INHOUD
Hoofdstuk 1: ontwikkelingspathologie ...................................................................................................1
Nature & nurture ..............................................................................................................................1
Genetica ......................................................................................................................................1
Omgeving .....................................................................................................................................2
Gen-omgevingscorrelaties (rGE) ........................................................................................................3
Passief .........................................................................................................................................3
Evocatief ......................................................................................................................................3
Actief ...........................................................................................................................................3
Gen-omgevingsinteracties (GxE) .......................................................................................................3
Epigenetica ..................................................................................................................................4
Hoofdstuk 2: hersenontwikkeling ..........................................................................................................5
Neuronale ontwikkeling ....................................................................................................................5
Universaliteit van ontwikkelingsstadia ...............................................................................................6
Window of tolerance .....................................................................................................................7
Herhaling .....................................................................................................................................7
Sequential influence .....................................................................................................................7
Principes ......................................................................................................................................7
Hoofdstuk 3: kinderen 0-2 jaar ..............................................................................................................9
Normale ontwikkeling .......................................................................................................................9
0-6 maanden ................................................................................................................................9
7-12 maanden ..............................................................................................................................9
12-18 maanden ............................................................................................................................9
19-24 maanden .......................................................................................................................... 10
Hechting ........................................................................................................................................ 10
Types hechting............................................................................................................................ 11
Hechtingsstoornissen ................................................................................................................. 11
Kindermishandeling........................................................................................................................ 12
Adverse Childhood Experiences (ACE) ......................................................................................... 12
Ontwikkeling psychopathologie ................................................................................................... 13
Autisme spectrumstoornis (ASS) ..................................................................................................... 13
Genetica .................................................................................................................................... 14
Ontwikkeling psychopathologie ................................................................................................... 15
Hoofdstuk 4: kinderen 2-6 jaar ............................................................................................................ 16
Normale ontwikkeling ..................................................................................................................... 16
2-6 jaar ....................................................................................................................................... 16
Inhoud
, Angsten ...................................................................................................................................... 16
Sociale relaties ........................................................................................................................... 17
Terrible two ................................................................................................................................ 17
Psychiatrische problemen .............................................................................................................. 18
Gewetensontwikkeling ................................................................................................................ 18
Gedragsstoornissen .................................................................................................................... 18
Factoren ................................................................................................................................. 19
Identificatie en defaitisme ........................................................................................................ 20
Biologie................................................................................................................................... 21
Aanpak gedragsstoornis .......................................................................................................... 22
Hoofdstuk 5: kinderen 6-12 jaar .......................................................................................................... 23
Normale ontwikkeling ..................................................................................................................... 23
6-12 jaar ..................................................................................................................................... 23
