Bachelor Toegepaste
Optimalisatie van
Psychologie
een gezonde
leefstijl bij
volwassenen met
een licht
verstandelijke
beperking.
Gedragsverandering
Loes van Heugten
994812012
Scriptiebegeleider: Martijn Veltkamp
, Optimalisatie van een gezonde leefstijl bij
volwassenen met een licht verstandelijke beperking
Gedragsverandering
Bachelor Toegepaste Psychologie
L.E.M. van Heugten
Meijel, September 2019
Stichting PSW
Hogeschool NTI Leiden
994812012
Bachelor Toegepaste Psychologie
Alle rechten voorbehouden. Niets mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de
auteur.
,Voorwoord
Voor u ligt de scriptie ‘Optimalisatie van een gezonde leefstijl bij volwassenen met een licht
verstandelijke beperking’. Het onderzoek voor deze scriptie is uitgevoerd bij Stichting PSW
(Pedagogisch Sociaal Werk) ten behoeve van Activiteitencentrum te Herten.
Deze scriptie heb ik geschreven in het kader van mijn afstuderen aan de opleiding Toegepaste
Psychologie aan Hogeschool NTI te Leiden.
Na uitvoerig kwalitatief onderzoek heb ik de onderzoeksvraag kunnen beantwoorden en vindt u de
resultaten verderop in deze scriptie.
De cliënten en het team medewerkers van Activiteitencentrum Herten zijn van grote waarde geweest
voor het mogen uitvoeren van dit onderzoek als ook tijdens mijn persoonlijke proces tijdens het
schrijven van de scriptie. De oprechte betrokkenheid en het prettige contact met de teamleider is voor
mij een belangrijke bron van motivatie geweest. Mijn dank voor Stichting PSW en met name voor
cliënten & team medewerkers van Activiteitencentrum Herten.
Tijdens het schrijven van deze scriptie heb ik van diverse personen in mijn netwerk ondersteuning
ontvangen op het gebied van inhoudelijke vraagstukken, leesbaarheid en nieuwsgierigheid. Mijn dank
gaat uit naar allen die mij, op welke manier dan ook, hebben ondersteund bij het schrijven van deze
scriptie.
Tot slot gaat mijn dank uit naar mijn scriptiebegeleider Martijn Veltkamp waarmee ik een prettige
samenwerking heb ervaren gedurende het schrijf proces aan mijn scriptie waarbij ik deskundig en
volledig advies heb mogen ontvangen om mijn scriptie te kunnen voltooien.
Ik wens u veel leesplezier toe.
Loes van Heugten
September 2019
, Samenvatting
Een ongezonde leefstijl onder volwassenen is een probleem binnen diverse bevolkingsgroepen in
Nederland. Zo ook bij volwassenen met een licht verstandelijke beperking.
Deze afstudeerscriptie richt zich specifiek op deze doelgroep, waarbij het onderzoek is uitgevoerd
binnen Stichting PSW bij Activiteitencentrum Herten.
Begeleiders signaleren steeds zwaarder wordende cliënten die zichtbaar ongezond eten en nauwelijks
bewegen. Hetgeen zij eten en drinken tijdens pauzemomenten bestaat onder andere uit
energydranken en chocolade-snoeprepen. Gedragsverandering speelt een belangrijke rol in het
veranderen van een leefstijl en is daarmee leidend in dit onderzoek.
Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen wat cliënten met een licht verstandelijke beperking
binnen Activiteitencentrum Herten nodig hebben om gemotiveerd en aangezet te worden tot een
gezondere leefstijl. Het onderzoek levert informatie op over hoe gedragsverandering teweeg kan
worden gebracht bij deze specifieke doelgroep. In het onderzoek werd specifiek gekeken wat de rol
van de begeleiders is, wat de cliënten zelf kunnen doen en waarbij zij ondersteuning verwachten.
Om antwoord te kunnen geven op de probleemstelling en onderzoeksvragen is er uitvoerig
literatuuronderzoek gedaan waarbij onder andere de ‘theorie van gepland gedrag’ als ook de
‘zelfdeterminatietheorie’ van grote invloed waren. Daarbij is er praktijkonderzoek gedaan door middel
van het houden van interviews onder een selecte groep cliënten met een licht verstandelijke beperking
van Activiteitencentrum Herten, een online vragenlijst onder alle medewerkers van Activiteitencentrum
Herten en tot slot zijn er verdiepende interviews gehouden onder een selecte groep medewerkers van
het Activiteitencentrum.
