Hoofdstuk 1: Wezen en functie van het gerechtelijk recht
Afdeling 1. Begripsomschrijving
- Gerechtelijk recht = “ het geheel van rechtsregels die betrekking hebben op de effectuering van de
materieelrechtelijke aanspraken van de rechtssubjecten”
- → proces; ook rechtsvordering van de rechtssubjecten, de rechtsmacht en de bevoegdheid van de
rechtbanken en hoven, het geschil
- → gerechtelijk privaatrecht; ook strafprocesrecht
- nauwe band met materieel recht
Afdeling 2. De 6 bronnen
1. De Grondwet
- art. 13 GW: recht op toegang tot de rechter
- art. 23, 2° GW: recht op juridische bijstand (sociale grondrechten)
- artt. 40, 144-159 GW: rechterlijk macht
● “De rechterlijke macht wordt uitgeoefend door de hoven en rechtbanken.
● De arresten en vonnissen worden in naam des Konings ten uitvoer gelegd.”
2. Het Verdragsrecht en het recht van de Europese Unie
- Art. 6 EVRM en Art. 14 BUPO
- Verordening nr.1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012
betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in
burgerlijke en handelszaken (= Brussel I bis Verordening)
- Verordening nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en
de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke
verantwoordelijkheid
- Verordening nr. 1206/2001 van de Raad van 28 mei 2001 betreffende de samenwerking tussen de
gerechten van de lidstaten op het gebied van bewijsverkrijging in burgerlijke en handelszaken
- Verordening nr. 2020/1784 van het Europees Parlement en de Raad van 13 november 2007
inzake de betekening en de kennisgeving in de lidstaten van gerechtelijke en buitengerechtelijke
stukken in burgerlijke of in handelszaken
- Verdrag van den Haag 15 november 1965 inzake de betekening en de kennisgeving in het
buitenland van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke en in handelszaken
- Verordening (EG) Nr. 1896/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december
2006 tot invoering van een Europese betalingsbevelprocedure
● Vgl. Invordering van onbetwiste geldschulden (art.1394/20 Ger.W.)
- Verordening (EG) nr. 861/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 tot
vaststelling van een Europese procedure voor geringe vorderingen
3. Gerechtelijk Wetboek
- Wet 10 oktober 1967, in werking 1 november 1970
, ● Ontwerp van Charles van Reepinghen, Koninklijke commissaris voor de gerechtelijke
hervorming (opgevolgd door Ernest Krings)
● Betrachtingen:
➢ modernisering van een drie eeuwen oud procesrecht (Ordonnance Civile 1667;
Code de procedure civile 1806; Wet Rechterlijke Organisatie 1869; Wet
Bevoegdheid 1876)
- De soorten bekrachtigingen
1. eenheid van rechtsmacht cfr. recenter eenheidsloket of centrale inleidingskamer
2. eenheid van rechtspleging: de procedure voor de vrederechter in het ene gebied ook
hetzelfde verloopt voor de vrederechter van een ander gebied
3. vereenvoudiging en versnelling van rechtspleging bijv. verdwijnen pleitbezorgers;
afschaffing van verplichte procesvertegenwoordiging; minder formalisme; kennisgeving bij
gerechtsbrief; wijziging van eis; beslagprocedure;
- Amendering in het parlement (o.m. arr. rb.)
● Latere aanvullingen:
➢ Arbitragewet 4 juli 1972 (Deel VI)
➢ Nieuwe wet op de bemiddeling 25 februari 2005 (Deel VII)
➢ Collaboratieve onderhandelingen (wet 12 juni 2018, in werking getreden op 1 jan.
