Samenvatting Rechtssociologie

Samenvatting Rechtssociologie
Week 1
Wat is rechtssociologie?: de sociaalwetenschappelijke bestudering tussen recht en samenleving;
onderzoek naar de sociale genese, de sociale werking en de werking van juridische instituties.
- Sociale werking van het recht: de invloed van het recht op de samenleving, die grotendeels
wordt bepaald door sociale verhoudingen. Volgens Huls gaat het hierbij om twee vragen: hoe
bereikt de wet de burger en wat is de rol van sociale verbanden en instituties op het recht?
o Top-downvisie: de instrumentalistische visie; wat komt er terecht van de
bedoelingen van de wetgever?
o Bottom-upvisie: je kijkt vanuit de burger of een regel effect heeft op de burger.
o Bedoelde effecten:
 Direct: naleving
 Primair: door de regel; iemand ziet de regel en volgt deze uit zichzelf.
 Secundair: na interventie (mobilisering); bijvoorbeeld na een
uitspraak of nadat iemand er iets van heeft gezegd.
 Indirect: doelbereiking
o Onbedoelde effecten/neveneffecten
 Voorzien
 Onvoorzien
 Speciale effecten: in een specifiek, individueel geval.
 Generale effecten: algemeen; ook in andere situaties.
- Sociale genese (productie) van het recht: de invloed van de samenleving op het recht; recht
als uitkomst van de sociale verhoudingen. Actoren en factoren hebben invloed op de sociale
genese van het recht:
o De politieke machtsverhoudingen: recht is in belangrijke mate het product van
gewilde politieke besluitvormingsprocessen.
o Economisch-technologische ontwikkelingen: de ondernemingsgewijze productie en
de technologische innovatie zijn sterk bepalend voor de inrichting van het
rechtssysteem.
o Juridische professionals: abstracte wettelijke regels krijgen pas betekenis als de
rechter ze in een concreet geval toepast.
o Rechtsopvattingen van burgers: het is belangrijk te onderzoeken welke rechtskennis
burgers paraat hebben, wat hun opvattingen zijn over de manier waarop de
verschillende instellingen van de Staat functioneren en of ze vertrouwen hebben in
het recht als oplossingsmethode voor hun geschillen.
o Rechtspluralisme: het verschijnsel dat in een land niet al het recht afkomstig is van
de Staat, maar van bepaalde groepen binnen de samenleving.
Paradigmawisseling: er wordt van ons verwacht dat wij niet enkel met een juridische blik naar het
recht kijken, maar ook met een rechtssociologische blik.
- Law in books: juristen willen problemen oplossen met rechtsregels en met behulp van
bevoegde gezagsdragers.
- Law in action, Roscoe Pound: het functioneren van juridische instituties, personen en
structuren in de praktijk. Rechtssociologen hebben niet zozeer belangstelling voor de
juridische casus, maar voor de maatschappelijke context van het geschil. Zij zijn
geïnteresseerd in wat er gebeurt tussen partijen voordat zij naar de rechter gaan en hoe er
onderhandeld wordt tussen ambtenaren en organisaties over een nieuwe wet.
Functies van het recht:
- Ordenende functie: regels scheppen orde in een samenleving en bepalen wat wel en niet
mag.
- Geschilbeslechtingsfunctie: het beëindigen van een conflict door rechterlijke besluitvorming
en juridische procedures.

