CULTUURGESCHIEDENIS
MAP 1
1.1 INLEIDING EN OVERZICHT
Wat is cultuurgeschiedenis?
- Kunstgeschiedenis
- Economische geschiedenis
- Politieke geschiedenis
- …
= > samenhangend beeld bieden van historische periode/evolutie, uitgaande van zeer diverse
gebieden van de cultuur.
(Elementen samenbrengen in 1 verband (maatschappelijk leven) in historische context
Architectuur verteld veel over het beeld van die tijd (omgaan maatschappij, economie,
politiek…)
Cultuurgeschiedenis, architectuur, ruimte en beeld
- Architectuur en ruimte -> Tijd en ruimte waarin ze tot stand komen
-> Individu en maatschappij in historische context
➔ Architectuur en ruimte, ook voorstelling in kunst en literatuur (dus niet enkel de
bebouwde ruimte) = imaginaire ruimte
De bebouwde omgeving, voorstellingen Het concrete individu in zijn of haar
van architectuur en ruimte maatschappelijke context
Bv. De manier waarop het burgerlijke interieur van de negentiende eeuw in elkaar zit en
wordt weergegeven in kunst, literatuur of fotografie weerspiegelt de burger als bewoner van
een intimistisch/voyeuristisch interieur en van een daarvan duidelijk onderscheiden publieke
ruimte. Die weerspiegeling bestaat in een spel van wederzijdse projecties tussen interieur en
bewoner die vervolgens kunnen worden geanalyseerd.
Door die analyse kunnen we het ‘burgerlijke individu’ als bewoner van een huiselijke
omgeving, van de stad, van de openbare ruimte etc. beter begrijpen
Twee voorbeelden:
de bebouwde ruimte: Otto Wagner, psychiatrische instelling Am Steinhof (1901-1909)
- een van de belangrijkste voorbeelden van de modernistische architectuur toegepast op
de psychiatrische instelling
,Belangrijke elementen:
Het gebouw vormt een architecturale compositie die een panoptische (= alomvattende) blik en
optische transparantie verbergt
- de kijker controleert in feite : zien = controle
- het gebouw is geconstrueerd vanuit de fictie van een kijker die een zo volledig
mogelijk overzicht heeft
Deze architecturale compositie kan ons heel veel leren over:
- opvattingen over psychiatrie: psychiatrie gaat over hygiëne, controle,
decriminalisering, ordening (cfr. foto van de slaapzaal: orde, lucht, transparantie)
- opvattingen over de patiënt: geen ‘gevangene’ of misdadiger
- opvattingen over wat een ‘gezonde’ maatschappij is: een maatschappij die niet
verborgen is: hygiënisch en gecontroleerd = die gezien wordt.
de imaginaire ruimte: Antoine Watteau, Les plaisirs du bal (ca. 1715-1717)
- zeer representatief voorbeeld van de rococo schilderkunst, aansluiting bij het thema
van de zogenaamde ‘pastorale literatuur’ (=literatuur waarin herders en het
geïdealiseerde boerenbestaan een centrale rol spelen) die heel populair was in adelijke
kringen.
Belangrijke elementen:
- voorstelling van architectuur als belichaming van kunst, verbeelding en fantasie.
Watteau geeft het verbeelde pastorale landschap weer zoals dat bestond in de
literatuur. Die verbeelde wereld verschijnt doorheen het fictieve gewelf.
,- De manier waarop de architectuur hier wordt voorgesteld getuigt van een wereld die
de projectie is van verbeelding: de grenzen van het doek zijn de grenzen van de
pastorale verbeelding/ het gewelf geeft uit op is eigenlijk een weergave van de
verbeelding 'kijkt uit op’.
, 1.2 DE CULTUUR VAN DE BAROK
Begin 17e eeuw: opkomst cultuur van de barok
- 16e – 17e eeuw erg turbulent
➔ Protestantisme
➔ Godsdienstoorlogen
➔ Ontdekkingsreizen
➔ Ontwikkelingen: wiskunde, wetenschap, architectuur, filosofie, kunsten
➔ Politiek: vorstelijk absolutisme (= de vorst heeft zo goed als alle politieke macht in
handen)
De illusie:
- Kunnen we de werkelijkheid wel kennen of worden we onvermijdelijk bedrogen door
onze zintuigen?
