Begrippen module klimaat en landschap
stralingsbalans
Het saldo op een bepaalde plaats aan het aardoppervlak van de inkomende kortgolvige
straling van de zon en de langgolvige uitstraling van de aarde. Dit saldo kan positief
(stralingsoverschot) of negatief (stralingstekort) zijn.
atmosferische circulatie
De verplaatsing van lucht in de atmosfeer via de grote circulatiecellen en windsystemen.
Zorgt op aarde voor energietransport van de lage breedten naar de hoge breedten.
hogeluchtdrukgebied
Gebied met hoge luchtdruk en daardoor een dalende luchtbeweging en het uitstromen van
lucht naar alle richtingen (divergentie). Wordt gekenmerkt door een wolkenloze hemel en
droogte.
lageluchtdrukgebied
Gebied met lage luchtdruk en dus met een opstijgende luchtbeweging en het toestromen
van lucht uit alle richtingen (convergentie). Wordt gekenmerkt door wolkenvorming en
neerslag.
corioliseffect
Het effect dat luchtstromen een afwijking krijgen door de draaiing van de aarde. Op het
noordelijk halfrond is deze afwijking naar rechts, op het zuidelijk halfrond naar links.
wet van Buys Ballot
Wet die de afbuiging van lucht bij stroming van hoge druk naar lage druk formuleert: ‘Met de
wind in de rug (dus bezien vanaf een hogedrukgebied) ondervind een wind op het noordelijk
halfrond een afwijking naar rechts en op het zuidelijk halfrond een afwijking naar links’.
Intertropische Convergentiezone (ITCZ)
Zone van lage luchtdruk in de tropen die het gevolg is van de intensieve verhitting op
plaatsen met een loodrechte zonnestand. De ITCZ heeft geen vaste ligging maar verschuift
met het verplaatsen van de loodrechte zonnestand. Omdat land sneller opwarmt dan zee, is
de verschuiving boven landoppervlak het sterkst.
passaat
Constant waaiende wind aan het aardoppervlak van het subtropisch hogedrukgebied rond
de 30° breedte naar de Intertropische Convergentiezone (ITCZ) rond de evenaar.
moesson
Een passaat waarbij sprake is van een halfjaarlijkse omkering van de windrichting. In de
zomer is er een natte moesson (sterke verhitting en lage luchtdruk) en in de winter een
droge moesson (afkoeling en hoge luchtdruk).
oceanische circulatie
Het stromingspatroon van het zeewater in de oceanen.
warme zeestromen
Zeestroom die opgewarmd warm zeewater uit de tropen en subtropen naar de hogere
breedten voert.
koude zeestromen
Zeestroom die koud, afgekoeld water uit de poolgebieden naar de lagere breedten voert.
thermohaline circulatie.
Het optreden van bovenstromen en onderstromen in het zeewater door verschillen in
dichtheid op basis van temperatuur (thermo) en zoutgehalte (haline).
,diepwaterpomp
De daling van zeewater door afkoeling en een hoog zoutgehalte in de afzinkgebieden op
hoge breedte. De daling bevordert de oceanische circulatie en verbindt de warme
bovenstromen en de koude onderstromen in de oceanen met elkaar.
klimaatgebieden
Gebieden met overeenkomstige klimaatkenmerken volgens het klimaatsysteem van Köppen.
geofactoren
De factoren die samen de werking van het landschap bepalen: gesteente en reliëf, klimaat
en lucht, bodem, (grond)water, flora en fauna en de mens.
gesteente en reliëf (geofactoren)
Na klimaat de belangrijkste geofactor. Bepaalt sterk de stroming van water en de
eigenschappen van de bodem.
klimaat en lucht ( geofactoren)
Klimaat is de belangrijkste geofactor. Het klimaat is het gemiddelde van de
weersverschijnselen (zoals temperatuur en neerslag) in een gebied over een langere
periode.
bodem (geofactor)
Het bovenste deel van de grondsoort of het gesteente waar de planten hun voedingsstoffen
uit halen. Geofactor die in de rangorde van de geofactoren boven plantengroei (vegetatie)
staat.
(grond)water (geofactor)
Geofactor die de werking van het landschap mede bepaalt. Is een belangrijke factor bij
erosie, transport en sedimentatie. Is in de bodem belangrijk als transporteur van
voedingsstoffen naar planten. Is een leefmilieu voor waterorganismen.
mens (geofactor)
Geofactor met een aparte positie in het landschap. Vaak beïnvloedt de mens de andere
geofactoren.
landschapszones
Groot gebied dat de breedtezones volgt en dat wat betreft de opbouw en werking van
klimaat, plantengroei, water en bodem een eenheid vormt.
tropische zone
Landschapszone in de tropen met een A-klimaat (Af- en Aw-klimaat) en als natuurlijke
vegetatie tropisch regenwoud, moessonbos of savanne.
