Audit & Assurance 4
Inhoud
Grondslagen van Auditing & Assurance HERHALING..............................................................................6
Hoofdstuk 9 Doelstellingen van de jaarrekeningcontrole.......................................................................6
9.1 Doel van de jaarrekeningcontrole.................................................................................................6
9.1.1 Doel en verantwoordelijkheden bij de jaarrekeningcontrole................................................6
9.1.2 Controleverklaring.................................................................................................................6
9.2 Reikwijdte van de jaarrekeningcontrole.......................................................................................6
9.3 Getrouw beeld van de jaarrekening.............................................................................................6
9.4 Redelijke mate van zekerheid.......................................................................................................7
9.5 Axiomatisch voorbehoud..............................................................................................................7
9.6 Nadere uitwerking van de controledoelstellingen........................................................................7
9.6.1 Categorieën beweringen........................................................................................................7
9.6.2 Beweringen en de controledoelstellingen die daarbij horen.................................................8
Hoofdstuk 10 Materialiteit.....................................................................................................................8
10.1 Begrip materialiteit.....................................................................................................................9
10.2 Bepalen van de materialiteit.......................................................................................................9
10.2.1 Materialiteit voor de financiële overzichten als geheel.......................................................9
10.2.2 Uitvoeringsmaterialiteit.......................................................................................................9
10.3 Evalueren van ontdekte afwijkingen en schattingsverschillen..................................................10
10.3.1 Aard van de afwijkingen....................................................................................................10
10.3.2 Schattingsverschillen..........................................................................................................10
10.3.3 Bekende en onbekende afwijkingen..................................................................................10
10.3.4 Optelling van de afwijkingen..............................................................................................10
10.3.5 Conclusie en controleverklaring.........................................................................................10
10.4 Samenvatting van het toepassen van materialiteit...................................................................11
Hoofdstuk 11 Risicoanalyse..................................................................................................................11
11.1 Risicoanalytische controlemethode..........................................................................................11
11.2 Accountantsrisico en opdrachtrisico.........................................................................................11
11.2.1 Accountantsrisico..............................................................................................................11
11.2.2 Opdrachtrisico...................................................................................................................11
11.3 Inherent beheersingsrisico en intern beheersingsrisico...........................................................12
11.4 Kennisvergaring........................................................................................................................12
11.4.1 Onderwerpen van kennisvergaring....................................................................................12
11.4.2 Algemene factoren en postspecifieke factoren.................................................................13
11.5 Interne beheersing...................................................................................................................13
, 11.5.1 Maatregelen van interne beheersing.................................................................................13
11.5.2 Invloed van de interne beheersing op de risico-inschatting...............................................14
11.5.3 Beheersingsmaatregelen met een direct of indirect verband met de bewering................14
11.5.4 Betekenis van de interne beheersing voor de accountantscontrole..................................14
11.6 Significante risico’s...................................................................................................................15
11.7 Soorten controlewerkzaamheden............................................................................................15
11.7.1 Systeemgerichte werkzaamheden.....................................................................................15
11.7.2 Gegevensgerichte werkzaamheden...................................................................................16
11.7.3 Keuze van controlewerkzaamheden..................................................................................16
11.7.4 Timing van de controlewerkzaamheden............................................................................16
11.7.5 Omvang van de controlewerkzaamheden.........................................................................16
11.7.6 Ontdekkingsrisico..............................................................................................................16
Hoofdstuk 12 Controle-informatie.......................................................................................................17
12.1 Begrip controle-informatie.......................................................................................................17
12.2 Kwaliteit van de controle-informatie........................................................................................17
12.2.1 Relevantie van de controle-informatie..............................................................................17
12.2.2 Betrouwbaarheid van controle-informatie........................................................................17
12.3 Soorten controlewerkzaamheden............................................................................................18
12.3.1 Inspectie............................................................................................................................18
12.3.2 Waarneming......................................................................................................................18
12.3.3 Verzoek om inlichtingen....................................................................................................18
12.3.4 Externe confirmatie...........................................................................................................18
12.3.5 Herhaling van de uitvoering...............................................................................................19
12.3.6 Herberekening...................................................................................................................19
12.3.7 Cijferanalyse......................................................................................................................19
12.4 Controlemiddelen en controlerichting......................................................................................19
12.4.1 Controlemiddelen..............................................................................................................19