ADHD ............................................................................................................................................ 24
Prognose .................................................................................................................................... 25
Neurologische biologie................................................................................................................ 25
Neuropsychologische disfuncties ................................................................................................ 26
Inhibitie .................................................................................................................................. 26
Executieve functies (frontale kwab) .......................................................................................... 26
Motivationeel deficit ................................................................................................................ 27
Tijdsperceptie deficit ............................................................................................................... 27
Behandeling ............................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 6: adolescenten 12-18 jaar ................................................................................................. 29
Normale ontwikkeling ..................................................................................................................... 29
12-18 jaar ................................................................................................................................... 29
Psychologische ontwikkelingsnoden en -taken in adolescentie ..................................................... 30
Normaal vs abnormaal gedrag ..................................................................................................... 30
Hormonale veranderingen ........................................................................................................... 31
Cognitieve veranderingen ............................................................................................................ 31
Alcohol en adolescentie ................................................................................................................. 31
Psychopathologie ........................................................................................................................... 32
Zelfverwonding ........................................................................................................................... 32
Suïcidaliteit ................................................................................................................................ 33
Traumatische ervaring .................................................................................................................... 34
Posttraumatische stressstoornis ................................................................................................. 34
Neurobiologie ......................................................................................................................... 36
Behandeling ............................................................................................................................ 37
Inhoud
,KINDER- EN JEUGDPSYCHIATRIE
HOOFDSTUK 1: ONTWIKKELINGSPATHOLOGIE
Normale ontwikkeling = mijlpalen van fysieke, cognitieve, taal- en socio-emotionele ontwikkelingen
worden op specifieke leeftijden bereikt
- Vaak neiging om kinderen te overschatten, benaderen als kleine volwassenen, dingen van hen
verwachten die ze nog niet helemaal kunnen
NATURE & NURTURE
Ontwikkeling wordt bepaald door nature (genen) en nurture (omgeving)
Nature = genen
Nurture = levenservaringen (gezin, school, vrienden, cultuur) + biologische omgeving
Relatieve bijdrage van zowel nature en nurture: natuurlijke experimenten die genetische en omgevings-
effecten scheiden
- Tweelingen: identieke tweelingen die apart opgroeien OF monozygote vs dizygote tweelingen die samen
opgroeien
- Adoptie: biologische vs opvoedende ouders
GENETICA
Genetische opmaak bepaalt startpositie en ontwikkelingsmogelijkheden; bepaalt grote stukken van persoonlijkheid
(keuzes, voorkeuren)
- Gedragsgenetica: als concordantie van een fenotype groter is bij monozygote tweelingen dan bij
dizygote tweelingen, dan moet dit genetisch zijn (want ze groeien samen in dezelfde omgeving op)
Klassiek:
- Chromosomaal: bv T21, autisme
- Monogenetisch: bv ziekte van Huntington
- Polygenetisch
o Additief = hoe meer genen betrokken, hoe ernstiger
o Multiplicatief, epistatisch = 3e of 4e gen nodig vooraleer aandoening (gen-gen interactie)
ZELDEN PROBLEMEN DAT EEN KLEINE SUBGROEP HEEFT EN AL DE REST NIET, BV IEDEREEN HEEFT KENMERKEN VAN
ADHD, MAAR SOMMIGEN HEBBEN ER MEER DAN ANDEREN → DIAGNOSE WORDT GESTELD OMDAT ZE ERMEE
MOEILIJKHEDEN ERVAREN (DISFUNCTIE)
Erfelijkheid = mate waarin de variantie voor een bepaald kenmerk in de bevolking bepaald is door
genetische verschillen
- Bij tweelingen: erfelijkheid = 2 x (rMZ - rDZ) Voorbeelden:
o rMZ = concordantie monozygoten
- Positieve emotionaliteit: 50% erfelijk
o rDZ = concordantie dizygoten
- Negatieve emotionaliteit: 44% erfelijk
Erfelijke meritocratie = laten afhangen van of mensen uit - Politieke oriëntatie: 40% erfelijk
een hoogopgeleid gezin komen of niet of kinderen gaan - Artistieke interesse: 39% erfelijk
verder studeren - Sociabiliteit: 37% erfelijk
- Schoolresultaten: 62% erfelijk
Hoofdstuk 1: ontwikkelingspathologie 1
, Gradaties van psychiatrische beelden
- Hoog % erfelijkheid
o Autisme
o Bipolaire stoornis
o Schizofrenie
o ADHD: plekje op continuüm
- Laag % erfelijkheid
o Angststoornis
o Majeure depressie
ALLES IS VOOR EEN DEEL GENETISCH & NIETS IS VOLLEDIG GENETISCH
OMGEVING
- Biofysisch
o Prenataal/perinataal
▪ Milieu in baarmoeder: bv stress, onveiligheid, middelenmisbruik
▪ Geboortecomplicaties: bv zuurstoftekort
o Toxiciteit
▪ Voeding: bv kleurstoffen in voeding, E-label
▪ Pollutie: bv virussen, afvalstoffen
▪ Infecties
o Hersentrauma
- Gezin
o Sensitief ouderschap: liefde en affectie in eerste 1000 dagen van kind (= zwangerschap + 2 jaar)
o Opvoeding: waarden, regels, toezicht
o Stimulatie, motivatie, hulp: balans tussen uitdagen en pushen, moet in aard van
mogelijkheden liggen van kind
- Onderwijs: aangename en veilige omgeving zodat kinderen graag naar school gaan
- Vrienden, hobby’s: niet forceren om bepaalde hobby’s uit te oefenen, wel voldoende kansen
- Cultuur, welvaart, zorg: bv ontwikkelingsland vs ontwikkeld land
Casus: kind door ouders niet opgevoed, leefde op land bij de honden → blaffen en loopgedrag zoals
hond. Na vinden werd kind bij ouders weggehaald en nog geprobeerd taal aan te leren → dit kon kon wel
spreken
➔ Wel mensen in omgeving aanwezig → noodzakelijke voorwaarde voor taalontwikkeling?