(semi-)aride zone
De landschapszone in het gebied van het woestijn- en steppeklimaat (BW en BS) met
woestijnplanten en steppegrassen als natuurlijke plantengroei.
subtropische zone
Landschapszone in de warme gematigde zone (subtropen) met of een Middellandse
Zeeklimaat (Cs) en een altijd groene mediterrane vegetatie of een Cw-klimaat met grassen
en zomergroen loofbos.
gematigde zone
De landschapszone in de koel gematigde zone van het Cf- en Df-klimaat met zomergroen
loofbos als natuurlijke plantengroei.
boreale zone
De landschapszone in de koud gematigde zone van het D-klimaat met naaldbos als
natuurlijke plantengroei.
polaire zone
, Landschapszone met een E-klimaat met toendraplanten als natuurlijke vegetatie.
landdegradatie
Alle veranderingen in het landschap die het vermogen van bodem en grond verminderen om
gezond voedsel, zoet water en brandhout (natuurlijke hulpbronnen) te produceren.
ontbossing
Het verdwijnen van bos door houtkap voor economische doeleinden of om land te winnen
voor landbouw.
overbeweiding
Verdwijnen van de bodembeschermende plantengroei door een te intensieve beweiding
door vee.
irrigatie
kunstmatige bevloeiing of beregening van het land
klimaatverandering
Een verandering van het klimaat in een land of gebied door natuurlijke of menselijke
oorzaken.
versnelde bodemerosie
Het opnemen en afvoeren van gronddeeltjes aan de bovenkant van de bodem door wind of
water. Kan door de mens versneld worden, bijvoorbeeld door het kappen van bomen of het
weghalen van begroeiing.
Verzilting
Toename van de concentratie aan zouten in en op de bodem. Is vaak het gevolg van het
verdampen van irrigatiewater.
verwoestijning
Een ernstige vorm van landdegradatie waarbij in een gebied door natuurlijke of menselijke
oorzaken steeds minder planten en gewassen groeien en waarbij het gebied steeds meer
woestijnachtige kenmerken krijgt.
stralingsbalans
Het saldo op een bepaalde plaats aan het aardoppervlak van de inkomende kortgolvige
straling van de zon en de langgolvige uitstraling van de aarde. Dit saldo kan positief
(stralingsoverschot) of negatief (stralingstekort) zijn.
atmosferische circulatie
De verplaatsing van lucht in de atmosfeer via de grote circulatiecellen en windsystemen.
Zorgt op aarde voor energietransport van de lage breedten naar de hoge breedten.
hogeluchtdrukgebied
Gebied met hoge luchtdruk en daardoor een dalende luchtbeweging en het uitstromen van
lucht naar alle richtingen (divergentie). Wordt gekenmerkt door een wolkenloze hemel en
droogte.
lageluchtdrukgebied
Gebied met lage luchtdruk en dus met een opstijgende luchtbeweging en het toestromen
van lucht uit alle richtingen (convergentie). Wordt gekenmerkt door wolkenvorming en
neerslag.
corioliseffect
Het effect dat luchtstromen een afwijking krijgen door de draaiing van de aarde. Op het
noordelijk halfrond is deze afwijking naar rechts, op het zuidelijk halfrond naar links.
wet van Buys Ballot
Wet die de afbuiging van lucht bij stroming van hoge druk naar lage druk formuleert: ‘Met de
wind in de rug (dus bezien vanaf een hogedrukgebied) ondervind een wind op het noordelijk
halfrond een afwijking naar rechts en op het zuidelijk halfrond een afwijking naar links’.
Intertropische Convergentiezone (ITCZ)
Zone van lage luchtdruk in de tropen die het gevolg is van de intensieve verhitting op
plaatsen met een loodrechte zonnestand. De ITCZ heeft geen vaste ligging maar verschuift
met het verplaatsen van de loodrechte zonnestand. Omdat land sneller opwarmt dan zee, is
de verschuiving boven landoppervlak het sterkst.
passaat
Constant waaiende wind aan het aardoppervlak van het subtropisch hogedrukgebied rond
de 30° breedte naar de Intertropische Convergentiezone (ITCZ) rond de evenaar.
moesson
Een passaat waarbij sprake is van een halfjaarlijkse omkering van de windrichting. In de
zomer is er een natte moesson (sterke verhitting en lage luchtdruk) en in de winter een
droge moesson (afkoeling en hoge luchtdruk).
oceanische circulatie
Het stromingspatroon van het zeewater in de oceanen.
warme zeestromen
Zeestroom die opgewarmd warm zeewater uit de tropen en subtropen naar de hogere
breedten voert.
koude zeestromen
Zeestroom die koud, afgekoeld water uit de poolgebieden naar de lagere breedten voert.
thermohaline circulatie.