12.4.2 Controlerichting en de relatie met de controledoelstelling...............................................20
De praktijk van Auditing & Assurance 6e druk......................................................................................20
Hoofdstuk 4 Beoordeling van de interne beheersing...........................................................................20
4.1 Betekenis van de interne beheersing.........................................................................................20
4.1.1 COSO: een raamwerk voor interne beheersing...................................................................21
4.1.2 Interne beheersing versus externe controle........................................................................22
4.1.3 Beperkingen van de Interne beheersing..............................................................................22
4.2 Stapsgewijze beoordeling van de interne beheersing................................................................23
4.2.1 Het beoordelen van de opzet van de interne beheersing....................................................24
4.2.2 Het vaststellen van het bestaan van Interne beheersingsmaatregelen...............................26
4.2.3 Het vaststellen van de werking van Interne beheersingsmaatregelen................................26
2
, 4.3 De betekenis van automatisering in het kader van interne beheersing.....................................27
4.3.1 Algemene beheersingsmaatregelen in de automatiseringsomgeving.................................28
4.3.2 Beheersingsmaatregelen in de toepassingsprogramma’s....................................................28
4.3.3 Uitvoering IT audit...............................................................................................................29
4.3.4 Kleinschalige automatiseringsomgevingen..........................................................................29
4.3.5 Gebruik van serviceorganisaties..........................................................................................30
4.4 Communicatie over tekortkomingen in de interne beheersing..................................................30
Hoofdstuk 7 Toepassing van procesgerichte controle..........................................................................31
7.1 Verband tussen bedrijfsprocessen en jaarrekeningposten.........................................................31
7.2 Controle van inkopen.................................................................................................................32
7.2.1 Doelstelling en richting........................................................................................................32
7.2.2 Risico-inschatting.................................................................................................................33
7.2.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................33
7.3.4 Cijferanalyse........................................................................................................................34
7.2.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................35
7.2.6 Bijzonderheden....................................................................................................................36
7.3 Controle van arbeidskosten........................................................................................................37
7.3.1 Doelstelling en richting........................................................................................................38
7.3.2 Risico-inschatting.................................................................................................................38
7.3.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................38
7.3.4 Cijferanalyse........................................................................................................................39
7.3.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................39
7.4 Controle van verkopen (opbrengsten)........................................................................................40
7.4.1 Doelstelling en richting........................................................................................................40
7.4.2 Risico-inschatting.................................................................................................................40
7.4.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................41
7.4.4 Cijferanalyse........................................................................................................................41
7.4.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................42
7.4.6 Controle van afwijkende opbrengststructuren....................................................................42
7.5 Controle van het productieproces..............................................................................................44
7.5.1 Doelstelling en richting........................................................................................................44
7.5.2 Risico-inschatting.................................................................................................................44
7.5.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................45
7.5.4 Cijferanalyse........................................................................................................................46
7.5.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................46
7.5.6 Bijzonderheden bij stukproductie........................................................................................46
7.6 Controle van het geldverkeer.....................................................................................................47
7.6.1 Doelstelling en richting........................................................................................................47
3
, 7.6.2 Risico-inschatting.................................................................................................................47
7.6.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................48
7.6.4 Cijferanalyse........................................................................................................................49
7.6.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................49
7.7 Opbrengstencontrole bij dienstverlenende organisaties............................................................50
7.7.1 Dienstverlenende organisaties met een zekere goederenbeweging...................................50
7.7.2 Organisaties waarbij de dienstverlening bestaat uit of gepaard gaat met
beschikbaarstelling van ruimten...................................................................................................53
7.7.3 Overige dienstverlenende organisaties en beroepen..........................................................54
De praktijk van Auditing & Assurance 7e druk......................................................................................54
Hoofdstuk 4 Opstellen controleprogramma.........................................................................................54
4.1 Doelstelling controleprogramma en soorten werkzaamheden..................................................54
4.1.1 Doelstelling..........................................................................................................................54
4.1.2 Systeem- en gegevensgerichte werkzaamheden.................................................................55
4.2 Samenstelling van de controlemix en documentatie..................................................................55
4.2.1 Systeemgerichte controlewerkzaamheden.........................................................................56
4.2.2 Gegevensgerichte controlewerkzaamheden.......................................................................56
