Inhoudstabel: Volwassenen- en Ouderenpsychiatrie
Hoofdstuk 1: Diagnostiek en classificatie (L1) p.2
Hoofdstuk 2: Het Kwetsbaarheid-stressmodel (L1) p. 9
Hoofdstuk 3: Psychose (L2) p. 15
Hoofdstuk 4: Depressieve stemmingsstoornissen (L3) p. 29
Hoofdstuk 5: Bipolaire stoornissen (L5) p. 42
Hoofdstuk 6: Angststoornissen (L4) p. 54
Hoofdstuk 7: Dwangstoornissen (L6) p. 63
Hoofdstuk 8: Drangstoornissen en stoornis in impulscontrole (L6) p. 67
Hoofdstuk 9: Eetstoornissen (L7) p. 76
Hoofdstuk 10: Trauma- en stressgerelateerde stoornissen (L7) p. 87
Hoofdstuk 11: Dissociatieve stoornissen (L7) p. 94
Hoofdstuk 12: Psychologische en psychiatrische problemen bij
Lichamelijke symptomen (L4) p. 98
Hoofdstuk 13: Seksuele problemen en genderdysforie (L6) p. 105
Hoofdstuk 14: Middelengerelateerde en verslavingsstoornis (L8) p. 111
Hoofdstuk 15: Neurocognitieve stoornissen (L9) p. 126
Hoofdstuk 16: Persoonlijkheidsstoornissen (L10) p. 142
Hoofdstuk 17: Suïcide en suïcidaal gedrag (L8) p. 157
Hoofdstuk 18: Behandelaspecten (L11) p. 168
Deze samenvatting volgt de volgorde van het boek ‘Psychopathologie’ (2de druk, Pascal Sienaert).
Inhoud: slides Toledo (zie L.. voor welke les) en boek. Succes!
1
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
, Samenvatting: Volwassenen- en ouderenpsychiatrie
Enkele begrippen
Incidentie Het aantal nieuwe gevallen van een bepaalde aandoening
binnen een specifieke populatie en tijdsperiode.
Voorbeeld: “Het aantal nieuwe gevallen van griep per 1000
mensen in een jaar.”
Puntprevalentie Het aantal mensen dat op een bepaald moment een
aandoening heeft, gedeeld door de totale populatie.
Voorbeeld: “Het percentage mensen met een depressie op 1
januari 2024.”
Levensprevalentie Het percentage mensen in een populatie dar ooit in hun leven
een bepaalde aandoening heeft gehad.
Voorbeeld: “Het percentage mensen dat ooit een
angststoornis heeft gehad.”
Differentiaaldiagnose Een lijst van mogelijke aandoeningen die de symptomen van
een patiënt kunnen verklaren .
= het proces waarbij arts meerdere mogelijke oorzaken van de
symptomen van patiënt overweegt en systematisch uitsluit
om tot de juiste diagnose te komen
Comorbiditeit Een persoon heeft 2 of meer aandoeningen tegelijkertijd
Voorbeeld: Iemand met een sociale-angststoornis heeft vaak
ook depressie.
HOOFDSTUK 1: Diagnostiek en classificatie
1. Van zot naar ziek
Loop van geschiedenis
• Afwijkend gedrag = ‘gek’ indien
o Onvoorspelbaar, irrationeel, gevaarlijk of afwijking normen
• Madness of insanity impliceert geen oorzaak met iets maar beschrijft gedrag
1. Hippocrates van Kos
o 460-370
o Lichaamssappen (=humores)
▪ Flegmatisch (slijm) → rustig, kalm
▪ Melancholisch → zwartgallig
▪ Sanguin (bloed) → vurig, energiek
▪ Cholerisch (gele gal) → driftig
o Mentale stoornis = onevenwicht in de 4 lichaamssappen
o Grote invloed tijdens middeleeuwen tot visie dat gek door iets van buitenaf
verklaard moest worden
2. ‘gek worden’ =
o Gedragsverandering, niet meer zichzelf zijn, beïnvloed worden van buitenaf
o Paracelsus ‘giftige stoffen’
o ‘demonologie’ = Bezeten door demonen
▪ Dominante verklaring voor afwijkend gedrag tot in 18e eeuw
2
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
,Meer kennis over lichamelijke ziektebeelden → ‘madness’ wordt ‘mental illness’
3. Thomas Sydenham (UK, 1624-1689)
o Vader moderne medische nosologie1
o Concept afzonderlijke ziekten met eigen
▪ Symptomen
▪ Verloop
▪ Prognose
