FORENSISCH WELZIJNSWERK ‘23- ‘24
1 INTRODUCTIE
Teksten op canvas zijn leerstof tenzij uitzonderingen.
1.1 FORENSISCH WELZIJNSWERK
Welzijnswerk = welzijnsgerichte hulp- en dienstverlening, vorming en begeleiding
Forensisch = in het kader van het strafrecht. Bijv.: forensische psychiatrie, forensische geneeskunde,
forensische orthopedagogiek…
Hulp- en dienstverlening aan mensen die als dader, slachtoffer, na(ast)bestaande* (on)rechtstreeks
worden geconfronteerd met strafrechtelijke interventie(s)
[*] omschreven als ‘justitiabele’ – iemand die recht zoekt. Vaak denken we van daders en verdachten
maar als men spreekt over forensisch welzijnswerk gaat het ook over daders en slachtoffers.
Vaak gebruikt voor verdachten/daders
Voor wie? (Doelgroep)
- Specifiek voor (potentiële) daders en/of slachtoffers
- Mensen in contact met justitie
Door wie?
- Algemene maatschappelijke hulp-en dienstverlening
o Hulpverlening: drughulpverlening, GGZ, OCMW
o Dienstverlening: VDAB, bibliotheken, sport,…
- Categoriaal FWW (specifiek voor daders en/of slachtoffers)
o Diensten Justitieel welzijnswerk, Diensten slachtofferhulp, Teams Hulpverlening aan
Seksuele Delinquenten, Psychosociale Diensten binnen de gevangenissen,
Justitiehuizen, Zorgteams, Herstelbemiddelaars, …
1.2 AUTONOOM VS. AAN JUSTITIE GEBONDEN FWW
Autonoom van justitie georganiseerd – onafhankelijk van justitie georganiseerd
- Eerste lijnsaanbod voor daders, slachtoffers, hun directe omgeving
- Welzijn van de cliënt staat centraal
- Op vraag van de cliënt, vrijwilligheid
- Meeste deelwerkingen maken deel uit van een CAW (niet allemaal: bijvoorbeeld de Rode
Antraciet)
- Voorbeelden: Diensten justitieel welzijnswerk, slachtofferhulp, dader-in-zicht, slachtoffer in
beeld, teams hulpverlening aan seksuele delinquenten
1
,Hulpverlener richt zich vooral op vraag van cliënt en die mensen te helpen en steunen want hun
welzijn staat voorop. Het gaat over eerstelijns aanbod voornamelijk.
Aan justitie gebonden (ingebed) FWW
Gaat over hulpverlening aan verdachten, daders, slachtoffers.. in de justitiële setting zoals in
gevangenis, reclasseringsinstelling. Het gaat mensen die ingebed zijn in het kader van justitie. Die
werken direct samen met justitie en doel hier is eerder gericht aan het begeleiden van mensen om
hen voornamelijk te herintegreren en recidive te voorkomen.
- Welzijnswerk in nauw verband met de uitvoering van strafrechtelijke beslissingen
- Doel: begeleiding mensen in aanraking met de strafrechtsbedeling, re-integratie, voorkomen
recidive
- Hulpverlener werkzaam ‘binnen’ een justitiële setting (bijv. gevangenis) of werkt samen met
juridische instanties
- Voorbeelden: psychosociale dienst gevangenis, justitiehuizen, evt. ook slachtofferbejegenig
door politie
Fundamentele verschillen op vlak van finaliteit:
Autonoom FWW Aan justitie gebonden FWW
- Uitoefening recht op maatschappelijke - Welzijnswerk onder mandaat; werkt vnl. ifv
hulp- en dienstverlening justitie
- Waarom: menswaardig leven – cf. - Divers: advies – controle – rapportage - …
OCMW-wet (1976) - Opdrachtgever: justitie – BiZa
- ‘Opdrachtgever’: de cliënt = - Beroepsgeheim, maar niet t.o.v.