4.3 Evaluatie en documentatie van de uitgevoerde controlewerkzaamheden.................................56
4.3.1 Evaluatie van de uitkomsten van de controlewerkzaamheden...........................................56
4.3.2 Documentatie......................................................................................................................57
4.4 Communicatie over tekortkomingen in de interne beheersing..................................................57
Hoofdstuk 5 Cijferanalyse.....................................................................................................................57
5.1 Toepassing van cijferanalyse in de controle...............................................................................57
5.1.1 Functie en betekenis van cijferanalyses...............................................................................57
5.1.2 Geschiktheid van bepaalde gegevensgerichte cijferanalyses...............................................58
5.1.3 Betrouwbaarheid van gegevens..........................................................................................58
5.1.4 Belang van verwachtingen...................................................................................................58
5.1.5 Nauwkeurigheid van cijferanalyses......................................................................................58
5.2 Soorten cijferanalyses.................................................................................................................58
5.2.1 Methoden van cijferanalyses in de accountantspraktijk......................................................59
5.2.2 Effectiviteit van methoden...................................................................................................59
5.3 Ratioanalyse...............................................................................................................................59
5.4 Verbandscontrole.......................................................................................................................60
5.5 Normen/’ex ante’-informatie.....................................................................................................60
5.5.1 Betekenis van begroting en budget voor de entiteit............................................................60
5.5.2 Betekenis van begroting en budget voor de accountantscontrole......................................60
Hoofdstuk 6 Steekproeven...................................................................................................................61
6.1 Betekenis van steekproeven in de controle................................................................................61
4
, 6.1.1 Systeemgerichte en gegevensgerichte steekproeven..........................................................61
6.1.2 Statistische en niet-statistische steekproeven.....................................................................61
6.1.3 Kwalitatieve en kwantitatieve steekproeven.......................................................................62
6.2 De uitvoering van steekproeven.................................................................................................62
6.2.2 Steekproefvoorwaarden......................................................................................................62
6.3 Steekproefprocedure..................................................................................................................62
Hoofdstuk 7 Afronding van de controle................................................................................................63
7.1 Wettelijke bepalingen.................................................................................................................63
7.2 Onderscheid naar perioden en aard van GNB............................................................................64
7.3 Taak en verantwoordelijkheid van de accountant voor GNB......................................................65
7.4 Taak en verantwoordelijkheid voor de continuïteitsveronderstelling........................................66
7.5 Schriftelijke bevestigingen..........................................................................................................66
Hoofdstuk 8 De controleverklaring.......................................................................................................66
8.1 Oordeel over de financiële overzichten......................................................................................67
8.2 Vormen van rapportering...........................................................................................................67
8.2.1 Verschillende soorten opdrachten.......................................................................................67
8.2.2 Het assurancerapport..........................................................................................................67
8.2.3 De controleverklaring bij een volledige set van financiële overzichten voor algemeen
gebruik..........................................................................................................................................67
8.3 Elementen van de controleverklaring.....................................................................................68
8.4 Het soort oordeel.......................................................................................................................68
8.5 De controleverklaring bij organisaties van openbaar belang......................................................69
8.6 Specifieke bepalingen.................................................................................................................69
8.6.1 Rapportering over opdrachten die geen assurance-opdrachten zijn...................................69
8.6.2 Oneigenlijk gebruik van de naam van de accountant..........................................................70
8.7 Openbaarmaking........................................................................................................................70
8.7.1 Zorgvuldigheid.....................................................................................................................70
8.7.2 Publicatie door plaatsing op internet...................................................................................70
8.7.3 Verantwoordelijkheid voor de openbaarmaking.................................................................70
Hoofdstuk 9 Accountantsverslag en management letter.....................................................................71
9.1 Samenhang accountantsverslag en management letter.............................................................71
9.2 Accountantsverslag.....................................................................................................................71
9.3 Management letter.....................................................................................................................71
9.3.1 Doelstellingen......................................................................................................................71
9.3.2 Inhoud..................................................................................................................................72
9.3.3 Procedure van totstandkoming...........................................................................................72
9.3.4. Opvolgen van aanbevelingen..............................................................................................72
5
,Grondslagen van Auditing & Assurance HERHALING
Hoofdstuk 9 Doelstellingen van de jaarrekeningcontrole
9.1 Doel van de jaarrekeningcontrole
9.1.1 Doel en verantwoordelijkheden bij de jaarrekeningcontrole
Voor de accountant is het doel van zijn controle van een financieel overzicht dat hij een redelijke
mate van zekerheid verkrijgt over de vraag of de financiële overzichten als geheel geen afwijking van
materieel belang bevatten die het gevolg is van fraude of fouten.