o Beschreef Chorea van Sydenham = zeldzaam neurologisch ziektebeeld
▪ Vroeger ‘sint-vitusdans’ door eigenaardige motorische bewegingen
4. Medisch Model: Ziektebegrip beïnvloed door 2 ontdekkingen …
o Correlatie klinisch syndroom met postmortemafwijkingen in hersenen
o Ontdekking van micro-organismen als ziektekiemen (Louis Pasteur)
▪ Syphilis
• Soa die evolueert in verschillende stadia
• Ulcera, necrose, gebrekkige coördinatie, apathie, dementie
• Ontdekking: Veroorzaakt Spirocheet2: Treponema pallidum
• Gevolg: psychiatrische ziekte → biologische oorzaak
2. Van opsluiting naar behandeling
• Psychiatrie (psyche + iatros) = jonge discipline
o eerste keer gebruik term 1808: arts Johan Christian Reil
▪ wou binnen subdiscipline oprichten om geesteszieken te behandelen
• uitzondering: Cornelius Celsus
o suggereert dat gesprekken, bezigheid en sociale activiteiten geesteszieken
kunnen helpen
• tot midden 19e eeuw : psychiatrische stoornis? weggestoken en vastgekend in donkere
ruimtes (gekkenhuizen, kerkers)
• Eind 18e eeuw opstand van Philippe Pinel
o Werd arts in Salpêtière-ziekenhuis in Parijs
▪ Ziekenhuis waar veel vrouwen aan ketting hingen en haalde ze eruit
▪ Voerde gesprekken en noteerde symptomen en evolutie daarvan →
diagnostisch boek
▪ Installeerde een ‘morele behandeling’ die contact met en observatie van
patiënten centraal stelde
o Gevolg: eigen classificatie met 5 categorieën
▪ Melancholie, manie met delier, manie zonder delier, dementie, idotie
• Vlaanderen: Jozef Guislain
o Ijvert voor humane behandeling van geestesziekten
o Bouwt eerste ‘gesticht’ = Guislain-ziekenhuis
3. Van inventariseren naar classificeren
• Eind 18e -begin 19e eeuw
o Oprichting asielen
1
De wetenschappelijke classificatie van ziekten = classificatieleer
2
Stam van dunne spiraalvormige bacteriën
3
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
, ▪ Voornamelijk voor mensen met diagnose ‘geesteszieken’ → behoefte
aan ordening
▪ Insane asylum, lunatic asylum
▪ Insanity
▪ Nu psychose (EPA)
• 1844
o ‘statistical classification of institutionalised mental patients’
▪ Beperkt aantal diagnosen
• Mania, dementia, melancholia, partial insanity, moral insanity
▪ Voorlooper DSM
• Emil Kraepelin
o Geloofde in exclusief biologische etiopathogenese
o Psychiatrische & lichamelijke aandoeningen = afzonderlijke entiteiten
▪ ‘naturliche Krankheitseinheiten’
▪ Eigen oorzaak
▪ Eigen set van symptomen = syndroom
▪ Karakteristiek verloop
o Classificatie → grote invloed
▪ Prognosegericht
▪ Onderscheid geneesbare en ongeneesbare ziektebeelden
• Begin 20 eeuw
e
o Andere settings
▪ In ziekenhuis
▪ Ambulante praktijken
o Niet-psychotische aandoeningen worden behandeld + geclassificeerd
▪ Bv ‘neurosen’, persoonlijkheidsproblematiek, …
• 1948
o WHO 3 voegt lijst psychiatrische stoornissen toe aan classificatiesysteem (ICD)
o Classificatie psychiatrische stoornissen gepubliceerd als tegengewicht (DSM-I)
o ICD-11 → revisies door WHO
o Opkomst geneesmiddelen → toename interesse in diagnostiek
▪ Overheid wil medicijn koppelen aan diagnostische entiteit
▪ Chloorpramazine = 1ste
• 1952 : DSM-I
o Gebaseerd op etiologische theorieën
o Onderscheid ziekten
▪ Gevolg van ‘Imparment of brain tissue function’
▪ Of Psychogeen (psycho-analyse)
o Niet gebaseerd op empirisch onderzoek
o Heden: geen wetenschappelijke basis voor een op etiologie gebaseerde
classificatie → psychiatrische diagnostiek = beschrijvend!
