ACADEMIEJAAR 2023-2024
EUROPA EN DE WERELD 3
SAMENVATTING SYLLABUS
,Deel 1: Inleiding
1. 1989: het einde of de versnelling van de
geschiedenis
- 9 november 1989 – Opening Berlijnse muur en daarna val
- Willy Brandt – burgemeester West-Berlijn en Bondskanselier
West-Duitsland
o 24 u na val gaat naar Berlijn om historische woorden
uit te spreken: “We zien nu wat bij elkaar hoort, weer
naar elkaar toe zal groeien” – zie Duitsland
Had al enorm veel geprobeerd tweedeling EU op te
heffen
Vb Ostpolitik – kleine manoeuvres
Knieval in Warschau
Uiteindelijk valt muur op einde van zijn leven
zonder bloedvergiet
o Zelfde plaats als 10 j eerder Kennedy ‘ich bin ein
berliner’ zei – voor muur die tweedeling EU symboliseert
a. Samengroei en optimisme
- Nieuw tijdperk – Duitsland en heel europa groeit samen
o Jaren 90 – optimisme (O-EU, DE, Westen)
Einde dictators ,… Rode leger, …
Verkiezingen ipv partijdictatuur
Vanaf 1993 – Kopenhagen: O-EU landen kunnen lid
van EU worden
McDonalds komt op Rode Plein in Rusl
- “zijden” Revolutie 1989 –> zo glad verlopen
- Einde geschiedenis – conflict ts O en W is weg Westen heeft
gewonnen met waarden als liberalisme, democratie,
kapitalisme,…
o Het MOEST zo zijn niet via uitghoudingsvermogen of
econ/mil slagkracht
G Bush – ‘koude oorlog is niet beëindigd, hij is
gewonnen”
O en W zullen niet samengroeien (Brandt), maar O
zal worden zoals Westen
Vb: experts Bonn al 1990 – steken Elbe over
om ‘Konversion’ van voormalig Duitse
Democratische Republiek eenwordingEU
krijgt westers karakter
- ‘het einde van de geschiedenis’ Francis Fukuyama 1992
o Jaren 90 – lijkt te kloppen O-EU landen baseren
democratieën op Westers model (grondwetten n vb van
(w)Duitse Grundgesets)
Die landen treden effectief toe tot EU en NAVO
Experts wereldbank -- > willen O-EU ‘apparatsjiks’
bekeren tot neoliberaal kapitalisme
(privatiseringen,…)
b. Drie versnellende processen
- Veiligheidspolitiek
1
, o Op- en uitgebouwd ’80s versnelling ‘90s
o ‘Bouwwerk’ westerse veiligheidspolitiek op proef
gesteld reactie: verdere Europese integratie en
uitbreiding, herbevestiging NAVO
Vb Jacques Delors (pres-voorz Eu commissie) –
single european act Maastricht -- muntunie en
politieke unie
o Ondertussen wel ervaring met toetreding voormalig
dictaturen: Spanje, Portugal en Griekenland --- kwa goed
van pas na 1989
o Soft power
- Neoliberalisme
o Groeiend vertrouwen in macht en moraal van ‘de markt’
o Leiders politieke families afstand nemen van
staatsinterventie en verzorgingsstaat
o Idee – westen won KO door Moskou ‘kapot te investeren’
(Reagan)
Want westen kan zich dat permitteren
o Va 1989 -- neoliberaal
- Vertegenwoordigende democratie
o W-EU -- > vertegenwoordigende democratie
jaren 80 net hersteld van ‘1968’ – jaar van
uitdaging vvan sociale bewegingen
(studentenbewegingen, vrouwen, milieu,…)
wilden laten zien dat democratie gaat over
participeren (ook buiten parlement bestaan)
o realiteit – geen burgerparticipatie, maar autoriteit
beroepspolitici
technocratie=democratie
o dus niet overwinning democratie in 1989 , maar juist
specifieke vorm van vertegenwoordigende democratie
c. Geen ‘einde van de geschiedenis’
- Westers model na 1989 – product van zijn tijd
o Kansen gemist om het economische, democratische en
geopolitieke bestel van post-KO tijd fundamenteel te
overdenken en opnieuw te ontwerpen – dat was wel
gebeurd 1945
o Politieke leiders waren vol zelfvertrouwen over ‘einde v
gescheidenis”
- Grenzen model in zicht
o Geen multilateralisme , postmoderne wereldorde zonder
conflict
‘ring van vriendschap’ v Oekraïne tot Tunesië –
wordt vuurlinie
Binnen EU – toekomst Unie zelf ter discussie
o Kansen laten liggen eigen veiligheids- en defensiebeleid
om relatie met Rusl duuzaam te herijken
- Laatste 20j –> geloof in veerkracht en vitaliteit in westes
model verminderd
2
, o Neoliberale ter discussie en zelfs binnen liberale partijen
in EU meer voorstanders van interventionistische
overheid
o Wat heeft privatisering en deregulering opgeleverd --
sociale kosten?
