7788 PB2702 READER GEZONDHEIDSGEDRAG: INTERACTIE TUSSEN
INDIVIDU EN OMGEVING
Thema 1 Gezondheidsgedrag: Interactie tussen Individu en
Omgeving Auteur: Janet Boekhout, Marjan Nijkamp en Trijntje Völlink
1 Inleiding 'Het is 30 november 1964.
Patrick wordt geboren in een gezin dat moeite heeft om de eindjes aan elkaar
te knopen. Zijn ouders hebben fysiek zware banen en als ze aan het eind van
de dag terugkomen van hun werk, zijn ze uitgeput. Ze hebben geen energie
om gezonde maaltijden te bereiden. Bovendien vinden ze verse groenten te
duur. Calorierijk afhaalmaaltijden zijn de standaardmaaltijd voor Patrick. De
buurt waarin Patrick opgroeit is vervallen, met weinig groen waar hij veilig
buiten kan spelen. Patrick blijft dus vooral binnen tv kijken. Op de middelbare
school roken de meeste andere leerlingen in zijn klas, dus begint hij ook als
puber met roken. Na het verlaten van de school krijgt Patrick een baan in de
bouw, waardoor hij veeleisend fysiek werk moet doen. Nu, begin vijftig, heeft
Patrick ernstig overgewicht, heeft hij longemfyseem ontwikkeld en heeft hij
constant rugpijn. Patrick heeft geleerd dat hij weinig controle heeft over zijn
lichaamsconditie. In zijn buurt heeft iedereen tot op zekere hoogte
overgewicht en het lijkt niemand iets iets te kunnen schelen. Het leven is kort
en in je vrije tijd moet je een biertje drinken met je vrienden en genieten van
snacks en een sigaret roken. Hij gaat niet wandelen: "Wandelen is voor
mensen die geen auto hebben", zegt hij met een grote glimlach. Zijn
mentaliteit is om er het beste van te maken, hoewel zijn gezondheid niet zo
goed is en hij niet veel geld te besteden heeft. Hij heeft nog steeds zijn
familie en zijn buurt met mensen die hij kent en waar hij om geeft, en daar is
hij dankbaar voor. Als hij gezondheidsproblemen heeft, gaat hij naar de
dokter voor medicijnen om het probleem te "repareren".
'Op dezelfde datum in 1964 wordt Anne geboren in een rijke familie. Haar
ouders vinden het leuk om gezonde maaltijden te bereiden en moedigen haar
aan om lid te worden van sportverenigingen. Anne ontwikkelt al op jonge
leeftijd astma en haar ouders willen dat ze zo fit mogelijk blijft. Ze speelt
vaak buiten, omdat haar buurt aangename en veilige straten heeft. Op de
,middelbare school rookt bijna niemand en zij ook niet. Na het verlaten van de
school werkt ze als lerares op een middelbare school. Nu, begin vijftig, heeft
Anne een gezond gewicht, maakt ze graag lange wandelingen en gaat ze elke
vrijdag naar de sportschool voor een spinningsessie met haar collega en
vriendin Marjorie. Anne leidt een actief leven en hoewel ze wel rekening moet
houden met haar astma, is het geen serieus probleem. Ze ziet zichzelf als
een sterk en fit persoon die veranderingen kan aanbrengen in haar
eetpatroon of in haar dagelijkse activiteiten als ze denkt dat het nodig is om
iets extra's voor haar lichaam en geest te doen. Haar mindset is om gezond
en fit te blijven en te genieten van alle mooie dingen in het leven. Ze voelt
zich verantwoordelijk voor haar gezondheid en probeert gezonde keuzes te
maken.'
Open Universiteit Gezondheidsgedrag: interactie tussen individu en
omgeving 10 Bovenstaande verhalen laten zien dat gezond gedrag door jou
als individu kan worden uitgevoerd (gestuurd), maar dat je gedrag en je
zelfperceptie worden beïnvloed door factoren buiten jezelf. Deze
omgevingsfactoren beïnvloeden ons gezondheidsgedrag. Soms zijn we ons
bewust van dit fenomeen, maar meestal zijn we dat niet. De mate waarin we
sporten, onze voedingskeuzes en onze mentale mentaliteit worden beïnvloed
door de feitelijke fysieke, sociale, economische en politieke omgeving waarin
we ons dagelijks leven leiden. Tegelijkertijd is de perceptie van elk individu
van zijn omgeving anders. Dezelfde omstandigheden kunnen door twee
verschillende mensen anders worden ervaren, waardoor elk op een andere
manier met zijn of haar omgeving omgaat. In elke gemeenschap zijn er
positieve afwijkingen, mensen wiens gedrag anders is dan de meeste
anderen in die omgeving. Ze vertonen gedrag dat hen in staat stelt betere
oplossingen voor een probleem te vinden dan hun leeftijdsgenoten, ondanks
dat ze met dezelfde uitdagingen worden geconfronteerd en geen extra
middelen hebben. Verschillende modellen en theorieën visualiseren de
verschillende lagen van invloed die de omgeving kan hebben op onze
gezondheid.
