Psychodiagnostisch procesmodel
Psychodiagnostiek KLP: les 4 (hoorcollege)
Inhoudsopgave
1. intake/vooronderzoek........................................................................................................................................... 2
1.1 stappen in de intake ................................................................................................................................................. 2
1.2 selectie van hypothese.............................................................................................................................................. 2
1.3 hypothese betrouwbaar getoetst ............................................................................................................................. 3
2. aanvullend onderzoek ........................................................................................................................................... 3
2.1 opstellen van het onderzoekstraject ......................................................................................................................... 3
2.1.1 stap 1: hypothese omzetten in onderzoekshypothesen ................................................................................... 4
2.1.2 stap 2: selectie van onderzoeksmiddelen ......................................................................................................... 4
2.1.3 stap 3: opstellen van toetsingscriteria ............................................................................................................10
Extra oefendocumenten .......................................................................................................................................... 14
1
,1. intake/vooronderzoek
In de intake gaan we informatie verzamelen en ordenen. We maken in deze fase een KOP en VIB die dienen
als werkinstrumenten om de hypothese op te lijsten. Uit deze lijst van hypothese gaan we vervolgens
hypothese selecteren die we betrouwbaar willen toetsen en nagaan of een aanvullend onderzoek
noodzakelijk is.
1.1 stappen in de intake
We doorlopen een aantal stappen binnen de intake:
• Stap 1: verzamelende informatie volledig?
• Stap 2: informatie ordenen en clusteren
• Stap 3: verbanden leggen en opstellen van het voorlopig integratief beeld (VIB)
• Stap 4: cruciale hypothese(n) oplijsten (= longlist)
• Stap 5: hypothesen betrouwbaar getoetst? (= shortlist)
Na het opstellen van het VIB gaan we alle cruciale hypothese (= longlist) oplijsten. Hierbij zijn we nog niet
bezig met het al dan niet doen van een aanvullend onderzoek, maar gaan we kijken in het VIB welke zaken
het meest relevant, centraal, waarschijnlijk en toetsbaar zijn (stap 4).
Vervolgens gaan we kijken welke hypothese uit de longlist al eerder betrouwbaar getoetst zijn (bv.
voorgaand onderzoek in het verleden of tijdens de intake), die wat niet betrouwbaar getoetst zijn nemen
we mee naar het aanvullend onderzoek, dit noemen we de shortlist.
Volgorde:
• Cruciale hypothese selecteren (= longlist) uit het VIB op basis van 4 criteria
• Opstellen van de shortlist door te kijken welke hypothese al betrouwbaar getoetst zijn
1.2 selectie van hypothese
Om te beginnen gaan we dus eerst een longlist opstellen uit het VIB. Deze hypothese worden gekozen op
basis van 4 criteria:
• Waarschijnlijkheid
• Toetsbaarheid/falsifieerbaarheid
• Relevantie
• Centraliteit
Deze criteria bepalen of een hypothese wordt opgenomen in de longlist. Hierbij is belangrijk dat het een
selectie is op basis van overwegingen, een hypothese moet dus niet aan elk criteria voldoen.
Aandachtspunten:
• Longlist (= lijst van cruciale hypothese o.b.v. VIB)
- Welke elementen en verbanden zijn waarschijnlijk, toetsbaar, relevant en/of centraal?
- Nog NIET in functie van aanvullend onderzoek (volgende stap)
- Check: kun je vragen van cliënt en verwijzer beantwoord worden door toetsing van deze
hypothesen?
• Formuleer hypothese voldoende precies
• Mutueel-exclusieve hypothesen (= hypothesen die niet samen bevestigd kunnen worden)
- Differentiaal-diagnostiek (pas op: comorbiditeit)
2
, - Dimensioneel denken (DSM-diagnose vs. Subklinische klachten)
De longlist is niet in functie van het aanvullend onderzoek, daarnaast is het ook belangrijk om te kijken of je
met het toetsen van de hypothese de vragen van cliënt en verwijzer kan beantwoorden. Check dit dus
vooraleer je aan het aanvullend onderzoek begint
Mutueel-exclusieve hypothesen zijn hypothesen die niet samen bevestigd kunnen worden en waar bij het
bevestigen van de een de andere ontkracht wordt. Hierbij gaan we differentiaal-diagnostisch denken (=
dezelfde klachten voor verschillende aandoeningen/stoornissen?). Maar sommige stoornissen kunnen ook
comorbide voorkomen.