Casus: kinderen opgegroeid bij dieren, hebben geen mensen rondom zich gehad in eerste 10 jaar. Na
vinden werden kinderen begeleid en geprobeerd taal aan te leren → menselijke gedragingen
overgenomen, maar niet kunnen spreken
➔ Kan ook zijn doordat genetisch voorbeschikt minder taalvaardig te zijn?
MENSELIJKE OMGEVING IS NOODZAKELIJK VOOR EEN NORMALE ONTWIKKELING!
Gedeelde omgeving = alle invloeden die kinderen in eenzelfde gezin meer gelijk maken → kleinere impact
- Bv ouders even stimulerend voor alle kinderen voor schoolresultaten
Unieke omgeving = alle invloeden die kinderen in eenzelfde gezin meer verschillend maken → veel grotere impact
- Bv speelgedrag bij ene kind moeten afremmen en bij ander kind moeten stimuleren
Hoofdstuk 1: ontwikkelingspathologie 2
Hoofdstuk 1: ontwikkelingspathologie ...................................................................................................1
Nature & nurture ..............................................................................................................................1
Genetica ......................................................................................................................................1
Omgeving .....................................................................................................................................2
Gen-omgevingscorrelaties (rGE) ........................................................................................................3
Passief .........................................................................................................................................3
Evocatief ......................................................................................................................................3
Actief ...........................................................................................................................................3
Gen-omgevingsinteracties (GxE) .......................................................................................................3
Epigenetica ..................................................................................................................................4
Hoofdstuk 2: hersenontwikkeling ..........................................................................................................5
Neuronale ontwikkeling ....................................................................................................................5
Universaliteit van ontwikkelingsstadia ...............................................................................................6
Window of tolerance .....................................................................................................................7
Herhaling .....................................................................................................................................7
Sequential influence .....................................................................................................................7
Principes ......................................................................................................................................7
Hoofdstuk 3: kinderen 0-2 jaar ..............................................................................................................9
Normale ontwikkeling .......................................................................................................................9
0-6 maanden ................................................................................................................................9
7-12 maanden ..............................................................................................................................9
12-18 maanden ............................................................................................................................9
19-24 maanden .......................................................................................................................... 10
Hechting ........................................................................................................................................ 10
Types hechting............................................................................................................................ 11
Hechtingsstoornissen ................................................................................................................. 11
Kindermishandeling........................................................................................................................ 12
Adverse Childhood Experiences (ACE) ......................................................................................... 12
Ontwikkeling psychopathologie ................................................................................................... 13
Autisme spectrumstoornis (ASS) ..................................................................................................... 13