- Trompe-l’oeil: het streven naar een zeer radicale natuurgetrouwheid, een ‘net echt’
(mensen raken, twijfelen, overtuigen -> religieuze zaak of moreel voorbeeld)
- Is de realiteit zoals we die ervaren wel een objectieve realiteit?
- Is de wereld geen verbeelde subjectieve wereld
De ontwikkeling van de ruimte als een subjectieve, persoonlijke, psychologische ruimte
- De wereld wordt ook een wereld van verbeelding en van subjectieve (=persoonlijke,
psychologische) ervaring.
Standbeeld van Pedro
Calderón de la Barca op de
Plaza de Santa Ana in
Theaterstuk: 'Het leven is een droom' (La vida es sueño), 1635 van de Madrid
Spaanse dramaturg Pedro Calderón de la Barca (1600-1681)
Vragen die centraal staan:
- Kunnen we droom en realiteit onderscheiden?
- Is er überhaupt iets buiten de droom?
- Vindt het individu zich niet slechts weerspiegelt in
schijnbeelden, illusies en trompe-l’oeils effecten?
- Wat is ‘echt’ en wat is slechts een illusie?
‘Het leven is een droom’ gaat over een Poolse prins, Segismundo, die
opgesloten zit in een kerker. Zijn vader, koning Basilio, houdt hem
daar gevangen. Deze had namelijk als astroloog in de sterren gelezen
dat zijn zoon een tiran zou worden. Op een gegeven moment mag hij
voor een dag koning zijn, en wordt, na te zijn ingeslapen door middel van een slaapdrank,
naar het kasteel van zijn vader overgebracht. Wanneer hij daar wakker wordt begint hij zich
echter wreed te gedragen, zoals zijn vader in de sterren had gelezen, en wordt hij weer
opgesloten, na opnieuw te zijn gedrogeerd. In zijn kerker vertelt zijn bewaker en opvoeder
Clotaldo hem dat alles wat gebeurd is in het kasteel van zijn vader slechts een droom was…
‘Wat is het leven? Een hartstocht. Wat is het leven? Een illusie,
een schaduw, een fictie,
en het hoogste goed is slechts klein, want heel het leven is slechts een droom, en dromen zijn
niets dan dromen.
Chronologisch kader en voorbeelden
Algemene kenmerken van de barok:
- biozone sterke natuurgetrouwheid
MAP 1
1.1 INLEIDING EN OVERZICHT
Wat is cultuurgeschiedenis?
- Kunstgeschiedenis
- Economische geschiedenis
- Politieke geschiedenis
- …
= > samenhangend beeld bieden van historische periode/evolutie, uitgaande van zeer diverse
gebieden van de cultuur.
(Elementen samenbrengen in 1 verband (maatschappelijk leven) in historische context
Architectuur verteld veel over het beeld van die tijd (omgaan maatschappij, economie,
politiek…)
Cultuurgeschiedenis, architectuur, ruimte en beeld
- Architectuur en ruimte -> Tijd en ruimte waarin ze tot stand komen
-> Individu en maatschappij in historische context
➔ Architectuur en ruimte, ook voorstelling in kunst en literatuur (dus niet enkel de
bebouwde ruimte) = imaginaire ruimte
De bebouwde omgeving, voorstellingen Het concrete individu in zijn of haar
van architectuur en ruimte maatschappelijke context
Bv. De manier waarop het burgerlijke interieur van de negentiende eeuw in elkaar zit en
wordt weergegeven in kunst, literatuur of fotografie weerspiegelt de burger als bewoner van
een intimistisch/voyeuristisch interieur en van een daarvan duidelijk onderscheiden publieke
ruimte. Die weerspiegeling bestaat in een spel van wederzijdse projecties tussen interieur en
bewoner die vervolgens kunnen worden geanalyseerd.
Door die analyse kunnen we het ‘burgerlijke individu’ als bewoner van een huiselijke
omgeving, van de stad, van de openbare ruimte etc. beter begrijpen
Twee voorbeelden:
de bebouwde ruimte: Otto Wagner, psychiatrische instelling Am Steinhof (1901-1909)
- een van de belangrijkste voorbeelden van de modernistische architectuur toegepast op
de psychiatrische instelling
,Belangrijke elementen:
Het gebouw vormt een architecturale compositie die een panoptische (= alomvattende) blik en
optische transparantie verbergt
- de kijker controleert in feite : zien = controle
- het gebouw is geconstrueerd vanuit de fictie van een kijker die een zo volledig
mogelijk overzicht heeft
Deze architecturale compositie kan ons heel veel leren over:
- opvattingen over psychiatrie: psychiatrie gaat over hygiëne, controle,
decriminalisering, ordening (cfr. foto van de slaapzaal: orde, lucht, transparantie)
- opvattingen over de patiënt: geen ‘gevangene’ of misdadiger
- opvattingen over wat een ‘gezonde’ maatschappij is: een maatschappij die niet
verborgen is: hygiënisch en gecontroleerd = die gezien wordt.