,Het Dahlgren en Whitehead regenboogmodel van gezondheid (Figuur 1)
plaatst het individu met zijn/haar genetische samenstelling en
leefstijlfactoren in het midden. De sociale omgeving (familie, vrienden, buren,
collega's) is om het individu heen gewikkeld. De volgende laag bestaat uit
leef- en arbeidsomstandigheden en de laatste laag bestaat uit algemene
sociaaleconomische, culturele en ecologische omstandigheden. Deze lagen
zijn niet gescheiden, maar zijn met elkaar verweven en interageren. Als u één
laag wilt beïnvloeden, moet u mogelijk ook een van de andere wijzigen.
Figuur 1 Regenboogmodel van gezondheid uit: researchgate.net. De
belangrijkste determinanten van gezondheid.
Thema 1 Gezondheidsgedrag: Interactie tussen Individu en Omgeving 11
Deze cursus richt zich op gezondheidsgedrag en gezondheidsuitkomsten
veroorzaakt door de complexe interactie tussen het individu en de omgeving.
Dit betekent dat in gevallen als 'Patrick' een gezondheidspsycholoog moet
samenwerken met andere veldexperts om hem te helpen gezonde keuzes de
standaard te maken. Financiële steun, maatschappelijk werk,
gezondheidswerkers, lokale beleidsmakers, enz. moeten allemaal hun
expertise bijdragen en zich richten op de verschillende gebieden om
, verandering in gang te zetten. In deze cursus worden empirische en
theoretische inzichten gegeven in de invloed van de omgeving op individueel
gezondheidsgedrag en de rol van de gezondheidspsycholoog in deze
interactie. In het volgende deel gaan we dieper in op het concept van het
gezondheidsveld, een constructie die ons door deze cursus zal leiden. Het
perspectief van de gezondheidspsycholoog rondt deze inleiding af.
2 Het Health Field Concept en de milieu-impact op de gezondheid
Waarom ligt Jason in het ziekenhuis? 'Waarom ligt Jason in het ziekenhuis?
Omdat hij een zware infectie in zijn been heeft. Maar waarom heeft hij een
infectie? Omdat hij een snee in zijn been heeft en het geïnfecteerd is geraakt.
Maar waarom heeft hij een snee in zijn been? Omdat hij op het autokerkhof
naast zijn flatgebouw aan het spelen was en er was wat scherp, gekarteld
staal waar hij op viel. Maar waarom speelde hij op een autokerkhof? Omdat
zijn buurt een beetje vervallen is. Er spelen veel kinderen en er is niemand
om toezicht op ze te houden. Maar waarom woont hij in die buurt? Omdat zijn
ouders zich geen fijnere plek kunnen veroorloven om te wonen. Maar waarom
kunnen zijn ouders zich geen mooiere plek veroorloven om te wonen? Omdat
zijn vader werkloos is en zijn moeder ziek. Maar waarom is zijn vader
werkloos? Omdat hij niet veel opleiding heeft genoten en hij geen baan kan
vinden. Maar waarom...?' Uit: 'Determinanten van gezondheid: wat maakt
Canadezen gezond of ongezond?' Public Health Agency of Canada, 2008 Het
bovenstaande verhaal laat zien dat Jason lijdt aan een gezondheidsprobleem
dat voorkomen had kunnen worden als zijn interactie met zijn omgeving
anders was geweest. Omdat de verwonding echter werd veroorzaakt door
verschillende onderliggende problemen, zoals de afwezigheid van een
oplettende ouder en het slechte onderhoud van zijn fysieke buurt, is het een
complex multifactorieel pad dat leidt tot gezondheidsrisico's van Jason. Dit
verhaal illustreert ook de gezondheidsongelijkheid tussen lagere en hogere
inkomensgroepen. Om gezondheidsongelijkheid echt te begrijpen, moeten we
het probleem grondiger analyseren door te blijven vragen: 'waarom?' Het
geval van Jason weerspiegelt de verschillende determinanten van gezondheid
op verschillende niveaus. Het laat zien dat om gezond te worden, levensstijl,
gedrag en het milieu moeten worden aangepakt.
