Literatuur week 1
Straffen hebben een morele rechtvaardiging nodig, want het is in zichzelf een moreel problematische
praktijk. Het betreft immers het toevoegen van leed. Morele theorieën over straf kennen twee lagen:
(1) een algemene rechtvaardiging (waarom straffen “goed” en rechtvaardig zou zijn), (2) en concrete
strafdoelen (wie en met welk doel er gestraft wordt).
De twee bekendste en meest invloedrijke benaderingen van zin en doelen van straf zijn
utilitaristische theorieën en retributivistische theorieën. Het belangrijkste verschil ligt in het
temporele perspectief van de benaderingen. Utilitaristische benaderingen zijn toekomstgericht. De
algemene rechtvaardiging voor de praktijk van straffen wordt gevonden in het veronderstelde nut
ervan (utiliteit) voor de toekomst, namelijk de reductie en preventie van criminaliteit. Er wordt
gestraft wanneer dit nut zwaarder weegt dan het leed van de dader. Het utilitarisme wordt ook wel
het reductivisme, of consequentialistische of instrumentalistische theorie genoemd.
In tegenstelling tot utilitaristische theorieën zijn retributivistische theorieën retrospectief en non-
consequentialistisch. De algemene rechtvaardiging voor de praktijk van het straffen ligt in deze
theorieën doorgaans in een (morele) balans die verstoord is ten gevolge van een misdrijf. Het
uitdelen van straf is in zichzelf rechtvaardig, verdiend en moreel goed omdat daarmee de verstoorde
balans hersteld wordt. Straf heeft een inherente morele waarde als reactie op criminaliteit die geen
rechtvaardiging nodig heeft in termen van toekomstig nut. Het retributivisme wordt ook wel
‘absolute’ of vergeldingstheorie genoemd.
Negatief retributivisme berust op het (negatieve) principe dat alleen zij die schuldig zijn gestraft
mogen worden waarbij de straf niet zwaarder mag zijn dan evenredig toelaat. Straf is daarmee niet
een noodzakelijke reactie op criminaliteit: het is toegestaan, maar slechts waar verenigbaar met dit
negatieve principe. Het ‘negatieve’ van dit principe is te vinden in de limiterende werking die er van
uitgaan op straffend handelen. Het negatief retributivisme mist een algemene rechtvaardiging, en is
dus een onvolledige straftheorie.
In tegenstelling tot negatief retributivisme, is positief retributivisme wel volledig in haar
verantwoording van straf. In de positieve benaderingen wordt gesteld dat ‘gerechtigheid’ eist dat
straf uitgedeeld wordt aan plegers van delicten: het is niet slechts toegestaan om schuldigen te
straffen, maar er is sprake van een (morele) noodzaak of plicht om dit te doen, en wel op het
maximum van wat het negatieve principe toelaat. Een deontologisch argument hier is dat het
uitdelen van straf strikt op het verleden is gericht en in zichzelf dus moreel gerechtvaardigd.
Daarnaast bestaan er hybride- of verenigingstheorieën. Dit is een combinatie van elementen van het
utilitarisme en het retributivisme. Als laatste is herstelrecht relevant. Hierbij wordt er beoogd om het
huidige strafrechtsysteem (vergelding en rehabilitatie) te vervangen door een systeem waarin de
nadruk ligt op conflictoplossing door middel van het herstellen of compenseren van de geleden
schade. Hierbij spelen slachtoffer, dader, en samenleving een centrale rol.
HC Week 1: Rechtvaardiging en doelen van straf
Straf
Straf wordt gezien als bedoelde/intentionele leedtoevoeging. Dit wordt als problematisch gezien,
omdat er sprake is van bedoelde toevoeging van leed. Om het toevoegen van leed goed te praten, is
er fundamentele en coherente rechtvaardiging nodig.
Retributivisme
, Het hedendaags retributivisme (Von Hirsch) is een benadering die vaak wordt vergeleken met de
vergeldingstheorie en de absolute theorie, die uitgaan van hard straffen. Echter draait het straffen bij
het retributivisme niet per se om hard straffen, maar vooral om proportioneel straffen.
Binnen deze stroming gaat met ervan uit dat straf verdiend leed is en daarmee ook intrinsiek goed.
Straf is ook wel retrospectief (het heeft verder geen doelen in de toekomst, alleen in het nu). Het
zendt een afkeurende boodschap naar rationele wezens die in staat zijn tot moreel begrip. Die
afkeuring heeft de vorm van leedtoevoeging, zodat de boodschap ook aankomt en zodat er voor
iedereen in de samenleving een goede reden is om van misdaad af te zien. Toch moet de straf
proportioneel zijn aan de ernst van het misdrijf en de verwijtbaarheid van de dader. Wanneer hier
geen sprake van is, dan wordt er te veel of te weinig afkeuring uitgedrukt naar de buitenwereld.
Binnen het retributivisme bestaan twee stromingen: het negatief en het positief retributivisme.
