Objectief en subjectief recht
1. Recht en rechten
- Het recht - mijn rechten
o Mijn rechten: subjectief recht, aanspraak dat een persoon heeft ten aanzien van een ander persoon
of goed
o Het recht: objectief recht, leggen subjectieve rechten vast
- Geen unieke definitie
- Onderworpen aan de relativiteit in tijd en ruimte
- Subjectief recht
o Aanspraak
- Objectief recht
o Geheel van de regels die o.m. De subjectieve rechten vastleggen
o Diverse rechtsbronnen (wet, rechtspraak, …)
o Bestudeerd in de rechtsdogmatiek
2. Objectief recht
- Objectief / positief recht = het recht dat in een samenleving aanwezig is, het geheel aan rechtsregels dat op
een bepaald moment op een bepaalde plaats van toepassing is
- Gemeenschappelijke elementen in de definities
o Recht is gericht op de normatieve ordening in en van de samenleving
o Recht is een geheel van regels en voorschriften
o Recht is uitgevaardigd door of krachtens het maatschappelijk gezag
o Recht is afdwingbaar door of krachtens het maatschappelijk gezag
- Objectief recht (ook wel: positief recht) is abstract en statisch
o Abstract: toegespitst op de rechtsregel
o Law in the books (niet law in action)
o Rechtsdogmatiek versus meta-juridische studie van het recht
o Statisch want refereert aan het bestaande, geldende recht op een bepaald ogenblik, maar daarom
niet onveranderlijk in de tijd
3. Subjectief recht
3.1. Begrip
- Van Gerven: “een door het objectieve recht aan een individu - rechtssubject genoemd - erkende of
toegekende heerschappij strekkende tot de bevrediging van menselijke behoeften”
o Bekeken vanuit oogpunt van het rechtssubject, de titularis van subjectieve rechten
o Een juridisch (door het objectieve recht) bekrachtigde bevoegdheid of aanspraak die een
rechtssubject op een bepaalde zaak of jegens een bepaalde persoon kan uitoefenen om zijn of haar
eigen doelstellingen te verwezenlijken
o Vloeit voort uit het objectief recht
3.50 BW: het eigendomsrecht verleent aan de eigenaar rechtstreeks het recht om het
voorwerp ervan te gebruiken, hiervan het genot te hebben en erover te beschikken. De
eigenaar heeft de volheid van bevoegdheden, behoudens de beperkingen die door wetten,
verordeningen of door de rechten van derden worden opgelegd.
o Indien in grondwet: grondrecht
- Diversiteit in de heerschappij
- Van zeggenschap ten aanzien van groep of gedraging van persoon tot bevoegdheid om eenzijdig in te grijpen
in andermans rechtstoestand
- Juristic conceptions van Wesley Hohfeld
1
, o Aanspraak (claim): tegenover dit recht staat een plicht
Koper heeft aanspraak op de levering van gekochte goed en verkoper heeft plicht om dat
goed te leveren
Ook betrekking op goederen: wie over een goed het eigendomsrecht heeft, mag eisen dat
eenieder die eigendom respecteert (de plicht)
o Vrijheid (privilege): vrijheid iets te doen zonder verplichting daartoe
Eigenaar fiets heeft de vrijheid om ermee te fietsen of niet. Beperkt de vrijheid van anderen
niet om ook al dan niet te fietsen met hun fiets
o Macht of bevoegdheid (power): aanspraken en vrijheden in het leven roepen (gestaltungsrecht)
Omvat het vermogen om door een eenzijdige handeling een concrete rechtsverhouding in het
leven te roepen, te wijzigen, of te beëindigen
Iemand heeft het recht, de macht, om zijn vermogen bij testament weg te schenken en heeft
dus de macht om voor de erfgenaam een aanspraak te doen ontstaan en voor
niet)erfgenamen de verplichting om diens eigendomsrecht te eerbiedigen
o Immuniteit (immunity): bescherming tegen de macht van anderen om een aanspraak of vrijheid te
wijzigen
Bv de Staat heeft het recht om wetgeving aan te nemen die deze vrijheden afschaft
- Zowel privaatrechtelijk als publiekrechtelijk van aard
- Belangen : geen juridisch afdwingbaar subjectief recht
3.2. De rechtsregel en het subjectief recht
3.2.1. Hypothetische vorm
- Rechtsregel als gedragsnorm verbindt aan bepaalde algemeen omschreven feiten of handelingen bepaalde
algemeen omschreven rechtsgevolgen voor diegenen tot wie de norm zich richt
o Art. 1382 oud bw: “elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt,
verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden.”
o Art. 6.5 bw: “eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout aan een ander
veroorzaakt.”