De leiding is verantwoordelijk voor het opstellen en het uitbrengen van de jaarrekening met toezicht
daarop door de organen die belast zijn met governance.
9.1.2 Controleverklaring
De accountant geeft zijn oordeel in de vorm van een controleverklaring bij de jaarrekening. In een
controleverklaring moet een aantal elementen verplicht worden vermeld
De reikwijdte van de controle
Een getrouw beeld
Een redelijke mate van zekerheid
9.2 Reikwijdte van de jaarrekeningcontrole
Het begrip reikwijdte van de controle heeft betrekking op welke controlewerkzaamheden in gegeven
omstandigheden nodig zijn om het doel van de controle te bereiken. Deze moeten worden
vastgesteld op basis van
De NV COS
Andere voorschriften van de beroepsorganisatie
Wettelijke bepalingen
Specifieke regelgeving
9.3 Getrouw beeld van de jaarrekening
De term ‘getrouw beeld’ houdt in dat met de jaarrekening niet de grootst denkbare mate van
nauwkeurigheid wordt nagestreefd. Verschillende elementen van de jaarrekening kunnen naar hun
aard slechts globaal worden bepaald.
Bij een onderzoek naar de getrouwheid van de jaarrekening komen de volgende aspecten aan de
orde
Aanvaardbaarheid; keuze van grondslagen
Toereikendheid; of al hetgeen wat nodig is voor een goede interpretatie van de
verantwoording, duidelijk en voldoende is weergegeven
Betrouwbaarheid; de mate waarin informatie juist en volledig is
Rechtmatigheid; voor controle van overheidsinstellingen, wet- en regelgeving is van belang
6
, 9.4 Redelijke mate van zekerheid
De controle moet zodanig worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid
wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Dit betekent een
hoge, maar niet absolute mate van zekerheid.
Om een dergelijke zekerheid te kunnen verschaffen, beoordeelt de accountant de met de
controlewerkzaamheden verzamelde controle-informatie (bewijsmateriaal).
Er bestaan beperkingen die inherent zijn aan elke controle en die van invloed zijn op de
mogelijkheden van de accountant om afwijkingen van materieel belang te ontdekken
Beperkingen door het toepassen van deelwaarnemingen
Beperkingen die inherent zijn aan interne beheersingsmaatregelen
Het gegeven dat de meeste controle-informatie eerder iets aannemelijk maakt dan dat ze
sluitend bewijsmateriaal verschaft
9.5 Axiomatisch voorbehoud
Een axioma kan worden omschreven als een onbewezen, maar als grondslag aanvaarde stelling.
Het axiomatische voorbehoud van de accountant heeft betrekking op afwijkingen in de jaarrekening
die naar hun aard niet hoeven te worden ontdekt. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in het
kwalitatief axiomatisch voorbehoud en kwantitatief axiomatisch voorbehoud.
De oorzaken van het kwalitatief axiomatisch voorbehoud zijn gelegen in de volgende
omstandigheden
De accountant kan niet deskundig zijn op alle gebieden
De accountant kan niet altijd aanwezig zijn
Er doen zich feiten voor die naar hun aard niet uit de administratie blijken
De accountant kan alleen de uiterlijke kenmerken van de werking van de administratieve
organisatie en de interne beheersing waarnemen
Het kwantitatief axiomatisch voorbehoud is sterk gerelateerd aan de afweging van kosten en nut van
de accountantscontrole.
9.6 Nadere uitwerking van de controledoelstellingen
De controleverklaring bestaat uit een bewering van de accountant over een bewering van het
bestuur.