kwetsbaarheid opdrachtgever
- Individueel (HV) en structureel, - En toch ook: FWW verzoent finaliteit – werkt
maatschappelijk en preventief aan welzijn individuen en groepen
perspectief
o Sociaal beleid i.f.v. voorkomen
uitsluiting
Illustratief: PSD
o Sociale dimensie problemen
zichtbaar maken - ~ Missie DG EPI: ‘waarborgen een
- Beroepsgeheim als hulpverlener rechtsconforme, veilige, humane en
- En toch: ook welzijnswerk (historisch) geïndividualiseerde uitvoering van
instrumentele inpassing in economische vrijheidsbenemende straffen en maatregelen
en sociale controle – gericht op met het oog op een optimale terugkeer in de
normalisering maatschappij’
- Opvolging en begeleiding in functie van
advies en re-integratie
Voorbeelden:
2
, - justitieassistenten zijn ingebed.
- Rizome – autonoom
- Derodeantractiet – autonoom
1.3 ‘FORENSISCH’ WELZIJNSWERK: BIJ NADER INZICHT TOCH COMPLEXER DAN ‘F+WW’
Welzijnwerk kan niet zonder meer ingezet worden om de doelen van de strafrechtsbedeling te
realiseren (verschillende logica’s, principes, finaliteit, opdrachtgever…).
Het concept ‘forensisch welzijnswerk’ verwijst fundamenteel naar een welzijnsperspectief op de
verhouding tussen hulpverlening en strafrecht realisatie van het welzijnsperspectief in alle fasen
van de strafrechtsbedeling
Het is een fundamenteel perspectief op de verhouding op hulpverlening en strafrecht. Niet strafrecht
op welzijn.
FWW bekleedt een belangrijke kritische functie t.a.v. de strafrechtsbedeling en is meer dan het
opzetten van aanbod voor mensen die met strafrecht te maken krijgen. Stelt
samenlevingsverwachtingen en constructies die gepaard gaan met daderschap en slachtofferschap in
vraag
Het is geen sector, we kunnen hulp en recht niet zomaar opdelenen in sectoren. Want zowel binnen
justitie als hulpverlening vinden we elemelten die controleren als emancipatoir kunnen zijn.
Het heeft een belangrijke kritische functie tav strafrechtsbedeling.
bezorgdheid om verschuiving van een kritische functie ten aanzien van de strafrechtsbedeling
naar de realisatie van een aanbod van hulp en dienstverlening aan specifieke doelgroepen
(daders, slachtoffers…) (zie tekst Roose & Bouverne-De Bie op Canvas + volgende lessen over beleidsmatige
ontwikkelingen)
De notie forensisch welzijnswerk
Forensisch welzijnswerk: term in 1980 geïntroduceerd door Panopticon, tijdschrift voor Strafrecht,
Criminologie en Forensisch Welzijnswerk.
Edito: “Welzijnswerk koppelen aan het forensische (…) zou in zoverre aanleiding kunnen geven tot
misverstanden, dat men ten onrechte in deze uitdrukking een aprioristische stellingname zou lezen
omtrent de mogelijkheid om middels justitiële interventie bij te dragen tot een groter individueel of
collectief welzijn. Men kan echter niet ontkennen dat velen pretenderen middels of aan de rand van
het strafrechtsysteem aan het welzijn van individuen of groepen te werken.” (redactie Panopticon,
1980: 2)
Wijst op het feit dat de relatie tussen strafrecht en welzijn(swerk) niet evident is!
Hulp en recht- spanningsveld
3
, - recht op maatschappelijke dienstverlening, welzijn als doel op zich - emanciperend gezag
t.o.v. Macht instrumentele inzet welzijnswerk om strafrechtsbedeling te realiseren -
hulpverleningstechnieken ‘mobiliseren’
Is er ruimte voor de vragen naar welzijn en voor welzijnswerk?
- Ruimte wordt bepaald door perspectief op criminaliteit en op de rol van het strafrecht (zie
cursus Welzijn en criminologie)
o Maatschappelijk klimaat (heeft impact op de wijze waarop we naar problemen van
criminaliteit en onveiligheid kijken; bijv.: ontwikkeling verzorgingstaat en
welzijnswerk; punitiever strafklimaat; veiligheid als dominant thema; zero
tolerance…)
o Verschillende perspectieven op strafrecht
1.4 WELZIJN EN STRAFRECHT: EEN PAAR APART
Twee systemen met potentieel andere premissen en finaliteit (apart)
- Recht kijkt primair naar gestelde daad en de wijze waarop die daad voor samenleving,
slachtoffer en dader ‘vereffend’ moet worden: als er onrecht is gedaan, herstellen en
bestraffen en dus vereffenen voor de samenleving en slachtoffer.
