PSYCHOPATHOLOGIE
Joachim De Ridder
HOORCOLLEGE 1: PSYCHOPATHOLOGIE DEFINITIE
Psychopathologie = De wetenschappelijke studie van het geestelijk of psychisch lijden. Het is
een verzamelbegrip voor alle psychopathologische processen.
PSYCHOPATHOLOGIE VS PSYCHIATRIE
PSYCHOPATHOLOGIE PSYCHOLOGIE
Kennis + kennis en kunde +
Het herkennen en ontleden van Een patiënt/ individu staat centraal op wie
verschijnselen volgens nie men bepaalde wetenschappelijke kennis
individugebonden regels en begrippen. toegepast
PSYCHOPATHOLOGIE IS EEN ERVARINGSWETENSCHAP
De mens is subject en object van kennen.
TRADITIONEEL EUROPESE BENADERING AMERIKAANSE BENADERING
Vertrekken vanuit algemene psychische Vertrekken vanuit een groep
processen om de pathologische varianten psychopathologische verschijnselen
te analyseren
Begrippenkader
OUDHEID Hippocrates : melancholie is een teveel aan levensappen ( zwarte gal)
Cicero : melancholie is veroorzaakt door woede vrees en verdriet
TOT 17e Gestoord gedrag werd godsdienstig/ demonisch betekent (bezetenheid,
EEUW straf god)
NA 17e Natuurwetenschappelijke benadering (geestesziekte/ krankzinnigheid)
EEUW → Start van de medicalisering: gestoord gedrag als ziekte
19e EEUW Geestesziekten nemen een aparte plaats in de ziekteleer (nosoligie)
→ 1e classificatiesysteem: Kreapelin
19e 20e Met Freud psychopathologie in een geesteswetenschappelijk kader
EEUW (psychodynamiek ligt aan de basis van normale en afwijkende gedragingen
ANTIPSYCHIATRIE
⇒ Tegen het etiketteren
⇒ Psychiatrische patiënt is slachtoffer van een maatschappelijk discriminatieproces
⇒ Uit de geschiedenis blijven vele termen “hangen” die vaak doorheen de geschiedenis van
betekenis veranderd zijn bv Neurose
1
,ABNORMAAL/ ZIEK
⇒ Er is sprake van een stoornis binnen de psychopathologie als
“Abnormaal” verschijnsel (afwijkend van de norm)
Als het ongemak/ lijden/ bezorgdheid/ teweegbrengt bij iemand en/of omgeving (storend)
Als het gestoord gedrag een aantal kenmerken vertoont die ook bij andere personen als
gestoord zijn ervaren en omwille van deze herkenbaarheid zijn te beschrijven en ordenen
binnen het begrippenkader van de psychopathologie
⇒ Dit betekent dat er een gemeenschappelijke taal moet zijn waarin de stoornissen
geordend en beschreven kunnen worden.
MEDISCH MODEL
Sympathiek van werkwijze = medisch model
• Descriptieve diagnose = beschrijving van het voorkomen ongeacht de mogelijke
verklaringen (syndromen é symptomen)
• Etiologische en pathogenetische diagnose = verkennen van de veroorzakende,
uitlokkende of continuerende factoren en wat hun werking is en hoe ze tot de stoornis
geleid hebben
• Prognose = voorspelling van het mogelijke beloop enerzijds zonder en anderzijds
onder invloed van een behandeling
• Therapie = ontwerp en uitvoering van een interventie (gebaseerd op punten 1,2 en
3). Het doel is het pathologisch functioneren te doen verdwijnen, te verbeteren of
gevolgen te beperken
• Preventie = actieplan (gebaseerd op punten 1,2,3 en 4) om stoornissen te voorkomen
(primaire preventie) of ter voorkoming van resttoestanden (secundaire preventie) of
ter beperking van de nadelige gevolgen van de resttoestanden (tertiaire preventie)
DIAGNOSE
Onderzoeksmethoden
• Somatisch onderzoek
• Psychometrische instrumenten
• Diagnostisch interview
CLASSIFICATIES
= Orde in de chaos van waarneming
• Nomothetische classificatie = Categoriale classificatie : duidelijk afgebakende klassen
zonder overlap met een alles of niets verschil (cfr de ziekteleer binnen de
geneeskunde) Je kan maar in 1 verzameling thuishoren, is het aanwezig of niet.
o Psychiatrische syndromen (as I DSM IV)
• Dimensionale classificatie: geen kwestie van alles of niets, wel van meer of minder
Psychische stoornissen zelden strikt af te bakenen.
