Publieke Waarden en Ethiek
Februari – April 2020
Artikelen
1
, Inhoudsopgave
Week 1
Rutgers (2011) p. 3
Rijnja & Klinkers (2011) p. 5
Kerkhoff (2016) p. 8
Week 2
Bozeman (2002) p. 11
Van der Wal, De Graaf & Lasthuizen (2008) p. 14
Ringeling (2015) p. 17
Week 3
Provis (2007) p. 20
Thompson (1985) p. 23
Tholen (2011) p. 25
Week 4
Mungiu-Pippidi (2007) p. 28
Six & Lawton (2013) p. 31
Hoekstra & Kaptein (2012) p. 34
Week 5
Slingerland (2016) p. 39
Groot (2016) p. 41
Hoekstra (2016) p. 44
Hoenderkamp (2016) p. 46
Week 6
Huberts (2015) p. 49
Van der Wal (2018) p. 51
Kerkhoff (2018) p. 53
Tabellen p. 58
2
, Week 1
Rutgers (2011)
Het Pantheon van de Publieke Waarden
1.
Besturen gaat over waarden en het hebben van een maatstaf voor relevantie. Publieke
waarden gaan over zaken als: is het rechtvaardig, efficiënt, democratisch, is het een
overheidstaak? Publieke waarden kunnen over verschillende dingen gaan: rechtvaardigheid,
vrijheid, democratie, gezondheidszorg, loyaliteit etc. Deze publieke waarden botsen met de
toename van marktdenken en economisch individualisme in onze samenleving.
Stelling: De waarden doortrokkenheid of normativiteit van het openbaar bestuur moet veel
meer centraal worden gesteld.
Verschillende begrippen worden publieke waarden genoemd maar het kan onduidelijk zijn
waar het precies over gaat.
2.
“Publieke waarden zijn duurzame opvattingen over de vormgeving van en bezigheden in de
samenleving die al dan niet nastrevenswaardig worden beschouwd voor het voortbestaan van
die samenleving, het welbevinden van haar leden en in de samenhang daarmee, de aard en
het gedrag van degenen – de publieke functionarissen – die deze waarden moeten behartigen.”
Volgens Bozeman gaan publieke waarden over
a. De rechten, voordelen en voorrechten die een burger (al dan niet) toekomen
b. De verplichtingen van burgers aan de samenleving, de staat en aan elkaar
c. De principes waarop bestuur en beleid gebaseerd dienen te zijn
Het algemeen belang (public interest) wordt gezien als de resultaten die het best het lange-
termijn voortbestaan en welzijn van een sociale collectiviteit dienen. Dit is dus geen consensus
maar een ideaal.
3.
Het Pantheon in deze reden is een metafoor voor de poging alle publieke waarden tezamen
te brengen om ze te bestuderen en wellicht te aanbidden. Een pantheon is een heilige tempel
voor een of meerdere beroemdheden (hall of fame). Er zijn verschillende waarden die van
belang kunnen worden geacht. Het belang van goden en waarden verschilt door de tijd heen.
Aurelius omschrijft het weloverwogen en rechtvaardig handelen, nauwgezet zijn, met
oprechte ernst en met volle bereidheid iets te doen en te voorkomen door de verbeelding te
worden meegesleurd.
4.
Baldesar Castiglione beargumenteerde zo’n 1500 jaar geleden dat hovelingen (ambtenaren)
oordeelkundig en wijs zijn en het goede nastreven. Ze moeten kennis hebben van zaken die
3
, hen aangaan. Daarnaast moeten hovelingen de waarheid vertellen aan hun vorst en hem
herinneren aan wat het goede is.
5.
Verschillende auteurs noemen belangrijke publiek waarden. Zo wordt het begrip publieke
waarden erg breed en moet ook gekeken worden naar hoe verschillende waarden zich tot
elkaar verhouden. Van Wart onderscheidt vijf categorieën:
a. Persoonlijke
b. Professionele
c. Organisationele
d. Juridische
e. Algemeen belang
Publieke waarden identificeren en ordenen is lastig. Auteurs gebruiken diverse ordeningen.