9.6.1 Categorieën beweringen
De beweringen
1. Bestaan; transacties die zijn opgenomen in de jaarrekening hebben echt plaatsgevonden
2. Volledigheid; alle transacties/bezittingen/schulden zijn opgenomen in de jaarrekening
3. Waardering of allocatie; deze zijn voor het juiste bedrag opgenomen in de jaarrekening
4. Rechten en verplichtingen; bezittingen/schulden jaarrekening zijn een verplichting
5. Presentatie en toelichting; juiste rubricering en omschrijving van jaarrekeningposten
7
Inhoud
Grondslagen van Auditing & Assurance HERHALING..............................................................................6
Hoofdstuk 9 Doelstellingen van de jaarrekeningcontrole.......................................................................6
9.1 Doel van de jaarrekeningcontrole.................................................................................................6
9.1.1 Doel en verantwoordelijkheden bij de jaarrekeningcontrole................................................6
9.1.2 Controleverklaring.................................................................................................................6
9.2 Reikwijdte van de jaarrekeningcontrole.......................................................................................6
9.3 Getrouw beeld van de jaarrekening.............................................................................................6
9.4 Redelijke mate van zekerheid.......................................................................................................7
9.5 Axiomatisch voorbehoud..............................................................................................................7
9.6 Nadere uitwerking van de controledoelstellingen........................................................................7
9.6.1 Categorieën beweringen........................................................................................................7
9.6.2 Beweringen en de controledoelstellingen die daarbij horen.................................................8
Hoofdstuk 10 Materialiteit.....................................................................................................................8
10.1 Begrip materialiteit.....................................................................................................................9
10.2 Bepalen van de materialiteit.......................................................................................................9
10.2.1 Materialiteit voor de financiële overzichten als geheel.......................................................9
10.2.2 Uitvoeringsmaterialiteit.......................................................................................................9
10.3 Evalueren van ontdekte afwijkingen en schattingsverschillen..................................................10
10.3.1 Aard van de afwijkingen....................................................................................................10
10.3.2 Schattingsverschillen..........................................................................................................10
10.3.3 Bekende en onbekende afwijkingen..................................................................................10
10.3.4 Optelling van de afwijkingen..............................................................................................10
10.3.5 Conclusie en controleverklaring.........................................................................................10
10.4 Samenvatting van het toepassen van materialiteit...................................................................11
Hoofdstuk 11 Risicoanalyse..................................................................................................................11
11.1 Risicoanalytische controlemethode..........................................................................................11
11.2 Accountantsrisico en opdrachtrisico.........................................................................................11
11.2.1 Accountantsrisico..............................................................................................................11
11.2.2 Opdrachtrisico...................................................................................................................11
11.3 Inherent beheersingsrisico en intern beheersingsrisico...........................................................12
11.4 Kennisvergaring........................................................................................................................12
11.4.1 Onderwerpen van kennisvergaring....................................................................................12
11.4.2 Algemene factoren en postspecifieke factoren.................................................................13
11.5 Interne beheersing...................................................................................................................13
, 11.5.1 Maatregelen van interne beheersing.................................................................................13
11.5.2 Invloed van de interne beheersing op de risico-inschatting...............................................14
11.5.3 Beheersingsmaatregelen met een direct of indirect verband met de bewering................14
11.5.4 Betekenis van de interne beheersing voor de accountantscontrole..................................14
11.6 Significante risico’s...................................................................................................................15
11.7 Soorten controlewerkzaamheden............................................................................................15
11.7.1 Systeemgerichte werkzaamheden.....................................................................................15
11.7.2 Gegevensgerichte werkzaamheden...................................................................................16
11.7.3 Keuze van controlewerkzaamheden..................................................................................16
11.7.4 Timing van de controlewerkzaamheden............................................................................16
11.7.5 Omvang van de controlewerkzaamheden.........................................................................16
11.7.6 Ontdekkingsrisico..............................................................................................................16
Hoofdstuk 12 Controle-informatie.......................................................................................................17
12.1 Begrip controle-informatie.......................................................................................................17
12.2 Kwaliteit van de controle-informatie........................................................................................17
12.2.1 Relevantie van de controle-informatie..............................................................................17
12.2.2 Betrouwbaarheid van controle-informatie........................................................................17
12.3 Soorten controlewerkzaamheden............................................................................................18
12.3.1 Inspectie............................................................................................................................18
12.3.2 Waarneming......................................................................................................................18
12.3.3 Verzoek om inlichtingen....................................................................................................18
12.3.4 Externe confirmatie...........................................................................................................18
12.3.5 Herhaling van de uitvoering...............................................................................................19
12.3.6 Herberekening...................................................................................................................19
12.3.7 Cijferanalyse......................................................................................................................19
