2025
Uitwerkingen –
Openbare financiën
FISCAAL RECHT – BACHELOR 2
ERASMUS SCHOOL OF LAW
ERASMUS UNIVERSITY ROTTERDAM
0
,Table of Contents
No table of contents entries found.
1
,Week 1 – Hoorcollege 1
Introductie
In dit vak wordt de politiek-economische context besproken waarbinnen belastingwetten tot stand
komen en functioneren. Dit wordt aan de hand van de volgende vier vragen duidelijk gemaakt:
1. Wanneer moet de overheid ingrijpen en wanneer niet?
a. Deze vraag is cruciaal voor het handelen van de Nationale en Europese regering,
alsmede van het handelen van de Centrale Bank.
2. Als er dan wordt ingegrepen, hoe kan de overheid dit doen?
3. Wat is het effect van overheidsingrijpen en komt dit overeen met het beoogde effect?
4. Waarom kiezen overheden voor een bepaalde vorm van ingrijpen?
a. Economische motieven tegenover politieke motieven.
In de rest van de studie veel aandacht voor het materiële belastingrecht (techniek). Fiscalist moet
‘politiek streetwise’ zijn. Dit vak bespreekt de politiek-economische context waarbinnen
belastingwetten tot stand komen en functioneren
Via de conjunctuurklok kan er worden gekeken naar hoe de stand van de economie is op dit
moment. Tijdens de Covid-19-crisis verkeerde Nederland in een bijzondere economische positie.
De conjunctuurklok was namelijk 'stuk'. Voor de Covid-19-crisis bevond Nederland zich in een
hoogconjunctuur. Aan het begin van de crisis was er sprake van een laagconjunctuur en inmiddels
zitten we weer in een hoogconjunctuur. Echter, de conjunctuurklok is stuk, waardoor de economie
niet de patronen volgt die het normaal volgde. Dit zorgt ervoor dat het vak "Openbare Financiën"
extra relevant is.
Tijdens een hoogconjunctuur heeft de overheid verschillende keuzes:
• Minder doen (anticyclisch beleid);
• Hetzelfde doen;
• Meer doen (procyclisch beleid). Dit versterkt de conjunctuur;
Deze keuze is niet alleen economisch, maar ook politiek.
De huidige economische situatie is complex en uitdagend. We bevinden ons in
een laagconjunctuur, wat betekent dat de economie minder hard groeit of zelfs krimpt. In zo’n
fase is het wenselijk dat de structurele groei, oftewel de langetermijntrend, behouden blijft of zelfs
toeneemt. Zowel de overheid als het bedrijfsleven streeft naar economische groei, maar het
huidige kabinet legt daarbij de nadruk op groene groei, waarbij duurzaamheid centraal staat.
Eén van de grote problemen op dit moment is het lage vertrouwen in de economie. Een klassieke
reactie hierop zou zijn dat de overheid anticyclisch beleid voert: door te investeren in de economie
kan de overheid de groei stimuleren en het vertrouwen herstellen. Dit is een veelgebruikte strategie
tijdens laagconjunctuur. Het tegenovergestelde, procyclisch beleid, waarbij de overheid juist
minder uitgeeft, werd bijvoorbeeld toegepast tijdens de bankencrisis. Meestal gebeurt dit niet in
laagconjunctuur, maar in dat geval werd het beleid beïnvloed door externe factoren. In tijden van
hoogconjunctuur werkt dit anders; daar is anticyclisch beleid vaak gericht op het afremmen van de
economie om oververhitting te voorkomen.
2
, Op dit moment zitten we echter in een bijzondere laagconjunctuur. Normaal gesproken zou de
overheid extra investeren om de economie aan te jagen, maar we kampen tegelijkertijd met lage
werkloosheid en krapte op de arbeidsmarkt. Dit maakt het lastiger om geld effectief te besteden,
bijvoorbeeld aan onderwijs of defensie, omdat er simpelweg te weinig mensen beschikbaar zijn om
de extra investeringen uit te voeren. Daarnaast hebben we te maken met hoge inflatie, wat de
situatie nog complexer maakt. In een klassieke economische theorie zou je verwachten dat
bedrijven prijzen verlagen om meer te kunnen verkopen, maar dat mechanisme lijkt tegenwoordig
minder goed te werken.
Sinds de coronapandemie en de financiële crisis zien we dat traditionele economische modellen
niet altijd meer kloppen. Dit roept de vraag op hoe het beleid aangepast moet worden. Moet de
overheid juist méér investeren en de economie stimuleren, of moet er een stap terug worden
gedaan en de markt meer zijn werk laten doen? Of is er een grotere rol weggelegd voor filantropie
en private initiatieven?