6.
Sills wijst erop dat waarden verbonden zijn met belangen, genoegens, voorkeuren, plichten,
wensen, behoeften en dergelijke. Een waarde is elk begrip dat een positief of negatief oordeel
uitdrukt. Waarderen en evalueren gebeurt altijd vanuit een bepaald perspectief. Hierbij wordt
rekening gehouden met bepaalde waarden, maar ook persoonlijke voorkeur speelt een rol.
7.
Overheidshandelen moet worden gelegitimeerd op basis van allerlei waarden. We gebruiken
de term normativiteit: de waarden doortrokkenheid van de menselijke werkelijkheid. Een
norm is een bepaalde toestand waaraan iets wordt afgemeten. Normatief staat is tegenover
beschrijvend of feitelijk. De waarden waarop normen betrekking hebben zijn sociaal bepaald
en worden tot op zeker hoogte binnen de samenleving gedeeld. Waarden hebben een meer
culturele inbedding en oorsprong. Waarden hebben vaak ook een hoge mate van
duurzaamheid of bestendigheid en doordachtheid. Waarden geven richting aan het
individuele en sociale gedrag en zijn een grondslag voor het kiezen van doelen en middelen.
8.
Alles aan het pantheon uit de oratie is tot dusver normatief. Publieke waarden rusten op een
individualistische basis door consensus als criterium op te nemen. Rutgers beargumenteert
dat het zinvol is een prioriteit van publieke waarden te bepalen. Kernwaarden als vrijheid en
rechtvaardigheid zijn sociale constructen. Bozeman omschrijft hoe publieke waarden
tegenover marktdenken staan. Voorbeeld: Handel in menselijke organen is vanuit een
marktperspectief economisch succesvol, maar het schendt menselijke (publieke) waarden.
Rutgers noemt het liberale probleem: de overheid moet de vrijheid beschermen.
9.
De precieze betekenis van publieke waarden is vaag of betwist. In het openbaar bestuur zijn
feiten en waarden met elkaar verweven. Holloway benadrukt dat bestuurlijke leiders hun
4
Februari – April 2020
Artikelen
1
, Inhoudsopgave
Week 1
Rutgers (2011) p. 3
Rijnja & Klinkers (2011) p. 5
Kerkhoff (2016) p. 8
Week 2
Bozeman (2002) p. 11
Van der Wal, De Graaf & Lasthuizen (2008) p. 14
Ringeling (2015) p. 17
Week 3
Provis (2007) p. 20
Thompson (1985) p. 23
Tholen (2011) p. 25
Week 4
Mungiu-Pippidi (2007) p. 28
Six & Lawton (2013) p. 31
Hoekstra & Kaptein (2012) p. 34
Week 5
Slingerland (2016) p. 39
Groot (2016) p. 41
Hoekstra (2016) p. 44
Hoenderkamp (2016) p. 46
Week 6
Huberts (2015) p. 49
Van der Wal (2018) p. 51
Kerkhoff (2018) p. 53
Tabellen p. 58
2
, Week 1
Rutgers (2011)
Het Pantheon van de Publieke Waarden
1.
Besturen gaat over waarden en het hebben van een maatstaf voor relevantie. Publieke
waarden gaan over zaken als: is het rechtvaardig, efficiënt, democratisch, is het een
overheidstaak? Publieke waarden kunnen over verschillende dingen gaan: rechtvaardigheid,
vrijheid, democratie, gezondheidszorg, loyaliteit etc. Deze publieke waarden botsen met de
toename van marktdenken en economisch individualisme in onze samenleving.
Stelling: De waarden doortrokkenheid of normativiteit van het openbaar bestuur moet veel
meer centraal worden gesteld.
Verschillende begrippen worden publieke waarden genoemd maar het kan onduidelijk zijn
waar het precies over gaat.
2.
“Publieke waarden zijn duurzame opvattingen over de vormgeving van en bezigheden in de
samenleving die al dan niet nastrevenswaardig worden beschouwd voor het voortbestaan van
die samenleving, het welbevinden van haar leden en in de samenhang daarmee, de aard en
het gedrag van degenen – de publieke functionarissen – die deze waarden moeten behartigen.”