12.4 Controlemiddelen en controlerichting......................................................................................19
12.4.1 Controlemiddelen..............................................................................................................19
12.4.2 Controlerichting en de relatie met de controledoelstelling...............................................20
De praktijk van Auditing & Assurance 6e druk......................................................................................20
Hoofdstuk 4 Beoordeling van de interne beheersing...........................................................................20
4.1 Betekenis van de interne beheersing.........................................................................................20
4.1.1 COSO: een raamwerk voor interne beheersing...................................................................21
4.1.2 Interne beheersing versus externe controle........................................................................22
4.1.3 Beperkingen van de Interne beheersing..............................................................................22
4.2 Stapsgewijze beoordeling van de interne beheersing................................................................23
4.2.1 Het beoordelen van de opzet van de interne beheersing....................................................24
4.2.2 Het vaststellen van het bestaan van Interne beheersingsmaatregelen...............................26
4.2.3 Het vaststellen van de werking van Interne beheersingsmaatregelen................................26
2
, 4.3 De betekenis van automatisering in het kader van interne beheersing.....................................27
4.3.1 Algemene beheersingsmaatregelen in de automatiseringsomgeving.................................28
4.3.2 Beheersingsmaatregelen in de toepassingsprogramma’s....................................................28
4.3.3 Uitvoering IT audit...............................................................................................................29
4.3.4 Kleinschalige automatiseringsomgevingen..........................................................................29
4.3.5 Gebruik van serviceorganisaties..........................................................................................30
4.4 Communicatie over tekortkomingen in de interne beheersing..................................................30
Hoofdstuk 7 Toepassing van procesgerichte controle..........................................................................31
7.1 Verband tussen bedrijfsprocessen en jaarrekeningposten.........................................................31
7.2 Controle van inkopen.................................................................................................................32
7.2.1 Doelstelling en richting........................................................................................................32
7.2.2 Risico-inschatting.................................................................................................................33
7.2.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................33
7.3.4 Cijferanalyse........................................................................................................................34
7.2.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................35
7.2.6 Bijzonderheden....................................................................................................................36
7.3 Controle van arbeidskosten........................................................................................................37
7.3.1 Doelstelling en richting........................................................................................................38
7.3.2 Risico-inschatting.................................................................................................................38
7.3.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................38
7.3.4 Cijferanalyse........................................................................................................................39
7.3.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................39
7.4 Controle van verkopen (opbrengsten)........................................................................................40
7.4.1 Doelstelling en richting........................................................................................................40
7.4.2 Risico-inschatting.................................................................................................................40
7.4.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................41
7.4.4 Cijferanalyse........................................................................................................................41
7.4.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................42
7.4.6 Controle van afwijkende opbrengststructuren....................................................................42
7.5 Controle van het productieproces..............................................................................................44
7.5.1 Doelstelling en richting........................................................................................................44
7.5.2 Risico-inschatting.................................................................................................................44
7.5.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................45
7.5.4 Cijferanalyse........................................................................................................................46
7.5.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................46
7.5.6 Bijzonderheden bij stukproductie........................................................................................46
7.6 Controle van het geldverkeer.....................................................................................................47
7.6.1 Doelstelling en richting........................................................................................................47
3
, 7.6.2 Risico-inschatting.................................................................................................................47
7.6.3 Beoordeling van de interne beheersing...............................................................................48
7.6.4 Cijferanalyse........................................................................................................................49
7.6.5 Overige gegevensgerichte controlewerkzaamheden...........................................................49
7.7 Opbrengstencontrole bij dienstverlenende organisaties............................................................50
7.7.1 Dienstverlenende organisaties met een zekere goederenbeweging...................................50
7.7.2 Organisaties waarbij de dienstverlening bestaat uit of gepaard gaat met
beschikbaarstelling van ruimten...................................................................................................53
7.7.3 Overige dienstverlenende organisaties en beroepen..........................................................54
De praktijk van Auditing & Assurance 7e druk......................................................................................54
Hoofdstuk 4 Opstellen controleprogramma.........................................................................................54
4.1 Doelstelling controleprogramma en soorten werkzaamheden..................................................54
4.1.1 Doelstelling..........................................................................................................................54
4.1.2 Systeem- en gegevensgerichte werkzaamheden.................................................................55
4.2 Samenstelling van de controlemix en documentatie..................................................................55
4.2.1 Systeemgerichte controlewerkzaamheden.........................................................................56
