Week 1: inleiding & personen- en familierecht I
Volgorde van bespreking
- Inleiding
o Wat is Internationaal Privaatrecht (IPR)?
o Hoofdvragen van het IPR
o Bronnen van het IPR: verdragen, verordeningen en het BW
- Intermezzo
o Conflictenrecht algemeen (methode)
o Processuele aspecten van het conflictenrecht
- Personen- en Familierecht I
o Echtscheiding
o Alimentatie
Wanneer is sprake van een internationaal privaatrechtelijk geval?
- Privaatrechtelijke casus: dus niet bijvoorbeeld internationaal strafrecht
- Grensoverschrijdende aspecten: bijvoorbeeld nationaliteit en verblijfsplaatsen van partijen,
koopovereenkomsten of onrechtmatige daad
- ≠ ‘intern geval’
Hoofdvragen van het IPR
1. Internationaal bevoegdheidsrecht
o Welke rechter(s) is (zijn) bevoegd? in een EU-context kunnen er meerdere rechters
bevoegd zijn
o Is de Nederlandse rechter bevoegd?
2. Conflictenrecht (toepasselijk recht)
o Welk recht is van toepassing? Nederlands of buitenlands recht
3. Erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse vonnissen
o Komt het buitenlandse vonnis voor erkenning (en tenuitvoerlegging) (in NL) in
aanmerking?
- Formele IPR: internationaal bevoegdheidsrecht + erkenning en tenuitvoerlegging van
buitenlandse vonnissen
- Materiële IPR: conflictenrecht
Wat is IPR?
- IPR ≠ internationaal recht
- IPR = nationaal recht kijken vanuit Nederlands perspectief (Nederlandse bronnen), elk
land heeft zijn eigen regels van IPR
- IPR ≠ materieel privaatrecht IPR is geen privaatrecht in strikte zin, geeft geen regels van
materieel privaatrecht
- IPR =
o 1) Internationaal procesrecht (bevoegdheid & erkenning en tenuitvoerlegging)
o 2) Conflictenrecht: autonoom rechtsgebied binnen het privaatrecht in ruime zin
(verwijzings- of conflictregels)
Internationale gevallen
- Geografische benadering van de internationaliteitsvraag: geografische aanknopingspunten
staan centraal (woonplaats, nationaliteit, plaats van handeling, ligging van goederen)
- Juridische benadering van de internationaliteitsvraag: geldingspretenties en
toepassingsaanspraken van de rechtsstelsels (zijn er rechters van meer dan één land
bevoegd)
Terminologie
Formeel IPR of internationaal procesrecht Rechtsmacht (bevoegdheid)
Erkenning & tenuitvoerlegging
Internationale samenwerking/ rechtshulp
1
, Materieel IPR of conflictenrecht Toepasselijk recht
Bronnen van het Nederlandse IPR (vroeger)
1. Verdragen
2. Enkele wettelijke bepalingen (Wet AB, Rv)
3. Ongeschreven recht (jurisprudentie, doctrine): belangrijkste bron
Bronnen van het Nederlandse IPR (nu)
1. Internationale verdragen en Europese verordeningen: belangrijkste bron
2. Nederlandse wetgeving (boek 10 BW; Rv)
3. Regels van ongeschreven Nederlands recht: spelen slechts een rol op het gebied van
erkenning van buitenlandse vonnissen
- Gematigde monistische stelsel: internationale verdragen en verordeningen gaan voor boven
de wet
o Subsidiair karakter: wettelijke regeling van het conflictenrecht en internationaal
bevoegdheidsrecht komt alleen tot gelding indien de verdragen en verordeningen
niet van toepassing zijn
Internationale verdragen en Europese verordeningen
- Internationale organisaties: verdragen
o Haagse Conferentie (houdt zich bezig met het tot stand brengen van IPR-verdragen):
O.a. Haags Verkeersongevallenverdrag; Haags Kinderbeschermingsverdrag
o Internationale Commissie van de Burgerlijke Stand (CIEC/ICBS)
O.a. ICBS-Naamwijzigingsverdrag; ICBS-Verdrag Erkenning Beslissingen
Huwelijksband
o Raad van Europa
o Uitlegbevoegdheid: hoogste nationale rechters van de landen die partij zijn
- Europese Unie: Verordeningen/ (Richtlijnen)
o O.a. Brussel II-ter; Brussel I bis (vroeger: EEG-verdrag); Rome I; Rome II: vertrouwen
hebben om over de grens zaken te doen
o Uitlegbevoegdheid (art. 267 VWEU): HvJ EU (prejudiciële vragen kunnen gesteld
worden)
Internationale verdragen en Europese verordeningen
- Soms problemen van samenloop: IPR-regel uit internationale bron gaat vóór op IPR-regel uit
nationale bron
- Toepassingsgebied van verdragen of verordeningen
o Materieel toepassingsgebied: de door de regeling bespreken onderwerpen (kan bijv.