INDIVIDU EN OMGEVING
Thema 1 Gezondheidsgedrag: Interactie tussen Individu en
Omgeving Auteur: Janet Boekhout, Marjan Nijkamp en Trijntje Völlink
1 Inleiding 'Het is 30 november 1964.
Patrick wordt geboren in een gezin dat moeite heeft om de eindjes aan elkaar
te knopen. Zijn ouders hebben fysiek zware banen en als ze aan het eind van
de dag terugkomen van hun werk, zijn ze uitgeput. Ze hebben geen energie
om gezonde maaltijden te bereiden. Bovendien vinden ze verse groenten te
duur. Calorierijk afhaalmaaltijden zijn de standaardmaaltijd voor Patrick. De
buurt waarin Patrick opgroeit is vervallen, met weinig groen waar hij veilig
buiten kan spelen. Patrick blijft dus vooral binnen tv kijken. Op de middelbare
school roken de meeste andere leerlingen in zijn klas, dus begint hij ook als
puber met roken. Na het verlaten van de school krijgt Patrick een baan in de
bouw, waardoor hij veeleisend fysiek werk moet doen. Nu, begin vijftig, heeft
Patrick ernstig overgewicht, heeft hij longemfyseem ontwikkeld en heeft hij
constant rugpijn. Patrick heeft geleerd dat hij weinig controle heeft over zijn
lichaamsconditie. In zijn buurt heeft iedereen tot op zekere hoogte
overgewicht en het lijkt niemand iets iets te kunnen schelen. Het leven is kort
en in je vrije tijd moet je een biertje drinken met je vrienden en genieten van
snacks en een sigaret roken. Hij gaat niet wandelen: "Wandelen is voor
mensen die geen auto hebben", zegt hij met een grote glimlach. Zijn
mentaliteit is om er het beste van te maken, hoewel zijn gezondheid niet zo
goed is en hij niet veel geld te besteden heeft. Hij heeft nog steeds zijn
familie en zijn buurt met mensen die hij kent en waar hij om geeft, en daar is
hij dankbaar voor. Als hij gezondheidsproblemen heeft, gaat hij naar de
dokter voor medicijnen om het probleem te "repareren".
'Op dezelfde datum in 1964 wordt Anne geboren in een rijke familie. Haar
ouders vinden het leuk om gezonde maaltijden te bereiden en moedigen haar
aan om lid te worden van sportverenigingen. Anne ontwikkelt al op jonge
leeftijd astma en haar ouders willen dat ze zo fit mogelijk blijft. Ze speelt
vaak buiten, omdat haar buurt aangename en veilige straten heeft. Op de
,middelbare school rookt bijna niemand en zij ook niet. Na het verlaten van de
school werkt ze als lerares op een middelbare school. Nu, begin vijftig, heeft
Anne een gezond gewicht, maakt ze graag lange wandelingen en gaat ze elke
vrijdag naar de sportschool voor een spinningsessie met haar collega en
vriendin Marjorie. Anne leidt een actief leven en hoewel ze wel rekening moet
houden met haar astma, is het geen serieus probleem. Ze ziet zichzelf als
een sterk en fit persoon die veranderingen kan aanbrengen in haar
eetpatroon of in haar dagelijkse activiteiten als ze denkt dat het nodig is om
iets extra's voor haar lichaam en geest te doen. Haar mindset is om gezond
en fit te blijven en te genieten van alle mooie dingen in het leven. Ze voelt
zich verantwoordelijk voor haar gezondheid en probeert gezonde keuzes te
maken.'
Open Universiteit Gezondheidsgedrag: interactie tussen individu en
omgeving 10 Bovenstaande verhalen laten zien dat gezond gedrag door jou
als individu kan worden uitgevoerd (gestuurd), maar dat je gedrag en je
zelfperceptie worden beïnvloed door factoren buiten jezelf. Deze
omgevingsfactoren beïnvloeden ons gezondheidsgedrag. Soms zijn we ons
bewust van dit fenomeen, maar meestal zijn we dat niet. De mate waarin we
sporten, onze voedingskeuzes en onze mentale mentaliteit worden beïnvloed
door de feitelijke fysieke, sociale, economische en politieke omgeving waarin
we ons dagelijks leven leiden. Tegelijkertijd is de perceptie van elk individu
van zijn omgeving anders. Dezelfde omstandigheden kunnen door twee
verschillende mensen anders worden ervaren, waardoor elk op een andere
manier met zijn of haar omgeving omgaat. In elke gemeenschap zijn er
positieve afwijkingen, mensen wiens gedrag anders is dan de meeste
anderen in die omgeving. Ze vertonen gedrag dat hen in staat stelt betere
oplossingen voor een probleem te vinden dan hun leeftijdsgenoten, ondanks
dat ze met dezelfde uitdagingen worden geconfronteerd en geen extra
middelen hebben. Verschillende modellen en theorieën visualiseren de
verschillende lagen van invloed die de omgeving kan hebben op onze
gezondheid.
