Tara Van Mil
Internationaal recht bijeenkomsten 2024
Samenvatting hoofdstuk 1
De oorsprong van het internationaal publiekrecht wordt vaak verbonden met het ontstaan
van onafhankelijke en soevereine staten in Europa. Het internationaal publiekrecht had
ten tijde van opkomst van soevereine staten vooral de functie: de bevordering van het
vreedzaam samenleven van staten. Toen was het internationaal publiekrecht nog vooral
Europees publiekrecht. Kolonisatie gaf het internationaal publiekrecht in geografische zin
een mondiaal karakter. In politiek, economisch én juridisch opzicht bleef internationaal
publiekrecht toen nog vooral Europees internationaal publiekrecht. Het beginsel van
zelfbeschikking gaf alle volkeren het recht om over hun eigen lot te beschikken. De
koloniale rijken werden ontmanteld, en voor het eerst kon worden gezegd dat
internationaal publiekrecht de gehele wereld omvatte. In het derde decennium van de
eenentwintigste eeuw zorgde grote opkomende landen ervoor dat het internationaal
publiekrecht steeds minder gedomineerd werd door Europa.
Het internationaal publiekrecht is een omvangrijk rechtsgebied. Een sterke internationale
rechtsorde biedt stabiliteit in internationale betrekkingen, maakt het makkelijker om
gemeenschappelijke belangen te realiseren en beschermt relatief zwakke staten zoals
Nederland. Internationaal recht regelt de uitoefening van publiek gezag in de
internationale gemeenschap. Het kent bevoegdheden toe aan entiteiten die publiek
gezag uitoefenen en biedt een juridisch kader waarbinnen zij deze bevoegdheden
uitoefenen.
In de praktijk en in de literatuur wordt de term ´internationaal recht´ vooral gebruikt als
synoniem voor ´internationaal publiekrecht´. De internationale rechtsorde kent ook zijn
eigen organen. Zo heb je het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), het
internationaal Strafhof (ISH) en het internationaal Gerechtshof (IGH).
Het internationale recht erkent in hoofdzaak vier rechtsbronnen. Het recht dat uit deze
rechtsbronnen voortvloeit, wordt aangeduid als internationaal recht:
Gewoonterecht;
Verdragen;
Besluiten van internationale organisaties;
Algemene rechtsbeginselen.
Samenvatting hoofdstuk 2
Zoals elk rechtssysteem kent de internationale rechtsorde haar eigen rechtssubjecten. Dit
zijn personen of entiteiten die de bekwaamheid bezitten om deel te nemen aan het
rechtsverkeer in de internationale rechtsorde.
De internationale rechtsorde kent een verscheidenheid aan rechtssubjecten. Een persoon
die naar internationaal recht rechtssubjectiviteit bezit, kan:
Internationale rechtshandelingen verrichten (sluiten verdrag);
Internationale rechten bezitten;
Rechten op internationaal niveau afdwingen;
Internationale verplichtingen hebben;
Op internationaal niveau aansprakelijk gesteld worden voor schending van
verplichtingen.
Om ordering te brengen in de grote verscheidenheid van rechtssubjecten, kan worden
onderscheiden tussen personen met volledige en personen met beperkte
rechtssubjectiviteit. Een persoon met volledige rechtssubjectiviteit bezit de bekwaamheid
om op elk van de hiervoor aangegeven manieren aan het rechtsverkeer deel te nemen of
daarin te worden betrokken. Een persoon met beperkte rechtssubjectiviteit heeft een
aantal, maar niet alle, van deze bekwaamheden.
Alleen een staat komt volledige rechtssubjectiviteit toe. Staten zijn de belangrijkste
subjecten in het internationaal publiekrecht. Rechtssubjectiviteit komt toe aan een staat
als geheel. internationaal recht gaat uit van de eenheid van de staat. De criteria aan de
1
, Tara Van Mil
hand waarvan kan worden vastgesteld of een bepaalde entiteit een staat is, en dus
rechtssubjectiviteit bezit, zie je in ´samenvatting hoofdstuk 3´.
