Hoofdstuk 7 Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen 1
Paragraaf 7.1 Historie en terminologie 1
Paragraaf 7.2 Mogelijke oorzaken van schizofrenie 2
Paragraaf 7.3 Diagnostiek 3
Paragraaf 7.4 Gevolgen van psychose 3
Paragraaf 7.5 Visies op zorg bij psychotische stoornissen 4
Paragraaf 7.6 Antipsychotica 6
Paragraaf 7.8 Rol van de verpleegkundige bij farmacotherapie 8
Paragraaf 7.9 Elektroconvulsietherapie (ECT) en repetitieve transcraniële magnetische
stimulatie (rTMS) 9
Paragraaf 7.10 ACT en FACT 9
Paragraaf 7.11 Systeembegeleiding 10
Paragraaf 7.12 Psycho-educatie 11
Paragraaf 7.13 Psychotherapeutische therapieën 11
Paragraaf 7.14 Rehabilitatie en vaardigheidstraining: van ADL tot werken en studeren 12
Paragraaf 7.15 Terugvalpreventie en bestrijden van crisis 12
Paragraaf 7.16 Crisisinterventie 13
Paragraaf 7.17 Specifieke verpleegkundige aandachtspunten 13
Hoofdstuk 7 Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen
Schizofrenie is een complexe psychiatrische stoornis met vaak ernstige psychische en
sociale gevolgen. Schizofrenie kenmerkt zich door psychotische perioden met zogenoemde
‘positieve’ symptomen. Het verloop van schizofrenie is niet eenduidig. Zowel de impact op
het leven als het herstel verschilt per persoon.
Paragraaf 7.1 Historie en terminologie
Tegenwoordig verstaan we onder schizofrenie een chronische aandoening waarbij
psychotische symptomen optreden met stoornissen in het denken, voelen en handelen. De
term schizofrenie omvat een diagnostische rubriek die verwijst naar een vreemd
oninvoelbaar toestandsbeeld bij mensen die dikwijls ook voor zichzelf en anderen vervreemd
zijn.
Tegenwoordig zijn de symptomen nauwkeurig omschreven in de DSM-5, waarbij
onderscheid gemaakt wordt in verschillende psychotische stoornissen. Er zijn classificaties
van stoornissen in het schizofreniespectrum en van andere psychotische stoornissen, die op
grond van de verschillen in symptomen en de impact daarvan op het functioneren worden
vastgesteld.
Een psychose is een toestandsbeeld met stoornissen in het denken, de zintuiglijke
waarneming en het handelen. Belevingen en gedachten worden onvoldoende getoetst als
de werkelijkheid. Het gedrag van mensen met een psychose is vaak inadequaat, chaotisch
of gedesorganiseerd. Zij neigen ook tot vreemde oninvoelbare communicatie. Verder kan er
1
, sprake zijn van katatonie, een zeer specifieke vorm van spierstijfheid, geremdheid of juist
doelloze overmatige beweeglijkheid. Al deze symptomen worden wel ‘positieve symptomen’
genoemd omdat ze duidelijk aanwezig zijn. Bij een psychose komen ook ‘negatieve
symptomen’ voor, dat wil zeggen symptomen die juist opvallen door afwezigheid van
normaal gedrag.
Paragraaf 7.2 Mogelijke oorzaken van schizofrenie
Schizofrenie heeft meer dan een oorzaak. Vermoedelijk gaat het om een samenspel van
biologische factoren, psychologische factoren en omgevingsfactoren.
Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat erfelijke aanleg een belangrijke rol speelt.
Naast erfelijkheid spelen waarschijnlijk ontwikkelingsstoornissen van de hersenen, met
name in het eerste trimester van de zwangerschap, een rol. Een laag geboortegewicht gaat
ook samen met een verhoogd risico op het later ontwikkelen van schizofrenie. Er is verder
verondersteld dat virusinfecties meespelen bij het ontstaan van schizofrenie.
In de hersenen van mensen met schizofrenie zijn verschillende, maar weinig specifieke
anatomische afwijkingen gevonden. Het is de vraag of deze afwijkingen oorzaak of gevolg
zijn van de schizofrenie, of misschien het gevolg van medicijngebruik.
In neurologisch opzicht kunnen er bij mensen met schizofrenie vaak soft signs worden
aangetoond.,, maar ook dit betreft weinig specifieke afwijkingen.