Voorbeeld: iemand is druk en doet hyper à ADHD of manische episode (manisch depressief) of ADHD
gecombineerd met manische episode (manisch depressief)
Mutueel-exclusieve hypothese kunnen helpen bij het helder maken van de verschillende mogelijke
scenario’s en welke uitsluit of samen voorkomen. Daarnaast is het ook zinvol om met dimensioneel denken
aan de slag te gaan. Dat wil zeggen dat psychodiagnostiek ruimer is dan alleen maat nadenken over ‘zijn er
DSM-diagnoses van toepassing’, maar ook te kijken wat de subklinische klachten (transdiagnostische
klachten) zijn.
1.3 hypothese betrouwbaar getoetst
Als volgende stap gaan we kijken welke hypothese nog niet voldoende getoetst zijn en deze nemen we mee
in de shortlist. Dit zijn de hypothese die we meenemen naar het aanvullend onderzoek.
Wanneer is een hypothese betrouwbaar getoetst?
• Volledige toetsing (alle criteria) én
• Aandacht voor tegenevidentie (cfr. Falsificatieprincipe) én
• (Tegen)evidentie voldoende consistent (cfr. Convergerende evidentie (verschillende resultaten
wijzen in dezelfde richting) o.b.v. verschillende informatiedelen bv. vragenlijst en observatie)
Wanneer aan al deze criteria is voldaan, is een hypothese betrouwbaar getoetst. Wanneer er dus aan 1 of
meerdere criteria niet wordt voldaan, kan je stellen dat de hypothese nog onbetrouwbaar getoetst is. Deze
kan dan meegenomen worden in het aanvullend onderzoek en worden op de shortlist geplaatst.
Wat gebeurt dan met de betrouwbaar getoetste hypothese? Deze hypothese leggen we als het waren ‘in
de frigo’, we gooien ze niet weg, maar bewaren ze voor een later moment in het procesmodel.
De hypothese waar we wel gaan gebruiken gaan we verder verdiepen en verfijnen.
2. aanvullend onderzoek
In het aanvullend onderzoek ga je aan de slag met de shortlist. Allereerst ga je het onderzoekstraject
bepalen, dit bestaat uit 3 stappen (zie verder). Wanneer je het onderzoekstraject hebt bepaald ga je het
onderzoekstraject uitvoeren en vervolgens de hypothese(n) bevestigen, weerleggen of bijstellen.
2.1 opstellen van het onderzoekstraject
Het opstellen van het onderzoekstraject bestaat uit volgende stappen:
• Stap 1: hypothesen omzetten in onderzoekshypothesen
• Stap 2: selectie van onderzoeksmiddelen
3
Psychodiagnostiek KLP: les 4 (hoorcollege)
Inhoudsopgave
1. intake/vooronderzoek........................................................................................................................................... 2
1.1 stappen in de intake ................................................................................................................................................. 2
1.2 selectie van hypothese.............................................................................................................................................. 2
1.3 hypothese betrouwbaar getoetst ............................................................................................................................. 3
2. aanvullend onderzoek ........................................................................................................................................... 3
2.1 opstellen van het onderzoekstraject ......................................................................................................................... 3
2.1.1 stap 1: hypothese omzetten in onderzoekshypothesen ................................................................................... 4
2.1.2 stap 2: selectie van onderzoeksmiddelen ......................................................................................................... 4
2.1.3 stap 3: opstellen van toetsingscriteria ............................................................................................................10
Extra oefendocumenten .......................................................................................................................................... 14
1
,1. intake/vooronderzoek
In de intake gaan we informatie verzamelen en ordenen. We maken in deze fase een KOP en VIB die dienen
als werkinstrumenten om de hypothese op te lijsten. Uit deze lijst van hypothese gaan we vervolgens
hypothese selecteren die we betrouwbaar willen toetsen en nagaan of een aanvullend onderzoek
noodzakelijk is.
1.1 stappen in de intake
We doorlopen een aantal stappen binnen de intake:
• Stap 1: verzamelende informatie volledig?
• Stap 2: informatie ordenen en clusteren
• Stap 3: verbanden leggen en opstellen van het voorlopig integratief beeld (VIB)
• Stap 4: cruciale hypothese(n) oplijsten (= longlist)
• Stap 5: hypothesen betrouwbaar getoetst? (= shortlist)
Na het opstellen van het VIB gaan we alle cruciale hypothese (= longlist) oplijsten. Hierbij zijn we nog niet
bezig met het al dan niet doen van een aanvullend onderzoek, maar gaan we kijken in het VIB welke zaken
het meest relevant, centraal, waarschijnlijk en toetsbaar zijn (stap 4).
Vervolgens gaan we kijken welke hypothese uit de longlist al eerder betrouwbaar getoetst zijn (bv.
voorgaand onderzoek in het verleden of tijdens de intake), die wat niet betrouwbaar getoetst zijn nemen
we mee naar het aanvullend onderzoek, dit noemen we de shortlist.