2019) (Deel VIII)
● Verwaarlozing 1970–1995:
➢ Wet van 3 augustus 1992 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek
● Nadien talrijke wetswijzigingen:
➢ Octupuswetgeving met HRJ–7 december 1998
➢ Adviesraad magistratuur–8 maart 1999
➢ Derde weg magistratuur–7 april 2005
➢ Coll. schuldenregeling–13 december 2005
➢ Rechtsbijstand–1 juli 2006
➢ Commissie modernisering–20 juli 2006
➢ Feniks–2005-2006 later CHEOPS Justitie, JUPORTAL (databank rechtspraak),
e-Deposit: vorige minister van Justitie besteedde dit deels uit (Diplad)
➢ Evaluatie korpschefs–18 december 2006
➢ Instituut gerechtelijke opleiding– 31 januari 2007
● Belangrijke recente hervormingen:
➢ Wet 21 april 2007 verhaalbaarheid erelonen advocaat + KB 26 oktober 2007
➢ Wet 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het
bestrijden van de gerechtelijke achterstand
, ➢ Wet 15 mei 2007 deskundigenonderzoek inmiddels “gerepareerd” door art. 20– 32
van de Wet van 30 december 2009 houdende diverse bepalingen betreffende
justitie II, BS 15 januari 2010, 1889
➢ Wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank
➢ Wet van 1 december 2013 tot hervorming van de gerechtelijke arrondissementen
en tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op een grotere
mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde
- De arrondissementen
1. Gerechtelijk gebied Antwerpen:
● Gerechtelijk arrondissement Antwerpen met afdelingen te Antwerpen, Mechelen
en Turnhout
● Gerechtelijk arrondissement Limburg met afdelingen te Hasselt en Tongeren
2. Gerechtelijk gebied Bergen:
● Gerechtelijk arrondissement Henegouwen (Hainaut) met afdelingen te Bergen,
Charleroi en Doornik
3. Gerechtelijk gebied Brussel:
● Gerechtelijk arrondissement Brussel (Bruxelles) met afdelingen te Brussel en
Halle-Vilvoorde
● Gerechtelijk arrondissement Leuven met afdeling te Leuven
● Gerechtelijk arrondissement Waals-Brabant (Brabant Wallon) met afdeling te
Nijvel
4. Gerechtelijk gebied Gent:
● Gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen met afdelingen te Dendermonde,
Gent en Oudenaarde
● Gerechtelijk arrondissement West-Vlaanderen met afdelingen te Brugge, Ieper,
Kortrijk en Veurne
5. Gerechtelijk gebied Luik:
● Gerechtelijk arrondissement Eupen met afdeling te Eupen
● Gerechtelijk arrondissement Namen (Namur) met afdelingen te Dinant en
Namen
● Gerechtelijk arrondissement Luik (Liège) met afdelingen te Hoei, Luik en Verviers
● Gerechtelijk arrondissement Luxemburg (Luxembourg) met afdelingen te Aarlen,
Marche-en-Famenne en Neufchâteau
- De Potpourri-wetten van de vorige minister van justitie om het Gerechtelijk Wetboek in belangrijke
mate te hervormen
, ● Potpourri I: Wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht
en houdende diverse bepalingen inzake justitie, BS 22 oktober 2015: “a reasonable justice,
within reasonable delays at a reasonable cost”
● Potpourri III: Wet van 4 mei 2016 houdende internering en diverse bepalingen inzake
Justitie, BS 13 mei 2016
● Potpourri IV: Wet van 25 december 2016 tot wijziging van de rechtspositie van de
gedetineerden en van het toezicht op de gevangenissen en houdende diverse bepalingen
inzake justitie, BS 30 december 2016
● Potpourri V: wet van 6 juli 2017 houdende vereenvoudiging, harmonisering,
informatisering en modernisering van bepalingen van burgerlijk recht en van burgerlijk
procesrecht alsook van het notariaat, en houdende diverse bepalingen inzake justitie
● Potpourri VI: Wet 25 mei 2018 tot vermindering en herverdeling van de werklast binnen
de rechterlijke orde (BS 30 mei 2018)
● Waterzooiwet: Wet 18 juni 2018 houdende diverse bepalingen inzake burgerlijk recht en
bepalingen met het oog op de bevordering van alternatieve vormen van geschillenoplossing
(BS2 juli 2018)
● Potpourri VII: Wet 21 december 2018 houdende diverse bepalingen betreffende justitie (
BS 31 december 2018)
- Knelpunten waren/blijven:
● behoudsgezinde mentaliteit van rechtspractici
● inertie van de rechtspractici bij de receptie van nieuwe wetteksten inzake gerechtelijk recht
● geen moderne infrastructuur: maar e-justice krijgt vorm
4. Bijzondere wetteksten
- Bijv. BW, WER (boeken XV-XVII Rechtshandhaving), talrijke bijzondere wetten (Wet 15 juni 1935
gebruik der talen in gerechtszaken) en decreten (bijv. Woninghuurdecreet - leer van de impliciete
bevoegdheden - GwH nauwe band materieel recht)
- Gevolg: geen eenheid van rechtspleging
5. Rechtspraak
In het Belgisch recht vinden we geen bindende precedenten terug. Een vrederechter is niet gebonden om een
beslissing van het Hof van Cassatie in een gelijkaardige zaak te volgen, maar als een vrederechter daar wel mee
akkoord gaat, dan mag die alsnog dat niet volgen want dan gaat hij in tegen art. 6. Ger. W. Als hij het ermee
eens is dan moet hij opnieuw aan de rechtzoekende uitleggen waarom hij tot dit oordeel komt, en het
volstaat dus NOOIT om te verwijzen naar een rechtspraak van een ander rechtscollege.