- Zorg kijkt primair naar de hulpbehoevende persoon en welke zorgmaatregelen hij/zij nodig
heeft om zijn/haar kwaliteit van leven te bevorderen. Meer discipline van mensenrechten
voorop te stellen, collectieve verantwoordelijkheid e.d.
Toch erg afhankelijk van elkaar: samen in pendelbeweging (een paar)
- Heeft een sanctie naast vergelding ook preventieve, pedagogische of beschermende taken?
- Zijn welzijnsmaatregelen ook controlerend in functie van de maatschappelijke norm?
- Hoe dicht/ver ze van elkaar komen te staan hangt af van de vraag hoe we naar deviantie,
criminaliteit en slachtofferschap kijken. Kijken we naar criminelen als afwijkend indivdu of
zien we daden eerder als teken van onvolmaakte samenleving. Spelen we in op gedrag of
creëeren we een gunstige omgeving?
Ook uitdagingen op praktisch/organisatorisch vlak (hoe samenwerken? hoe informatie uitwisselen? -
cf. beroepsgeheim).
Klassiek strafrecht Sociaal verweer
- Daadgericht, op feiten die gesteld zijn - Dadergericht
en niet op wat persoon nodig heeft. - Dader is gedetermineerd, hetzij door
- Dader is autonoom, rationele keuze. “nature” (Lombroso) of “nurture”
Schuld focus. (Lacassagne) of beiden.
- Stratoemeting: gebaseerd op ernst - Straftoemeting gericht op behandeling
misdrijf achterliggend probleem
- Niet-geïndividualiseerde ‘gelijke’ - Individualisering: resocialisatie
behandeling, gerecht op afschrikking, - Openheid voor welzijnswerk (vanuit
4
1 INTRODUCTIE
Teksten op canvas zijn leerstof tenzij uitzonderingen.
1.1 FORENSISCH WELZIJNSWERK
Welzijnswerk = welzijnsgerichte hulp- en dienstverlening, vorming en begeleiding
Forensisch = in het kader van het strafrecht. Bijv.: forensische psychiatrie, forensische geneeskunde,
forensische orthopedagogiek…
Hulp- en dienstverlening aan mensen die als dader, slachtoffer, na(ast)bestaande* (on)rechtstreeks
worden geconfronteerd met strafrechtelijke interventie(s)
[*] omschreven als ‘justitiabele’ – iemand die recht zoekt. Vaak denken we van daders en verdachten
maar als men spreekt over forensisch welzijnswerk gaat het ook over daders en slachtoffers.
Vaak gebruikt voor verdachten/daders
Voor wie? (Doelgroep)
- Specifiek voor (potentiële) daders en/of slachtoffers
- Mensen in contact met justitie
Door wie?
- Algemene maatschappelijke hulp-en dienstverlening
o Hulpverlening: drughulpverlening, GGZ, OCMW
o Dienstverlening: VDAB, bibliotheken, sport,…
- Categoriaal FWW (specifiek voor daders en/of slachtoffers)
o Diensten Justitieel welzijnswerk, Diensten slachtofferhulp, Teams Hulpverlening aan
Seksuele Delinquenten, Psychosociale Diensten binnen de gevangenissen,
Justitiehuizen, Zorgteams, Herstelbemiddelaars, …
1.2 AUTONOOM VS. AAN JUSTITIE GEBONDEN FWW
Autonoom van justitie georganiseerd – onafhankelijk van justitie georganiseerd
- Eerste lijnsaanbod voor daders, slachtoffers, hun directe omgeving
- Welzijn van de cliënt staat centraal
- Op vraag van de cliënt, vrijwilligheid
- Meeste deelwerkingen maken deel uit van een CAW (niet allemaal: bijvoorbeeld de Rode
Antraciet)
- Voorbeelden: Diensten justitieel welzijnswerk, slachtofferhulp, dader-in-zicht, slachtoffer in
beeld, teams hulpverlening aan seksuele delinquenten
1
,Hulpverlener richt zich vooral op vraag van cliënt en die mensen te helpen en steunen want hun
welzijn staat voorop. Het gaat over eerstelijns aanbod voornamelijk.