De internationale rechtsorde bepaalt zelf wie haar rechtssubjecten zijn. nationaal recht is
hierbij in beginsel niet van belang. Als vuistregel kan worden aangenomen dat personen
rechtssubjectiviteit bezitten indien zij internationale bevoegdheden, rechten of plichten
bezitten. Tot de rechtssubjecten in de internationale rechtsorde behoren, naast staten,
ook internationale organisaties, zogenoemde de facto-regimes en individuen. Deze zullen
nu worden toegelicht.
Internationale organisaties
De term ´internationale organisaties´ duidt op intergouvernementele organisaties´, ter
onderscheiding van de hierna te behandelen non-gouvernementele organisaties.
Internationale organisaties zijn meestal opgericht door staten om publieke taken uit te
voeren (zoals de VN). Internationale organisaties zijn samenwerkingsverbanden van twee
of meer staten met een eigen rechtssubjectiviteit die zelfstandig rechtshandelingen
kunnen verrichten.
Internationale organisaties bezitten internationale rechtspersoonlijkheid en nemen als
zelfstandige entiteiten deel aan het internationale rechtsverkeer. Ze bezitten eigen
bevoegdheden, rechten en verplichtingen. Dat betekent echter niet dat ze geheel los van
staten functioneren, máár in juridisch opzicht staan internationale organisaties dus wel
los van de staten die deze hebben opgericht.
Op de vraag hoe internationale organisaties rechtssubjectiviteit verkrijgen en wat de
omvang van deze rechtssubjectiviteit is, wordt besproken in ´samenvatting hoofdstuk 4´.
Internationale non-gouvernementele organisaties
NGO´s zijn private organisaties die grensoverschrijdend opereren (Greenpeace en
Urgenda bijv). Via mobilisatie van hun achterban en de publieke opinie, maar ook door
technische expertise, kunnen NGO´s belangrijke invloed uitoefenen op de totstandkoming
en naleving van internationaal recht.
Anders dan intergouvernementele organisaties kent de internationale rechtsorde NGO´s
geen internationale rechtssubjectiviteit en dus ook geen internationale rechten of
verplichtingen toe. NGO´s worden beheerst door het nationale recht van de staat waar zij
zijn gevestigd.
De facto-regimes
Tientallen staten hebben slecht beperkte controle over (delen van) hun grondgebied. In
de afwezigheid van effectief gezag wordt daar de dienst uitgemaakt door nietstatelijke
entiteiten, zogenoemde de facto-regimes. Het betreft in de meeste gevallen groeperingen
die tegen de staat in opstand komen teneinde autonomie te verkrijgen binnen de staat of
om zichzelf af te scheiden en een zelfstandige staat te vormen.
Vergeleken met staten is de juridische status van de facto-regimes zwak. Desondanks kan
de internationale rechtsorde hun juridische betekenis niet geheel ontkennen. Alleen door
de erkenning van een zekere mate van internationale rechtssubjectiviteit kunnen deze
regimes door internationaal recht worden gereguleerd. De reikwijdte van de
bevoegdheden, rechten en plichten van de facto-regimes is echter uiterst beperkt. in het
algemeen wordt aangenomen dat overeenkomsten die de facto-regimes sluiten met
staten geen internationaal publiekrechtelijke status hebben.
Bevrijdingsbewegingen
Bevrijdingsbewegingen zijn groeperingen die vechten tegen een koloniale mogendheid of
bezettende macht. Op grond van het algemeen gevoelde onrecht van koloniale
overheersing en bezitting kent de internationale rechtsorde aan bevrijdingsbewegingen
een verdergaande rechtssubjectiviteit toe dan aan de facto-regimes. Bovenal kent
internationaal recht aan bevrijdingsbewegingen een recht op zelfbeschikking toe, dat wil
zeggen: het recht om zelf over hun politieke lot te beslissen, eventueel in de vorm van
onafhankelijkheid.