Negatief retributivisme
Het negatief retributivisme stelt dat er niet per se gestraft moet worden na een misdaad, maar
wanneer er wel gestraft wordt, dan aan de hand van twee regels. Ten eerste komen alleen schuldigen
in aanmerking voor straf. Ten tweede kan een schuldige niet zwaarder worden gestraft dan wat
evenredig is aan de ernst en de mate van de schuld.
Positief retributivisme
Het positief retributivisme stelt dat er wel gestraft moet worden na een misdaad. De grondlegger
hiervan is Kant. Hij ging uit van de rationele mens die dus welbewust een misdaad pleegt. Hij vond
het dan ook een morele plicht of noodzakelijkheid om te straffen (dit heet ook wel de categorisch
imperatief). Straf heeft binnen deze stroming dus een intrinsieke morele waarde. Kant ging uit van
het principe van oog om oog, tand om tand: wat de dader een ander had aangedaan, verdiende hij
zelf ook te krijgen in de vorm van straf.
Utilitarisme
Het utilitarisme is een benadering die ook wel de nutstheorie of de relatieve theorie wordt genoemd.
Straf is binnen deze stroming gerechtvaardigd wanneer het toekomstig nut groter is dan het
toegevoegd leed van de dader. Het doel van het utilitarisme is dus her voorkomen van criminaliteit.
Als dat betekent dat een onschuldig persoon gestraft moet worden om een boodschap naar de rest
van de samenleving te sturen, of dat iemand vergeleken met zijn misdaad uit proportie wordt
gestraft, dan maakt dat een utilitarist niet uit, zolang het beoogde doel wordt bereikt.
Verenigingstheorieën
Verenigingstheorieën zijn theorieën waar elementen van het retributivisme en het utilitarisme
terugkomen. Er zijn grofweg twee verenigingstheorieën te onderscheiden:
1. Limiting retributivism/Utiliteit als algemene rechtvaardiging voor de praktijk
- Negatief retributivisme als rem: alleen schuldigen straffen en in evenredigheid met ernst van
het feit en verwijtbaarheid van de dader
2. Utrechtse school/Retributie als algemene rechtvaardiging voor de praktijk
- Straf is niet langer een morele plicht, utilitaire bewegingen staan toe dat er minder gestraft
wordt en dat er van straf mag worden afgezien
- Bovengrens: niet harder straffen dan de mate van schuld rechtvaardigt
- Ondergrens: alleen schuldigen straffen
Proportionaliteit
Straffen hebben een morele rechtvaardiging nodig, want het is in zichzelf een moreel problematische
praktijk. Het betreft immers het toevoegen van leed. Morele theorieën over straf kennen twee lagen:
(1) een algemene rechtvaardiging (waarom straffen “goed” en rechtvaardig zou zijn), (2) en concrete
strafdoelen (wie en met welk doel er gestraft wordt).
De twee bekendste en meest invloedrijke benaderingen van zin en doelen van straf zijn
utilitaristische theorieën en retributivistische theorieën. Het belangrijkste verschil ligt in het
temporele perspectief van de benaderingen. Utilitaristische benaderingen zijn toekomstgericht. De
algemene rechtvaardiging voor de praktijk van straffen wordt gevonden in het veronderstelde nut
ervan (utiliteit) voor de toekomst, namelijk de reductie en preventie van criminaliteit. Er wordt
gestraft wanneer dit nut zwaarder weegt dan het leed van de dader. Het utilitarisme wordt ook wel
het reductivisme, of consequentialistische of instrumentalistische theorie genoemd.
In tegenstelling tot utilitaristische theorieën zijn retributivistische theorieën retrospectief en non-
consequentialistisch. De algemene rechtvaardiging voor de praktijk van het straffen ligt in deze
theorieën doorgaans in een (morele) balans die verstoord is ten gevolge van een misdrijf. Het
uitdelen van straf is in zichzelf rechtvaardig, verdiend en moreel goed omdat daarmee de verstoorde
balans hersteld wordt. Straf heeft een inherente morele waarde als reactie op criminaliteit die geen
rechtvaardiging nodig heeft in termen van toekomstig nut. Het retributivisme wordt ook wel
‘absolute’ of vergeldingstheorie genoemd.
Negatief retributivisme berust op het (negatieve) principe dat alleen zij die schuldig zijn gestraft
mogen worden waarbij de straf niet zwaarder mag zijn dan evenredig toelaat. Straf is daarmee niet
een noodzakelijke reactie op criminaliteit: het is toegestaan, maar slechts waar verenigbaar met dit
negatieve principe. Het ‘negatieve’ van dit principe is te vinden in de limiterende werking die er van
uitgaan op straffend handelen. Het negatief retributivisme mist een algemene rechtvaardiging, en is
dus een onvolledige straftheorie.