,Het Dahlgren en Whitehead regenboogmodel van gezondheid (Figuur 1)
plaatst het individu met zijn/haar genetische samenstelling en
leefstijlfactoren in het midden. De sociale omgeving (familie, vrienden, buren,
collega's) is om het individu heen gewikkeld. De volgende laag bestaat uit
leef- en arbeidsomstandigheden en de laatste laag bestaat uit algemene
sociaaleconomische, culturele en ecologische omstandigheden. Deze lagen
zijn niet gescheiden, maar zijn met elkaar verweven en interageren. Als u één
laag wilt beïnvloeden, moet u mogelijk ook een van de andere wijzigen.
Figuur 1 Regenboogmodel van gezondheid uit: researchgate.net. De
belangrijkste determinanten van gezondheid.
Thema 1 Gezondheidsgedrag: Interactie tussen Individu en Omgeving 11
Deze cursus richt zich op gezondheidsgedrag en gezondheidsuitkomsten
veroorzaakt door de complexe interactie tussen het individu en de omgeving.
Dit betekent dat in gevallen als 'Patrick' een gezondheidspsycholoog moet
samenwerken met andere veldexperts om hem te helpen gezonde keuzes de
standaard te maken. Financiële steun, maatschappelijk werk,
gezondheidswerkers, lokale beleidsmakers, enz. moeten allemaal hun
expertise bijdragen en zich richten op de verschillende gebieden om
, verandering in gang te zetten. In deze cursus worden empirische en
theoretische inzichten gegeven in de invloed van de omgeving op individueel
gezondheidsgedrag en de rol van de gezondheidspsycholoog in deze
interactie. In het volgende deel gaan we dieper in op het concept van het
gezondheidsveld, een constructie die ons door deze cursus zal leiden. Het
perspectief van de gezondheidspsycholoog rondt deze inleiding af.
2 Het Health Field Concept en de milieu-impact op de gezondheid
Waarom ligt Jason in het ziekenhuis? 'Waarom ligt Jason in het ziekenhuis?
Omdat hij een zware infectie in zijn been heeft. Maar waarom heeft hij een
infectie? Omdat hij een snee in zijn been heeft en het geïnfecteerd is geraakt.
Maar waarom heeft hij een snee in zijn been? Omdat hij op het autokerkhof
naast zijn flatgebouw aan het spelen was en er was wat scherp, gekarteld
staal waar hij op viel. Maar waarom speelde hij op een autokerkhof? Omdat
zijn buurt een beetje vervallen is. Er spelen veel kinderen en er is niemand
om toezicht op ze te houden. Maar waarom woont hij in die buurt? Omdat zijn
ouders zich geen fijnere plek kunnen veroorloven om te wonen. Maar waarom
kunnen zijn ouders zich geen mooiere plek veroorloven om te wonen? Omdat
zijn vader werkloos is en zijn moeder ziek. Maar waarom is zijn vader
werkloos? Omdat hij niet veel opleiding heeft genoten en hij geen baan kan
vinden. Maar waarom...?' Uit: 'Determinanten van gezondheid: wat maakt
Canadezen gezond of ongezond?' Public Health Agency of Canada, 2008 Het
bovenstaande verhaal laat zien dat Jason lijdt aan een gezondheidsprobleem
dat voorkomen had kunnen worden als zijn interactie met zijn omgeving
anders was geweest. Omdat de verwonding echter werd veroorzaakt door
verschillende onderliggende problemen, zoals de afwezigheid van een
oplettende ouder en het slechte onderhoud van zijn fysieke buurt, is het een
complex multifactorieel pad dat leidt tot gezondheidsrisico's van Jason. Dit
verhaal illustreert ook de gezondheidsongelijkheid tussen lagere en hogere
inkomensgroepen. Om gezondheidsongelijkheid echt te begrijpen, moeten we
het probleem grondiger analyseren door te blijven vragen: 'waarom?' Het
geval van Jason weerspiegelt de verschillende determinanten van gezondheid
op verschillende niveaus. Het laat zien dat om gezond te worden, levensstijl,
gedrag en het milieu moeten worden aangepakt.