• 1968: DSM-II
o Psycho-analyse
▪ Nadruk context
▪ Ervaringen jeugd
▪ Geen empirische data
3
Wereldgezondheidsorganisatie
4
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
Hoofdstuk 1: Diagnostiek en classificatie (L1) p.2
Hoofdstuk 2: Het Kwetsbaarheid-stressmodel (L1) p. 9
Hoofdstuk 3: Psychose (L2) p. 15
Hoofdstuk 4: Depressieve stemmingsstoornissen (L3) p. 29
Hoofdstuk 5: Bipolaire stoornissen (L5) p. 42
Hoofdstuk 6: Angststoornissen (L4) p. 54
Hoofdstuk 7: Dwangstoornissen (L6) p. 63
Hoofdstuk 8: Drangstoornissen en stoornis in impulscontrole (L6) p. 67
Hoofdstuk 9: Eetstoornissen (L7) p. 76
Hoofdstuk 10: Trauma- en stressgerelateerde stoornissen (L7) p. 87
Hoofdstuk 11: Dissociatieve stoornissen (L7) p. 94
Hoofdstuk 12: Psychologische en psychiatrische problemen bij
Lichamelijke symptomen (L4) p. 98
Hoofdstuk 13: Seksuele problemen en genderdysforie (L6) p. 105
Hoofdstuk 14: Middelengerelateerde en verslavingsstoornis (L8) p. 111
Hoofdstuk 15: Neurocognitieve stoornissen (L9) p. 126
Hoofdstuk 16: Persoonlijkheidsstoornissen (L10) p. 142
Hoofdstuk 17: Suïcide en suïcidaal gedrag (L8) p. 157
Hoofdstuk 18: Behandelaspecten (L11) p. 168
Deze samenvatting volgt de volgorde van het boek ‘Psychopathologie’ (2de druk, Pascal Sienaert).
Inhoud: slides Toledo (zie L.. voor welke les) en boek. Succes!
1
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
, Samenvatting: Volwassenen- en ouderenpsychiatrie
Enkele begrippen
Incidentie Het aantal nieuwe gevallen van een bepaalde aandoening
binnen een specifieke populatie en tijdsperiode.
Voorbeeld: “Het aantal nieuwe gevallen van griep per 1000
mensen in een jaar.”
Puntprevalentie Het aantal mensen dat op een bepaald moment een
aandoening heeft, gedeeld door de totale populatie.
Voorbeeld: “Het percentage mensen met een depressie op 1
januari 2024.”
Levensprevalentie Het percentage mensen in een populatie dar ooit in hun leven
een bepaalde aandoening heeft gehad.
Voorbeeld: “Het percentage mensen dat ooit een
angststoornis heeft gehad.”
Differentiaaldiagnose Een lijst van mogelijke aandoeningen die de symptomen van
een patiënt kunnen verklaren .
= het proces waarbij arts meerdere mogelijke oorzaken van de
symptomen van patiënt overweegt en systematisch uitsluit
om tot de juiste diagnose te komen
Comorbiditeit Een persoon heeft 2 of meer aandoeningen tegelijkertijd
Voorbeeld: Iemand met een sociale-angststoornis heeft vaak
ook depressie.
HOOFDSTUK 1: Diagnostiek en classificatie
1. Van zot naar ziek
Loop van geschiedenis
• Afwijkend gedrag = ‘gek’ indien
o Onvoorspelbaar, irrationeel, gevaarlijk of afwijking normen
• Madness of insanity impliceert geen oorzaak met iets maar beschrijft gedrag
1. Hippocrates van Kos
o 460-370
o Lichaamssappen (=humores)
▪ Flegmatisch (slijm) → rustig, kalm
▪ Melancholisch → zwartgallig
▪ Sanguin (bloed) → vurig, energiek
▪ Cholerisch (gele gal) → driftig
o Mentale stoornis = onevenwicht in de 4 lichaamssappen
o Grote invloed tijdens middeleeuwen tot visie dat gek door iets van buitenaf
verklaard moest worden
2. ‘gek worden’ =
o Gedragsverandering, niet meer zichzelf zijn, beïnvloed worden van buitenaf
o Paracelsus ‘giftige stoffen’
o ‘demonologie’ = Bezeten door demonen
▪ Dominante verklaring voor afwijkend gedrag tot in 18e eeuw
2
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
,Meer kennis over lichamelijke ziektebeelden → ‘madness’ wordt ‘mental illness’
3. Thomas Sydenham (UK, 1624-1689)
o Vader moderne medische nosologie1
o Concept afzonderlijke ziekten met eigen
▪ Symptomen
▪ Verloop
▪ Prognose