gaan over alimentatie, kijk ook naar de eventuele uitzonderingen van onderwerpen)
o Formeel toepassingsgebied: het naar personele en/of territoriale criteria bepaalde
ruimtelijk werkingsbereik (als er een beperking is) voorbeeld:
Weens koopverdrag: van toepassing op koopovereenkomsten die gesloten
zijn tussen een koper en een verkoper die allebei gevestigd zijn in een
gedragsstaat als één partij daar niet gevestigd is, is het niet van toepassing
o Temporeel toepassingsgebied: overgangsrechtelijke voorzieningen van de regeling,
achterin te vinden, wordt aangegeven vanaf welk moment ‘ie van toepassing is
- Samenloopregeling: alleen sprake van samenloop als 2 regelingen tegelijkertijd zowel
materieel, formeel, als temporeel van toepassing zijn
- Oplossing: zie bepaling in een van beide regelingen met betrekking tot samenloop of zie
Weens Verdragenverdrag
Nederlandse wetgeving
- Bevoegdheid: art. 1-14 Rv
- Toepasselijk recht: Boek 10 BW
- Erkenning & tenuitvoerlegging: art. 431 Rv
Nederlands ongeschreven recht
2
, - Jurisprudentie
- Doctrine
Wat is conflictenrecht? Historische achtergrond
- Twee methoden:
1. Statutenleer/ neo-statutisme: uitgangspunt rechtsregel gold in Europa vóór de
verwijzingsmethode
2. Verwijzingsmethode (Von Savigny): uitgangspunt rechtsverhouding daarna per
rechtsverhouding bepalen welk recht van toepassing is met gebruik van
aanknopingspunten bereid om Nederlands recht toe te passen met de
verwijzingsmethode
Carl Friedrich Von Savigny: Savigniaanse verwijzingsmethode
- Uitgangspunt: rechtsverhouding (bijvoorbeeld onrechtmatige daad) in plaats van de
rechtsregel twee gevolgen:
o Per rechtsverhouding één aanknopingspunt (criterium): plek van de onrechtmatige
daad
o Rechtsverhouding thuisbrengen (het vinden van de ‘Sitz’): welk (feitelijk) aspect aan
de rechtsverhouding verwijst in het normale geval naar het rechtsstelsel waar die
rechtsverhouding ‘thuishoort’
- Beginsel: ‘nauwste verbondenheid’
- Doel: Entscheidungsharmonie (‘beslissingsharmonie’)
- Klassieke kenmerken
o Neutraal: ieder rechtsstelsel kan hierop uitkomen
o Regelblind: niet kijken wat de regels/rechtsstelsels willen
o Abstract: niet kijken naar de omstandigheden van de casus
- Strijd met openbare orde is een uitzondering op het kenmerk ‘regelblind’: van toepassing als
er strijd is met fundamentele waarden (10:6 BW)
Wat is conflictenrecht?
- Instrument van Savigniaanse verwijzingsmethode:
o Belangrijkste conflictregel: de verwijzingsregel/ meerzijdige conflictregel lost het
internationale wetsconflict op door de internationale rechtsverhouding ter regeling
toe te delen aan één van de bij die rechtsverhouding betrokken nationale
rechtsstelsels
Neutraal: alle rechtsstelsels, ongeacht hun herkomst, komen op voet van
gelijkwaardigheid voor toepassing in aanmerking
Indirect: volstaat ermee de internationale rechtsverhouding ter regeling toe
te delen aan één van de bij die rechtsverhouding betrokken rechtsstelsels
Abstract: inhoud van de bij de internationale rechtsverhouding betrokken
rechtsstelsels is zonder betekenis & van alle aanknopingspunten is slechts
één beslissend voord de vraag welk rechtsstelsel het zal worden toegedeeld
- Voorbeelden uit Rome III:
o Echtscheiding [wordt] beheerst door het recht van de staat
Waar de echtgenoten op het tijdstip van aanhangigmaking van de zaak hun
gewone verblijfplaats hebben’ of, bij gebreke daarvan, [...]