Tot de jaren ‘70 verschillende classificatiesystemen gekleurd door ideeën over het
ontstaan van psychische stoornissen.
o Het delen van wetenschappelijke kennis over
o Psychopathologie werd hierdoor geremd
2
, o Men wierp een ordening van stoornissen die atheoretisch is (niet gekoppeld
aan verklaringsmodellen) en steunend op heldere, ondubbelzinnig criteria
o Men = APA American Psychiatric Association
• Prototypische classificatie= niet alle gedefinieerde kenmerken moeten aanwezig zijn
maar zoveel mogelijk kenmerken gemeen hebben, ZONDER dat een bepaald
kenmerk essentieel o f onmisbaar is voor de indeling
DSM
= Diagnostic and Statistical Manual
De DSM is gebaseerd op consensus van Amerikaanse psychiaters. Om de 5 à 10 jaar wordt
tijdens een grote vergadering besloten of diagnoses worden gewijzigd, of verwijderd, of dat
nieuwe diagnoses worden toegevoegd. Dat leidt dan weer tot een nieuwe versie van het
handboek.
DEEL I Uitleg en instructies voor het gebruik van de DSM 5 en een verantwoording
DEEL II Beschrijving van de 20 categorieën en de stoornissen
DEEL III Nieuwe stoornissen die mogelijks meer onderzoek nodig hebben (lage
validiteit)
Dimensionele maten voor de ernst van de symptomen voor 13
sumptoomdomeinen
Meerassing
= de stoornissen worden onderverdeeld in meerdere dimensies, die in de DSM assen worden
genoemd. bij het stellen van de diagnose wordt per cliënt informatie verzameld op 5 assen.
AS I Klinische syndromen. Hierbij gaat het om omschreven symptomen die in een
bepaalde ernst en duur aanwezig moeten zijn
AS II Persoonlijkheidsstoornissen. Hierbij gaat het om stoornissen in de persoonlijkheid
AS III Lichamelijke toestand. Hier worden lichamelijke ziekten, aandoeningen of
handicaps beschreven die van belang kunnen zijn voor de psychische stoornis en
de behandeling.
AS IV Psychosociale problemen. Hier gaat het om negatieve levensgebeurtenissen,
huisvestingsproblemen, economische problemen, studie- of werkproblemen,
problemen in gezin of familie.
AS V Globale beoordeling van het functioneren. Het functioneren op verschillende
levensgebieden wordt globaal beoordeeld met 1 cijfer. Hoe “gezonder” hoe
meer punten ( 1-90)
Overlap en bijkomende stoornissen (comorbiditeit)
Door het assensysteem in de DSM is het mogelijk dat iemand als diagnose zowel een as I als
een as II stoornis krijgt. Voor meerdere stoornissen op as I is minder ruimte in de DSM. In de
praktijk levert dat problemen op, omdat bijvoorbeeld angststoornissen vaak samenhangen
met alcoholmisbruik en afhankelijkheid. Voor de behandeling van mensen met zo'n dubbele
diagnose is het stellen van beide diagnoses van groot belang.
⇒ ASI,II EN III verdwijnen
⇒ AS IV en V worden bij de diagnose genoteerd
3
, KRITIEK
• Weinig empirische ondersteuning (resultaat van consensus onder de grote groep
psychiaters)
• Categoriaal (mensen in vakjes steken)
• Voor de dagelijkse praktijk van diagnostiek en hulpverlening is de DSM te eng. Vooral
een statistisch en onderzoeksinstrument.
• Algemene kritiek geldt dat de DSM een reductie van de realiteit is. De categoriale/
prototypische indeling kan beschouwd worden als een uiting van sociale
vooroordelen en discriminatie zeggen critici.
HOORCOLLEGE 2: STOORNISSEN IN HET PSYCHISCH FUNCTIONEREN
EXPRESSIE EN PSYCHOMOTORIEK
VERBAAL Spraak
• Organische dysfuncties( defecten in hersendelen)
• Functionele dysfuncties
• Logorroe : woordenvloed
• Vertraagd : bradyfasie
• Gedeeltelijk geremd ( stotteren)
• Volledig geblokkeerd ( mutisme)
• Neologismen
• Wordsalat ( incoherente spraak)
• Persevereren ( voortdurend herhalen van zinnen, woorden)
• Echolalie : herhalen van klanken of woorden wat iemand anders zegt
• Echofrasie : voortdurend herhalen wat iemand anders zegt
• Neologisme = zelfgeconstrueerde woorden die voor andere niet
begrijpbaar zijn
• Incoherente spraak = woorden zonder verband door elkaar gooien
Niet functionele spraakstoornis:
Geaffecteerd spreken = gepaard met onnatuurlijk bewogenheid
4
Joachim De Ridder
HOORCOLLEGE 1: PSYCHOPATHOLOGIE DEFINITIE
Psychopathologie = De wetenschappelijke studie van het geestelijk of psychisch lijden. Het is
een verzamelbegrip voor alle psychopathologische processen.