o Beschreef Chorea van Sydenham = zeldzaam neurologisch ziektebeeld
▪ Vroeger ‘sint-vitusdans’ door eigenaardige motorische bewegingen
4. Medisch Model: Ziektebegrip beïnvloed door 2 ontdekkingen …
o Correlatie klinisch syndroom met postmortemafwijkingen in hersenen
o Ontdekking van micro-organismen als ziektekiemen (Louis Pasteur)
▪ Syphilis
• Soa die evolueert in verschillende stadia
• Ulcera, necrose, gebrekkige coördinatie, apathie, dementie
• Ontdekking: Veroorzaakt Spirocheet2: Treponema pallidum
• Gevolg: psychiatrische ziekte → biologische oorzaak
2. Van opsluiting naar behandeling
• Psychiatrie (psyche + iatros) = jonge discipline
o eerste keer gebruik term 1808: arts Johan Christian Reil
▪ wou binnen subdiscipline oprichten om geesteszieken te behandelen
• uitzondering: Cornelius Celsus
o suggereert dat gesprekken, bezigheid en sociale activiteiten geesteszieken
kunnen helpen
• tot midden 19e eeuw : psychiatrische stoornis? weggestoken en vastgekend in donkere
ruimtes (gekkenhuizen, kerkers)
• Eind 18e eeuw opstand van Philippe Pinel
o Werd arts in Salpêtière-ziekenhuis in Parijs
▪ Ziekenhuis waar veel vrouwen aan ketting hingen en haalde ze eruit
▪ Voerde gesprekken en noteerde symptomen en evolutie daarvan →
diagnostisch boek
▪ Installeerde een ‘morele behandeling’ die contact met en observatie van
patiënten centraal stelde
o Gevolg: eigen classificatie met 5 categorieën
▪ Melancholie, manie met delier, manie zonder delier, dementie, idotie
• Vlaanderen: Jozef Guislain
o Ijvert voor humane behandeling van geestesziekten
o Bouwt eerste ‘gesticht’ = Guislain-ziekenhuis
3. Van inventariseren naar classificeren
• Eind 18e -begin 19e eeuw
o Oprichting asielen
1
De wetenschappelijke classificatie van ziekten = classificatieleer
2
Stam van dunne spiraalvormige bacteriën
3
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
, ▪ Voornamelijk voor mensen met diagnose ‘geesteszieken’ → behoefte
aan ordening
▪ Insane asylum, lunatic asylum
▪ Insanity
▪ Nu psychose (EPA)
• 1844
o ‘statistical classification of institutionalised mental patients’
▪ Beperkt aantal diagnosen
• Mania, dementia, melancholia, partial insanity, moral insanity
▪ Voorlooper DSM
• Emil Kraepelin
o Geloofde in exclusief biologische etiopathogenese
o Psychiatrische & lichamelijke aandoeningen = afzonderlijke entiteiten
▪ ‘naturliche Krankheitseinheiten’
▪ Eigen oorzaak
▪ Eigen set van symptomen = syndroom
▪ Karakteristiek verloop
o Classificatie → grote invloed
▪ Prognosegericht
▪ Onderscheid geneesbare en ongeneesbare ziektebeelden
• Begin 20 eeuw
e
o Andere settings
▪ In ziekenhuis
▪ Ambulante praktijken
o Niet-psychotische aandoeningen worden behandeld + geclassificeerd
▪ Bv ‘neurosen’, persoonlijkheidsproblematiek, …
• 1948
o WHO 3 voegt lijst psychiatrische stoornissen toe aan classificatiesysteem (ICD)
o Classificatie psychiatrische stoornissen gepubliceerd als tegengewicht (DSM-I)
o ICD-11 → revisies door WHO
o Opkomst geneesmiddelen → toename interesse in diagnostiek
▪ Overheid wil medicijn koppelen aan diagnostische entiteit
▪ Chloorpramazine = 1ste
• 1952 : DSM-I
o Gebaseerd op etiologische theorieën
o Onderscheid ziekten
▪ Gevolg van ‘Imparment of brain tissue function’
▪ Of Psychogeen (psycho-analyse)
o Niet gebaseerd op empirisch onderzoek
o Heden: geen wetenschappelijke basis voor een op etiologie gebaseerde
classificatie → psychiatrische diagnostiek = beschrijvend!
• 1968: DSM-II
o Psycho-analyse
▪ Nadruk context
▪ Ervaringen jeugd
▪ Geen empirische data
3
Wereldgezondheidsorganisatie
4
® Lien Cnapelinckx (2024-2025)