Waarvan beide echtgenoten op het ogenblik van de aanhangigmaking van de
zaak onderdaan waren’
- Rechtsverhouding = echtscheiding
- Aanknopingspunt conflictregel 1 = waar beide echtgenoten hun gewone verblijfplaats hebben
- Aanknopingspunt conflictregel 2 = gemeenschappelijke nationaliteit echtgenoten
Moderne Savigniaanse conflictenrechtelijke methode
- ‘Methodenpluralisme’
- Aanknopingsbeginselen
3
, o Nauwste verbondenheid: traditioneel gezien het belangrijkste aanknopingsbeginsel
o Beschermingsbeginsel (= functionele aanknoping): economisch en/of sociaal
zwakkere partij wordt nog meer beschermd
o Begunstigingsbeginsel: aan de toepassing van het naar inhoud ‘beter’ of ‘gunstiger’
geachte rechtsstelsel wordt voorrang verleend boven de toepassing van het ‘slechter’
geachte rechtsstelsel
o Partijautonomie: op het terrein van het vermogensrecht wordt ruimte gegeven aan
de partijen om zelf te kiezen
Conflictenrecht in de praktijk
- Processuele aspecten van het conflictenrecht
- ‘De regels van internationaal privaatrecht en het door die regels aangewezen recht worden
ambtshalve toegepast’ (art. 10:2 BW): de rechter moet het IPR toepassen, ook al zeggen
partijen er niks over
- Art. 79 lid 1 R.O.: ‘De Hoge Raad vernietigt handelingen, arresten, vonnissen en
beschikkingen
o a) [...]
o b) wegens schending van het recht met uitzondering van het recht van vreemde
staten’: inspanningsverplichting
Echtscheiding: inleiding
- Belang: komt in de praktijk veel voor, niet veel moeilijkheden
- Voorbeelden van ipr-vragen met betrekking tot echtscheiding: Spaans-Portugese-Togolese
echtscheiding (HvJ EU MPA)
- Voorbeelden van verschillen tussen rechtsstelsels
Echtscheiding: bronnen
Bevoegdheid Brussel II-ter (hoogste bron)
Art. 4 lid 1 Rv → Brussel II-ter
Art. 9 Rv
Toepasselijk recht [Rome III] (hoogste bron)
Art. 10:56 BW
Erkenning Brussel II-ter (hoogste bron)
Art. 10:57-59 BW
Echtscheiding: bevoegdheid
- Bevoegdheid: rechter kijkt als eerste of hij überhaupt wel bevoegd is
- Brussel II-ter (B II-ter): gaat over ontbinding van het huwelijk en gezag met betrekking tot
bevoegdheid
o Materieel toepassingsgebied: art. 1 lid 1 sub a
Echtscheiding, scheiding van tafel en bed en nietigverklaring van het huwelijk
Valt same-sex huwelijk onder materieel toepassingsgebied? nog geen
raakvlakken voor vanwege de verschillende landen
o Temporeel toepassingsgebied: art. 100
Moment van bevoegdheid: indiening van het verzoek (eikmoment), moet na
1 augustus 2022
Vóór 1 augustus 2022: Brussel II-bis (behandelen we niet in dit vak)
o Formeel toepassingsgebied: art. 6 (vgl HvJ MPA, r.o. 84-87 met betrekking tot art. 6-7
Brussel II-bis)
Kijken of er een EU-rechter bevoegd is, dan is ‘ie formeel van toepassing
Als de NL rechter zelf niet bevoegd is, maar bijvoorbeeld de Duitse rechter
wel, moet NL rechter concluderen dat hij niet bevoegd is (geen residuele
bevoegdheid)
Als de wederpartij een EU-nationaliteit is, mag jij niet naar je eigen
bepalingen kijken
4
Volgorde van bespreking
- Inleiding
o Wat is Internationaal Privaatrecht (IPR)?
o Hoofdvragen van het IPR
o Bronnen van het IPR: verdragen, verordeningen en het BW
- Intermezzo
o Conflictenrecht algemeen (methode)
o Processuele aspecten van het conflictenrecht
- Personen- en Familierecht I
o Echtscheiding
o Alimentatie
Wanneer is sprake van een internationaal privaatrechtelijk geval?