4.2.2 Gegevensgerichte controlewerkzaamheden.......................................................................56
4.3 Evaluatie en documentatie van de uitgevoerde controlewerkzaamheden.................................56
4.3.1 Evaluatie van de uitkomsten van de controlewerkzaamheden...........................................56
4.3.2 Documentatie......................................................................................................................57
4.4 Communicatie over tekortkomingen in de interne beheersing..................................................57
Hoofdstuk 5 Cijferanalyse.....................................................................................................................57
5.1 Toepassing van cijferanalyse in de controle...............................................................................57
5.1.1 Functie en betekenis van cijferanalyses...............................................................................57
5.1.2 Geschiktheid van bepaalde gegevensgerichte cijferanalyses...............................................58
5.1.3 Betrouwbaarheid van gegevens..........................................................................................58
5.1.4 Belang van verwachtingen...................................................................................................58
5.1.5 Nauwkeurigheid van cijferanalyses......................................................................................58
5.2 Soorten cijferanalyses.................................................................................................................58
5.2.1 Methoden van cijferanalyses in de accountantspraktijk......................................................59
5.2.2 Effectiviteit van methoden...................................................................................................59
5.3 Ratioanalyse...............................................................................................................................59
5.4 Verbandscontrole.......................................................................................................................60
5.5 Normen/’ex ante’-informatie.....................................................................................................60
5.5.1 Betekenis van begroting en budget voor de entiteit............................................................60
5.5.2 Betekenis van begroting en budget voor de accountantscontrole......................................60
Hoofdstuk 6 Steekproeven...................................................................................................................61
6.1 Betekenis van steekproeven in de controle................................................................................61
4
, 6.1.1 Systeemgerichte en gegevensgerichte steekproeven..........................................................61
6.1.2 Statistische en niet-statistische steekproeven.....................................................................61
6.1.3 Kwalitatieve en kwantitatieve steekproeven.......................................................................62
6.2 De uitvoering van steekproeven.................................................................................................62
6.2.2 Steekproefvoorwaarden......................................................................................................62
6.3 Steekproefprocedure..................................................................................................................62
Hoofdstuk 7 Afronding van de controle................................................................................................63
7.1 Wettelijke bepalingen.................................................................................................................63
7.2 Onderscheid naar perioden en aard van GNB............................................................................64
7.3 Taak en verantwoordelijkheid van de accountant voor GNB......................................................65
7.4 Taak en verantwoordelijkheid voor de continuïteitsveronderstelling........................................66
7.5 Schriftelijke bevestigingen..........................................................................................................66
Hoofdstuk 8 De controleverklaring.......................................................................................................66
8.1 Oordeel over de financiële overzichten......................................................................................67
8.2 Vormen van rapportering...........................................................................................................67
8.2.1 Verschillende soorten opdrachten.......................................................................................67
8.2.2 Het assurancerapport..........................................................................................................67
8.2.3 De controleverklaring bij een volledige set van financiële overzichten voor algemeen
gebruik..........................................................................................................................................67
8.3 Elementen van de controleverklaring.....................................................................................68
8.4 Het soort oordeel.......................................................................................................................68
8.5 De controleverklaring bij organisaties van openbaar belang......................................................69
8.6 Specifieke bepalingen.................................................................................................................69
8.6.1 Rapportering over opdrachten die geen assurance-opdrachten zijn...................................69
8.6.2 Oneigenlijk gebruik van de naam van de accountant..........................................................70
8.7 Openbaarmaking........................................................................................................................70
8.7.1 Zorgvuldigheid.....................................................................................................................70
8.7.2 Publicatie door plaatsing op internet...................................................................................70
8.7.3 Verantwoordelijkheid voor de openbaarmaking.................................................................70
Hoofdstuk 9 Accountantsverslag en management letter.....................................................................71
9.1 Samenhang accountantsverslag en management letter.............................................................71
9.2 Accountantsverslag.....................................................................................................................71
9.3 Management letter.....................................................................................................................71
9.3.1 Doelstellingen......................................................................................................................71
9.3.2 Inhoud..................................................................................................................................72
9.3.3 Procedure van totstandkoming...........................................................................................72
9.3.4. Opvolgen van aanbevelingen..............................................................................................72
5
,Grondslagen van Auditing & Assurance HERHALING
Hoofdstuk 9 Doelstellingen van de jaarrekeningcontrole
9.1 Doel van de jaarrekeningcontrole
9.1.1 Doel en verantwoordelijkheden bij de jaarrekeningcontrole
Voor de accountant is het doel van zijn controle van een financieel overzicht dat hij een redelijke
mate van zekerheid verkrijgt over de vraag of de financiële overzichten als geheel geen afwijking van
materieel belang bevatten die het gevolg is van fraude of fouten.