- Feitelijk gezag van de cassatierechtspraak; zie nochtans art. 6 Ger. W. ( geen bindend
precedentenrecht)
● “ De rechters mogen in de zaken die aan hun oordeel onderworpen zijn, geen uitspraak
doen bij wege van algemene en als regel geldende beschikking”
Afdeling 1. Begripsomschrijving
- Gerechtelijk recht = “ het geheel van rechtsregels die betrekking hebben op de effectuering van de
materieelrechtelijke aanspraken van de rechtssubjecten”
- → proces; ook rechtsvordering van de rechtssubjecten, de rechtsmacht en de bevoegdheid van de
rechtbanken en hoven, het geschil
- → gerechtelijk privaatrecht; ook strafprocesrecht
- nauwe band met materieel recht
Afdeling 2. De 6 bronnen
1. De Grondwet
- art. 13 GW: recht op toegang tot de rechter
- art. 23, 2° GW: recht op juridische bijstand (sociale grondrechten)
- artt. 40, 144-159 GW: rechterlijk macht
● “De rechterlijke macht wordt uitgeoefend door de hoven en rechtbanken.
● De arresten en vonnissen worden in naam des Konings ten uitvoer gelegd.”
2. Het Verdragsrecht en het recht van de Europese Unie
- Art. 6 EVRM en Art. 14 BUPO
- Verordening nr.1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012
betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in
burgerlijke en handelszaken (= Brussel I bis Verordening)
- Verordening nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en
de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke
verantwoordelijkheid
- Verordening nr. 1206/2001 van de Raad van 28 mei 2001 betreffende de samenwerking tussen de
gerechten van de lidstaten op het gebied van bewijsverkrijging in burgerlijke en handelszaken
- Verordening nr. 2020/1784 van het Europees Parlement en de Raad van 13 november 2007
inzake de betekening en de kennisgeving in de lidstaten van gerechtelijke en buitengerechtelijke
stukken in burgerlijke of in handelszaken
- Verdrag van den Haag 15 november 1965 inzake de betekening en de kennisgeving in het
buitenland van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke en in handelszaken
- Verordening (EG) Nr. 1896/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december
2006 tot invoering van een Europese betalingsbevelprocedure
● Vgl. Invordering van onbetwiste geldschulden (art.1394/20 Ger.W.)
- Verordening (EG) nr. 861/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 tot
vaststelling van een Europese procedure voor geringe vorderingen
3. Gerechtelijk Wetboek
- Wet 10 oktober 1967, in werking 1 november 1970
, ● Ontwerp van Charles van Reepinghen, Koninklijke commissaris voor de gerechtelijke
hervorming (opgevolgd door Ernest Krings)
● Betrachtingen:
➢ modernisering van een drie eeuwen oud procesrecht (Ordonnance Civile 1667;
Code de procedure civile 1806; Wet Rechterlijke Organisatie 1869; Wet
Bevoegdheid 1876)
- De soorten bekrachtigingen
1. eenheid van rechtsmacht cfr. recenter eenheidsloket of centrale inleidingskamer
2. eenheid van rechtspleging: de procedure voor de vrederechter in het ene gebied ook
hetzelfde verloopt voor de vrederechter van een ander gebied
3. vereenvoudiging en versnelling van rechtspleging bijv. verdwijnen pleitbezorgers;
afschaffing van verplichte procesvertegenwoordiging; minder formalisme; kennisgeving bij
gerechtsbrief; wijziging van eis; beslagprocedure;
- Amendering in het parlement (o.m. arr. rb.)
● Latere aanvullingen:
➢ Arbitragewet 4 juli 1972 (Deel VI)
➢ Nieuwe wet op de bemiddeling 25 februari 2005 (Deel VII)
➢ Collaboratieve onderhandelingen (wet 12 juni 2018, in werking getreden op 1 jan.