- Deugden onder druk v sterk ‘representatieve’ karakter
democratie in Europese landen – individuele rechten ipv
volonté générale
o Vb Lega Nord , Front National, FPÖ, … aankondiging
populitistische storm
- DUS… nu duidelijk dat optimism over ‘einde van de
geschiedenis’ misplaatst was
o –jubelstemming zelfs verantwoordelijk voor
huidige problemen nu in EU einde KO raakte
zowel O en W diep
Deel 2: het einde van de koude oorlog (1980-1990)
2. Het communisme wankelt
Overzicht van enkele gebeurtenissen in deze periode waarvan
slechts enkele worden behandeld in de syllabus (titels in vet):
- De neergang van de Sovjet-Unie (de strijd om de macht,
Perestrojka en Glasnost)
- Dooi in de Koude Oorlog (Reykjavik, Iran contra-affaire en
Cambodja)
- Exit satellietstaten
- Duitse eenwording
- Terugtrekking Sovjettroepen uit Afghanistan
- De ondergang van de Sovjet-Unie (desintegratie, gezagscrisis,
augustuscoup 1991, ontmanteling van de Sovjet-Unie en de
Russische Federatie als nieuwkomer)
- De Derde Wereld en het Midden-Oosten (nation building,
politieke instabiliteit, economische onderontwikkeling, slagveld
van de Koude Oorlog, het Midden-Oosten (burgeroorlog in
Libanon, intifada, Eerste Golfoorlog tussen Iran en Irak), Afrika
na de Koude Oorlog (val van de dino’s, democratie, genocide
bij de Grote Meren en Zuid-Afrika)
a. De koude oorlog en de ‘acteurs’
- Begin jaren 80 Materiële vormen macht VS en SU
(+bondgenoten) veminderen
o kernwapens, raketten, strijdskracht, inlichtingsdiensten,
propaganda,--- minder belangrijk
- macht bij leiders – vb paus Johannes Paulus II
-- > immateriele waarden (moed, verbeeldingg, geloof)
gebruiken om verschillen te tonen ts wat men gelooft en
systemen die opgelegd werden
o groot verschil in communistische wereld -- enkel
overbruggen door communisme te ontmantelen
- hiervoor acteurs nodig dramatisering om ‘oogkleppen’ te
verwijderen
3
EUROPA EN DE WERELD 3
SAMENVATTING SYLLABUS
,Deel 1: Inleiding
1. 1989: het einde of de versnelling van de
geschiedenis
- 9 november 1989 – Opening Berlijnse muur en daarna val
- Willy Brandt – burgemeester West-Berlijn en Bondskanselier
West-Duitsland
o 24 u na val gaat naar Berlijn om historische woorden
uit te spreken: “We zien nu wat bij elkaar hoort, weer
naar elkaar toe zal groeien” – zie Duitsland
Had al enorm veel geprobeerd tweedeling EU op te
heffen
Vb Ostpolitik – kleine manoeuvres
Knieval in Warschau
Uiteindelijk valt muur op einde van zijn leven
zonder bloedvergiet
o Zelfde plaats als 10 j eerder Kennedy ‘ich bin ein
berliner’ zei – voor muur die tweedeling EU symboliseert
a. Samengroei en optimisme
- Nieuw tijdperk – Duitsland en heel europa groeit samen
o Jaren 90 – optimisme (O-EU, DE, Westen)
Einde dictators ,… Rode leger, …
Verkiezingen ipv partijdictatuur
Vanaf 1993 – Kopenhagen: O-EU landen kunnen lid
van EU worden
McDonalds komt op Rode Plein in Rusl
- “zijden” Revolutie 1989 –> zo glad verlopen
- Einde geschiedenis – conflict ts O en W is weg Westen heeft
gewonnen met waarden als liberalisme, democratie,
kapitalisme,…
o Het MOEST zo zijn niet via uitghoudingsvermogen of
econ/mil slagkracht
G Bush – ‘koude oorlog is niet beëindigd, hij is
gewonnen”
O en W zullen niet samengroeien (Brandt), maar O
zal worden zoals Westen
Vb: experts Bonn al 1990 – steken Elbe over
om ‘Konversion’ van voormalig Duitse
Democratische Republiek eenwordingEU
krijgt westers karakter
- ‘het einde van de geschiedenis’ Francis Fukuyama 1992
o Jaren 90 – lijkt te kloppen O-EU landen baseren
democratieën op Westers model (grondwetten n vb van
(w)Duitse Grundgesets)
Die landen treden effectief toe tot EU en NAVO
Experts wereldbank -- > willen O-EU ‘apparatsjiks’
bekeren tot neoliberaal kapitalisme
(privatiseringen,…)
b. Drie versnellende processen
- Veiligheidspolitiek
1
, o Op- en uitgebouwd ’80s versnelling ‘90s
o ‘Bouwwerk’ westerse veiligheidspolitiek op proef