Het optreden van bovenstromen en onderstromen in het zeewater door verschillen in
dichtheid op basis van temperatuur (thermo) en zoutgehalte (haline).
,diepwaterpomp
De daling van zeewater door afkoeling en een hoog zoutgehalte in de afzinkgebieden op
hoge breedte. De daling bevordert de oceanische circulatie en verbindt de warme
bovenstromen en de koude onderstromen in de oceanen met elkaar.
klimaatgebieden
Gebieden met overeenkomstige klimaatkenmerken volgens het klimaatsysteem van Köppen.
geofactoren
De factoren die samen de werking van het landschap bepalen: gesteente en reliëf, klimaat
en lucht, bodem, (grond)water, flora en fauna en de mens.
gesteente en reliëf (geofactoren)
Na klimaat de belangrijkste geofactor. Bepaalt sterk de stroming van water en de
eigenschappen van de bodem.
klimaat en lucht ( geofactoren)
Klimaat is de belangrijkste geofactor. Het klimaat is het gemiddelde van de
weersverschijnselen (zoals temperatuur en neerslag) in een gebied over een langere
periode.
bodem (geofactor)
Het bovenste deel van de grondsoort of het gesteente waar de planten hun voedingsstoffen
uit halen. Geofactor die in de rangorde van de geofactoren boven plantengroei (vegetatie)
staat.
(grond)water (geofactor)
Geofactor die de werking van het landschap mede bepaalt. Is een belangrijke factor bij
erosie, transport en sedimentatie. Is in de bodem belangrijk als transporteur van
voedingsstoffen naar planten. Is een leefmilieu voor waterorganismen.
mens (geofactor)
Geofactor met een aparte positie in het landschap. Vaak beïnvloedt de mens de andere
geofactoren.
landschapszones
Groot gebied dat de breedtezones volgt en dat wat betreft de opbouw en werking van
klimaat, plantengroei, water en bodem een eenheid vormt.
tropische zone
Landschapszone in de tropen met een A-klimaat (Af- en Aw-klimaat) en als natuurlijke
vegetatie tropisch regenwoud, moessonbos of savanne.
(semi-)aride zone
De landschapszone in het gebied van het woestijn- en steppeklimaat (BW en BS) met
woestijnplanten en steppegrassen als natuurlijke plantengroei.
subtropische zone
Landschapszone in de warme gematigde zone (subtropen) met of een Middellandse
Zeeklimaat (Cs) en een altijd groene mediterrane vegetatie of een Cw-klimaat met grassen
en zomergroen loofbos.
gematigde zone
De landschapszone in de koel gematigde zone van het Cf- en Df-klimaat met zomergroen
loofbos als natuurlijke plantengroei.
boreale zone
De landschapszone in de koud gematigde zone van het D-klimaat met naaldbos als
natuurlijke plantengroei.
polaire zone
, Landschapszone met een E-klimaat met toendraplanten als natuurlijke vegetatie.
landdegradatie
Alle veranderingen in het landschap die het vermogen van bodem en grond verminderen om
gezond voedsel, zoet water en brandhout (natuurlijke hulpbronnen) te produceren.
ontbossing
Het verdwijnen van bos door houtkap voor economische doeleinden of om land te winnen
voor landbouw.
overbeweiding
Verdwijnen van de bodembeschermende plantengroei door een te intensieve beweiding
door vee.
irrigatie
kunstmatige bevloeiing of beregening van het land
klimaatverandering
Een verandering van het klimaat in een land of gebied door natuurlijke of menselijke
oorzaken.
versnelde bodemerosie
Het opnemen en afvoeren van gronddeeltjes aan de bovenkant van de bodem door wind of
water. Kan door de mens versneld worden, bijvoorbeeld door het kappen van bomen of het
weghalen van begroeiing.
Verzilting
Toename van de concentratie aan zouten in en op de bodem. Is vaak het gevolg van het
verdampen van irrigatiewater.
verwoestijning
Een ernstige vorm van landdegradatie waarbij in een gebied door natuurlijke of menselijke
oorzaken steeds minder planten en gewassen groeien en waarbij het gebied steeds meer
woestijnachtige kenmerken krijgt.