Volgens Bozeman gaan publieke waarden over
a. De rechten, voordelen en voorrechten die een burger (al dan niet) toekomen
b. De verplichtingen van burgers aan de samenleving, de staat en aan elkaar
c. De principes waarop bestuur en beleid gebaseerd dienen te zijn
Het algemeen belang (public interest) wordt gezien als de resultaten die het best het lange-
termijn voortbestaan en welzijn van een sociale collectiviteit dienen. Dit is dus geen consensus
maar een ideaal.
3.
Het Pantheon in deze reden is een metafoor voor de poging alle publieke waarden tezamen
te brengen om ze te bestuderen en wellicht te aanbidden. Een pantheon is een heilige tempel
voor een of meerdere beroemdheden (hall of fame). Er zijn verschillende waarden die van
belang kunnen worden geacht. Het belang van goden en waarden verschilt door de tijd heen.
Aurelius omschrijft het weloverwogen en rechtvaardig handelen, nauwgezet zijn, met
oprechte ernst en met volle bereidheid iets te doen en te voorkomen door de verbeelding te
worden meegesleurd.
4.
Baldesar Castiglione beargumenteerde zo’n 1500 jaar geleden dat hovelingen (ambtenaren)
oordeelkundig en wijs zijn en het goede nastreven. Ze moeten kennis hebben van zaken die
3
, hen aangaan. Daarnaast moeten hovelingen de waarheid vertellen aan hun vorst en hem
herinneren aan wat het goede is.
5.
Verschillende auteurs noemen belangrijke publiek waarden. Zo wordt het begrip publieke
waarden erg breed en moet ook gekeken worden naar hoe verschillende waarden zich tot
elkaar verhouden. Van Wart onderscheidt vijf categorieën:
a. Persoonlijke
b. Professionele
c. Organisationele
d. Juridische
e. Algemeen belang
Publieke waarden identificeren en ordenen is lastig. Auteurs gebruiken diverse ordeningen.
6.
Sills wijst erop dat waarden verbonden zijn met belangen, genoegens, voorkeuren, plichten,
wensen, behoeften en dergelijke. Een waarde is elk begrip dat een positief of negatief oordeel
uitdrukt. Waarderen en evalueren gebeurt altijd vanuit een bepaald perspectief. Hierbij wordt
rekening gehouden met bepaalde waarden, maar ook persoonlijke voorkeur speelt een rol.
7.
Overheidshandelen moet worden gelegitimeerd op basis van allerlei waarden. We gebruiken
de term normativiteit: de waarden doortrokkenheid van de menselijke werkelijkheid. Een
norm is een bepaalde toestand waaraan iets wordt afgemeten. Normatief staat is tegenover
beschrijvend of feitelijk. De waarden waarop normen betrekking hebben zijn sociaal bepaald
en worden tot op zeker hoogte binnen de samenleving gedeeld. Waarden hebben een meer
culturele inbedding en oorsprong. Waarden hebben vaak ook een hoge mate van
duurzaamheid of bestendigheid en doordachtheid. Waarden geven richting aan het
individuele en sociale gedrag en zijn een grondslag voor het kiezen van doelen en middelen.
8.
Alles aan het pantheon uit de oratie is tot dusver normatief. Publieke waarden rusten op een
individualistische basis door consensus als criterium op te nemen. Rutgers beargumenteert
dat het zinvol is een prioriteit van publieke waarden te bepalen. Kernwaarden als vrijheid en
rechtvaardigheid zijn sociale constructen. Bozeman omschrijft hoe publieke waarden
tegenover marktdenken staan. Voorbeeld: Handel in menselijke organen is vanuit een
marktperspectief economisch succesvol, maar het schendt menselijke (publieke) waarden.
Rutgers noemt het liberale probleem: de overheid moet de vrijheid beschermen.
9.
De precieze betekenis van publieke waarden is vaag of betwist. In het openbaar bestuur zijn
feiten en waarden met elkaar verweven. Holloway benadrukt dat bestuurlijke leiders hun
4