Volgorde:
• Cruciale hypothese selecteren (= longlist) uit het VIB op basis van 4 criteria
• Opstellen van de shortlist door te kijken welke hypothese al betrouwbaar getoetst zijn
1.2 selectie van hypothese
Om te beginnen gaan we dus eerst een longlist opstellen uit het VIB. Deze hypothese worden gekozen op
basis van 4 criteria:
• Waarschijnlijkheid
• Toetsbaarheid/falsifieerbaarheid
• Relevantie
• Centraliteit
Deze criteria bepalen of een hypothese wordt opgenomen in de longlist. Hierbij is belangrijk dat het een
selectie is op basis van overwegingen, een hypothese moet dus niet aan elk criteria voldoen.
Aandachtspunten:
• Longlist (= lijst van cruciale hypothese o.b.v. VIB)
- Welke elementen en verbanden zijn waarschijnlijk, toetsbaar, relevant en/of centraal?
- Nog NIET in functie van aanvullend onderzoek (volgende stap)
- Check: kun je vragen van cliënt en verwijzer beantwoord worden door toetsing van deze
hypothesen?
• Formuleer hypothese voldoende precies
• Mutueel-exclusieve hypothesen (= hypothesen die niet samen bevestigd kunnen worden)
- Differentiaal-diagnostiek (pas op: comorbiditeit)
2
, - Dimensioneel denken (DSM-diagnose vs. Subklinische klachten)
De longlist is niet in functie van het aanvullend onderzoek, daarnaast is het ook belangrijk om te kijken of je
met het toetsen van de hypothese de vragen van cliënt en verwijzer kan beantwoorden. Check dit dus
vooraleer je aan het aanvullend onderzoek begint
Mutueel-exclusieve hypothesen zijn hypothesen die niet samen bevestigd kunnen worden en waar bij het
bevestigen van de een de andere ontkracht wordt. Hierbij gaan we differentiaal-diagnostisch denken (=
dezelfde klachten voor verschillende aandoeningen/stoornissen?). Maar sommige stoornissen kunnen ook
comorbide voorkomen.
Voorbeeld: iemand is druk en doet hyper à ADHD of manische episode (manisch depressief) of ADHD
gecombineerd met manische episode (manisch depressief)
Mutueel-exclusieve hypothese kunnen helpen bij het helder maken van de verschillende mogelijke
scenario’s en welke uitsluit of samen voorkomen. Daarnaast is het ook zinvol om met dimensioneel denken
aan de slag te gaan. Dat wil zeggen dat psychodiagnostiek ruimer is dan alleen maat nadenken over ‘zijn er
DSM-diagnoses van toepassing’, maar ook te kijken wat de subklinische klachten (transdiagnostische
klachten) zijn.
1.3 hypothese betrouwbaar getoetst
Als volgende stap gaan we kijken welke hypothese nog niet voldoende getoetst zijn en deze nemen we mee
in de shortlist. Dit zijn de hypothese die we meenemen naar het aanvullend onderzoek.
Wanneer is een hypothese betrouwbaar getoetst?
• Volledige toetsing (alle criteria) én
• Aandacht voor tegenevidentie (cfr. Falsificatieprincipe) én
• (Tegen)evidentie voldoende consistent (cfr. Convergerende evidentie (verschillende resultaten
wijzen in dezelfde richting) o.b.v. verschillende informatiedelen bv. vragenlijst en observatie)
Wanneer aan al deze criteria is voldaan, is een hypothese betrouwbaar getoetst. Wanneer er dus aan 1 of
meerdere criteria niet wordt voldaan, kan je stellen dat de hypothese nog onbetrouwbaar getoetst is. Deze
kan dan meegenomen worden in het aanvullend onderzoek en worden op de shortlist geplaatst.
Wat gebeurt dan met de betrouwbaar getoetste hypothese? Deze hypothese leggen we als het waren ‘in
de frigo’, we gooien ze niet weg, maar bewaren ze voor een later moment in het procesmodel.
De hypothese waar we wel gaan gebruiken gaan we verder verdiepen en verfijnen.
2. aanvullend onderzoek
In het aanvullend onderzoek ga je aan de slag met de shortlist. Allereerst ga je het onderzoekstraject
bepalen, dit bestaat uit 3 stappen (zie verder). Wanneer je het onderzoekstraject hebt bepaald ga je het
onderzoekstraject uitvoeren en vervolgens de hypothese(n) bevestigen, weerleggen of bijstellen.
2.1 opstellen van het onderzoekstraject
Het opstellen van het onderzoekstraject bestaat uit volgende stappen:
• Stap 1: hypothesen omzetten in onderzoekshypothesen
• Stap 2: selectie van onderzoeksmiddelen
3