2019) (Deel VIII)
● Verwaarlozing 1970–1995:
➢ Wet van 3 augustus 1992 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek
● Nadien talrijke wetswijzigingen:
➢ Octupuswetgeving met HRJ–7 december 1998
➢ Adviesraad magistratuur–8 maart 1999
➢ Derde weg magistratuur–7 april 2005
➢ Coll. schuldenregeling–13 december 2005
➢ Rechtsbijstand–1 juli 2006
➢ Commissie modernisering–20 juli 2006
➢ Feniks–2005-2006 later CHEOPS Justitie, JUPORTAL (databank rechtspraak),
e-Deposit: vorige minister van Justitie besteedde dit deels uit (Diplad)
➢ Evaluatie korpschefs–18 december 2006
➢ Instituut gerechtelijke opleiding– 31 januari 2007
● Belangrijke recente hervormingen:
➢ Wet 21 april 2007 verhaalbaarheid erelonen advocaat + KB 26 oktober 2007
➢ Wet 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het
bestrijden van de gerechtelijke achterstand
, ➢ Wet 15 mei 2007 deskundigenonderzoek inmiddels “gerepareerd” door art. 20– 32
van de Wet van 30 december 2009 houdende diverse bepalingen betreffende
justitie II, BS 15 januari 2010, 1889
➢ Wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank
➢ Wet van 1 december 2013 tot hervorming van de gerechtelijke arrondissementen
en tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op een grotere
mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde
- De arrondissementen
1. Gerechtelijk gebied Antwerpen:
● Gerechtelijk arrondissement Antwerpen met afdelingen te Antwerpen, Mechelen
en Turnhout
● Gerechtelijk arrondissement Limburg met afdelingen te Hasselt en Tongeren
2. Gerechtelijk gebied Bergen:
● Gerechtelijk arrondissement Henegouwen (Hainaut) met afdelingen te Bergen,
Charleroi en Doornik
3. Gerechtelijk gebied Brussel:
● Gerechtelijk arrondissement Brussel (Bruxelles) met afdelingen te Brussel en
Halle-Vilvoorde
● Gerechtelijk arrondissement Leuven met afdeling te Leuven
● Gerechtelijk arrondissement Waals-Brabant (Brabant Wallon) met afdeling te
Nijvel
4. Gerechtelijk gebied Gent:
● Gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen met afdelingen te Dendermonde,
Gent en Oudenaarde
● Gerechtelijk arrondissement West-Vlaanderen met afdelingen te Brugge, Ieper,
Kortrijk en Veurne
5. Gerechtelijk gebied Luik:
● Gerechtelijk arrondissement Eupen met afdeling te Eupen
● Gerechtelijk arrondissement Namen (Namur) met afdelingen te Dinant en
Namen
● Gerechtelijk arrondissement Luik (Liège) met afdelingen te Hoei, Luik en Verviers
● Gerechtelijk arrondissement Luxemburg (Luxembourg) met afdelingen te Aarlen,
Marche-en-Famenne en Neufchâteau
- De Potpourri-wetten van de vorige minister van justitie om het Gerechtelijk Wetboek in belangrijke
mate te hervormen
, ● Potpourri I: Wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht
en houdende diverse bepalingen inzake justitie, BS 22 oktober 2015: “a reasonable justice,
within reasonable delays at a reasonable cost”
● Potpourri III: Wet van 4 mei 2016 houdende internering en diverse bepalingen inzake
Justitie, BS 13 mei 2016
● Potpourri IV: Wet van 25 december 2016 tot wijziging van de rechtspositie van de
gedetineerden en van het toezicht op de gevangenissen en houdende diverse bepalingen
inzake justitie, BS 30 december 2016
● Potpourri V: wet van 6 juli 2017 houdende vereenvoudiging, harmonisering,
informatisering en modernisering van bepalingen van burgerlijk recht en van burgerlijk
procesrecht alsook van het notariaat, en houdende diverse bepalingen inzake justitie
● Potpourri VI: Wet 25 mei 2018 tot vermindering en herverdeling van de werklast binnen
de rechterlijke orde (BS 30 mei 2018)
● Waterzooiwet: Wet 18 juni 2018 houdende diverse bepalingen inzake burgerlijk recht en
bepalingen met het oog op de bevordering van alternatieve vormen van geschillenoplossing
(BS2 juli 2018)
● Potpourri VII: Wet 21 december 2018 houdende diverse bepalingen betreffende justitie (
BS 31 december 2018)
- Knelpunten waren/blijven:
● behoudsgezinde mentaliteit van rechtspractici
● inertie van de rechtspractici bij de receptie van nieuwe wetteksten inzake gerechtelijk recht
● geen moderne infrastructuur: maar e-justice krijgt vorm
4. Bijzondere wetteksten
- Bijv. BW, WER (boeken XV-XVII Rechtshandhaving), talrijke bijzondere wetten (Wet 15 juni 1935
gebruik der talen in gerechtszaken) en decreten (bijv. Woninghuurdecreet - leer van de impliciete
bevoegdheden - GwH nauwe band materieel recht)
- Gevolg: geen eenheid van rechtspleging
5. Rechtspraak
In het Belgisch recht vinden we geen bindende precedenten terug. Een vrederechter is niet gebonden om een
beslissing van het Hof van Cassatie in een gelijkaardige zaak te volgen, maar als een vrederechter daar wel mee
akkoord gaat, dan mag die alsnog dat niet volgen want dan gaat hij in tegen art. 6. Ger. W. Als hij het ermee
eens is dan moet hij opnieuw aan de rechtzoekende uitleggen waarom hij tot dit oordeel komt, en het
volstaat dus NOOIT om te verwijzen naar een rechtspraak van een ander rechtscollege.
- Feitelijk gezag van de cassatierechtspraak; zie nochtans art. 6 Ger. W. ( geen bindend
precedentenrecht)
● “ De rechters mogen in de zaken die aan hun oordeel onderworpen zijn, geen uitspraak
doen bij wege van algemene en als regel geldende beschikking”