2
, Tara Van Mil
Multinationale ondernemingen
Multinationale ondernemingen zijn ondernemingen die in meer dan één staat economisch
actief zijn (Shell bijv). in de laatste decennia hebben multinationale ondernemingen
echter een zekere status in de internationale rechtsorde verkregen.
Veel internationale organisaties hebben zelf de inhoud overgenomen van internationale
richtlijnen in interne regels (zelfregulering). Multinationale ondernemingen zijn derhalve
ten dele onttrokken aan de nationale rechtsorde, maar zij zijn niet direct onderworpen
aan internationaal recht, zij bewegen zich binnen een eigen private internationale orde,
met een eigen normering.
Natuurlijke personen
Internationaal recht bepaalt dat individuen bepaalde individuele rechten hebben, zonder
afhankelijk te zijn van de nationale rechtsorde. in een beperkt aantal gevallen hebben
individuen ook de procedurele mogelijkheid om hun rechten op internationaal niveau af te
dwingen.
De rechtssubjectiviteit van natuurlijke personen is het meest vergaand erkend door het
EVRM. Personen wier rechten onder het EVRM zijn geschonden, kunnen op internationaal
niveau (EHRM) een procedure tegen de verantwoordelijke staat beginnen als ze voor de
nationale rechter zijn uitgeprocedeerd. Het IGH erkend ook rechtssubjectiviteit aan
natuurlijke personen toe.
De meest fundamentele rechten van individuen behoren tot het internationaal
gewoonterecht en gelden wereldwijd, onafhankelijk van de uitdrukkelijke instemming van
staten. In deze zin hebben alle natuurlijke personen een aantal fundamentele rechten en
kunnen dat ook als internationale rechtssubjecten worden beschouwd.
De positie van natuurlijke personen in de internationale rechtsorde in verder veranderd
nu internationaal recht verplichtingen voor individuen heeft geformuleerd. Eenieder kan
direct op grond van internationaal gewoonterecht strafrechtelijk aansprakelijk worden
gesteld voor, onder meer, misdrijven tegen de menselijkheid, volkerenmoord en
oorlogsmisdrijven. Een individu dat onder nationaal recht niet wordt gestraft voor een
internationaal misdrijf, kan onder zekere voorwaarden wel door het ISH worden berecht
(het internationaal Strafhof).
Samenvatting hoofdstuk 3
Staten zijn de oorspronkelijke en nog steeds belangrijkste rechtssubjecten in de
internationale rechtsorde. staten bezitten soevereiniteit. Dit betekent dat een staat
onafhankelijk is van andere staten. Elke staat heeft het exclusieve recht om binnen zijn
grondgebied publiek gezag uit te oefenen, ongehinderd door en onafhankelijk van andere
staten. Staten zijn juridisch onafhankelijk.
Internationaal recht bepaalt de grondslag en de reikwijdte van het soevereine gezag van
staten. Soevereiniteit bestaat binnen de grenzen van het geldende internationaal recht
uit het geheel van door internationaal erkende bevoegdheden, rechten en plichten van
staten. Soevereiniteit is onlosmakelijk verbonden met de gelijkheid van staten. De
soevereinde gelijkheid van staten staat voorop in het VN-Handvest, namelijk in artikel 2
lid 1. (juridische gelijkheid betekent geen politieke gelijkheid).
De kenmerken van een staat:
Staten hebben drie kenmerken, dit vloeit voort uit de Montevideo-criteria. De drie
kenmerken van een staat zijn gezagsstructuur, grondgebied en bevolking (+ je kunt
rechtsbetrekkingen aangaan (zoals toetreding in verdragen)).