de imaginaire ruimte: Antoine Watteau, Les plaisirs du bal (ca. 1715-1717)
- zeer representatief voorbeeld van de rococo schilderkunst, aansluiting bij het thema
van de zogenaamde ‘pastorale literatuur’ (=literatuur waarin herders en het
geïdealiseerde boerenbestaan een centrale rol spelen) die heel populair was in adelijke
kringen.
Belangrijke elementen:
- voorstelling van architectuur als belichaming van kunst, verbeelding en fantasie.
Watteau geeft het verbeelde pastorale landschap weer zoals dat bestond in de
literatuur. Die verbeelde wereld verschijnt doorheen het fictieve gewelf.
,- De manier waarop de architectuur hier wordt voorgesteld getuigt van een wereld die
de projectie is van verbeelding: de grenzen van het doek zijn de grenzen van de
pastorale verbeelding/ het gewelf geeft uit op is eigenlijk een weergave van de
verbeelding 'kijkt uit op’.
, 1.2 DE CULTUUR VAN DE BAROK
Begin 17e eeuw: opkomst cultuur van de barok
- 16e – 17e eeuw erg turbulent
➔ Protestantisme
➔ Godsdienstoorlogen
➔ Ontdekkingsreizen
➔ Ontwikkelingen: wiskunde, wetenschap, architectuur, filosofie, kunsten
➔ Politiek: vorstelijk absolutisme (= de vorst heeft zo goed als alle politieke macht in
handen)
De illusie:
- Kunnen we de werkelijkheid wel kennen of worden we onvermijdelijk bedrogen door
onze zintuigen?
- Trompe-l’oeil: het streven naar een zeer radicale natuurgetrouwheid, een ‘net echt’
(mensen raken, twijfelen, overtuigen -> religieuze zaak of moreel voorbeeld)
- Is de realiteit zoals we die ervaren wel een objectieve realiteit?
- Is de wereld geen verbeelde subjectieve wereld
De ontwikkeling van de ruimte als een subjectieve, persoonlijke, psychologische ruimte
- De wereld wordt ook een wereld van verbeelding en van subjectieve (=persoonlijke,
psychologische) ervaring.
Standbeeld van Pedro
Calderón de la Barca op de
Plaza de Santa Ana in
Theaterstuk: 'Het leven is een droom' (La vida es sueño), 1635 van de Madrid
Spaanse dramaturg Pedro Calderón de la Barca (1600-1681)
Vragen die centraal staan:
- Kunnen we droom en realiteit onderscheiden?
- Is er überhaupt iets buiten de droom?
- Vindt het individu zich niet slechts weerspiegelt in
schijnbeelden, illusies en trompe-l’oeils effecten?
- Wat is ‘echt’ en wat is slechts een illusie?
‘Het leven is een droom’ gaat over een Poolse prins, Segismundo, die
opgesloten zit in een kerker. Zijn vader, koning Basilio, houdt hem
daar gevangen. Deze had namelijk als astroloog in de sterren gelezen
dat zijn zoon een tiran zou worden. Op een gegeven moment mag hij
voor een dag koning zijn, en wordt, na te zijn ingeslapen door middel van een slaapdrank,
naar het kasteel van zijn vader overgebracht. Wanneer hij daar wakker wordt begint hij zich
echter wreed te gedragen, zoals zijn vader in de sterren had gelezen, en wordt hij weer
opgesloten, na opnieuw te zijn gedrogeerd. In zijn kerker vertelt zijn bewaker en opvoeder
Clotaldo hem dat alles wat gebeurd is in het kasteel van zijn vader slechts een droom was…
‘Wat is het leven? Een hartstocht. Wat is het leven? Een illusie,
een schaduw, een fictie,
en het hoogste goed is slechts klein, want heel het leven is slechts een droom, en dromen zijn
niets dan dromen.
Chronologisch kader en voorbeelden
Algemene kenmerken van de barok:
- biozone sterke natuurgetrouwheid