Uit literatuuronderzoek is gebleken op welke manier gedragsverandering teweeg kan worden gebracht
bij volwassenen met een licht verstandelijke beperking en hoe zij gemotiveerd kunnen worden. Zo
blijkt dat er voor gedragsverandering diverse factoren een belangrijke rol vervullen, waaronder de
attitude die de persoon heeft ten opzichte van bepaald gedrag, daarnaast de invloed van zijn
omgeving en tot slot zijn geloof in eigen kunnen. Hoe deze factoren geoptimaliseerd kunnen worden,
specifiek bij volwassenen met een licht verstandelijke beperking, wordt uitvoerig toegelicht in het
literatuuronderzoek. Buiten deze gedragsveranderingsinvloeden die uit de theorie van gepland gedrag
komen, bleken er een aantal andere elementen belangrijk om gedrag te veranderen: ziet iemand
eigen gedrag als risicovol; de rol van de fysieke omgeving op het gedrag; en de hardnekkigheid van
bestaande gewoontes en barrières die gedragsverandering kunnen bemoeilijken.
Dat motivatie een belangrijke rol speelt is gebleken uit diverse onderzoeken, die veelal gebaseerd zijn
op de zelfdeterminatietheorie. Om motivatie te ontwikkelen zijn er drie psychologische basisbehoeften
die vervuld dienen te worden; de behoefte aan autonomie, de behoefte aan betrokkenheid van
personen uit je omgeving en tot slot de behoefte aan competentie. Motiverende gespreksvoering kan
een middel zijn om dergelijke behoeftes te vervullen.
Uit de interviews met cliënten is gebleken dat negen van de dertien cliënten iets wil veranderen aan
hun huidige leefstijl zoals gaan sporten en gezonde voeding nuttigen. Op de vraag wat zij zelf
concreet kunnen ondernemen gaf de meerderheid aan te kunnen gaan sporten en op de tweede plek
werd ‘gezonder gaan eten’ benoemd. Vervolgens werd onderzocht welke ondersteuning zij wenselijk
vinden ten behoeve van de gewenste gedragsverandering, waarbij de meerderheid aangaf
ondersteuning van begeleiders op het Activiteitencentrum en in de thuissituatie (waaronder ook
woonbegeleidingsgroepen) wenselijk te vinden, die bestaat uit onder andere gesprekken voeren en
samen activiteiten ondernemen gericht op een gezonde leefstijl.
De medewerkers van Activiteitencentrum Herten hebben ingeschat welke drijfveren en barrières de
Optimalisatie van
Psychologie
een gezonde
leefstijl bij
volwassenen met
een licht
verstandelijke
beperking.
Gedragsverandering
Loes van Heugten
994812012
Scriptiebegeleider: Martijn Veltkamp
, Optimalisatie van een gezonde leefstijl bij
volwassenen met een licht verstandelijke beperking
Gedragsverandering
Bachelor Toegepaste Psychologie
L.E.M. van Heugten
Meijel, September 2019
Stichting PSW
Hogeschool NTI Leiden
994812012
Bachelor Toegepaste Psychologie
Alle rechten voorbehouden. Niets mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de
auteur.
,Voorwoord
Voor u ligt de scriptie ‘Optimalisatie van een gezonde leefstijl bij volwassenen met een licht
verstandelijke beperking’. Het onderzoek voor deze scriptie is uitgevoerd bij Stichting PSW
(Pedagogisch Sociaal Werk) ten behoeve van Activiteitencentrum te Herten.
Deze scriptie heb ik geschreven in het kader van mijn afstuderen aan de opleiding Toegepaste
Psychologie aan Hogeschool NTI te Leiden.
Na uitvoerig kwalitatief onderzoek heb ik de onderzoeksvraag kunnen beantwoorden en vindt u de
resultaten verderop in deze scriptie.
De cliënten en het team medewerkers van Activiteitencentrum Herten zijn van grote waarde geweest
voor het mogen uitvoeren van dit onderzoek als ook tijdens mijn persoonlijke proces tijdens het
schrijven van de scriptie. De oprechte betrokkenheid en het prettige contact met de teamleider is voor
mij een belangrijke bron van motivatie geweest. Mijn dank voor Stichting PSW en met name voor
cliënten & team medewerkers van Activiteitencentrum Herten.
Tijdens het schrijven van deze scriptie heb ik van diverse personen in mijn netwerk ondersteuning
ontvangen op het gebied van inhoudelijke vraagstukken, leesbaarheid en nieuwsgierigheid. Mijn dank
gaat uit naar allen die mij, op welke manier dan ook, hebben ondersteund bij het schrijven van deze
scriptie.
Tot slot gaat mijn dank uit naar mijn scriptiebegeleider Martijn Veltkamp waarmee ik een prettige
samenwerking heb ervaren gedurende het schrijf proces aan mijn scriptie waarbij ik deskundig en
volledig advies heb mogen ontvangen om mijn scriptie te kunnen voltooien.
