidelijke omschreven wereldbeschouwing die
betrekking heeft op alle aspecten van de maatschappij (totalitarisme).
Gemeenschappelijke kenmerken van het fascisme:
- Fascisme is negatief → grote aandacht wordt besteed aan zaken waar men tegen is. Tegen alles
wat een volk kan verdelen.
- Het belang van de groep wordt vooropgesteld
- Het fascisme is ultra nationalistisch → ze vinden dat hun staat de beste is en het recht heeft
om andere volken te overheersen.
- Fascisme wil 1 corporatieve staat → samenleving moet worden georganiseerd in
beroepsgroepen. Hierdoor kunnen concurrentie en onderlinge strijd worden voorkomen.
- Mensen zijn niet gelijk, ‘hogeren’ moeten het volk leiden → mensen in een staat zijn niet
gelijkwaardig. Zo moeten de ‘hogeren’ zich verenigen in 1 politieke partij om leiding te geven.
- Aan het hoofd staat 1 leider
- Fascistische partij beheerst alle uitingen van cultuur in de staat → ze waren voorstander van
een totalitair bewind. Staat moet alle uitingen van cultuur in de staat beheersen en uitmaken wat
goed en slecht is.
- Verstand als basis voor handelen minder geschikt dan het gevoel
- Fascisme verheerlijkt de daad → daden waarbij kracht en geweld gebruikt worden staan hoog
aangeschreven.
- Vrouwen moeten veel kinderen voortbrengen en voor hun gezin zorgen
Aanvullende kenmerken van het Duitse fascisme
Nazi’s gingen ut van de ongelijkheid van de rassen in de wereld → het rassenleer. Ze verdeelde de rassen
in 3 soorten:
1. Eén hoogwaardig ras → ‘het Arische ras’: blanke (niet Slavische) volken van Europa. Alleen de
Germaanse volken waren volgens de nazi’s ‘raszuiver’. Onder hen kwam het Duitse volk; alleen
het Arische ras kon de mensheid vooruit helpen.
2. Minderwaardige rassen → slaven in Oost-Europa en de gekleurde bevolking in de niet-
westerse wereld, beide dienstbaar aan de hoogwaardige volken.
3. Verderfelijke rassen → volken die volgens de nazi’s tot de verderfelijke rassen behoorden
(zigeuners en vooral joden), probeerde de hoogwaardige volken voor zich te laten werken of ze te
vernietigen. Ook wel het ‘parasietenrassen’ genoemd.
De haat tegen Joden (antisemitisme) was niet uitgevonden door de nazi’s → het bestond al eeuwenlang
overal in Europa. Alleen dit uitte zich meestal alleen in slechte tijden → Joden werden de zondebok voor
alle ellende.