- Privaatrechtelijke casus: dus niet bijvoorbeeld internationaal strafrecht
- Grensoverschrijdende aspecten: bijvoorbeeld nationaliteit en verblijfsplaatsen van partijen,
koopovereenkomsten of onrechtmatige daad
- ≠ ‘intern geval’
Hoofdvragen van het IPR
1. Internationaal bevoegdheidsrecht
o Welke rechter(s) is (zijn) bevoegd? in een EU-context kunnen er meerdere rechters
bevoegd zijn
o Is de Nederlandse rechter bevoegd?
2. Conflictenrecht (toepasselijk recht)
o Welk recht is van toepassing? Nederlands of buitenlands recht
3. Erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse vonnissen
o Komt het buitenlandse vonnis voor erkenning (en tenuitvoerlegging) (in NL) in
aanmerking?
- Formele IPR: internationaal bevoegdheidsrecht + erkenning en tenuitvoerlegging van
buitenlandse vonnissen
- Materiële IPR: conflictenrecht
Wat is IPR?
- IPR ≠ internationaal recht
- IPR = nationaal recht kijken vanuit Nederlands perspectief (Nederlandse bronnen), elk
land heeft zijn eigen regels van IPR
- IPR ≠ materieel privaatrecht IPR is geen privaatrecht in strikte zin, geeft geen regels van
materieel privaatrecht
- IPR =
o 1) Internationaal procesrecht (bevoegdheid & erkenning en tenuitvoerlegging)
o 2) Conflictenrecht: autonoom rechtsgebied binnen het privaatrecht in ruime zin
(verwijzings- of conflictregels)
Internationale gevallen
- Geografische benadering van de internationaliteitsvraag: geografische aanknopingspunten
staan centraal (woonplaats, nationaliteit, plaats van handeling, ligging van goederen)
- Juridische benadering van de internationaliteitsvraag: geldingspretenties en
toepassingsaanspraken van de rechtsstelsels (zijn er rechters van meer dan één land
bevoegd)
Terminologie
Formeel IPR of internationaal procesrecht Rechtsmacht (bevoegdheid)
Erkenning & tenuitvoerlegging
Internationale samenwerking/ rechtshulp
1
, Materieel IPR of conflictenrecht Toepasselijk recht
Bronnen van het Nederlandse IPR (vroeger)
1. Verdragen
2. Enkele wettelijke bepalingen (Wet AB, Rv)
3. Ongeschreven recht (jurisprudentie, doctrine): belangrijkste bron
Bronnen van het Nederlandse IPR (nu)
1. Internationale verdragen en Europese verordeningen: belangrijkste bron
2. Nederlandse wetgeving (boek 10 BW; Rv)
3. Regels van ongeschreven Nederlands recht: spelen slechts een rol op het gebied van
erkenning van buitenlandse vonnissen
- Gematigde monistische stelsel: internationale verdragen en verordeningen gaan voor boven
de wet
o Subsidiair karakter: wettelijke regeling van het conflictenrecht en internationaal
bevoegdheidsrecht komt alleen tot gelding indien de verdragen en verordeningen
niet van toepassing zijn
Internationale verdragen en Europese verordeningen
- Internationale organisaties: verdragen
o Haagse Conferentie (houdt zich bezig met het tot stand brengen van IPR-verdragen):
O.a. Haags Verkeersongevallenverdrag; Haags Kinderbeschermingsverdrag
o Internationale Commissie van de Burgerlijke Stand (CIEC/ICBS)
O.a. ICBS-Naamwijzigingsverdrag; ICBS-Verdrag Erkenning Beslissingen
Huwelijksband
o Raad van Europa
o Uitlegbevoegdheid: hoogste nationale rechters van de landen die partij zijn
- Europese Unie: Verordeningen/ (Richtlijnen)
o O.a. Brussel II-ter; Brussel I bis (vroeger: EEG-verdrag); Rome I; Rome II: vertrouwen
hebben om over de grens zaken te doen
o Uitlegbevoegdheid (art. 267 VWEU): HvJ EU (prejudiciële vragen kunnen gesteld
worden)
Internationale verdragen en Europese verordeningen
- Soms problemen van samenloop: IPR-regel uit internationale bron gaat vóór op IPR-regel uit
nationale bron
- Toepassingsgebied van verdragen of verordeningen
o Materieel toepassingsgebied: de door de regeling bespreken onderwerpen (kan bijv.