Genetica .................................................................................................................................... 14
Ontwikkeling psychopathologie ................................................................................................... 15
Hoofdstuk 4: kinderen 2-6 jaar ............................................................................................................ 16
Normale ontwikkeling ..................................................................................................................... 16
2-6 jaar ....................................................................................................................................... 16
Inhoud
, Angsten ...................................................................................................................................... 16
Sociale relaties ........................................................................................................................... 17
Terrible two ................................................................................................................................ 17
Psychiatrische problemen .............................................................................................................. 18
Gewetensontwikkeling ................................................................................................................ 18
Gedragsstoornissen .................................................................................................................... 18
Factoren ................................................................................................................................. 19
Identificatie en defaitisme ........................................................................................................ 20
Biologie................................................................................................................................... 21
Aanpak gedragsstoornis .......................................................................................................... 22
Hoofdstuk 5: kinderen 6-12 jaar .......................................................................................................... 23
Normale ontwikkeling ..................................................................................................................... 23
6-12 jaar ..................................................................................................................................... 23
ADHD ............................................................................................................................................ 24
Prognose .................................................................................................................................... 25
Neurologische biologie................................................................................................................ 25
Neuropsychologische disfuncties ................................................................................................ 26
Inhibitie .................................................................................................................................. 26
Executieve functies (frontale kwab) .......................................................................................... 26
Motivationeel deficit ................................................................................................................ 27
Tijdsperceptie deficit ............................................................................................................... 27
Behandeling ............................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 6: adolescenten 12-18 jaar ................................................................................................. 29
Normale ontwikkeling ..................................................................................................................... 29
12-18 jaar ................................................................................................................................... 29
Psychologische ontwikkelingsnoden en -taken in adolescentie ..................................................... 30
Normaal vs abnormaal gedrag ..................................................................................................... 30
Hormonale veranderingen ........................................................................................................... 31
Cognitieve veranderingen ............................................................................................................ 31
Alcohol en adolescentie ................................................................................................................. 31
Psychopathologie ........................................................................................................................... 32
Zelfverwonding ........................................................................................................................... 32