- Met de toepassing van de regel komt het objectieve recht tot leven
o Maar levert ook veel toepassings- en interpretatievragen
- Elementen in een rechtsregel die gedragsnorm bevat
o Rechtssubject: natuurlijke en rechtspersonen
o Rechtsobject
o Rechtsfeit
o Rechtsgevolg
3.2.2. Het rechtssubject
- Degene voor wie de rechtsnorm gevolgen teweegbrengt of degene aan wie het recht objectieve recht
rechten toekent (actief rechtssubject) of plichten oplegt (subjectief rechtssubject)
- Twee categorieën
o Natuurlijke personen
o Rechtspersonen
3.2.2.1. De natuurlijke persoon
- Alle levende mensen
- Geen onderscheid tussen mensen met en zonder rechten
o Geen slavernij, geen burgerlijke dood (art. 18 gw.)
- Gelijke dragers van rechten en verplichtingen
o Rechtsbekwaamheid: geschiktheid om houder te zijn van subjectieve rechten
o Handelingsbekwaamheid: bekwaamheid om rechtshandelingen te stellen
- Antropocentristische benadering
2
, o Dieren en planten: enkel rechtsobjecten, voorwerp van subjectieve rechten
o Wel maatregelen ter bescherming van leefmilieu, natuur, dieren
Art. 7bis gw. Streven naar bescherming van en zorg voor dieren als wezens met gevoel
Art. 3,39 bw dieren hebben een gevoelsvermogen en biologische noden, maar vallen onder
de bepalingen van de lichamelijke voorwerpen (goederen)
o “dierenrechten” slaat niet op subjectieve rechten
o Hebben ook geen plichten - bij schade niet gehouden tot schadevergoeding
Art. 1385 oud bw: de eigenaar van het dier of degene die er zich van bedient, is aansprakelijk
voor de
Schade die door het dier is veroorzaakt
Art. 6.17 bw: bewaarder van een dier is foutloos aansprakelijk voor de schade veroorzaakt
door een dier
3.2.2.2. De rechtspersoon
- Groepering van natuurlijke personen of een voor een bepaald doel afgescheiden vermogen dat ten aanzien
van het recht behandeld wordt als een zelfstandige eenheid
- Enkel wanneer door de wetgever aangeduid
o Zoniet: feitelijke verenigingen: zonder rechtspersoonlijkheid
- Treden op via hun organen (natuurlijke personen) die hen kunnen vertegenwoordigen
- Zowel privaatrechtelijk als publiekrechtelijk
- Publiekrechtelijke rechtspersonen
o Door de overheid opgericht met het oog op publieke dienstverlening
o Bekleed met deel van de overheidsmacht
o Staat, de gemeenschappen, de gewesten, de provincies, de gemeenten, de agglomeraties van
gemeenten, de intercommunale verenigingen, de functioneel gedecentraliseerde diensten, de
verzelfstandigde agentschappen, de beroepsverenigingen
o Ontlenen hun rechtspersoonlijkheid aan de wet, decreet of ordonnantie
- Privaatrechtelijke rechtspersonen
o Opgericht op privaat initiatieftreden op ter behartiging van private belangen
o Vennootschappen
Opgericht door personen (vennoten) die inbreng doen, heeft vermogen, stelt uitoefening
van welbepaalde activiteit(en) tot voorwerp en heeft doel aan vennoten een
vermogensvoordeel uit te keren
Vennootschap onder firma (vof)
Commanditaire vennootschap (commv)
Besloten vennootschap (bv)
Coöperatieve vennootschap (cv)
Naamloze vennootschap (nv)
o Vereniging zonder winstoogmerk (vzw)
Opgericht door minstens 2 personen (leden), streeft belangeloos doel na, zonder uitkering
van vermogensvoordeel
o Stichting
Rechtspersoon zonder leden, streeft belangeloos doel na, zonder uitkering van enig
vermogen
Van openbaar nut (filantropisch, filosofisch, religieus, pedagogisch,…)
Privaat karakter kan ook
o Feitelijke verenigingen hebben geen rechtspersoonlijkheid
o Vrijheid van vereniging (art. 27 gw.): hoeft geen vzw te zijn
o Soms bepaald aspect van rechtspersoonlijkheid
Vakverenigingen kunnen cao’s sluiten
3