gaan over alimentatie, kijk ook naar de eventuele uitzonderingen van onderwerpen)
o Formeel toepassingsgebied: het naar personele en/of territoriale criteria bepaalde
ruimtelijk werkingsbereik (als er een beperking is) voorbeeld:
Weens koopverdrag: van toepassing op koopovereenkomsten die gesloten
zijn tussen een koper en een verkoper die allebei gevestigd zijn in een
gedragsstaat als één partij daar niet gevestigd is, is het niet van toepassing
o Temporeel toepassingsgebied: overgangsrechtelijke voorzieningen van de regeling,
achterin te vinden, wordt aangegeven vanaf welk moment ‘ie van toepassing is
- Samenloopregeling: alleen sprake van samenloop als 2 regelingen tegelijkertijd zowel
materieel, formeel, als temporeel van toepassing zijn
- Oplossing: zie bepaling in een van beide regelingen met betrekking tot samenloop of zie
Weens Verdragenverdrag
Nederlandse wetgeving
- Bevoegdheid: art. 1-14 Rv
- Toepasselijk recht: Boek 10 BW
- Erkenning & tenuitvoerlegging: art. 431 Rv
Nederlands ongeschreven recht
2
, - Jurisprudentie
- Doctrine
Wat is conflictenrecht? Historische achtergrond
- Twee methoden:
1. Statutenleer/ neo-statutisme: uitgangspunt rechtsregel gold in Europa vóór de
verwijzingsmethode
2. Verwijzingsmethode (Von Savigny): uitgangspunt rechtsverhouding daarna per
rechtsverhouding bepalen welk recht van toepassing is met gebruik van
aanknopingspunten bereid om Nederlands recht toe te passen met de
verwijzingsmethode
Carl Friedrich Von Savigny: Savigniaanse verwijzingsmethode
- Uitgangspunt: rechtsverhouding (bijvoorbeeld onrechtmatige daad) in plaats van de
rechtsregel twee gevolgen:
o Per rechtsverhouding één aanknopingspunt (criterium): plek van de onrechtmatige
daad
o Rechtsverhouding thuisbrengen (het vinden van de ‘Sitz’): welk (feitelijk) aspect aan
de rechtsverhouding verwijst in het normale geval naar het rechtsstelsel waar die
rechtsverhouding ‘thuishoort’
- Beginsel: ‘nauwste verbondenheid’
- Doel: Entscheidungsharmonie (‘beslissingsharmonie’)
- Klassieke kenmerken
o Neutraal: ieder rechtsstelsel kan hierop uitkomen
o Regelblind: niet kijken wat de regels/rechtsstelsels willen
o Abstract: niet kijken naar de omstandigheden van de casus
- Strijd met openbare orde is een uitzondering op het kenmerk ‘regelblind’: van toepassing als
er strijd is met fundamentele waarden (10:6 BW)
Wat is conflictenrecht?
- Instrument van Savigniaanse verwijzingsmethode:
o Belangrijkste conflictregel: de verwijzingsregel/ meerzijdige conflictregel lost het
internationale wetsconflict op door de internationale rechtsverhouding ter regeling
toe te delen aan één van de bij die rechtsverhouding betrokken nationale
rechtsstelsels
Neutraal: alle rechtsstelsels, ongeacht hun herkomst, komen op voet van
gelijkwaardigheid voor toepassing in aanmerking
Indirect: volstaat ermee de internationale rechtsverhouding ter regeling toe
te delen aan één van de bij die rechtsverhouding betrokken rechtsstelsels
Abstract: inhoud van de bij de internationale rechtsverhouding betrokken
rechtsstelsels is zonder betekenis & van alle aanknopingspunten is slechts
één beslissend voord de vraag welk rechtsstelsel het zal worden toegedeeld
- Voorbeelden uit Rome III:
o Echtscheiding [wordt] beheerst door het recht van de staat
Waar de echtgenoten op het tijdstip van aanhangigmaking van de zaak hun
gewone verblijfplaats hebben’ of, bij gebreke daarvan, [...]