Gezagsstructuur❶
elke staat heeft een gezagsstructuur: een geheel van instellingen die publiek gezag
uitoefenen (wetgevende, rechtsprekende organen enz). Internationaal recht laat de
inrichting van de gezagsstructuur over aan de nationale rechtsorde. wel stellen
3
Internationaal recht bijeenkomsten 2024
Samenvatting hoofdstuk 1
De oorsprong van het internationaal publiekrecht wordt vaak verbonden met het ontstaan
van onafhankelijke en soevereine staten in Europa. Het internationaal publiekrecht had
ten tijde van opkomst van soevereine staten vooral de functie: de bevordering van het
vreedzaam samenleven van staten. Toen was het internationaal publiekrecht nog vooral
Europees publiekrecht. Kolonisatie gaf het internationaal publiekrecht in geografische zin
een mondiaal karakter. In politiek, economisch én juridisch opzicht bleef internationaal
publiekrecht toen nog vooral Europees internationaal publiekrecht. Het beginsel van
zelfbeschikking gaf alle volkeren het recht om over hun eigen lot te beschikken. De
koloniale rijken werden ontmanteld, en voor het eerst kon worden gezegd dat
internationaal publiekrecht de gehele wereld omvatte. In het derde decennium van de
eenentwintigste eeuw zorgde grote opkomende landen ervoor dat het internationaal
publiekrecht steeds minder gedomineerd werd door Europa.
Het internationaal publiekrecht is een omvangrijk rechtsgebied. Een sterke internationale
rechtsorde biedt stabiliteit in internationale betrekkingen, maakt het makkelijker om
gemeenschappelijke belangen te realiseren en beschermt relatief zwakke staten zoals
Nederland. Internationaal recht regelt de uitoefening van publiek gezag in de
internationale gemeenschap. Het kent bevoegdheden toe aan entiteiten die publiek
gezag uitoefenen en biedt een juridisch kader waarbinnen zij deze bevoegdheden
uitoefenen.
In de praktijk en in de literatuur wordt de term ´internationaal recht´ vooral gebruikt als
synoniem voor ´internationaal publiekrecht´. De internationale rechtsorde kent ook zijn
eigen organen. Zo heb je het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), het
internationaal Strafhof (ISH) en het internationaal Gerechtshof (IGH).
Het internationale recht erkent in hoofdzaak vier rechtsbronnen. Het recht dat uit deze
rechtsbronnen voortvloeit, wordt aangeduid als internationaal recht:
Gewoonterecht;
Verdragen;
Besluiten van internationale organisaties;
Algemene rechtsbeginselen.
Samenvatting hoofdstuk 2
Zoals elk rechtssysteem kent de internationale rechtsorde haar eigen rechtssubjecten. Dit
zijn personen of entiteiten die de bekwaamheid bezitten om deel te nemen aan het
rechtsverkeer in de internationale rechtsorde.
De internationale rechtsorde kent een verscheidenheid aan rechtssubjecten. Een persoon
die naar internationaal recht rechtssubjectiviteit bezit, kan:
Internationale rechtshandelingen verrichten (sluiten verdrag);
Internationale rechten bezitten;
Rechten op internationaal niveau afdwingen;
Internationale verplichtingen hebben;
Op internationaal niveau aansprakelijk gesteld worden voor schending van
verplichtingen.
Om ordering te brengen in de grote verscheidenheid van rechtssubjecten, kan worden
onderscheiden tussen personen met volledige en personen met beperkte
rechtssubjectiviteit. Een persoon met volledige rechtssubjectiviteit bezit de bekwaamheid
om op elk van de hiervoor aangegeven manieren aan het rechtsverkeer deel te nemen of
daarin te worden betrokken. Een persoon met beperkte rechtssubjectiviteit heeft een
aantal, maar niet alle, van deze bekwaamheden.
Alleen een staat komt volledige rechtssubjectiviteit toe. Staten zijn de belangrijkste
subjecten in het internationaal publiekrecht. Rechtssubjectiviteit komt toe aan een staat
als geheel. internationaal recht gaat uit van de eenheid van de staat. De criteria aan de
1
, Tara Van Mil
hand waarvan kan worden vastgesteld of een bepaalde entiteit een staat is, en dus
rechtssubjectiviteit bezit, zie je in ´samenvatting hoofdstuk 3´.