In tijden van hoogconjunctuur is het vaak een logische keuze om te bezuinigen en buffers op te
bouwen voor mindere tijden, maar economisch gezien is dat niet altijd de beste optie. De huidige
situatie vraagt om een doordachte strategie, waarbij goed wordt gekeken naar de impact van
overheidsbeleid op de economie als geheel. Dit maakt het economisch beleid niet alleen een
kwestie van cijfers en conjunctuur, maar ook van maatschappelijke en politieke keuzes.
Elizabeth Warren on Fair Taxation
Ze stelde dat succesvolle ondernemers profiteren van overheidsvoorzieningen zoals infrastructuur
en rechtsbescherming, die door belastinggeld worden gefinancierd. Warren betoogde dat niemand
in Amerika rijk wordt zonder afhankelijk te zijn van deze collectieve voorzieningen. Daarom is het
volgens haar rechtvaardig dat succesvolle individuen belasting betalen om deze structuren in
stand te houden voor toekomstige generaties. Deze visie werd later bekend als de "You didn't build
that"- gedachte.
De markt
In de markt is er sprake van een directe relatie tussen de prijs en de (individuele) tegenprestatie. De
ontvanger financiert zijn eigen tegenprestatie. De prijs die men daarvoor betaalt, komt tot stand
door het prijsmechanisme van vraag en aanbod. Dit wordt conform de regels van de markt
bepaald. Dat wil zeggen dat niemand er in de markt op vooruit kan gaan zonder dat iemand er op
achteruit gaat. Dit wordt de Pareto-efficiëntie genoemd.
Overheidsingrijpen
Ingrijpen in de markt is vaak noodzakelijk wanneer er onvrede bestaat over de uitkomsten van het
marktprijsmechanisme. Dit kan zich voordoen bij een gebrek aan vraag en aanbod of wanneer
prijzen zo laag zijn dat producenten geen prikkel hebben om goederen en diensten aan te bieden. In
dergelijke gevallen spreken we van marktfalen. Dit betekent dat de markt niet op zichzelf optimaal
functioneert en dat overheidsingrijpen nodig kan zijn om de efficiëntie en rechtvaardigheid te
waarborgen.
Marktfalen kan zowel betrekking hebben op de grootte van de economische taart als op de
verdeling ervan. Soms is de taart zelf niet groot genoeg, bijvoorbeeld door inefficiënties of externe
effecten, waardoor de overheid ingrijpt om de economie te stimuleren. In andere gevallen is de
taart groot genoeg, maar is de verdeling ervan oneerlijk. Dit kan leiden tot sociale onrust en oproer,
3
Uitwerkingen –
Openbare financiën
FISCAAL RECHT – BACHELOR 2
ERASMUS SCHOOL OF LAW
ERASMUS UNIVERSITY ROTTERDAM
0
,Table of Contents
No table of contents entries found.
1
,Week 1 – Hoorcollege 1
Introductie
In dit vak wordt de politiek-economische context besproken waarbinnen belastingwetten tot stand
komen en functioneren. Dit wordt aan de hand van de volgende vier vragen duidelijk gemaakt:
1. Wanneer moet de overheid ingrijpen en wanneer niet?
a. Deze vraag is cruciaal voor het handelen van de Nationale en Europese regering,
alsmede van het handelen van de Centrale Bank.
2. Als er dan wordt ingegrepen, hoe kan de overheid dit doen?
3. Wat is het effect van overheidsingrijpen en komt dit overeen met het beoogde effect?
4. Waarom kiezen overheden voor een bepaalde vorm van ingrijpen?
a. Economische motieven tegenover politieke motieven.
In de rest van de studie veel aandacht voor het materiële belastingrecht (techniek). Fiscalist moet
‘politiek streetwise’ zijn. Dit vak bespreekt de politiek-economische context waarbinnen
belastingwetten tot stand komen en functioneren
Via de conjunctuurklok kan er worden gekeken naar hoe de stand van de economie is op dit
moment. Tijdens de Covid-19-crisis verkeerde Nederland in een bijzondere economische positie.
De conjunctuurklok was namelijk 'stuk'. Voor de Covid-19-crisis bevond Nederland zich in een
hoogconjunctuur. Aan het begin van de crisis was er sprake van een laagconjunctuur en inmiddels
zitten we weer in een hoogconjunctuur. Echter, de conjunctuurklok is stuk, waardoor de economie
niet de patronen volgt die het normaal volgde. Dit zorgt ervoor dat het vak "Openbare Financiën"
extra relevant is.
Tijdens een hoogconjunctuur heeft de overheid verschillende keuzes:
• Minder doen (anticyclisch beleid);
• Hetzelfde doen;
• Meer doen (procyclisch beleid). Dit versterkt de conjunctuur;
Deze keuze is niet alleen economisch, maar ook politiek.