Waarvan beide echtgenoten op het ogenblik van de aanhangigmaking van de
zaak onderdaan waren’
- Rechtsverhouding = echtscheiding
- Aanknopingspunt conflictregel 1 = waar beide echtgenoten hun gewone verblijfplaats hebben
- Aanknopingspunt conflictregel 2 = gemeenschappelijke nationaliteit echtgenoten
Moderne Savigniaanse conflictenrechtelijke methode
- ‘Methodenpluralisme’
- Aanknopingsbeginselen
3
, o Nauwste verbondenheid: traditioneel gezien het belangrijkste aanknopingsbeginsel
o Beschermingsbeginsel (= functionele aanknoping): economisch en/of sociaal
zwakkere partij wordt nog meer beschermd
o Begunstigingsbeginsel: aan de toepassing van het naar inhoud ‘beter’ of ‘gunstiger’
geachte rechtsstelsel wordt voorrang verleend boven de toepassing van het ‘slechter’
geachte rechtsstelsel
o Partijautonomie: op het terrein van het vermogensrecht wordt ruimte gegeven aan
de partijen om zelf te kiezen
Conflictenrecht in de praktijk
- Processuele aspecten van het conflictenrecht
- ‘De regels van internationaal privaatrecht en het door die regels aangewezen recht worden
ambtshalve toegepast’ (art. 10:2 BW): de rechter moet het IPR toepassen, ook al zeggen
partijen er niks over
- Art. 79 lid 1 R.O.: ‘De Hoge Raad vernietigt handelingen, arresten, vonnissen en
beschikkingen
o a) [...]
o b) wegens schending van het recht met uitzondering van het recht van vreemde
staten’: inspanningsverplichting
Echtscheiding: inleiding
- Belang: komt in de praktijk veel voor, niet veel moeilijkheden
- Voorbeelden van ipr-vragen met betrekking tot echtscheiding: Spaans-Portugese-Togolese
echtscheiding (HvJ EU MPA)
- Voorbeelden van verschillen tussen rechtsstelsels
Echtscheiding: bronnen
Bevoegdheid Brussel II-ter (hoogste bron)
Art. 4 lid 1 Rv → Brussel II-ter
Art. 9 Rv
Toepasselijk recht [Rome III] (hoogste bron)
Art. 10:56 BW
Erkenning Brussel II-ter (hoogste bron)
Art. 10:57-59 BW
Echtscheiding: bevoegdheid
- Bevoegdheid: rechter kijkt als eerste of hij überhaupt wel bevoegd is
- Brussel II-ter (B II-ter): gaat over ontbinding van het huwelijk en gezag met betrekking tot
bevoegdheid
o Materieel toepassingsgebied: art. 1 lid 1 sub a
Echtscheiding, scheiding van tafel en bed en nietigverklaring van het huwelijk
Valt same-sex huwelijk onder materieel toepassingsgebied? nog geen
raakvlakken voor vanwege de verschillende landen
o Temporeel toepassingsgebied: art. 100
Moment van bevoegdheid: indiening van het verzoek (eikmoment), moet na
1 augustus 2022
Vóór 1 augustus 2022: Brussel II-bis (behandelen we niet in dit vak)
o Formeel toepassingsgebied: art. 6 (vgl HvJ MPA, r.o. 84-87 met betrekking tot art. 6-7
Brussel II-bis)
Kijken of er een EU-rechter bevoegd is, dan is ‘ie formeel van toepassing
Als de NL rechter zelf niet bevoegd is, maar bijvoorbeeld de Duitse rechter
wel, moet NL rechter concluderen dat hij niet bevoegd is (geen residuele
bevoegdheid)
Als de wederpartij een EU-nationaliteit is, mag jij niet naar je eigen
bepalingen kijken
4