Suïcidaliteit ................................................................................................................................ 33
Traumatische ervaring .................................................................................................................... 34
Posttraumatische stressstoornis ................................................................................................. 34
Neurobiologie ......................................................................................................................... 36
Behandeling ............................................................................................................................ 37
Inhoud
,KINDER- EN JEUGDPSYCHIATRIE
HOOFDSTUK 1: ONTWIKKELINGSPATHOLOGIE
Normale ontwikkeling = mijlpalen van fysieke, cognitieve, taal- en socio-emotionele ontwikkelingen
worden op specifieke leeftijden bereikt
- Vaak neiging om kinderen te overschatten, benaderen als kleine volwassenen, dingen van hen
verwachten die ze nog niet helemaal kunnen
NATURE & NURTURE
Ontwikkeling wordt bepaald door nature (genen) en nurture (omgeving)
Nature = genen
Nurture = levenservaringen (gezin, school, vrienden, cultuur) + biologische omgeving
Relatieve bijdrage van zowel nature en nurture: natuurlijke experimenten die genetische en omgevings-
effecten scheiden
- Tweelingen: identieke tweelingen die apart opgroeien OF monozygote vs dizygote tweelingen die samen
opgroeien
- Adoptie: biologische vs opvoedende ouders
GENETICA
Genetische opmaak bepaalt startpositie en ontwikkelingsmogelijkheden; bepaalt grote stukken van persoonlijkheid
(keuzes, voorkeuren)
- Gedragsgenetica: als concordantie van een fenotype groter is bij monozygote tweelingen dan bij
dizygote tweelingen, dan moet dit genetisch zijn (want ze groeien samen in dezelfde omgeving op)
Klassiek:
- Chromosomaal: bv T21, autisme
- Monogenetisch: bv ziekte van Huntington
- Polygenetisch
o Additief = hoe meer genen betrokken, hoe ernstiger
o Multiplicatief, epistatisch = 3e of 4e gen nodig vooraleer aandoening (gen-gen interactie)
ZELDEN PROBLEMEN DAT EEN KLEINE SUBGROEP HEEFT EN AL DE REST NIET, BV IEDEREEN HEEFT KENMERKEN VAN
ADHD, MAAR SOMMIGEN HEBBEN ER MEER DAN ANDEREN → DIAGNOSE WORDT GESTELD OMDAT ZE ERMEE
MOEILIJKHEDEN ERVAREN (DISFUNCTIE)
Erfelijkheid = mate waarin de variantie voor een bepaald kenmerk in de bevolking bepaald is door
genetische verschillen
- Bij tweelingen: erfelijkheid = 2 x (rMZ - rDZ) Voorbeelden:
o rMZ = concordantie monozygoten
- Positieve emotionaliteit: 50% erfelijk
o rDZ = concordantie dizygoten
- Negatieve emotionaliteit: 44% erfelijk
Erfelijke meritocratie = laten afhangen van of mensen uit - Politieke oriëntatie: 40% erfelijk
een hoogopgeleid gezin komen of niet of kinderen gaan - Artistieke interesse: 39% erfelijk
verder studeren - Sociabiliteit: 37% erfelijk
- Schoolresultaten: 62% erfelijk
Hoofdstuk 1: ontwikkelingspathologie 1
, Gradaties van psychiatrische beelden
- Hoog % erfelijkheid
o Autisme
o Bipolaire stoornis
o Schizofrenie
o ADHD: plekje op continuüm
- Laag % erfelijkheid
o Angststoornis
o Majeure depressie
ALLES IS VOOR EEN DEEL GENETISCH & NIETS IS VOLLEDIG GENETISCH
OMGEVING
- Biofysisch
o Prenataal/perinataal
▪ Milieu in baarmoeder: bv stress, onveiligheid, middelenmisbruik
▪ Geboortecomplicaties: bv zuurstoftekort
o Toxiciteit
▪ Voeding: bv kleurstoffen in voeding, E-label
▪ Pollutie: bv virussen, afvalstoffen
▪ Infecties
o Hersentrauma
- Gezin
o Sensitief ouderschap: liefde en affectie in eerste 1000 dagen van kind (= zwangerschap + 2 jaar)
o Opvoeding: waarden, regels, toezicht
o Stimulatie, motivatie, hulp: balans tussen uitdagen en pushen, moet in aard van
mogelijkheden liggen van kind
- Onderwijs: aangename en veilige omgeving zodat kinderen graag naar school gaan
- Vrienden, hobby’s: niet forceren om bepaalde hobby’s uit te oefenen, wel voldoende kansen
- Cultuur, welvaart, zorg: bv ontwikkelingsland vs ontwikkeld land
Casus: kind door ouders niet opgevoed, leefde op land bij de honden → blaffen en loopgedrag zoals
hond. Na vinden werd kind bij ouders weggehaald en nog geprobeerd taal aan te leren → dit kon kon wel
spreken
➔ Wel mensen in omgeving aanwezig → noodzakelijke voorwaarde voor taalontwikkeling?
Casus: kinderen opgegroeid bij dieren, hebben geen mensen rondom zich gehad in eerste 10 jaar. Na
vinden werden kinderen begeleid en geprobeerd taal aan te leren → menselijke gedragingen
overgenomen, maar niet kunnen spreken
➔ Kan ook zijn doordat genetisch voorbeschikt minder taalvaardig te zijn?
MENSELIJKE OMGEVING IS NOODZAKELIJK VOOR EEN NORMALE ONTWIKKELING!
Gedeelde omgeving = alle invloeden die kinderen in eenzelfde gezin meer gelijk maken → kleinere impact
- Bv ouders even stimulerend voor alle kinderen voor schoolresultaten
Unieke omgeving = alle invloeden die kinderen in eenzelfde gezin meer verschillend maken → veel grotere impact
- Bv speelgedrag bij ene kind moeten afremmen en bij ander kind moeten stimuleren
Hoofdstuk 1: ontwikkelingspathologie 2