, 3.2.3. Het rechtsobject
- Voorwerp van het subjectief recht = het voordeel waarover rechten kunnen worden uitgeoefend
- Twee categorieën
o Politieke rechten: rechten en bevoegdheden van de burger om deel te nemen aan het bestuur van de
staat en aan het leven in de staat
Bv politieke vrijheden, participatierechten en sociaaleconomische rechten
o Burgerlijke rechten: regeling van de individuele levenssfeer
Extrapatrimoniale rechten = niet in geld waardeerbaar zoals persoonlijkheidsrechten
Patrimoniale rechten = wel in geld waardeerbaar zoals vorderingsrechten, zakelijke rechten
en intellectuele rechten
3.2.4. Het rechtsfeit
- Feit waaraan de rechtsregel rechtsgevolgen verbindt
- Onderverdeeld in
o Loutere rechtsfeiten zonder actief optreden van de mens
o Feitelijke menselijke handelingen: worden gesteld zonder dat de steller de bedoeling had om
rechtsgevolgen tot stand te brengen kunnen rechtsfeiten zijn
o Rechtshandelingen: zie art. 1.3, eerste lid bw : handelingen die door mensen op basis van een
specifieke wilsuiting worden gesteld met het oog op de rechtsgevolgen die het objectieve recht
daaraan verbindt
3.2.5. Het rechtsgevolg
- Gevolg dat rechtsregel aan rechtsfeit verbindt
o Ontstaan, wijzigen of uitdoven van subjectieve rechten
o Ontstaan, wijzigen of uitdoven van rechtsplichten
o Sanctionering van een overtreding van een rechtsplicht
o Wijziging in de rechtstoestand van een rechtssubject
4
1. Recht en rechten
- Het recht - mijn rechten
o Mijn rechten: subjectief recht, aanspraak dat een persoon heeft ten aanzien van een ander persoon
of goed
o Het recht: objectief recht, leggen subjectieve rechten vast
- Geen unieke definitie
- Onderworpen aan de relativiteit in tijd en ruimte
- Subjectief recht
o Aanspraak
- Objectief recht
o Geheel van de regels die o.m. De subjectieve rechten vastleggen
o Diverse rechtsbronnen (wet, rechtspraak, …)
o Bestudeerd in de rechtsdogmatiek
2. Objectief recht
- Objectief / positief recht = het recht dat in een samenleving aanwezig is, het geheel aan rechtsregels dat op
een bepaald moment op een bepaalde plaats van toepassing is
- Gemeenschappelijke elementen in de definities
o Recht is gericht op de normatieve ordening in en van de samenleving
o Recht is een geheel van regels en voorschriften
o Recht is uitgevaardigd door of krachtens het maatschappelijk gezag
o Recht is afdwingbaar door of krachtens het maatschappelijk gezag
- Objectief recht (ook wel: positief recht) is abstract en statisch
o Abstract: toegespitst op de rechtsregel
o Law in the books (niet law in action)
o Rechtsdogmatiek versus meta-juridische studie van het recht
o Statisch want refereert aan het bestaande, geldende recht op een bepaald ogenblik, maar daarom
niet onveranderlijk in de tijd
3. Subjectief recht
3.1. Begrip
- Van Gerven: “een door het objectieve recht aan een individu - rechtssubject genoemd - erkende of
toegekende heerschappij strekkende tot de bevrediging van menselijke behoeften”
o Bekeken vanuit oogpunt van het rechtssubject, de titularis van subjectieve rechten
o Een juridisch (door het objectieve recht) bekrachtigde bevoegdheid of aanspraak die een
rechtssubject op een bepaalde zaak of jegens een bepaalde persoon kan uitoefenen om zijn of haar
eigen doelstellingen te verwezenlijken
o Vloeit voort uit het objectief recht
3.50 BW: het eigendomsrecht verleent aan de eigenaar rechtstreeks het recht om het
voorwerp ervan te gebruiken, hiervan het genot te hebben en erover te beschikken. De
eigenaar heeft de volheid van bevoegdheden, behoudens de beperkingen die door wetten,
verordeningen of door de rechten van derden worden opgelegd.