Op neurochemisch niveau blijken er ontregelingen van diverse neurotransmitterstoffen en
receptorsystemen te bestaan. Bij schizofrenie en psychotische toestandsbeelden spelen
naast ontregelingen van dopamine, serotonine, glutamaat, noradrenaline en GABA wellicht
ook ontregelingen van bepaalde neuropeptiden een rol.
Tot nu toe is het belangrijkste verklaringsmodel voor de positieve symptomen de
dopaminehypothese. Hierbij wordt een hoofdrol toegekend aan overactiviteit aan dopamine
in verschillende kernen van het limbisch systeem. Stoffen die leiden tot een overactiviteit van
dopamine verergeren de positieve psychotische symptomen. Vrijwel alle antipsychotische
medicatie werkt via blokkade van de dopamine-2-receptor; hiermee nemen de positieve
symptomen van schizofrenie af.
Negatieve symptomen worden in verband gebracht met hyperactiviteit van de frontale
hersenkwabben. Disregulatie van verschillende neurale netwerken tussen de frontale
hersenschors en subcorticale structuren hangt wellicht samen met initiatiefverlies,
verminderde motivatie, apathie en aandachts- en concentratiestoornissen.
Behalve biologische factoren is onderzocht in hoeverre omgevingsfactoren van invloed zijn
op de kans dat iemand schizofrenie krijgt. Schizofrenie komt in ieder geval vaker voor in de
lagere sociale klassen.
Een van de meest beschreven risicovolle omgevingsfactoren is het wonen in een stad. Er
zijn in een stedelijke omgeving meer mensen met schizofrenie dan op het platteland. Een
theorie is die van de social drift, die erop neerkomt dat mensen met schizofrenie eerder
geneigd zijn naar de grote stad te trekken.
Schizofrenie komt ook vaker voor bij migranten. De verklaring hiervoor is nog steeds
onduidelijk. Misschien speelt bij migranten een hogere cannabis consumptie mee.
Ten slotte is ook een verstoorde psychologische ontwikkeling een risicofactor voor
schizofrenie. Een dergelijk trauma beïnvloedt de coping en daarmee ook de manier waarop
2
Paragraaf 7.1 Historie en terminologie 1
Paragraaf 7.2 Mogelijke oorzaken van schizofrenie 2
Paragraaf 7.3 Diagnostiek 3
Paragraaf 7.4 Gevolgen van psychose 3
Paragraaf 7.5 Visies op zorg bij psychotische stoornissen 4
Paragraaf 7.6 Antipsychotica 6
Paragraaf 7.8 Rol van de verpleegkundige bij farmacotherapie 8
Paragraaf 7.9 Elektroconvulsietherapie (ECT) en repetitieve transcraniële magnetische
stimulatie (rTMS) 9
Paragraaf 7.10 ACT en FACT 9
Paragraaf 7.11 Systeembegeleiding 10
Paragraaf 7.12 Psycho-educatie 11
Paragraaf 7.13 Psychotherapeutische therapieën 11
Paragraaf 7.14 Rehabilitatie en vaardigheidstraining: van ADL tot werken en studeren 12
Paragraaf 7.15 Terugvalpreventie en bestrijden van crisis 12
Paragraaf 7.16 Crisisinterventie 13
Paragraaf 7.17 Specifieke verpleegkundige aandachtspunten 13
Hoofdstuk 7 Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen
Schizofrenie is een complexe psychiatrische stoornis met vaak ernstige psychische en
sociale gevolgen. Schizofrenie kenmerkt zich door psychotische perioden met zogenoemde
‘positieve’ symptomen. Het verloop van schizofrenie is niet eenduidig. Zowel de impact op
het leven als het herstel verschilt per persoon.
Paragraaf 7.1 Historie en terminologie
Tegenwoordig verstaan we onder schizofrenie een chronische aandoening waarbij
psychotische symptomen optreden met stoornissen in het denken, voelen en handelen. De
term schizofrenie omvat een diagnostische rubriek die verwijst naar een vreemd
oninvoelbaar toestandsbeeld bij mensen die dikwijls ook voor zichzelf en anderen vervreemd
zijn.