Aan justitie gebonden (ingebed) FWW
Gaat over hulpverlening aan verdachten, daders, slachtoffers.. in de justitiële setting zoals in
gevangenis, reclasseringsinstelling. Het gaat mensen die ingebed zijn in het kader van justitie. Die
werken direct samen met justitie en doel hier is eerder gericht aan het begeleiden van mensen om
hen voornamelijk te herintegreren en recidive te voorkomen.
- Welzijnswerk in nauw verband met de uitvoering van strafrechtelijke beslissingen
- Doel: begeleiding mensen in aanraking met de strafrechtsbedeling, re-integratie, voorkomen
recidive
- Hulpverlener werkzaam ‘binnen’ een justitiële setting (bijv. gevangenis) of werkt samen met
juridische instanties
- Voorbeelden: psychosociale dienst gevangenis, justitiehuizen, evt. ook slachtofferbejegenig
door politie
Fundamentele verschillen op vlak van finaliteit:
Autonoom FWW Aan justitie gebonden FWW
- Uitoefening recht op maatschappelijke - Welzijnswerk onder mandaat; werkt vnl. ifv
hulp- en dienstverlening justitie
- Waarom: menswaardig leven – cf. - Divers: advies – controle – rapportage - …
OCMW-wet (1976) - Opdrachtgever: justitie – BiZa
- ‘Opdrachtgever’: de cliënt = - Beroepsgeheim, maar niet t.o.v.
kwetsbaarheid opdrachtgever
- Individueel (HV) en structureel, - En toch ook: FWW verzoent finaliteit – werkt
maatschappelijk en preventief aan welzijn individuen en groepen
perspectief
o Sociaal beleid i.f.v. voorkomen
uitsluiting
Illustratief: PSD
o Sociale dimensie problemen
zichtbaar maken - ~ Missie DG EPI: ‘waarborgen een
- Beroepsgeheim als hulpverlener rechtsconforme, veilige, humane en
- En toch: ook welzijnswerk (historisch) geïndividualiseerde uitvoering van
instrumentele inpassing in economische vrijheidsbenemende straffen en maatregelen
en sociale controle – gericht op met het oog op een optimale terugkeer in de
normalisering maatschappij’
- Opvolging en begeleiding in functie van
advies en re-integratie
Voorbeelden:
2
, - justitieassistenten zijn ingebed.
- Rizome – autonoom
- Derodeantractiet – autonoom
1.3 ‘FORENSISCH’ WELZIJNSWERK: BIJ NADER INZICHT TOCH COMPLEXER DAN ‘F+WW’
Welzijnwerk kan niet zonder meer ingezet worden om de doelen van de strafrechtsbedeling te
realiseren (verschillende logica’s, principes, finaliteit, opdrachtgever…).
Het concept ‘forensisch welzijnswerk’ verwijst fundamenteel naar een welzijnsperspectief op de
verhouding tussen hulpverlening en strafrecht realisatie van het welzijnsperspectief in alle fasen
van de strafrechtsbedeling
Het is een fundamenteel perspectief op de verhouding op hulpverlening en strafrecht. Niet strafrecht
op welzijn.
FWW bekleedt een belangrijke kritische functie t.a.v. de strafrechtsbedeling en is meer dan het
opzetten van aanbod voor mensen die met strafrecht te maken krijgen. Stelt
samenlevingsverwachtingen en constructies die gepaard gaan met daderschap en slachtofferschap in
vraag
Het is geen sector, we kunnen hulp en recht niet zomaar opdelenen in sectoren. Want zowel binnen
justitie als hulpverlening vinden we elemelten die controleren als emancipatoir kunnen zijn.