De leiding is verantwoordelijk voor het opstellen en het uitbrengen van de jaarrekening met toezicht
daarop door de organen die belast zijn met governance.
9.1.2 Controleverklaring
De accountant geeft zijn oordeel in de vorm van een controleverklaring bij de jaarrekening. In een
controleverklaring moet een aantal elementen verplicht worden vermeld
De reikwijdte van de controle
Een getrouw beeld
Een redelijke mate van zekerheid
9.2 Reikwijdte van de jaarrekeningcontrole
Het begrip reikwijdte van de controle heeft betrekking op welke controlewerkzaamheden in gegeven
omstandigheden nodig zijn om het doel van de controle te bereiken. Deze moeten worden
vastgesteld op basis van
De NV COS
Andere voorschriften van de beroepsorganisatie
Wettelijke bepalingen
Specifieke regelgeving
9.3 Getrouw beeld van de jaarrekening
De term ‘getrouw beeld’ houdt in dat met de jaarrekening niet de grootst denkbare mate van
nauwkeurigheid wordt nagestreefd. Verschillende elementen van de jaarrekening kunnen naar hun
aard slechts globaal worden bepaald.
Bij een onderzoek naar de getrouwheid van de jaarrekening komen de volgende aspecten aan de
orde
Aanvaardbaarheid; keuze van grondslagen
Toereikendheid; of al hetgeen wat nodig is voor een goede interpretatie van de
verantwoording, duidelijk en voldoende is weergegeven
Betrouwbaarheid; de mate waarin informatie juist en volledig is
Rechtmatigheid; voor controle van overheidsinstellingen, wet- en regelgeving is van belang
6
, 9.4 Redelijke mate van zekerheid
De controle moet zodanig worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid
wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Dit betekent een
hoge, maar niet absolute mate van zekerheid.
Om een dergelijke zekerheid te kunnen verschaffen, beoordeelt de accountant de met de
controlewerkzaamheden verzamelde controle-informatie (bewijsmateriaal).
Er bestaan beperkingen die inherent zijn aan elke controle en die van invloed zijn op de
mogelijkheden van de accountant om afwijkingen van materieel belang te ontdekken
Beperkingen door het toepassen van deelwaarnemingen
Beperkingen die inherent zijn aan interne beheersingsmaatregelen
Het gegeven dat de meeste controle-informatie eerder iets aannemelijk maakt dan dat ze
sluitend bewijsmateriaal verschaft
9.5 Axiomatisch voorbehoud
Een axioma kan worden omschreven als een onbewezen, maar als grondslag aanvaarde stelling.
Het axiomatische voorbehoud van de accountant heeft betrekking op afwijkingen in de jaarrekening
die naar hun aard niet hoeven te worden ontdekt. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in het
kwalitatief axiomatisch voorbehoud en kwantitatief axiomatisch voorbehoud.
De oorzaken van het kwalitatief axiomatisch voorbehoud zijn gelegen in de volgende
omstandigheden
De accountant kan niet deskundig zijn op alle gebieden
De accountant kan niet altijd aanwezig zijn
Er doen zich feiten voor die naar hun aard niet uit de administratie blijken
De accountant kan alleen de uiterlijke kenmerken van de werking van de administratieve
organisatie en de interne beheersing waarnemen
Het kwantitatief axiomatisch voorbehoud is sterk gerelateerd aan de afweging van kosten en nut van
de accountantscontrole.
9.6 Nadere uitwerking van de controledoelstellingen
De controleverklaring bestaat uit een bewering van de accountant over een bewering van het
bestuur.
9.6.1 Categorieën beweringen
De beweringen
1. Bestaan; transacties die zijn opgenomen in de jaarrekening hebben echt plaatsgevonden
2. Volledigheid; alle transacties/bezittingen/schulden zijn opgenomen in de jaarrekening
3. Waardering of allocatie; deze zijn voor het juiste bedrag opgenomen in de jaarrekening
4. Rechten en verplichtingen; bezittingen/schulden jaarrekening zijn een verplichting
5. Presentatie en toelichting; juiste rubricering en omschrijving van jaarrekeningposten
7