Tegenwoordig zijn de symptomen nauwkeurig omschreven in de DSM-5, waarbij
onderscheid gemaakt wordt in verschillende psychotische stoornissen. Er zijn classificaties
van stoornissen in het schizofreniespectrum en van andere psychotische stoornissen, die op
grond van de verschillen in symptomen en de impact daarvan op het functioneren worden
vastgesteld.
Een psychose is een toestandsbeeld met stoornissen in het denken, de zintuiglijke
waarneming en het handelen. Belevingen en gedachten worden onvoldoende getoetst als
de werkelijkheid. Het gedrag van mensen met een psychose is vaak inadequaat, chaotisch
of gedesorganiseerd. Zij neigen ook tot vreemde oninvoelbare communicatie. Verder kan er
1
, sprake zijn van katatonie, een zeer specifieke vorm van spierstijfheid, geremdheid of juist
doelloze overmatige beweeglijkheid. Al deze symptomen worden wel ‘positieve symptomen’
genoemd omdat ze duidelijk aanwezig zijn. Bij een psychose komen ook ‘negatieve
symptomen’ voor, dat wil zeggen symptomen die juist opvallen door afwezigheid van
normaal gedrag.
Paragraaf 7.2 Mogelijke oorzaken van schizofrenie
Schizofrenie heeft meer dan een oorzaak. Vermoedelijk gaat het om een samenspel van
biologische factoren, psychologische factoren en omgevingsfactoren.
Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat erfelijke aanleg een belangrijke rol speelt.
Naast erfelijkheid spelen waarschijnlijk ontwikkelingsstoornissen van de hersenen, met
name in het eerste trimester van de zwangerschap, een rol. Een laag geboortegewicht gaat
ook samen met een verhoogd risico op het later ontwikkelen van schizofrenie. Er is verder
verondersteld dat virusinfecties meespelen bij het ontstaan van schizofrenie.
In de hersenen van mensen met schizofrenie zijn verschillende, maar weinig specifieke
anatomische afwijkingen gevonden. Het is de vraag of deze afwijkingen oorzaak of gevolg
zijn van de schizofrenie, of misschien het gevolg van medicijngebruik.
In neurologisch opzicht kunnen er bij mensen met schizofrenie vaak soft signs worden
aangetoond.,, maar ook dit betreft weinig specifieke afwijkingen.
Op neurochemisch niveau blijken er ontregelingen van diverse neurotransmitterstoffen en
receptorsystemen te bestaan. Bij schizofrenie en psychotische toestandsbeelden spelen
naast ontregelingen van dopamine, serotonine, glutamaat, noradrenaline en GABA wellicht
ook ontregelingen van bepaalde neuropeptiden een rol.
Tot nu toe is het belangrijkste verklaringsmodel voor de positieve symptomen de
dopaminehypothese. Hierbij wordt een hoofdrol toegekend aan overactiviteit aan dopamine
in verschillende kernen van het limbisch systeem. Stoffen die leiden tot een overactiviteit van
dopamine verergeren de positieve psychotische symptomen. Vrijwel alle antipsychotische
medicatie werkt via blokkade van de dopamine-2-receptor; hiermee nemen de positieve
symptomen van schizofrenie af.
Negatieve symptomen worden in verband gebracht met hyperactiviteit van de frontale
hersenkwabben. Disregulatie van verschillende neurale netwerken tussen de frontale
hersenschors en subcorticale structuren hangt wellicht samen met initiatiefverlies,
verminderde motivatie, apathie en aandachts- en concentratiestoornissen.
Behalve biologische factoren is onderzocht in hoeverre omgevingsfactoren van invloed zijn
op de kans dat iemand schizofrenie krijgt. Schizofrenie komt in ieder geval vaker voor in de
lagere sociale klassen.
Een van de meest beschreven risicovolle omgevingsfactoren is het wonen in een stad. Er
zijn in een stedelijke omgeving meer mensen met schizofrenie dan op het platteland. Een
theorie is die van de social drift, die erop neerkomt dat mensen met schizofrenie eerder
geneigd zijn naar de grote stad te trekken.
Schizofrenie komt ook vaker voor bij migranten. De verklaring hiervoor is nog steeds
onduidelijk. Misschien speelt bij migranten een hogere cannabis consumptie mee.
Ten slotte is ook een verstoorde psychologische ontwikkeling een risicofactor voor
schizofrenie. Een dergelijk trauma beïnvloedt de coping en daarmee ook de manier waarop
2