Ik wens u veel leesplezier toe.
Loes van Heugten
September 2019
, Samenvatting
Een ongezonde leefstijl onder volwassenen is een probleem binnen diverse bevolkingsgroepen in
Nederland. Zo ook bij volwassenen met een licht verstandelijke beperking.
Deze afstudeerscriptie richt zich specifiek op deze doelgroep, waarbij het onderzoek is uitgevoerd
binnen Stichting PSW bij Activiteitencentrum Herten.
Begeleiders signaleren steeds zwaarder wordende cliënten die zichtbaar ongezond eten en nauwelijks
bewegen. Hetgeen zij eten en drinken tijdens pauzemomenten bestaat onder andere uit
energydranken en chocolade-snoeprepen. Gedragsverandering speelt een belangrijke rol in het
veranderen van een leefstijl en is daarmee leidend in dit onderzoek.
Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen wat cliënten met een licht verstandelijke beperking
binnen Activiteitencentrum Herten nodig hebben om gemotiveerd en aangezet te worden tot een
gezondere leefstijl. Het onderzoek levert informatie op over hoe gedragsverandering teweeg kan
worden gebracht bij deze specifieke doelgroep. In het onderzoek werd specifiek gekeken wat de rol
van de begeleiders is, wat de cliënten zelf kunnen doen en waarbij zij ondersteuning verwachten.
Om antwoord te kunnen geven op de probleemstelling en onderzoeksvragen is er uitvoerig
literatuuronderzoek gedaan waarbij onder andere de ‘theorie van gepland gedrag’ als ook de
‘zelfdeterminatietheorie’ van grote invloed waren. Daarbij is er praktijkonderzoek gedaan door middel
van het houden van interviews onder een selecte groep cliënten met een licht verstandelijke beperking
van Activiteitencentrum Herten, een online vragenlijst onder alle medewerkers van Activiteitencentrum
Herten en tot slot zijn er verdiepende interviews gehouden onder een selecte groep medewerkers van
het Activiteitencentrum.
Uit literatuuronderzoek is gebleken op welke manier gedragsverandering teweeg kan worden gebracht
bij volwassenen met een licht verstandelijke beperking en hoe zij gemotiveerd kunnen worden. Zo
blijkt dat er voor gedragsverandering diverse factoren een belangrijke rol vervullen, waaronder de
attitude die de persoon heeft ten opzichte van bepaald gedrag, daarnaast de invloed van zijn
omgeving en tot slot zijn geloof in eigen kunnen. Hoe deze factoren geoptimaliseerd kunnen worden,
specifiek bij volwassenen met een licht verstandelijke beperking, wordt uitvoerig toegelicht in het
literatuuronderzoek. Buiten deze gedragsveranderingsinvloeden die uit de theorie van gepland gedrag
komen, bleken er een aantal andere elementen belangrijk om gedrag te veranderen: ziet iemand
eigen gedrag als risicovol; de rol van de fysieke omgeving op het gedrag; en de hardnekkigheid van
bestaande gewoontes en barrières die gedragsverandering kunnen bemoeilijken.
Dat motivatie een belangrijke rol speelt is gebleken uit diverse onderzoeken, die veelal gebaseerd zijn
op de zelfdeterminatietheorie. Om motivatie te ontwikkelen zijn er drie psychologische basisbehoeften
die vervuld dienen te worden; de behoefte aan autonomie, de behoefte aan betrokkenheid van
personen uit je omgeving en tot slot de behoefte aan competentie. Motiverende gespreksvoering kan
een middel zijn om dergelijke behoeftes te vervullen.
Uit de interviews met cliënten is gebleken dat negen van de dertien cliënten iets wil veranderen aan
hun huidige leefstijl zoals gaan sporten en gezonde voeding nuttigen. Op de vraag wat zij zelf
concreet kunnen ondernemen gaf de meerderheid aan te kunnen gaan sporten en op de tweede plek
werd ‘gezonder gaan eten’ benoemd. Vervolgens werd onderzocht welke ondersteuning zij wenselijk
vinden ten behoeve van de gewenste gedragsverandering, waarbij de meerderheid aangaf
ondersteuning van begeleiders op het Activiteitencentrum en in de thuissituatie (waaronder ook
woonbegeleidingsgroepen) wenselijk te vinden, die bestaat uit onder andere gesprekken voeren en
samen activiteiten ondernemen gericht op een gezonde leefstijl.
De medewerkers van Activiteitencentrum Herten hebben ingeschat welke drijfveren en barrières de