PSYCHOPATHOLOGIE VS PSYCHIATRIE
PSYCHOPATHOLOGIE PSYCHOLOGIE
Kennis + kennis en kunde +
Het herkennen en ontleden van Een patiënt/ individu staat centraal op wie
verschijnselen volgens nie men bepaalde wetenschappelijke kennis
individugebonden regels en begrippen. toegepast
PSYCHOPATHOLOGIE IS EEN ERVARINGSWETENSCHAP
De mens is subject en object van kennen.
TRADITIONEEL EUROPESE BENADERING AMERIKAANSE BENADERING
Vertrekken vanuit algemene psychische Vertrekken vanuit een groep
processen om de pathologische varianten psychopathologische verschijnselen
te analyseren
Begrippenkader
OUDHEID Hippocrates : melancholie is een teveel aan levensappen ( zwarte gal)
Cicero : melancholie is veroorzaakt door woede vrees en verdriet
TOT 17e Gestoord gedrag werd godsdienstig/ demonisch betekent (bezetenheid,
EEUW straf god)
NA 17e Natuurwetenschappelijke benadering (geestesziekte/ krankzinnigheid)
EEUW → Start van de medicalisering: gestoord gedrag als ziekte
19e EEUW Geestesziekten nemen een aparte plaats in de ziekteleer (nosoligie)
→ 1e classificatiesysteem: Kreapelin
19e 20e Met Freud psychopathologie in een geesteswetenschappelijk kader
EEUW (psychodynamiek ligt aan de basis van normale en afwijkende gedragingen
ANTIPSYCHIATRIE
⇒ Tegen het etiketteren
⇒ Psychiatrische patiënt is slachtoffer van een maatschappelijk discriminatieproces
⇒ Uit de geschiedenis blijven vele termen “hangen” die vaak doorheen de geschiedenis van
betekenis veranderd zijn bv Neurose
1
,ABNORMAAL/ ZIEK
⇒ Er is sprake van een stoornis binnen de psychopathologie als
“Abnormaal” verschijnsel (afwijkend van de norm)
Als het ongemak/ lijden/ bezorgdheid/ teweegbrengt bij iemand en/of omgeving (storend)
Als het gestoord gedrag een aantal kenmerken vertoont die ook bij andere personen als
gestoord zijn ervaren en omwille van deze herkenbaarheid zijn te beschrijven en ordenen
binnen het begrippenkader van de psychopathologie
⇒ Dit betekent dat er een gemeenschappelijke taal moet zijn waarin de stoornissen
geordend en beschreven kunnen worden.
MEDISCH MODEL
Sympathiek van werkwijze = medisch model
• Descriptieve diagnose = beschrijving van het voorkomen ongeacht de mogelijke
verklaringen (syndromen é symptomen)
• Etiologische en pathogenetische diagnose = verkennen van de veroorzakende,
uitlokkende of continuerende factoren en wat hun werking is en hoe ze tot de stoornis
geleid hebben
• Prognose = voorspelling van het mogelijke beloop enerzijds zonder en anderzijds
onder invloed van een behandeling
• Therapie = ontwerp en uitvoering van een interventie (gebaseerd op punten 1,2 en
3). Het doel is het pathologisch functioneren te doen verdwijnen, te verbeteren of
gevolgen te beperken
• Preventie = actieplan (gebaseerd op punten 1,2,3 en 4) om stoornissen te voorkomen
(primaire preventie) of ter voorkoming van resttoestanden (secundaire preventie) of
ter beperking van de nadelige gevolgen van de resttoestanden (tertiaire preventie)
DIAGNOSE
Onderzoeksmethoden
• Somatisch onderzoek
• Psychometrische instrumenten
• Diagnostisch interview
CLASSIFICATIES
= Orde in de chaos van waarneming
• Nomothetische classificatie = Categoriale classificatie : duidelijk afgebakende klassen
zonder overlap met een alles of niets verschil (cfr de ziekteleer binnen de
geneeskunde) Je kan maar in 1 verzameling thuishoren, is het aanwezig of niet.
o Psychiatrische syndromen (as I DSM IV)
• Dimensionale classificatie: geen kwestie van alles of niets, wel van meer of minder
Psychische stoornissen zelden strikt af te bakenen.