gesteld reactie: verdere Europese integratie en
uitbreiding, herbevestiging NAVO
Vb Jacques Delors (pres-voorz Eu commissie) –
single european act Maastricht -- muntunie en
politieke unie
o Ondertussen wel ervaring met toetreding voormalig
dictaturen: Spanje, Portugal en Griekenland --- kwa goed
van pas na 1989
o Soft power
- Neoliberalisme
o Groeiend vertrouwen in macht en moraal van ‘de markt’
o Leiders politieke families afstand nemen van
staatsinterventie en verzorgingsstaat
o Idee – westen won KO door Moskou ‘kapot te investeren’
(Reagan)
Want westen kan zich dat permitteren
o Va 1989 -- neoliberaal
- Vertegenwoordigende democratie
o W-EU -- > vertegenwoordigende democratie
jaren 80 net hersteld van ‘1968’ – jaar van
uitdaging vvan sociale bewegingen
(studentenbewegingen, vrouwen, milieu,…)
wilden laten zien dat democratie gaat over
participeren (ook buiten parlement bestaan)
o realiteit – geen burgerparticipatie, maar autoriteit
beroepspolitici
technocratie=democratie
o dus niet overwinning democratie in 1989 , maar juist
specifieke vorm van vertegenwoordigende democratie
c. Geen ‘einde van de geschiedenis’
- Westers model na 1989 – product van zijn tijd
o Kansen gemist om het economische, democratische en
geopolitieke bestel van post-KO tijd fundamenteel te
overdenken en opnieuw te ontwerpen – dat was wel
gebeurd 1945
o Politieke leiders waren vol zelfvertrouwen over ‘einde v
gescheidenis”
- Grenzen model in zicht
o Geen multilateralisme , postmoderne wereldorde zonder
conflict
‘ring van vriendschap’ v Oekraïne tot Tunesië –
wordt vuurlinie
Binnen EU – toekomst Unie zelf ter discussie
o Kansen laten liggen eigen veiligheids- en defensiebeleid
om relatie met Rusl duuzaam te herijken
- Laatste 20j –> geloof in veerkracht en vitaliteit in westes
model verminderd
2
, o Neoliberale ter discussie en zelfs binnen liberale partijen
in EU meer voorstanders van interventionistische
overheid
o Wat heeft privatisering en deregulering opgeleverd --
sociale kosten?
- Deugden onder druk v sterk ‘representatieve’ karakter
democratie in Europese landen – individuele rechten ipv
volonté générale
o Vb Lega Nord , Front National, FPÖ, … aankondiging
populitistische storm
- DUS… nu duidelijk dat optimism over ‘einde van de
geschiedenis’ misplaatst was
o –jubelstemming zelfs verantwoordelijk voor
huidige problemen nu in EU einde KO raakte
zowel O en W diep
Deel 2: het einde van de koude oorlog (1980-1990)
2. Het communisme wankelt
Overzicht van enkele gebeurtenissen in deze periode waarvan
slechts enkele worden behandeld in de syllabus (titels in vet):
- De neergang van de Sovjet-Unie (de strijd om de macht,
Perestrojka en Glasnost)
- Dooi in de Koude Oorlog (Reykjavik, Iran contra-affaire en
Cambodja)
- Exit satellietstaten
- Duitse eenwording
- Terugtrekking Sovjettroepen uit Afghanistan
- De ondergang van de Sovjet-Unie (desintegratie, gezagscrisis,
augustuscoup 1991, ontmanteling van de Sovjet-Unie en de
Russische Federatie als nieuwkomer)
- De Derde Wereld en het Midden-Oosten (nation building,
politieke instabiliteit, economische onderontwikkeling, slagveld
van de Koude Oorlog, het Midden-Oosten (burgeroorlog in
Libanon, intifada, Eerste Golfoorlog tussen Iran en Irak), Afrika
na de Koude Oorlog (val van de dino’s, democratie, genocide
bij de Grote Meren en Zuid-Afrika)
a. De koude oorlog en de ‘acteurs’
- Begin jaren 80 Materiële vormen macht VS en SU
(+bondgenoten) veminderen
o kernwapens, raketten, strijdskracht, inlichtingsdiensten,
propaganda,--- minder belangrijk
- macht bij leiders – vb paus Johannes Paulus II
-- > immateriele waarden (moed, verbeeldingg, geloof)
gebruiken om verschillen te tonen ts wat men gelooft en
systemen die opgelegd werden
o groot verschil in communistische wereld -- enkel
overbruggen door communisme te ontmantelen
- hiervoor acteurs nodig dramatisering om ‘oogkleppen’ te
verwijderen
3