De internationale rechtsorde bepaalt zelf wie haar rechtssubjecten zijn. nationaal recht is
hierbij in beginsel niet van belang. Als vuistregel kan worden aangenomen dat personen
rechtssubjectiviteit bezitten indien zij internationale bevoegdheden, rechten of plichten
bezitten. Tot de rechtssubjecten in de internationale rechtsorde behoren, naast staten,
ook internationale organisaties, zogenoemde de facto-regimes en individuen. Deze zullen
nu worden toegelicht.
Internationale organisaties
De term ´internationale organisaties´ duidt op intergouvernementele organisaties´, ter
onderscheiding van de hierna te behandelen non-gouvernementele organisaties.
Internationale organisaties zijn meestal opgericht door staten om publieke taken uit te
voeren (zoals de VN). Internationale organisaties zijn samenwerkingsverbanden van twee
of meer staten met een eigen rechtssubjectiviteit die zelfstandig rechtshandelingen
kunnen verrichten.
Internationale organisaties bezitten internationale rechtspersoonlijkheid en nemen als
zelfstandige entiteiten deel aan het internationale rechtsverkeer. Ze bezitten eigen
bevoegdheden, rechten en verplichtingen. Dat betekent echter niet dat ze geheel los van
staten functioneren, máár in juridisch opzicht staan internationale organisaties dus wel
los van de staten die deze hebben opgericht.
Op de vraag hoe internationale organisaties rechtssubjectiviteit verkrijgen en wat de
omvang van deze rechtssubjectiviteit is, wordt besproken in ´samenvatting hoofdstuk 4´.
Internationale non-gouvernementele organisaties
NGO´s zijn private organisaties die grensoverschrijdend opereren (Greenpeace en
Urgenda bijv). Via mobilisatie van hun achterban en de publieke opinie, maar ook door
technische expertise, kunnen NGO´s belangrijke invloed uitoefenen op de totstandkoming
en naleving van internationaal recht.
Anders dan intergouvernementele organisaties kent de internationale rechtsorde NGO´s
geen internationale rechtssubjectiviteit en dus ook geen internationale rechten of
verplichtingen toe. NGO´s worden beheerst door het nationale recht van de staat waar zij
zijn gevestigd.
De facto-regimes
Tientallen staten hebben slecht beperkte controle over (delen van) hun grondgebied. In
de afwezigheid van effectief gezag wordt daar de dienst uitgemaakt door nietstatelijke
entiteiten, zogenoemde de facto-regimes. Het betreft in de meeste gevallen groeperingen
die tegen de staat in opstand komen teneinde autonomie te verkrijgen binnen de staat of
om zichzelf af te scheiden en een zelfstandige staat te vormen.
Vergeleken met staten is de juridische status van de facto-regimes zwak. Desondanks kan
de internationale rechtsorde hun juridische betekenis niet geheel ontkennen. Alleen door
de erkenning van een zekere mate van internationale rechtssubjectiviteit kunnen deze
regimes door internationaal recht worden gereguleerd. De reikwijdte van de
bevoegdheden, rechten en plichten van de facto-regimes is echter uiterst beperkt. in het
algemeen wordt aangenomen dat overeenkomsten die de facto-regimes sluiten met
staten geen internationaal publiekrechtelijke status hebben.
Bevrijdingsbewegingen
Bevrijdingsbewegingen zijn groeperingen die vechten tegen een koloniale mogendheid of
bezettende macht. Op grond van het algemeen gevoelde onrecht van koloniale
overheersing en bezitting kent de internationale rechtsorde aan bevrijdingsbewegingen
een verdergaande rechtssubjectiviteit toe dan aan de facto-regimes. Bovenal kent
internationaal recht aan bevrijdingsbewegingen een recht op zelfbeschikking toe, dat wil
zeggen: het recht om zelf over hun politieke lot te beslissen, eventueel in de vorm van
onafhankelijkheid.