De huidige economische situatie is complex en uitdagend. We bevinden ons in
een laagconjunctuur, wat betekent dat de economie minder hard groeit of zelfs krimpt. In zo’n
fase is het wenselijk dat de structurele groei, oftewel de langetermijntrend, behouden blijft of zelfs
toeneemt. Zowel de overheid als het bedrijfsleven streeft naar economische groei, maar het
huidige kabinet legt daarbij de nadruk op groene groei, waarbij duurzaamheid centraal staat.
Eén van de grote problemen op dit moment is het lage vertrouwen in de economie. Een klassieke
reactie hierop zou zijn dat de overheid anticyclisch beleid voert: door te investeren in de economie
kan de overheid de groei stimuleren en het vertrouwen herstellen. Dit is een veelgebruikte strategie
tijdens laagconjunctuur. Het tegenovergestelde, procyclisch beleid, waarbij de overheid juist
minder uitgeeft, werd bijvoorbeeld toegepast tijdens de bankencrisis. Meestal gebeurt dit niet in
laagconjunctuur, maar in dat geval werd het beleid beïnvloed door externe factoren. In tijden van
hoogconjunctuur werkt dit anders; daar is anticyclisch beleid vaak gericht op het afremmen van de
economie om oververhitting te voorkomen.
2
, Op dit moment zitten we echter in een bijzondere laagconjunctuur. Normaal gesproken zou de
overheid extra investeren om de economie aan te jagen, maar we kampen tegelijkertijd met lage
werkloosheid en krapte op de arbeidsmarkt. Dit maakt het lastiger om geld effectief te besteden,
bijvoorbeeld aan onderwijs of defensie, omdat er simpelweg te weinig mensen beschikbaar zijn om
de extra investeringen uit te voeren. Daarnaast hebben we te maken met hoge inflatie, wat de
situatie nog complexer maakt. In een klassieke economische theorie zou je verwachten dat
bedrijven prijzen verlagen om meer te kunnen verkopen, maar dat mechanisme lijkt tegenwoordig
minder goed te werken.
Sinds de coronapandemie en de financiële crisis zien we dat traditionele economische modellen
niet altijd meer kloppen. Dit roept de vraag op hoe het beleid aangepast moet worden. Moet de
overheid juist méér investeren en de economie stimuleren, of moet er een stap terug worden
gedaan en de markt meer zijn werk laten doen? Of is er een grotere rol weggelegd voor filantropie
en private initiatieven?
In tijden van hoogconjunctuur is het vaak een logische keuze om te bezuinigen en buffers op te
bouwen voor mindere tijden, maar economisch gezien is dat niet altijd de beste optie. De huidige
situatie vraagt om een doordachte strategie, waarbij goed wordt gekeken naar de impact van
overheidsbeleid op de economie als geheel. Dit maakt het economisch beleid niet alleen een
kwestie van cijfers en conjunctuur, maar ook van maatschappelijke en politieke keuzes.
Elizabeth Warren on Fair Taxation
Ze stelde dat succesvolle ondernemers profiteren van overheidsvoorzieningen zoals infrastructuur
en rechtsbescherming, die door belastinggeld worden gefinancierd. Warren betoogde dat niemand
in Amerika rijk wordt zonder afhankelijk te zijn van deze collectieve voorzieningen. Daarom is het
volgens haar rechtvaardig dat succesvolle individuen belasting betalen om deze structuren in
stand te houden voor toekomstige generaties. Deze visie werd later bekend als de "You didn't build
that"- gedachte.
De markt
In de markt is er sprake van een directe relatie tussen de prijs en de (individuele) tegenprestatie. De
ontvanger financiert zijn eigen tegenprestatie. De prijs die men daarvoor betaalt, komt tot stand
door het prijsmechanisme van vraag en aanbod. Dit wordt conform de regels van de markt
bepaald. Dat wil zeggen dat niemand er in de markt op vooruit kan gaan zonder dat iemand er op
achteruit gaat. Dit wordt de Pareto-efficiëntie genoemd.
Overheidsingrijpen
Ingrijpen in de markt is vaak noodzakelijk wanneer er onvrede bestaat over de uitkomsten van het
marktprijsmechanisme. Dit kan zich voordoen bij een gebrek aan vraag en aanbod of wanneer
prijzen zo laag zijn dat producenten geen prikkel hebben om goederen en diensten aan te bieden. In
dergelijke gevallen spreken we van marktfalen. Dit betekent dat de markt niet op zichzelf optimaal
functioneert en dat overheidsingrijpen nodig kan zijn om de efficiëntie en rechtvaardigheid te
waarborgen.
Marktfalen kan zowel betrekking hebben op de grootte van de economische taart als op de
verdeling ervan. Soms is de taart zelf niet groot genoeg, bijvoorbeeld door inefficiënties of externe
effecten, waardoor de overheid ingrijpt om de economie te stimuleren. In andere gevallen is de
taart groot genoeg, maar is de verdeling ervan oneerlijk. Dit kan leiden tot sociale onrust en oproer,
3