Tot de jaren ‘70 verschillende classificatiesystemen gekleurd door ideeën over het
ontstaan van psychische stoornissen.
o Het delen van wetenschappelijke kennis over
o Psychopathologie werd hierdoor geremd
2
, o Men wierp een ordening van stoornissen die atheoretisch is (niet gekoppeld
aan verklaringsmodellen) en steunend op heldere, ondubbelzinnig criteria
o Men = APA American Psychiatric Association
• Prototypische classificatie= niet alle gedefinieerde kenmerken moeten aanwezig zijn
maar zoveel mogelijk kenmerken gemeen hebben, ZONDER dat een bepaald
kenmerk essentieel o f onmisbaar is voor de indeling
DSM
= Diagnostic and Statistical Manual
De DSM is gebaseerd op consensus van Amerikaanse psychiaters. Om de 5 à 10 jaar wordt
tijdens een grote vergadering besloten of diagnoses worden gewijzigd, of verwijderd, of dat
nieuwe diagnoses worden toegevoegd. Dat leidt dan weer tot een nieuwe versie van het
handboek.
DEEL I Uitleg en instructies voor het gebruik van de DSM 5 en een verantwoording
DEEL II Beschrijving van de 20 categorieën en de stoornissen
DEEL III Nieuwe stoornissen die mogelijks meer onderzoek nodig hebben (lage
validiteit)
Dimensionele maten voor de ernst van de symptomen voor 13
sumptoomdomeinen
Meerassing
= de stoornissen worden onderverdeeld in meerdere dimensies, die in de DSM assen worden
genoemd. bij het stellen van de diagnose wordt per cliënt informatie verzameld op 5 assen.
AS I Klinische syndromen. Hierbij gaat het om omschreven symptomen die in een
bepaalde ernst en duur aanwezig moeten zijn
AS II Persoonlijkheidsstoornissen. Hierbij gaat het om stoornissen in de persoonlijkheid
AS III Lichamelijke toestand. Hier worden lichamelijke ziekten, aandoeningen of
handicaps beschreven die van belang kunnen zijn voor de psychische stoornis en
de behandeling.
AS IV Psychosociale problemen. Hier gaat het om negatieve levensgebeurtenissen,
huisvestingsproblemen, economische problemen, studie- of werkproblemen,
problemen in gezin of familie.
AS V Globale beoordeling van het functioneren. Het functioneren op verschillende
levensgebieden wordt globaal beoordeeld met 1 cijfer. Hoe “gezonder” hoe
meer punten ( 1-90)
Overlap en bijkomende stoornissen (comorbiditeit)
Door het assensysteem in de DSM is het mogelijk dat iemand als diagnose zowel een as I als
een as II stoornis krijgt. Voor meerdere stoornissen op as I is minder ruimte in de DSM. In de
praktijk levert dat problemen op, omdat bijvoorbeeld angststoornissen vaak samenhangen
met alcoholmisbruik en afhankelijkheid. Voor de behandeling van mensen met zo'n dubbele
diagnose is het stellen van beide diagnoses van groot belang.
⇒ ASI,II EN III verdwijnen
⇒ AS IV en V worden bij de diagnose genoteerd
3
, KRITIEK
• Weinig empirische ondersteuning (resultaat van consensus onder de grote groep
psychiaters)
• Categoriaal (mensen in vakjes steken)
• Voor de dagelijkse praktijk van diagnostiek en hulpverlening is de DSM te eng. Vooral
een statistisch en onderzoeksinstrument.
• Algemene kritiek geldt dat de DSM een reductie van de realiteit is. De categoriale/
prototypische indeling kan beschouwd worden als een uiting van sociale
vooroordelen en discriminatie zeggen critici.
HOORCOLLEGE 2: STOORNISSEN IN HET PSYCHISCH FUNCTIONEREN
EXPRESSIE EN PSYCHOMOTORIEK
VERBAAL Spraak
• Organische dysfuncties( defecten in hersendelen)
• Functionele dysfuncties
• Logorroe : woordenvloed
• Vertraagd : bradyfasie
• Gedeeltelijk geremd ( stotteren)
• Volledig geblokkeerd ( mutisme)
• Neologismen
• Wordsalat ( incoherente spraak)
• Persevereren ( voortdurend herhalen van zinnen, woorden)
• Echolalie : herhalen van klanken of woorden wat iemand anders zegt
• Echofrasie : voortdurend herhalen wat iemand anders zegt
• Neologisme = zelfgeconstrueerde woorden die voor andere niet
begrijpbaar zijn
• Incoherente spraak = woorden zonder verband door elkaar gooien
Niet functionele spraakstoornis:
Geaffecteerd spreken = gepaard met onnatuurlijk bewogenheid
4