o Indien in grondwet: grondrecht
- Diversiteit in de heerschappij
- Van zeggenschap ten aanzien van groep of gedraging van persoon tot bevoegdheid om eenzijdig in te grijpen
in andermans rechtstoestand
- Juristic conceptions van Wesley Hohfeld
1
, o Aanspraak (claim): tegenover dit recht staat een plicht
Koper heeft aanspraak op de levering van gekochte goed en verkoper heeft plicht om dat
goed te leveren
Ook betrekking op goederen: wie over een goed het eigendomsrecht heeft, mag eisen dat
eenieder die eigendom respecteert (de plicht)
o Vrijheid (privilege): vrijheid iets te doen zonder verplichting daartoe
Eigenaar fiets heeft de vrijheid om ermee te fietsen of niet. Beperkt de vrijheid van anderen
niet om ook al dan niet te fietsen met hun fiets
o Macht of bevoegdheid (power): aanspraken en vrijheden in het leven roepen (gestaltungsrecht)
Omvat het vermogen om door een eenzijdige handeling een concrete rechtsverhouding in het
leven te roepen, te wijzigen, of te beëindigen
Iemand heeft het recht, de macht, om zijn vermogen bij testament weg te schenken en heeft
dus de macht om voor de erfgenaam een aanspraak te doen ontstaan en voor
niet)erfgenamen de verplichting om diens eigendomsrecht te eerbiedigen
o Immuniteit (immunity): bescherming tegen de macht van anderen om een aanspraak of vrijheid te
wijzigen
Bv de Staat heeft het recht om wetgeving aan te nemen die deze vrijheden afschaft
- Zowel privaatrechtelijk als publiekrechtelijk van aard
- Belangen : geen juridisch afdwingbaar subjectief recht
3.2. De rechtsregel en het subjectief recht
3.2.1. Hypothetische vorm
- Rechtsregel als gedragsnorm verbindt aan bepaalde algemeen omschreven feiten of handelingen bepaalde
algemeen omschreven rechtsgevolgen voor diegenen tot wie de norm zich richt
o Art. 1382 oud bw: “elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt,
verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden.”
o Art. 6.5 bw: “eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout aan een ander
veroorzaakt.”
- Met de toepassing van de regel komt het objectieve recht tot leven
o Maar levert ook veel toepassings- en interpretatievragen
- Elementen in een rechtsregel die gedragsnorm bevat
o Rechtssubject: natuurlijke en rechtspersonen
o Rechtsobject
o Rechtsfeit
o Rechtsgevolg
3.2.2. Het rechtssubject
- Degene voor wie de rechtsnorm gevolgen teweegbrengt of degene aan wie het recht objectieve recht
rechten toekent (actief rechtssubject) of plichten oplegt (subjectief rechtssubject)
- Twee categorieën
o Natuurlijke personen
o Rechtspersonen
3.2.2.1. De natuurlijke persoon
- Alle levende mensen
- Geen onderscheid tussen mensen met en zonder rechten
o Geen slavernij, geen burgerlijke dood (art. 18 gw.)