In tegenstelling tot negatief retributivisme, is positief retributivisme wel volledig in haar
verantwoording van straf. In de positieve benaderingen wordt gesteld dat ‘gerechtigheid’ eist dat
straf uitgedeeld wordt aan plegers van delicten: het is niet slechts toegestaan om schuldigen te
straffen, maar er is sprake van een (morele) noodzaak of plicht om dit te doen, en wel op het
maximum van wat het negatieve principe toelaat. Een deontologisch argument hier is dat het
uitdelen van straf strikt op het verleden is gericht en in zichzelf dus moreel gerechtvaardigd.
Daarnaast bestaan er hybride- of verenigingstheorieën. Dit is een combinatie van elementen van het
utilitarisme en het retributivisme. Als laatste is herstelrecht relevant. Hierbij wordt er beoogd om het
huidige strafrechtsysteem (vergelding en rehabilitatie) te vervangen door een systeem waarin de
nadruk ligt op conflictoplossing door middel van het herstellen of compenseren van de geleden
schade. Hierbij spelen slachtoffer, dader, en samenleving een centrale rol.
HC Week 1: Rechtvaardiging en doelen van straf
Straf
Straf wordt gezien als bedoelde/intentionele leedtoevoeging. Dit wordt als problematisch gezien,
omdat er sprake is van bedoelde toevoeging van leed. Om het toevoegen van leed goed te praten, is
er fundamentele en coherente rechtvaardiging nodig.
Retributivisme
, Het hedendaags retributivisme (Von Hirsch) is een benadering die vaak wordt vergeleken met de
vergeldingstheorie en de absolute theorie, die uitgaan van hard straffen. Echter draait het straffen bij
het retributivisme niet per se om hard straffen, maar vooral om proportioneel straffen.
Binnen deze stroming gaat met ervan uit dat straf verdiend leed is en daarmee ook intrinsiek goed.
Straf is ook wel retrospectief (het heeft verder geen doelen in de toekomst, alleen in het nu). Het
zendt een afkeurende boodschap naar rationele wezens die in staat zijn tot moreel begrip. Die
afkeuring heeft de vorm van leedtoevoeging, zodat de boodschap ook aankomt en zodat er voor
iedereen in de samenleving een goede reden is om van misdaad af te zien. Toch moet de straf
proportioneel zijn aan de ernst van het misdrijf en de verwijtbaarheid van de dader. Wanneer hier
geen sprake van is, dan wordt er te veel of te weinig afkeuring uitgedrukt naar de buitenwereld.
Binnen het retributivisme bestaan twee stromingen: het negatief en het positief retributivisme.
Negatief retributivisme
Het negatief retributivisme stelt dat er niet per se gestraft moet worden na een misdaad, maar
wanneer er wel gestraft wordt, dan aan de hand van twee regels. Ten eerste komen alleen schuldigen
in aanmerking voor straf. Ten tweede kan een schuldige niet zwaarder worden gestraft dan wat
evenredig is aan de ernst en de mate van de schuld.
Positief retributivisme
Het positief retributivisme stelt dat er wel gestraft moet worden na een misdaad. De grondlegger
hiervan is Kant. Hij ging uit van de rationele mens die dus welbewust een misdaad pleegt. Hij vond
het dan ook een morele plicht of noodzakelijkheid om te straffen (dit heet ook wel de categorisch
imperatief). Straf heeft binnen deze stroming dus een intrinsieke morele waarde. Kant ging uit van
het principe van oog om oog, tand om tand: wat de dader een ander had aangedaan, verdiende hij
zelf ook te krijgen in de vorm van straf.
Utilitarisme
Het utilitarisme is een benadering die ook wel de nutstheorie of de relatieve theorie wordt genoemd.
Straf is binnen deze stroming gerechtvaardigd wanneer het toekomstig nut groter is dan het
toegevoegd leed van de dader. Het doel van het utilitarisme is dus her voorkomen van criminaliteit.
Als dat betekent dat een onschuldig persoon gestraft moet worden om een boodschap naar de rest
van de samenleving te sturen, of dat iemand vergeleken met zijn misdaad uit proportie wordt
gestraft, dan maakt dat een utilitarist niet uit, zolang het beoogde doel wordt bereikt.
Verenigingstheorieën
Verenigingstheorieën zijn theorieën waar elementen van het retributivisme en het utilitarisme
terugkomen. Er zijn grofweg twee verenigingstheorieën te onderscheiden:
1. Limiting retributivism/Utiliteit als algemene rechtvaardiging voor de praktijk
- Negatief retributivisme als rem: alleen schuldigen straffen en in evenredigheid met ernst van
het feit en verwijtbaarheid van de dader
2. Utrechtse school/Retributie als algemene rechtvaardiging voor de praktijk
- Straf is niet langer een morele plicht, utilitaire bewegingen staan toe dat er minder gestraft
wordt en dat er van straf mag worden afgezien
- Bovengrens: niet harder straffen dan de mate van schuld rechtvaardigt
- Ondergrens: alleen schuldigen straffen
Proportionaliteit