Het heeft een belangrijke kritische functie tav strafrechtsbedeling.
bezorgdheid om verschuiving van een kritische functie ten aanzien van de strafrechtsbedeling
naar de realisatie van een aanbod van hulp en dienstverlening aan specifieke doelgroepen
(daders, slachtoffers…) (zie tekst Roose & Bouverne-De Bie op Canvas + volgende lessen over beleidsmatige
ontwikkelingen)
De notie forensisch welzijnswerk
Forensisch welzijnswerk: term in 1980 geïntroduceerd door Panopticon, tijdschrift voor Strafrecht,
Criminologie en Forensisch Welzijnswerk.
Edito: “Welzijnswerk koppelen aan het forensische (…) zou in zoverre aanleiding kunnen geven tot
misverstanden, dat men ten onrechte in deze uitdrukking een aprioristische stellingname zou lezen
omtrent de mogelijkheid om middels justitiële interventie bij te dragen tot een groter individueel of
collectief welzijn. Men kan echter niet ontkennen dat velen pretenderen middels of aan de rand van
het strafrechtsysteem aan het welzijn van individuen of groepen te werken.” (redactie Panopticon,
1980: 2)
Wijst op het feit dat de relatie tussen strafrecht en welzijn(swerk) niet evident is!
Hulp en recht- spanningsveld
3
, - recht op maatschappelijke dienstverlening, welzijn als doel op zich - emanciperend gezag
t.o.v. Macht instrumentele inzet welzijnswerk om strafrechtsbedeling te realiseren -
hulpverleningstechnieken ‘mobiliseren’
Is er ruimte voor de vragen naar welzijn en voor welzijnswerk?
- Ruimte wordt bepaald door perspectief op criminaliteit en op de rol van het strafrecht (zie
cursus Welzijn en criminologie)
o Maatschappelijk klimaat (heeft impact op de wijze waarop we naar problemen van
criminaliteit en onveiligheid kijken; bijv.: ontwikkeling verzorgingstaat en
welzijnswerk; punitiever strafklimaat; veiligheid als dominant thema; zero
tolerance…)
o Verschillende perspectieven op strafrecht
1.4 WELZIJN EN STRAFRECHT: EEN PAAR APART
Twee systemen met potentieel andere premissen en finaliteit (apart)
- Recht kijkt primair naar gestelde daad en de wijze waarop die daad voor samenleving,
slachtoffer en dader ‘vereffend’ moet worden: als er onrecht is gedaan, herstellen en
bestraffen en dus vereffenen voor de samenleving en slachtoffer.
- Zorg kijkt primair naar de hulpbehoevende persoon en welke zorgmaatregelen hij/zij nodig
heeft om zijn/haar kwaliteit van leven te bevorderen. Meer discipline van mensenrechten
voorop te stellen, collectieve verantwoordelijkheid e.d.
Toch erg afhankelijk van elkaar: samen in pendelbeweging (een paar)
- Heeft een sanctie naast vergelding ook preventieve, pedagogische of beschermende taken?
- Zijn welzijnsmaatregelen ook controlerend in functie van de maatschappelijke norm?
- Hoe dicht/ver ze van elkaar komen te staan hangt af van de vraag hoe we naar deviantie,
criminaliteit en slachtofferschap kijken. Kijken we naar criminelen als afwijkend indivdu of
zien we daden eerder als teken van onvolmaakte samenleving. Spelen we in op gedrag of
creëeren we een gunstige omgeving?
Ook uitdagingen op praktisch/organisatorisch vlak (hoe samenwerken? hoe informatie uitwisselen? -
cf. beroepsgeheim).
Klassiek strafrecht Sociaal verweer
- Daadgericht, op feiten die gesteld zijn - Dadergericht
en niet op wat persoon nodig heeft. - Dader is gedetermineerd, hetzij door
- Dader is autonoom, rationele keuze. “nature” (Lombroso) of “nurture”
Schuld focus. (Lacassagne) of beiden.
- Stratoemeting: gebaseerd op ernst - Straftoemeting gericht op behandeling
misdrijf achterliggend probleem
- Niet-geïndividualiseerde ‘gelijke’ - Individualisering: resocialisatie
behandeling, gerecht op afschrikking, - Openheid voor welzijnswerk (vanuit
4