2
, Tara Van Mil
Multinationale ondernemingen
Multinationale ondernemingen zijn ondernemingen die in meer dan één staat economisch
actief zijn (Shell bijv). in de laatste decennia hebben multinationale ondernemingen
echter een zekere status in de internationale rechtsorde verkregen.
Veel internationale organisaties hebben zelf de inhoud overgenomen van internationale
richtlijnen in interne regels (zelfregulering). Multinationale ondernemingen zijn derhalve
ten dele onttrokken aan de nationale rechtsorde, maar zij zijn niet direct onderworpen
aan internationaal recht, zij bewegen zich binnen een eigen private internationale orde,
met een eigen normering.
Natuurlijke personen
Internationaal recht bepaalt dat individuen bepaalde individuele rechten hebben, zonder
afhankelijk te zijn van de nationale rechtsorde. in een beperkt aantal gevallen hebben
individuen ook de procedurele mogelijkheid om hun rechten op internationaal niveau af te
dwingen.
De rechtssubjectiviteit van natuurlijke personen is het meest vergaand erkend door het
EVRM. Personen wier rechten onder het EVRM zijn geschonden, kunnen op internationaal
niveau (EHRM) een procedure tegen de verantwoordelijke staat beginnen als ze voor de
nationale rechter zijn uitgeprocedeerd. Het IGH erkend ook rechtssubjectiviteit aan
natuurlijke personen toe.
De meest fundamentele rechten van individuen behoren tot het internationaal
gewoonterecht en gelden wereldwijd, onafhankelijk van de uitdrukkelijke instemming van
staten. In deze zin hebben alle natuurlijke personen een aantal fundamentele rechten en
kunnen dat ook als internationale rechtssubjecten worden beschouwd.
De positie van natuurlijke personen in de internationale rechtsorde in verder veranderd
nu internationaal recht verplichtingen voor individuen heeft geformuleerd. Eenieder kan
direct op grond van internationaal gewoonterecht strafrechtelijk aansprakelijk worden
gesteld voor, onder meer, misdrijven tegen de menselijkheid, volkerenmoord en
oorlogsmisdrijven. Een individu dat onder nationaal recht niet wordt gestraft voor een
internationaal misdrijf, kan onder zekere voorwaarden wel door het ISH worden berecht
(het internationaal Strafhof).
Samenvatting hoofdstuk 3
Staten zijn de oorspronkelijke en nog steeds belangrijkste rechtssubjecten in de
internationale rechtsorde. staten bezitten soevereiniteit. Dit betekent dat een staat
onafhankelijk is van andere staten. Elke staat heeft het exclusieve recht om binnen zijn
grondgebied publiek gezag uit te oefenen, ongehinderd door en onafhankelijk van andere
staten. Staten zijn juridisch onafhankelijk.
Internationaal recht bepaalt de grondslag en de reikwijdte van het soevereine gezag van
staten. Soevereiniteit bestaat binnen de grenzen van het geldende internationaal recht
uit het geheel van door internationaal erkende bevoegdheden, rechten en plichten van
staten. Soevereiniteit is onlosmakelijk verbonden met de gelijkheid van staten. De
soevereinde gelijkheid van staten staat voorop in het VN-Handvest, namelijk in artikel 2
lid 1. (juridische gelijkheid betekent geen politieke gelijkheid).
De kenmerken van een staat:
Staten hebben drie kenmerken, dit vloeit voort uit de Montevideo-criteria. De drie
kenmerken van een staat zijn gezagsstructuur, grondgebied en bevolking (+ je kunt
rechtsbetrekkingen aangaan (zoals toetreding in verdragen)).
Gezagsstructuur❶
elke staat heeft een gezagsstructuur: een geheel van instellingen die publiek gezag
uitoefenen (wetgevende, rechtsprekende organen enz). Internationaal recht laat de
inrichting van de gezagsstructuur over aan de nationale rechtsorde. wel stellen
3