, - Normatieve functie: het formuleren en vastleggen van normen.
- Instrumentele functie: het teweegbrengen van sociale verandering.
Wat is recht?: perspectieve volgens Breek Bruinsma:
- Rechtsgeleerdheid: hoe luidt het positieve, geldende recht?
- Rechtssociologie: hoe werkt het recht in de praktijk?
- Rechtsfilosofie: hoe moet het recht zijn; wat is rechtvaardig?
- Rechtsvergelijking: hoe luidt het recht in verschillende samenlevingen?
- Rechtsantropologie: hoe werkt het recht in verschillende samenlevingen?
Deze indeling is van belang om te kijken hoe burgers vertrouwen hebben in het recht. Burgers
kunnen op deze verschillende punten wel of geen vertrouwen hebben.
Emile Durkheim: grondlegger sociologie. Hij keek naar sociale cohesie, waarbij solidariteit centraal
stond.
- Mechanische solidariteit:
o Sociale cohesie in oudere samenlevingen voortvloeiend uit geringe mate van
arbeidsdeling.
o Eenvoudige waarden, normen, opvattingen: collectief bewustzijn.
o Repressief recht
- Organische solidariteit:
o Solidariteit in moderne samenlevingen voortvloeiend uit hoge mate van
arbeidsdeling en afhankelijkheid: individueel bewustzijn.
o Restitutief recht
Kritische functie rechtssociologie: het bevragen en bekritiseren van de veronderstellingen van
juristen als zij uitspraken doen over het gedrag van mensen of instituties zonder enige empirische
onderbouwing.
Indeling samenleving, N. Huls:
- Macroniveau: verschijnselen die de hele wereld omvatten.
o Systeemtheorie: in de moderne, op de arbeidsdeling gebaseerde samenleving, zijn
gespecialiseerde subsystemen ontstaan die allen een eigen functionele taak binnen
het geheel hebben.
- Mesoniveau: hierbij gaat het om nationale instituties, de verschillende onderdelen van de
overheid, bedrijven, scholen enzovoorts.
- Microniveau: analyse van persoonlijke groepen waarbinnen een individu functioneert.
o Ideaaltypen: worden gebruikt om te onderzoeken wat er in de praktijk terecht komt
van het juridische beginsel dat partijen gelijk zijn voor de wet als zij met elkaar
procederen (litigation).
Stewart Macaulay: heeft de basis gelegd voor de ontwikkeling van de moderne rechtssociologie door
het fundamentele verschil te benadrukken tussen wat juristen als recht beschouwen en de manier
waarop verhoudingen in de zakenwereld feitelijk geregeld worden.
Contract: een wijze waarop ruiltransacties aangegaan en uitgevoerd kunnen worden. Om te
beoordelen in welke mate een relatie gejuridificeerd is, wordt naar twee elementen gekeken:
- De rationele planning van een transactie, zorgvuldig rekening houdend met elke onzekerheid
die voorzien kan worden.
- Het bestaan of het gebruik van reële of potentiële juridische sancties om nakoming van de
transactie af te dwingen of bij niet-nakoming schadevergoeding te verkrijgen.
Rationele planning: ten aanzien van de rationele planning voorafgaand aan een transactie kunnen
over verschillende aspecten van een transactie afspraken worden gemaakt. Om te bepalen in welke
mate aan planning wordt gedaan, wordt gekeken naar:
- Wat ieder moet doen of nalaten; omschrijving van de prestaties.
- Welke gevolgen bepaalde onzekerheden zullen hebben voor hun verplichtingen.
- Gevolgen van gebrekkige prestaties
- Juridische sancties

, Mate van planning:
- Zorgvuldig en uitdrukkelijk
- Stilzwijgende afspraak
- Eenzijdige aanname
- Niet bewust van het probleem
Het bestaan of gebruik van reële of potentiële juridische sancties achteraf: er bestaan verschillende
manieren om op een niet-juridische wijze nakoming af te dwingen:
- Interne sancties op niet-nakoming (bijvoorbeeld door druk uit te oefenen op personeel).
- Er is vaak sprake van een formele of informele relatie tussen bedrijven die zij goed willen
onderhouden.
- Beide betrokken partijen wensen door te gaan met zaken doen en zullen gedrag dat niet met
deze doelstelling strookt, vermijden.

Week 2
Wat is wetenschap?:
- Streven naar waarheid (rechtssociologie zoekt naar hoe het recht werkt)
- Objectiviteit: een echt objectieve waarneming is onmogelijk, daarom bij voorkeur metingen
door verschillende personen (intersubjectief) (rechtssociologie doet empirisch onderzoek;
normatieve vragen komen niet aan bod).
- Verklaring van fenomenen; oorzaken achterhalen (rechtssociologie probeert te verklaren
waarom het recht werkt zoals het werkt)
- Streven naar generaliseerbare kennis; algemene gelding (rechtssociologie bevat vele
algemene theorieën)
Kritisch rationalistische wetenschapsopvatting, Karl Popper:
- Voor Karl Popper was de opvatting dat wetenschap een accumulatie is van telkens kleine
waarheden.
- Sinds Karl Popper is algemeen aanvaard dat definitieve waarheid niet bestaat en dat er alleen
theorieën bestaan die de waarheid zoveel mogelijk benaderen, maar dat theorieën altijd
kunnen worden gefalsificeerd. Dit houdt in dat een theorie later kan worden ontkracht of
worden vervangen door een betere waarheid. De echte wetenschapper is voortdurend bezig
zijn eigen theorieën te falsificeren (validilisme).
Empirische cyclus, A.D. de Groot: skelet van ieder onderzoek binnen kritisch rationalisme.
- Idee: waarover het gaat het onderzoek?
- Inductiefase: opstellen hypothese
- Deductiefase: vastlegging hoe je het onderzoek gaat uitvoeren
en definities.
- Toetsingsfase: veldwerk en uitvoering, op gestandaardiseerde
manier gegevens verzamelen.
- Evaluatiefase: analyse, hoe verhouden gegevens zich ten
opzichte van de theorie?
o Absolute eisen: altijd vereist
 Conclusies moeten logisch en consistent zijn.
 De conclusies moeten toetsbaar zijn.
o Relatieve eisen: helpen bij het kiezen in geval van twee theorieën.
 Parcimonie: zuinigheid; houdt het simpel en maak het niet te moeilijk. Kies
bij voorkeur de makkelijkste uitleg.
 Contabiliteit: sluit aan bij wat je al dacht.
Kenmerken rechtssociologisch onderzoek:
- Het onderwerp
- Vermenging met normatieve vragen: juristen stellen normatieve vragen met betrekking tot
de inhoud van normen. Rechtssociologen stellen feitelijke vragen.