- Gelijke dragers van rechten en verplichtingen
o Rechtsbekwaamheid: geschiktheid om houder te zijn van subjectieve rechten
o Handelingsbekwaamheid: bekwaamheid om rechtshandelingen te stellen
- Antropocentristische benadering
2
, o Dieren en planten: enkel rechtsobjecten, voorwerp van subjectieve rechten
o Wel maatregelen ter bescherming van leefmilieu, natuur, dieren
Art. 7bis gw. Streven naar bescherming van en zorg voor dieren als wezens met gevoel
Art. 3,39 bw dieren hebben een gevoelsvermogen en biologische noden, maar vallen onder
de bepalingen van de lichamelijke voorwerpen (goederen)
o “dierenrechten” slaat niet op subjectieve rechten
o Hebben ook geen plichten - bij schade niet gehouden tot schadevergoeding
Art. 1385 oud bw: de eigenaar van het dier of degene die er zich van bedient, is aansprakelijk
voor de
Schade die door het dier is veroorzaakt
Art. 6.17 bw: bewaarder van een dier is foutloos aansprakelijk voor de schade veroorzaakt
door een dier
3.2.2.2. De rechtspersoon
- Groepering van natuurlijke personen of een voor een bepaald doel afgescheiden vermogen dat ten aanzien
van het recht behandeld wordt als een zelfstandige eenheid
- Enkel wanneer door de wetgever aangeduid
o Zoniet: feitelijke verenigingen: zonder rechtspersoonlijkheid
- Treden op via hun organen (natuurlijke personen) die hen kunnen vertegenwoordigen
- Zowel privaatrechtelijk als publiekrechtelijk
- Publiekrechtelijke rechtspersonen
o Door de overheid opgericht met het oog op publieke dienstverlening
o Bekleed met deel van de overheidsmacht
o Staat, de gemeenschappen, de gewesten, de provincies, de gemeenten, de agglomeraties van
gemeenten, de intercommunale verenigingen, de functioneel gedecentraliseerde diensten, de
verzelfstandigde agentschappen, de beroepsverenigingen
o Ontlenen hun rechtspersoonlijkheid aan de wet, decreet of ordonnantie
- Privaatrechtelijke rechtspersonen
o Opgericht op privaat initiatieftreden op ter behartiging van private belangen
o Vennootschappen
Opgericht door personen (vennoten) die inbreng doen, heeft vermogen, stelt uitoefening
van welbepaalde activiteit(en) tot voorwerp en heeft doel aan vennoten een
vermogensvoordeel uit te keren
Vennootschap onder firma (vof)
Commanditaire vennootschap (commv)
Besloten vennootschap (bv)
Coöperatieve vennootschap (cv)
Naamloze vennootschap (nv)
o Vereniging zonder winstoogmerk (vzw)
Opgericht door minstens 2 personen (leden), streeft belangeloos doel na, zonder uitkering
van vermogensvoordeel
o Stichting
Rechtspersoon zonder leden, streeft belangeloos doel na, zonder uitkering van enig
vermogen
Van openbaar nut (filantropisch, filosofisch, religieus, pedagogisch,…)
Privaat karakter kan ook
o Feitelijke verenigingen hebben geen rechtspersoonlijkheid
o Vrijheid van vereniging (art. 27 gw.): hoeft geen vzw te zijn
o Soms bepaald aspect van rechtspersoonlijkheid
Vakverenigingen kunnen cao’s sluiten
3
, 3.2.3. Het rechtsobject
- Voorwerp van het subjectief recht = het voordeel waarover rechten kunnen worden uitgeoefend
- Twee categorieën
o Politieke rechten: rechten en bevoegdheden van de burger om deel te nemen aan het bestuur van de
staat en aan het leven in de staat
Bv politieke vrijheden, participatierechten en sociaaleconomische rechten
o Burgerlijke rechten: regeling van de individuele levenssfeer
Extrapatrimoniale rechten = niet in geld waardeerbaar zoals persoonlijkheidsrechten
Patrimoniale rechten = wel in geld waardeerbaar zoals vorderingsrechten, zakelijke rechten
en intellectuele rechten
3.2.4. Het rechtsfeit
- Feit waaraan de rechtsregel rechtsgevolgen verbindt
- Onderverdeeld in
o Loutere rechtsfeiten zonder actief optreden van de mens
o Feitelijke menselijke handelingen: worden gesteld zonder dat de steller de bedoeling had om
rechtsgevolgen tot stand te brengen kunnen rechtsfeiten zijn
o Rechtshandelingen: zie art. 1.3, eerste lid bw : handelingen die door mensen op basis van een
specifieke wilsuiting worden gesteld met het oog op de rechtsgevolgen die het objectieve recht
daaraan verbindt
3.2.5. Het rechtsgevolg
- Gevolg dat rechtsregel aan rechtsfeit verbindt
o Ontstaan, wijzigen of uitdoven van subjectieve rechten
o Ontstaan, wijzigen of uitdoven van rechtsplichten
o Sanctionering van een overtreding van een rechtsplicht
o Wijziging in de rechtstoestand van een rechtssubject
4
